Epigrafija i naselja u Rimskoj Istri

L’objet de cette communication est de montrer en quoi l’épigraphie, très abondante en Istrie, peut contribuer à certains aspects de l’étude du territoire : indice de l’existence d’un habitat groupé, précision sur sa nature ou encore identification du propriétaire d’une villa, tout en sachant combien nous sommes tributaires, d’une part, du hasard des découvertes et, d’autre part, de l’incertitude sur l’origine de certaines inscriptions, déplacées à l’époque médiévale ou moderne, voire même dès l’Antiquité.Istra se smatra jednom od jadranskih regija najbogatijih rimskim natpisima rasutim po cijelom poluotoku. Istra je ujedno poluotok s najvećim brojem arheoloških nalazišta, prije svega koncentriranih na zapadnoj obali. Uspoređujući dva izvora podataka, dolazimo do veoma zanimljivih i preciznih zaključaka o vlasnicima određenog broja vila u promatranom razdoblju, i do boljeg razumijevanja ili otkrivanja nekih naselja izvan četiri glavna istarska antička grada u carsko doba: Tergeste, Parentium, Pola i Nesactium. Stoga je vrijedno prići razmatranju problema razvitka naselja i ujedno njihovog grupiranja u kasnoj antici, a možda i ranije

Saint-Bertrand-de-Comminges « Lugdunum Convenarum »

Date de l'opération : 1990 - 1992 (FP) ; 1989 (FP) Inventeur(s) : Tassaux Francis Ce secteur en avant de la façade sud du macellum (Fig. n°1 : Vue d’ensemble du niveau de sol tibérien (au fond, mur intérieur du portique et tranchée Bernard Sapène)) a fait l'objet à partir de 1954 (Gallia, 1955 : 204-205) de multiples opérations de fouilles conduites par Bernard Sapène jusqu'en 1963 (Gallia, 1964 : 443) qui ont donné lieu en 1966 à un plan de restitution (Gallia, 1966 : 423, fig. 13). Le const..

AdriAtlas et IllyrAtlas, deux atlas informatisés de l’Antiquité romaine et du haut Moyen Âge

AdriAtlas, mis en ligne en novembre 2013, est un système d’information géographique (SIG) issu d’un programme ANR, dont le but est de couvrir tous les sites de l’espace adriatique, entre le xie siècle av. J.-C. et le milieu du viiie siècle apr. J.-C. Il est alimenté par 19 centres de recherche albanais, croates, français, italiens et slovène et est lié à AdriaZot, une bibliographie collaborative Zotero. Depuis 2018, il est prolongé par IllyrAtlas, atlas informatisé de l’Illyricum, dans sa définition de l’espace situé entre le monde grec et hellénophone et le Danube (pour le Haut-Empire, les provinces de Dalmatie, de Pannonie et la partie occidentale de la Mésie, devenue Mésie supérieure en 86, ainsi que celles de Norique et de Rhétie) ; IllyrAtlas est lié à la bibliographie collaborative IllyriZot. Les deux atlas, multilingues, sont consultables en libre accès (open access) par tout public. Ce sont à la fois des atlas et des encyclopédies et des instruments de recherche et de publication.AdriAtlas was made available on-line in November 2013. It is a geographic information system (GIS) developed for an ANR program with the purpose of including all sites located in the ancient Adriatic area, between the 11th century BCE and the middle of the 8th century CE. The database is populated by 19 research centers from Albania, Croatia, France, Italy and Slovenia, and is interlinked with AdriaZot, a collaborative Zotero bibliography. Since 2018 it has been extended with IllyrAtlas, a digitalised atlas of the Illyricum, the area between the Greek or hellenophone world and the Danube – for the High Roman Empire it includes the Dalmatian and Pannonian provinces and the part of Moesia which became Moesia Superior in 86, as well as the Noricum and the Rhaetia provinces. It is linked to the IllyriZot collaborative bibliography. The two atlases are multilingual, and available in open access to everyone. They are not only atlases and encyclopaedias, but also tools for research and publication

Loron (Tar-Vabriga, Croatie)

La mission franco-croate intervient sur le site de Loron dans le cadre d’un accord quadripartite associant le Musée territorial de Poreč (Croatie - V. Kovačić), le centre Ausonius de l’université de Bordeaux 3, l’École française de Rome et l’université de Padoue. Elle est financée pour la partie française par le ministère des Affaires étrangères et européennes et l’École française de Rome, dans le cadre d’un programme quadriennal intitulé L’Istrie et la mer. En 2011, le centre C. Jullian (CNR..

