520 research outputs found

    Clinical implications of cerebral age-related white matter cerebral changes

    Get PDF
    Tese de doutoramento, Medicina (Neurologia), Universidade de Lisboa, Faculdade de Medicina, 2013Cerebral age-related white matter changes (WMC) designate the changes of the radiological appearance of cerebral white matter, detected either in CT scan or in MRI, of probable vascular aetiology, that are frequently described in elderly people (1,2,3). The clinical significance of those changes has gained attention in the last three decades and remains a controversial issue. Some demographic and vascular risk factors are associated with higher risk of developing more severe WMC, and among these, mainly aging, hypertension and stroke (2, 3, 4). WMC are more frequent in demented patients (5). White matter changes have been implicated in cognitive decline, gait disturbances, urinary dysfunction, personality changes and depression (6), however contradictory results inhibit the consensus in this topic (7). Several questions remained unanswered when we started our study, namely concerning long term cognitive implications of WMC in subjects living in full autonomy. Furthermore, no convincing data was available regarding information on the risk of evolution for any type of dementia taking into account the global spectrum of risk factors. The objectives of this thesis were 1. to study the influence of WMC and vascular risk factors on the neuropsychological performance and on the progression for dementia of non-disabled independent elderly people with WMC; 2. to study the implications of self-perceived memory complaints; 3. to study the meaning of late onset depressive symptoms; and, 4. to clarify if regular physical activity reduces the risk of dementia in elderly subjects with WMC. Our study was conducted within a large European multicentre collaboration (the LADIS study: 11 European centres: Amsterdam, Copenhagen, Florence – coordinator centre-, Graz, Göteborg, Lisbon, Helsinki, Huddinge, Mannheim, Newcastle-upon-Tyne and Paris), that was designed to assess the role of WMC as an independent predictor of the transition from an autonomous functional status to disability in elderly subjects and the role of WMC progression in this transition (8). The Lisbon center took responsibility of all cognitive evaluation and definition of criteria and monitorization of cognitive diagnosis. Inclusion criteria for the study were: (i) 65–84 years of age; (ii) changes in WMC on MRI of any degree, according to the scale of Fazekas (9); and (iii) no disability, as determined by the Instrumental Activities of Daily Living scale (IADL) (10). Patients were referred for the study with minor complaints, incidental findings on cranial imaging caused by non-specific events without impact on daily living activities or were otherwise volunteers (8). Subjects were evaluated at baseline and yearly during 3 years with a comprehensive protocol including registry of demographic and vascular risk factors, co-morbidities, evaluation of depression, quality of life and a neuropsychological battery. Clinical evaluation included the classification of cognitive impairment according to usual clinical criteria (11). MRI was performed at baseline and at 3-year follow-up. The inclusion of subjects started in July 2001, 639 patients were enrolled (mean age 74.1 years-old, SD 5.0, 55% women, 9.6 years of educational level, SD 3.8). From the initial sample, 89% (568), 78.4% (501), and 75% (480) of the patients were followed up in a clinical visit at months 12, 24 and 36. After a median follow-up period of 2.9 years, information on the transition from full autonomy into disability was available for 633 (99%) patients. Forty-three subjects died (6.7% of study sample) until the third year of follow-up. Fifty-one patients missed the complete cognitive evaluation in any of the follow-up clinical visits. For those 51 patients no cognitive diagnosis was attributed, although vital status and IADL were known in those patients. Considering the cognitive diagnosis performed in the last clinical visit, dementia was diagnosed in 90 patients (Vascular dementia, 54; Alzheimer disease, 22; Alzheimer disease with vascular component, 12; Frontotemporal dementia, 2), and 147 patients had cognitive impairment not dementia (Vascular cognitive impairment non dementia - CIND, 86; mild cognitive impairment - MCI, 61). Our study showed that: 1. The severity of WMC is related with worse performance on global measures of cognition, executive functions, speed/motor control, and tests of attention, naming and visuoconstructional praxis in elderly subjects living independently. The impact of WMC on neuropsychological performance was present even when controlling for demographic variables (age and education), vascular risk factors and temporal lobe atrophy. 2. WMC severity is a predictor of cognitive impairment (dementia and not dementia) in elderly subjects with WMC, overtime. WMC and stroke predicted vascular dementia but not Alzheimer’s dementia, while medial temporal atrophy predicted both Alzheimer’s dementia and vascular dementia. Vascular risk factors (diabetes, hypertension and previous stroke) emerged as relevant factors with influence on neuropsychological tests in older people living with full autonomy, independently of WMC severity. After 3 years, diabetes at baseline was the only vascular risk factor that predicted cognitive impairment of any type (dementia and not dementia). 