Les figurines en terre cuite dans les sépultures d’enfants en Grèce ancienne : le cas des jeunes filles nues assises

This paper illustrates our methodological approach to archaeological funerary ensembles by focussing on the specific, but controversial, iconographical type, of a naked girl in sitting attitude, without a seat, that is still commonly called “doll” or “hierodoulos”. These representations are quite often found between the 4th and 1st centuries BC both in funerary contexts, where they form part of the grave goods accompanying mainly children and girls, and in votive contexts, such as the sanctuaries of Artemis, Aphrodite or the Nymphs. With regard to particular burials for which the context is known (Thasos, Abdera, Thessalonica), we aim to show that some old interpretations, still widely reproduced in recent literature, are not consistent with what we can deduce from the other categories of equipment and the identity of the deceased. Is it reasonable still to interpret these figurines as “hierodouloi” ? Or could they simply be young desirable women in the prime of life, practicing rituals that are suggested by the written and iconographical sources, consistent with the other gravefurnishings, and comparable with the votive deposits found in sanctuaries ? If the figurines are more particularly found in the graves of children, this colloquium provides an opportunity to reflect upon the method and purpose of the study of funerary offerings and their relationship with the dead child’s identity and history. The grave-goods do indeed form a language of signs, and convey a message that refers primarily to the identity of the deceased. Moreover, the specific occurrence of the same terracottas in both graves and places of worship evokes stages in the social and cultural life of the child

L’enfant et la mort dans l’Antiquité III. Le matériel associé aux tombes d’enfants

Ce volume rassemble les communications presentées à la troisième et dernière réunion scientifique organisée dans le cadre du programme « L’enfant et la mort dans l’Antiquité : des pratiques funéraires à l’identité sociale » (EMA), financé par l’Agence nationale de la recherche (ANR) de novembre 2007 à novembre 2011. Les 26 contributions - rédigées en français, en italien ou en anglais - envisagent la question du matériel associé aux tombes d’enfants. Dépose-t-on autant d’objets auprès des tout-petits, des enfants de 6-7 ans et de 12-13 ans ? La nature de ces offrandes varie-t-elle en fonction du sexe ? Dans quelle mesure certaines d’entre elles - « biberons », vases miniatures, astragales, figurines en terre cuite sont-elles caractéristiques des sépultures d’immatures ? Ces questions se posent-elles de la même façon dans les différentes régions du monde méditerranéen et tout au long des douze siècles environ que couvre notre enquête ? Les articles réunis ici envisagent ces problèmes dans un cadre plus large que celui du monde méditerranéen classique - Grèce et Rome -, en intégrant des études relatives à l’Égypte préhellénistique, à Carthage, au monde celtique du Midi et à la Gaule non méditerranéenne. Certaines de ces contributions présentent des découvertes récentes, partiellement ou entièrement inédites.Ce volume rassemble les communications presentées à la troisième et dernière réunion scientifique organisée dans le cadre du programme « L’enfant et la mort dans l’Antiquité : des pratiques funéraires à l’identité sociale » (EMA), financé par l’Agence nationale de la recherche (ANR) de novembre 2007 à novembre 2011. Les 26 contributions - rédigées en français, en italien ou en anglais - envisagent la question du matériel associé aux tombes d’enfants. Dépose-t-on autant d’objets auprès des tout-petits, des enfants de 6-7 ans et de 12-13 ans ? La nature de ces offrandes varie-t-elle en fonction du sexe ? Dans quelle mesure certaines d’entre elles - « biberons », vases miniatures, astragales, figurines en terre cuite sont-elles caractéristiques des sépultures d’immatures ? Ces questions se posent-elles de la même façon dans les différentes régions du monde méditerranéen et tout au long des douze siècles environ que couvre notre enquête ? Les articles réunis ici envisagent ces problèmes dans un cadre plus large que celui du monde méditerranéen classique - Grèce et Rome -, en intégrant des études relatives à l’Égypte préhellénistique, à Carthage, au monde celtique du Midi et à la Gaule non méditerranéenne. Certaines de ces contributions présentent des découvertes récentes, partiellement ou entièrement inédites