Loron - Lorun, Parenzo - Poreč, Istria - Istra. Maritimna vila u Porečkom ageru: Istraživačka kampanja 2010.

La campagna 2010 presso il grande atelier nordparentino di Loron ha continuato l’indagine all’interno del modulo architettonico orientale e ha permesso di integrare ulteriormente le conoscenze sugli apparati tecnologici e produttivi di questo complesso costiero. Attraverso il rinvenimento di un’ulteriore fornace (ξ) all’interno dell’ambiente (45) che custodiva le strutture da fuoco destinate alla produzione della ceramica da trasporto (anfore Dressel 6B soprattutto), si è ottenuto il riscontro tangibile dell’ipotesi ricostruttiva formulata in base ai dati precedentemente noti: l’ambiente era stato calibrato sin dalla prima fase costruttiva, risalente all’inizio del I sec. D.C., per accogliere quattro grandi fornaci (ζ, Θ, κ, ξ ) tipologicamente (Cuomo di Caprio II b) e dimensionalmente omologhe, disposte in batteria longitudinale (E-W), isoorientate con prefurni a S e unite a coppie, separate tra loro da un setto murario mediano. Lo scavo dei loro crolli in corrispondenza dei passaggi di servizio ai prefurni, inoltre, ha permesso una più affidabile seriazione delle ulteriori fornaci(δ, ε, μ ) che, tra fine I e IV secolo d.C., hanno trovato spazio in questo contesto, nonché di individuare importanti interventi di manutenzione ai grandi apparati fornacali, risalenti sia al periodo neroniano, sia a quello domizianeo (laterizi in opera bollati Calvia Crispinilla e Germanicus). I sondaggi effettuati all’interno dell’ipotizzato essiccatoio orientale (49), invece, sembrano escludere la presenza di aree tecnologiche specializzate e confermano l’utilizzo di questo spazio d’ala come area di servizio e deposito. Interessanti riscontri, poi, sono giunti dai saggi effettuati nel settore occidentale della corte: il lungo ambiente che chiude il lato ovest dello spazio aperto (39), infatti, ha mostrato una tecnica costruttiva che prevedeva un alzato mosso da semicolonne in opus mixtum, così come già era stato rilevato presso il simmetrico ambiente orientale (43). Anche l’ambiente (38) collocato immediatamente a sud del bacino di contenimento idrico, infine, pur proponendo una geometria che deroga dalla rigida ortogonalità degli spazi dominante nell’opificio, sembra esser stato realizzato già nella prima fase del complesso e, benché non sia stato ancora possibile individuarne la destinazione funzionale, esso deve aver rivestito un ruolo non secondario dal momento che risulta esser stato oggetto di numerosi interventi per mantenerlo in efficienza lungo tutto l’arco della vita produttiva di Loron.Godina 2010. smatra se prijelaznom godinom za istraživanja koja se provode na velikom keramičarskom proizvodnom središtu Loron (proizvodni sklop koji se prostire na otprilike hektar i pol površine na južnom obalnom dijelu istoimenog rta na sjeveru Poreštine, a koji je arhitektonski podijeljen na dva susjedna, jasno određena, terasasto organizirana područja, sklop koji je vjerojatno sagrađen na izmaku I. stoljeća po. Kr, a koji je bio aktivan sigurno do kraja IV. stoljeća te je bio, barem prva dva stoljeća svojeg postojanja, izrazito specijaliziran za proizvodnju amfora za ulje). Obnovljen je petogodišnji sporazum između Zavičajnog muzeja Poreštine iz Poreča (Hrvatska), Sveučilišta u Bordeauxu 3, Francuske škole (Ecole Française) u Rimu (Francuska) i Sveučilišta u Padovi (Italija). Ustvari, svi smo zajedno osmislili nacrt petogodišnjeg plana namijenjenog Konzervatorskom odjelu u Puli zaduženom za područje