3. Memory complaints are a strong predictor of Alzheimer’s disease and Alzheimer’s disease with vascular component during the follow-up, independently of depressive symptoms and global cognition status at baseline in older subjects with WMC. To the best of our knowledge this is the first study that approaches implications of memory complaints in independent elderlies with white matter changes. Prediction Our study has some limitations, mainly related with a sample selection that was not drawn from the community. Participants were selected in outpatient clinics due to the presence of white matter changes. Patients could have minor complaints or could otherwise be volunteers. So we must be cautious in the generalization of our results. The other main limitation is associated with technological evolution, as the study was designed 10 years ago. However, this study was conducted in the a large heterogeneous population, rigorously assessed with a systematic and comprehensive evaluation, and this sample probably represents the first moment when non-disabled elderly subjects with cerebral white matter changes seek medical attention, and this fact is meaningful for clinical practice. Moreover, despite some missing information in the cognitive evaluation overtime, 99% of the initial sample had information on follow-up data, and follow-up was long enough to have conversion for cognitive impairment and dementia. Moreover, a substantial part of the initial sample was able to repeat MRI.After our work, we think that there is sufficient evidence to sustain that WMC are not an innocuous finding associated with ageing. In clinical practice, we deal frequently with elderly subjects that require an appointment due to the detection of cerebral white matter changes. Our data support the fact that WMC are implicated in the evolution for disability and for cognitive impairment. Furthermore, we identified several risk factors that are implicated in the progression for cognitive impairment, such as diabetes and stroke that appear as potential factors for intervention when preventing dementia. Our results emphasize the key role of both vascular risk factor control and physical activity in reducing the risk of cognitive impairment with ageing. Unfortunately, insufficient information exists concerning the recommendations for the control of the risk factors identified in the elderly in order to prevent dementia. Similarly, there is no recommendation regarding type and intensity of physical activity, influence of other leisure activities and type of intervention in subjects with depressive symptoms in order to be effective when preventing cognitive impairment in subjects with WMC. On the other hand there are still no known drugs specifically designed (or being currently in development) for the prevention of cognitive impairment in small vessel disease, other than those that aim to treat vascular risk factors. One of the clear areas of increasing interest is the impact of diet, risk factors control and physical and leisure activities on cognitive functioning in subjects with white matter changes. These relationships have to be determined by means of interventional studies that should be controlled by imagiological vascular biomarkers. These biomarkers must include sensitive tools for the measure of cerebral WMC as a hallmark of small vessel disease, including novel MRI sequences (diffusion, perfusion and spectroscopy) that allow the visualization of tissue changes in areas of white matter that appear normal using conventional MRI. Additionally, other biomarkers must be taken into account, namely other manifestations of small vessel disease (such as mibrobleeds and lacunes) and atrophy (either regional, including medial temporal lobe atrophy, or global) as potential confounders. Numbers of included subjects must be large enough to allow the control of multiple concomitant factors that can confound the interpretation of results and interfere with the statistical power. Clearly such a study can only be possible in a multicentric setting. Although designing a clinical trial is always limited to the knowledge available at a given time, we are convinced that: 1. any project aiming to study factors that influence cognitive changes in elderly should be controlled for white matter changes; 2. most available sensitive methods for detecting WMC should be used; 3. WMC severity is a potential end-point in cognitive trials.As alterações da substância branca cerebral associadas à idade (ASBC) designam as alterações radiológicas da substância branca cerebral detectadas quer por tomografia axial computadorizada como por ressonância magnética, de etiologia vascular provável, que são frequentemente descritos nas pessoas idosas (1,2,3). O significado clínico destas alterações tem sido objecto de investigação nas últimas três décadas e continua um assunto controverso. Alguns factores demográficos e factores de risco vascular associam-se a maior risco de ASBC mais severas, e