L'organisation de l'espace dans deux ateliers de potiers traditionnels de Thasos

Στο πρώτο τμήμα της εργασίας αυτής περιγράφονται διεξοδικά οι εγκαταστάσεις των δύο εργαστηρίων, οι στεγασμένες και οι υπαίθριες, με έμφαση στο λειτουργικό τους προορισμό και στη δομική τους αλληλεξάρτηση. Στο δεύτερο τμήμα αποδεικνύεται, με τους όρους μιας συστηματικής εξέτασης, ότι η τοποθέτηση της καθεμιάς κατασκευής αποτελεί προϊόν μελετημένου σχεδιασμού που προηγείται των οικοδομικών εργασιών. Στον προκαθορισμένο αυτό σχεδιασμό συνυπολογίζονταν οι βασικότεροι παράγοντες για την αποτελεσματική λειτουργία του καθενός εργαστηρίου (το εργατικό δυναμικό, η συμφορότερη δυνατή επένδυση χρόνου και εργασίας, η ελαχιστοποίηση του κινδύνου ατυχημάτων κατά τις μεταφορές). Για τον έλεγχο της παραπάνω πρότασης μελέτης, υιοθετήθηκε ως « υπόθεση εργασίας » η άποψη ότι οι αποστάσεις ανάμεσα στα μέρη κάθε αγγειοπλαστείου, που σχετίζονται λειτουργικά, πρέπει να είναι οι μικρότερες δυνατές και να αποτυπώνονται ως ευθείες μάλλον παρά ως καμπύλες μετακινήσεις. Η καταγραφή του συνόλου των μονόδρομων και αμφίδρομων διαδρομών των κεραμέων αποδεικνύει μια καθολική σχεδόν κυριαρχία των πρώτων : είχε εφαρμοστεί, επομένως, ένας χωροταξικός προγραμματισμός, εκπονημένος από τους ίδιους τους κεραμείς.The first part of this article comprises a detailed description of the installations in the two workshops, covered and open-air, and emphasis is given to their function and architectural interdependence. In the second part, based on a detailed examination, the positions of each structure are shown to be the result of a detailed plan, drawn up in advance of the work of construction. It takes into account the most fundamental factors relating to the efficiency of the work in each workshop (work potential, most economical investment of time and labour, maximum reduction of the risk of accidents during transport). To check this proposition, it was assumed as a working hypothesis that the distances between the parts of each workshop, functionally connected, would have been as short as possible and would have represented movements in a straight rather than a curved line. A summation of the total of these routes, in a one-way or two-way direction, shows a virtual predominance of the former. There existed therefore, according to us, a planned spatial organisation designed by the potters themselves.Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι κυρίως να συγκεντρώσει τις ποικίλες παρατηρήσεις που προέκυψαν από την προετοιμασία της μακέτας του αρχαιολογικού χώρου της αγοράς του 'Αργούς. Επειδή η κατανόηση του χώρου εξαρτάται στενά από την ανάγνωση του Παυσανία, παρουσιάζουμε κατ' αρχάς τις μεγάλες ενότητες που αντιστοιχούν στα κεφάλαια της Περιήγησης. Για να μπορέσουμε να εντοπίσουμε τη θέση του ιερού του Απόλλωνος Λυκείου πάνω στο άνδηρο που βρίσκεται βορείως του Νυμφαίου και της ορχήστρας, γίνεται μια σύντομη αναφορά σε όσα γνωρίζουμε για το άνδηρο αυτό. Σε παράρτημα γίνεται επίσης μια επανεκτίμηση των συμπερασμάτων που συνάγονται από τις επιγραφές σχετικά με τον εντοπισμό του ιερού. Για να διευκολυνθεί η ερμηνεία των διαφόρων γραπτών μαρτυριών που αναφέρονται στη δομή του χώρου, σχεδιάστηκαν κατόψεις της αγοράς σε τρεις εποχές : στον 5ο αι. π.Χ., στον 2ο αι. μ.Χ. και στους ύστερους αυτοκρατορικούς χρόνους. Επιχειρούμε επίσης να δείξουμε πώς η εγκατάσταση των διαφόρων κτιρίων που συνθέτουν την αγορά της κλασικής περιόδου ανταποκρίθηκε σε ένα συντονισμένο και φιλόδοξο οικοδομικό πρόγραμμα, του οποίου μπορούμε να εντοπίσουμε τους βασικούς άξονες : καθώς όλα τα γνωστά κτίρια εντάσσονται στο σχεδιασμό του προγράμματος αυτού, γίνεται δυνατό να προσεγγίσουμε τη σκέψη εκείνων που συνέλαβαν τη δομή του δημόσιου χώρου του Άργους όταν, μετά το 460 π.Χ., ξανασχεδίασαν την πόλη.Papadopoulos Stratis. L'organisation de l'espace dans deux ateliers de potiers traditionnels de Thasos. In: Bulletin de correspondance hellénique. Volume 119, livraison 2, 1995. pp. 591-606

La fouille du terrain Yannopoulos et les établissements de bains à Thasos (IIIe-VIe s.)