Istarske županije (kao ustanovi ministarstva zaduženoj za izdavanje odobrenja za iskapanja i istraživanja), a koji je bio neophodan kako bi se pokrenula nova sezona istraživanja pred neizbježnom potrebom da se osmisle strategije vezane uz konzervaciju i vrjednovanje onih struktura koje su do sada izašle na svjetlost dana zbog velike opasnosti od propadanja i slabog odjeka u turističkoj promidžbi općine Tar-Vabriga na čijem se ozemlju nalazi ovo arheloško nalazište. Zbog toga smo svoje aktivnosti usmjerili na oba područja, odnosno kako na područje istraživanja na terenu, tako i na područje zaštite i vrjednovanja nalazišta s ciljem da rad na prvom području stvori temelje kako bi se moglo primjereno promišljati drugo područje. Tijekom ove kampane iskopavanja, dakle, aktivnosti su bile usmjerene prema istraživanju istočnog dijela sklopa koji je najviše i izronio na svjetlost dana, kako s obzirom na svoj prostorni raspored, tako i s obzirom na svoju svrhu. Poglavito je dovršeno iskapanje, na razini tlocrta, velikih peći namijenjenih proizvodnji amfora smještenih točno u središte niza prostora koji se nalaze tik južno od otkrivenog dvorišta. Tako je objektivno potvrđena rekonstrukcija tlocrta koja odgovara onoj koju smo do tada bili pretpostavljali te smo istovremeno dobili potvrdu da je taj tlocrt točno izveden pri gradnji sklopa, u njegovoj prvoj fazi života, prema projektu koji je vodio računa i o najsitnijim pojedinostima. Osim što smo mogli potvrditi postojanje četiriju monumentalnih peći u baterijama, pravokutnog oblika, orijentacije sjever – jug s praefurnijima na jugu, organiziranih u parove i podijeljenih zidom koji je predstavljao liniju simetrije, kako cjelokupnog prostora, tako i dviju parova peći, bili smo u prilici i potvrditi kako su ove četiri peći bile u funkciji u isto vrijeme te kako su izgrađene savršeno jednake i što se tiče unutarnjeg dizajna i što se tiče rješenja vezanih uz njihovu konstrukciju, uključujući i sustav međuprostora koji je odjeljivao parove peći. Iskop prostora ispred praefurnija istočnog para peći dao nam je osnove za određivanje trajanja života peći (s opekom u postupku izrade na kojoj se nalazi žig CRISPINILLA u ruševini istočnije peći) te u kojem su odnosu bile velike peći s nizom manjih peći koje su, u različito vrijeme, nastale u blizini južnoistočnog kuta prostora (s ulomcima kasnoantičkih amfora i malih amfora te ulomcima glazirane keramike ukrašene kotačićem i proizvedenom ondje u III. i IV. stoljeću). Pokusni iskopi koji su izvedeni na zapadnom i južnom dijelu bazena za vodu, smještenog u blizini sjeverozapadnog kuta središnjeg dvorišta, osim numizmatičkih nalaza iz IV. stoljeća koji se mogu povezati sa završnim fazama života sklopa, iznjedrili su i segment dvaju pragova postavljenih jedan na drugoga što govori o potrebi, koja je u određenom trenutku postala hitna, da se podigne razina poda unutar nalazišta, potreba koju smo već prije bili zamijetili u kontekstu raširene pojave asanacije zemljišta amforama na prethodnim uporabnim plohama, uočenima unutar istočnog područja sklopa. Koncentracija zahvata u ovom prostoru, naposljetku, nastala je s ciljem da se izvrše i prvi radovi na zaštiti sklopa, pa tako i postavljanje lagane ograde koja bi ujedno mogla služiti i kao oglasna ploča kako bi brojni posjetitelji došli do potrebnih podataka, kao i s ciljem da se izvrše procjene (pa i one ekonomske) kako bi se mogla izvršiti i konzervacija dosad iskopanih struktura i mogući zahvati rekonstrukcije/konsolidacije tehnoloških sustava koji su ondje smješteni