Η ανασκαφή του οικόπεδου Γιαννόπουλου και τα λουτρικά συγκροτήματα στη Θάσο (3ος-6ος αι. μ. Χ.) Το άρθρο πραγματεύεται το λουτρικό συγκρότημα που ερευνήθηκε στο οικόπεδο Γιαννόπουλου στη Θάσο, τα κατασκευαστικά χαρακτηριστικά, τα ευρήματα και την ένταξή του στο αστικό περιβάλλον. Πρόκειται για ένα κτήριο ορθογώνιας κάτοψης, με 12 χώρους και τρεις οικοδομικές φάσεις. Αναγνωρί-στηκαν δύο praefurnia, δύο υπόκαυστοι και οκτώ μη-θερμαινόμενοι χώροι. Με αφορμή το λουτρό στο οικόπεδο Γιαννόπουλου, επιχειρείται μια παρουσίαση όλων των λουτρικών εγκαταστάσεων, δημόσιας και ιδιωτικής χρήσης, που έχουν εντοπιστεί στη Θάσο, εντός και εκτός του άστεως. Με βάση την έρευνά μας, διαπιστώθηκε ότι τα κτήρια στα γειτνιάζοντα οικόπεδα Γιαννόπουλου και Βέλλιου ανήκουν σε ένα ενιαίο λουτρικό οικοδόμημα. Η χρονολόγηση των εγκαταστάσεων επιβεβαιώνει τη χρήση λουτρών στη Θάσο καθ’ όλη τη διάρκεια της ρωμαϊκής και της πρωτοβυζαντινής εποχής.The excavation of the Yannopoulos plot and the bathing establishments at Thasos (3rd-6th c.) This article concerns the bathing establishment excavated on the Yannopoulos property in the city of Thasos, its architectural particularities, the finds recovered, and its insertion in the urban environment. The twelve-room building, of rectangular plan, has three architectural phases. Two praefurnia, two hypocausts, and eight non-heated rooms have been distinguished. The study of this baths offers an occasion to present the totality of bathing establishments, public and private, identified on the island, in the city as well as outside. During our research it has become clear that the buildings on the neighbouring Yannopoulos and Vellios plots belong to a single complex. The dating of the installations confirms the use of baths at Thasos throughout the roman and protobyzantine periods.Cet article traite de l’établissement de bains fouillé dans le terrain Yannopoulos à Thasos, de ses particularités architecturales, des trouvailles qui y ont été faites et de son insertion dans l’environnement urbain. Ce bâtiment de douze pièces, de plan rectangulaire, comporte trois phases architecturales. On y a reconnu deux praefurnia, deux hypocaustes et huit pièces non chauffées. L’étude de ce bain est l’occasion d’essayer de présenter l’ensemble des établissements balnéaires, publics et privés, qui ont été localisés à Thasos, aussi bien dans la ville qu’en dehors. Lors de notre recherche, il est apparu que les bâtiments des terrains Yannopoulos et Vellios, voisins, appartiennent à un seul et même complexe. La datation des installations confirme l’usage des bains à Thasos pendant toute la durée des époques romaine et protobyzantine.Oulkeroglou Anastasios, Papadopoulos Stratis. La fouille du terrain Yannopoulos et les établissements de bains à Thasos (IIIe-VIe s.). In: Bulletin de correspondance hellénique. Volume 138, livraison 2, 2014. pp. 467-507

Étude géoarchéologique du site d’Aghios Ioannis, à Thasos

Γεωαρχαιολογική μελέτη της εγκατάστασης στον Άγιο Ιωάννη Θάσου Η γεωαρχαιολογική έρευνα που διενεργήθηκε στον Άγιο Ιωάννη προσέφερε πληροφορίες πολύτιμες για την ανασύσταση των περιβαλλοντικών αλλαγών σ’αυτή τη μικρής έκτασης παράκτια κοιλάδα, ήδη από την Ύστερη Νεολιθική εποχή. Εκτός της ανθρώπινης δραστηριότητας, η οποία μαρτυρείται από τη συνεχή χρήση του χώρου για τις ανάγκες της βοσκής των αιγοπροβάτων και της καλλιέργειας τόσο κατά την προϊστορία όσο και κατά την αρχαιότητα, το συγκεκριμένο ερευνητικό πρόγραμμα κατέδειξε τη διαχρονική εκμετάλλευση της θέσης. Εντατικότερη χρήση της γης δρομολογήθηκε μόνο κατά την Ύστερη Αρχαιότητα, ωστόσο η καλλιέργεια δεν αλλοίωσε ποτέ σημαντικά το περιβάλλον ούτε ενίσχυσε τις διαδικασίες διάβρωσης. Η συντήρηση κοπαδιών αιγοπροβάτων αλλά και οι φωτιές κατά τη Βυζαντινή και Πρώιμη Οθωμανική εποχή επέφεραν μακροχρόνιες αλλαγές στο περιβάλλον. Το γεωμορφολογικό σύστημα έγινε περισσότερο ευμετάβλητο, και οι άμεσες ή έμμεσες συνέπειες των πυρκαγιών υπήρξαν δραματικές. Η έρευνα αποκάλυψε την ποικιλομορφία των περιβαλλοντικών ‘αντιδράσεων’ απέναντι στην ανθρώπινη δραστηριότητα, ενώ αποκάλυψε επίσης την αδυναμία μας να προτείνουμε ένα πειστικό γενικό μοντέλο μεταβολών του τοπίου ακόμη και σε επίπεδο αυτού του μικρού νησιού του Αιγαίου.Geoerchaeological Study in the site of Aghios Ioannis, Thasos The geoarchaeological research conduct at Aghios Ioannis give information to reconstruct the environmental changes in a small coastal plain since the Late Neolithic. Despite the human impact testified by the development of land use by cattle breeding and cultivation since this period and until the Antiquity period, they underline the lasting stability of the area. Intensive land use had begun really during the Late Antiquity period but the cultivation have not deeply altered the environment and enhanced the soil erosion. The development of cattle breeding and fires of the vegetation during the Byzantine and the early Ottoman periods have lastingly changed the environment responses. The geomorphic system become more sensitive and the direct or indirect consequences of the fire activity are more dramatic. This research reveals the high diversity of the environmental responses to human activities changes and demonstrates the impossibility to define a global model of environmental and landscape changes even at the scale of a small Aegean island.Les recherches géoarchéologiques conduites à Aghios Ioannis permettent de restituer l’environnement d’une petite plaine littorale depuis la fin du Néolithique. Elles soulignent la grande stabilité depuis cette période jusqu’à l’Antiquité tardive, malgré le poids de l’intervention humaine et le développement attesté des pratiques agro-pastorales. L’utilisation intensive du milieu est à mettre au compte des sociétés de la fin de l’Antiquité, mais la mise en culture ne semble pas alors avoir accéléré profondément l’érosion des sols. Il en est en revanche autrement quand le mode d’utilisation du sol (développement des pratiques pastorales) et les pratiques de gestion du milieu (incendies) changent, comme au cours de l’époque byzantine et au début de la période ottomane. Il devient particulièrement réactif et les conséquences directes ou indirectes des incendies sont alors beaucoup plus catastrophiques. Cette étude révèle la grande diversité des réponses environnementales aux interventions des sociétés et la difficulté de définir un modèle de l’évolution de l’environnement et des paysages, même dans une petite île égéenne.Lespez Laurent, Papadopoulos Stratis. Étude géoarchéologique du site d’Aghios Ioannis, à Thasos. In: Bulletin de correspondance hellénique. Volume 132, livraison 2, 2008. pp. 667-692

Copper production during the Early Bronze Age at Aghios Antonios, Potos in Thassos

info:eu-repo/semantics/publishe

Les figurines en terre cuite dans les sépultures d’enfants en Grèce ancienne : l’exemple des jeunes filles nues assises

International audienc

New 14C evidence for the Late Neolithic-Early Bronze Age transition in Southeast Europe

International audienc