Loron-Lorun i Busuja-Bossolo, Poreč, Istra-Istraživačka kampanja u 2011. godini

Depuis 2003, le Musée territorial de Poreč, le Centre Ausonius de Bordeaux et l’Institut de topographie antique de Padoue fouillent ensemble le grand atelier d’amphores à huile de Loron ; à cette collaboration internationale s’est adjointe l’Ecole française de Rome en 2007. Parallèlement, dès 2003, le Centre Camille Jullian, toujours avec le Musée de Poreč, a entrepris une série de prospections et de fouilles subaquatiques le long du littoral parentin qui a abouti en novembre 2011 à une publication en français et en italien1, traduite en croate dès l’année suivante2. Malgré des délais très courts, ces chercheurs ont néanmoins pu insérer un minimum d’informations sur la campagne 2011 et la découverte exceptionnelle à laquelle elle a abouti. On trouvera ici le détail de ces travaux. A Loron, nos collègues et amis de l’université de Padoue n’ayant pu venir, la campagne 2011 n’a porté que sur l’aile occidentale de l’atelier, complétant de manière décisive le plan et affinant la datation de la fin du complexe. La surprise est venue de la découverte de trois tombes d’enfants de la dernière période du site. Par ailleurs, l’étude du mobilier s’est poursuivie en vue de la prochaine publication de Loron II, couvrant la période 2000-2011, qui sera assurée par les quatre institutions partenaires de ce projet international.Od 23. svibnja do 10. lipnja 2011. g., sjeverno od zaljeva Busuja u suradnji s V. Kovačićem iz Zavičajnog muzeja Poreštine, jedna podmorska ekipa iz Aix-en-Provenca je istražila čudnu podmorsku potonulu konstrukciju, koja je izgledala kao riblji vivarij (vivarium). Od 18. srpnja do 12. kolovoza druga ekipa Centra Camille Jullien i Centra Ausonius u suradnji sa Zavičajnim muzejom Poreštine i Francuskom arheološkom školom iz Rima, nastavila je istraživanje zapadnog krila keramičarske radionice za amfore u Loronu, tj. velike prostorije na stupove (48), koja je služila kao dvorište za sušenje i prostrane sale (40) koja se otvara na prostor (3) za cirkulaciju. Prostor (40) korišten je u kasnoj antici za ukop djece u amfore, što odgovara situaciji koju je otkrio A. Marchiori na istoku u prostoru (36) istočnog dijela objekta. Treba istaknuti novo otkriće jednog reljefa koji prikazuje falus od 19 cm u istočnoj prostoriji (48). Usporedno, na istočnoj obali zaljeva u blizini Svete Marine (Santa arina), Alexandra Hanry (INRAP) otvorila je jednu sondu. Na naslazi zidova otkrila je postojanje ostave fine keramike iz 1. st. posl. Kr. Zahvaljujući geofizičkim istraživanjima koje je vodila Elise Foret (Sveučilište u Besansonu) otkrivena je, na istoj obali južno od Svete Marine kao i na zapadnom dijelu tlorisa Lorona, građevina koja se može smatrati robovskom četvrti

Sea level in Roman times in Istria

The shores of Istra have long been acknowledged as being characterised by a recent submersion. Numerous submerged Roman ruins on the Istrian peninsula have led to different estimations of the sea level in the Ist and IInd century AD. Degrassi (1955) proposed 1.5 m below the recent mean sea level, while Vrsalovi} (1979) proposed 2 m. In investigations, carried out since 1999 as part of two international projects: »The oil of Istria« (archaeological project) and »Dynamics and evolution of the Adriatic littoral and human occupation in Holocene (Croatia, Albania)« (geomorphological project), the question arose again.We have determined precise archaeological markers such as Roman fish-tanks, quarries, jetties and the tidal notch as a geomorphological marker. According to our investigations the sea level in the Ist and IInd century AD varied between 50 and 60 cm below the recent level

Sea level in Roman times in Istria

The shores of Istra have long been acknowledged as being characterised by a recent submersion. Numerous submerged Roman ruins on the Istrian peninsula have led to different estimations of the sea level in the Ist and IInd century AD. Degrassi (1955) proposed 1.5 m below the recent mean sea level, while Vrsalovi} (1979) proposed 2 m. In investigations, carried out since 1999 as part of two international projects: »The oil of Istria« (archaeological project) and »Dynamics and evolution of the Adriatic littoral and human occupation in Holocene (Croatia, Albania)« (geomorphological project), the question arose again.We have determined precise archaeological markers such as Roman fish-tanks, quarries, jetties and the tidal notch as a geomorphological marker. According to our investigations the sea level in the Ist and IInd century AD varied between 50 and 60 cm below the recent level

LORON-LORUN, PARENZO-POREČ, ISTRA MARITIMNA VILA U POREČKOM AGERU: ISTRAŽIVAČKA KAMPANJA 2009.

L a campagna di scavo 2009 presso il grande opificio nordparentino di Loron ha permesso di ampliare ulteriormente le conoscenze sull’apparato di grandi fornaci, dedicate alla produzione della ceramica da trasporto, già individuato negli anni precedenti (ambiente 45): la messa in luce di un’ ulteriore fornace in perfetta adiacenza con le due già note (orientamento N-S con prefurnio a S), e connotata dalla medesima tipologia e dalle stesse dimensioni di quelle, sembra confermare l’ipotesi dell’organizzazione di questo spazio con la dislocazione di quattro fornaci in batteria ordinate in coppie simmetriche; la definitiva conferma di tale disegno progettuale arriverà probabilmente con la prossima campagna di scavo. E’ stato poi completato lo scavo del grande bacino (spazio 47) già riconosciuto presso l’angolo N-W della corte centrale, con uno studio più accurato delle tecniche di costruzione e una lettura più completa delle sue diverse fasi evolutive, già intuibili per la constatata sovrapposizione di due differenti piani pavimentali; interessante, inoltre, la messa in luce di piccole strutture in appoggio al suo lato E e, soprattutto, di un ulteriore apparato idraulico in adiacenza al suo lato meridionale, sicuramente messo in collegamento col bacino attraverso un canale d’adduzione idrica. Sono stati inoltre operati sondaggi sia negli ambienti dell’ala orientale (in particolare ambiente 44), sia all’interno dello spazio, forse destinato ad essiccatoio, collocato appena ad oriente delle fornaci (49). Il dato materiale recuperato nel contesto sembra ulteriormente confermare la durata dell’arco di vita del complesso, collocabile tra lo scorcio iniziale del I e l’inizio del V sec. d.C. La campagna 2009, infine, ha coinciso con l’avvio di una serie programmata di attività volte ad attuare una strategia di conservazione e di valorizzazione del sito di Loron.Nakon što je tlocrtno određena veličina velikog obalnog sklopa Loruna (170 m x 90 m), kao i njegov raspored (dva različita dijela odvojena dugačkom rampom/unutrašnjom cestom, s time da je onaj zapadni bio korišten u različite svrhe, dok je onaj istočni u potpunosti bio korišten u svrhu proizvodnje, poglavito keramike, ali je bio mjesto i drugih obrta), istraživanja su u suštini usmjerena prema dvama ciljevima. Prvi je cilj bio u potpunosti iznijeti na svjetlo dana elemente sustava za spremanje i obradu vode, koji su smješteni u sjeverozapadnom kvadrantu velikog središnjeg dvorišta (prostor 37, istočni dio sklopa), a drugi je cilj bio istražiti veliki prostor koji se nalazi tik južno od dvorišta, a gdje su bile smještene velike peći za amfore (prostor 45, istočni dio sklopa). Što se tiče velikog bazena smještenog u dvorištu, točno smo odredili njegov perimetar (14,40 m x 10,30 m što iznosi 1/6 površine dvorišta), iščitali smo tehnička rješenja izgradnje njegovih okomitih struktura (stijenke od vapnenačkih blokova debelih 0,70 m, iznutra obloženih vodonepropusnim slojem hidrauličke žbuke debljine 0,40 m) i prema dvjema vrstama podova odredili da su postojale najmanje dvije faze zahvata. U prvoj fazi zahvata izrađeno je dno bazena u opusu spicatumu, a u drugoj je taj pod prekriven malim, vodoravno postavljenim pravokutnim opekama (opus figlinum). U blizini južne strane bazena, gdje se nalazi odvod u koji su otjecale vode iz bazena, na koncu je uočena struktura za opskrbu/ čuvanje vode, otprilike četvrtastog oblika, sa stranama profiliranima velikim pločama od vapnenca učvršćenima metalnim sponama, s naznakama da se tu možda nalazio stupić za ulijevanje vode povezan s izljevom koji je dolazio iz bazena te je postojao i veliki spremnik za vodu, zidova prekrivenih uobičajenom hidrauličkom žbukom i podom u opusu spicatumu. Taj sustav upotpunjuje prisutnost niza manjih zidanih struktura prislonjenih uz istočnu stranu bazena, koji tvore barem dva manja prostora nepoznate namjene. Daljnje iskapanje prostora u kojem se nalaze velike peći potvrdilo je hipotezu prema kojoj središnji pojas tog prostora zauzimaju četiri velike peći, od kojih su nam do sada bile poznate samo dvije istočne. Otkriće treće peći, koja je smještena u savršenom skladu s dvjema ranije otkrivenim pećima i istoga je tipa, ustvari potvrđuje da su u taj prostor bila smještena dva para istovjetnih peći u baterijama, poduprtih perimetralnim zidovima prostora. Parovi peći međusobno su bili odvojeni graničnim zidom postavljenim točno uz središnju os, dok je svaka peć bila odvojena od svog para međuprostorom. Iskop dijela prostora praefurnija (usmjerenih prema jugu), sve do sterilnog arheološkog sloja, dopustio je da započnemo slijediti prednje stijenke peći sagrađenih od opeke (s tegulama koje nose žig IMPGER), da uočimo dodatne manje peći koje su nastale kao dio većih peći ili kao njihova zamjena, da dođemo do proizvodnog otpada kućanske keramike ukrašene kotačićem izvana i s unutarnjom glazurom, što potvrđuje da je proizvodnja na nalazištu trajala barem do IV. stoljeća po. Kr