entre aqueles, sobretudo a idade, a hipertensão e o acidente vascular cerebral (2, 3, 4). As ASBC são mais frequentes em doentes com demência (5). As ASBC têm sido implicadas no declínio cognitivo, em alterações da marcha, na disfunção urinária e em alterações da personalidade e depressão (6), no entanto, os resultados contraditórios dos diversos estudos têm impedido um consenso neste campo (7). Várias questões permaneciam em aberto quando iniciámos o estudo, especialmente a questão de saber se as ASBC poderiam implicar deterioração cognitiva a longo termo, em indivíduos completamente independentes com algum grau de ASBC. Adicionalmente, não existia nenhum dado que evidenciasse algum risco de evolução para algum sub-tipo de demência, tendo em consideração o espectro global dos factores de risco concomitantes. Os objectivos deste trabalho foram 1) investigar a influência das ASBC e dos factores de risco vasculares no desempenho neuropsicológico e na progressão para demência em indivíduos idosos com alterações das ASBC, independentes nas actividades de vida diária; 2) investigar as implicações das queixas de memória nos mesmo indivíduos; 3) investigar o significado dos sintomas depressivos de início tardio; e, 4) esclarecer se a actividade física regular reduz o risco de demência em indivíduos idosos com ASBC. Este trabalho foi levado a cabo integrado num estudo cooperativo multicêntrico Europeu (o estudo LADIS: 11 centros europeus: Amsterdão, Copenhaga, Florença –centro coordenador-, Graz, Gotemburgo, Lisboa, Helsínquia, Huddinge, Mannheim, Newcastle-upon-Tyne e Paris), que foi desenhado para avaliar o papel das ASBC como factor preditor independente da transição de um estado de completa autonomia funcional para incapacidade no idoso, e ainda o papel da progressão das ASBC nesta transição (8). O centro de Lisboa teve a responsabilidade de definir a avaliação cognitiva, os critérios cognitivos e ainda a monitorização dos diagnósticos cognitivos ao longo do estudo. Os critérios de inclusão do estudo foram: (i) 65–84 anos; (ii) ASCB de qualquer gravidade (de acordo com a escala de Fazekas) detectadas na ressonância magnética (RMN) crânio-encefálica (CE) (9); e (iii) sem alteração da autonomia, determinada pela Escala de Actividades Instrumentais de Vida Diária (IADL) (10). Os doentes foram referenciados para o estudo por terem ASBC em tomografia axial computadorizada (TAC) ou RMN CE (8). Os participantes foram avaliados na inclusão e depois anualmente durante 3 anos, com um protocolo extenso que incluiu o registo das variáveis demográficas, dos factores de risco vasculares, da patologia concomitante, avaliação da depressão, da qualidade de vida, avaliação neurológica e médica e avaliação neuropsicológica. A avaliação clínica incluiu a classificação de defeito cognitivo de acordo com os critérios clínicos usuais (11). A RMN foi efectuada na inclusão e repetida após os 3 anos de seguimento. A inclusão dos participantes iniciou-se em Julho 2001, tendo sido incluídos 639 indivíduos (idade média 74.1 anos, SD 5.0, 55% género feminino, 9.6 anos de nível de escolaridade, SD 3.8). Da amostra inicial, 89% (568), 78.4% (501), e 75% (480) dos participantes foram seguidos nas visitas clínicas de mês 12, 24 e 36, respectivamente. Após um período de seguimento médio de 2.9 anos, obteve-se informação da transição de completa autonomia para incapacidade em 633 (99%) participantes. Quarenta e três participantes morreram (6.7% da amostra inicial) até ao 3º de seguimento. Cinquenta e um participantes faltaram a todas as visitas clínicas de seguimento. Para estes cinquenta e um participantes não foi possível atribuir um diagnóstico de estado cognitivo no seguimento, apesar de ser conhecido o estado vital e funcional. Considerando os diagnóstico cognitivos efectuados na última visita clínica, foi feito diagnóstico de demência em 90 participantes (Demência vascular, 54; doença de Alzheimer, 22; doença de Alzheimer com componente vascular, 12; Demência fronto-temporal, 2), e foi efectuado diagnóstico de defeito cognitivo não demência em 147 participantes (Defeito cognitivo vascular sem critérios de demência - CIND, 86; Defeito cognitivo ligeiro - MCI, 61). O nosso estudo mostrou que: 1. A gravidade das ASBC se relaciona com pior desempenho nas medidas globais de cognição, nas funções executivas, na velocidade e controlo motor e em testes de atenção, nomeação, e capacidades visuo-construtivas em indivíduos idosos que vivem de forma independente. O impacto das ASBC no desempenho neuropsicológico manteve-se mesmo quando se controlou a análise para variáveis demográficas (idade e educação), factores de risco vascular e atrofia do lobo temporal. 2. A gravidade das ASBC é preditora de defeito cognitivo (demência e não demência) em indivíduos idosos com ASBC, ao longo do tempo. As ASBC e ter tido acidente vascular cerebral são preditores de demência vascular mas não de doença de Alzheimer, enquanto que a atrofia do lobo temporal é preditor de doença de Alzheimer e de demência vascular. Os factores de risco vascular (diabetes, hipertensão e acidente vascular cerebral prévio) surgiram como factores relevantes com influência no desempenho neuropsicológico em indivíduos idosos que vivem autonomamente, independentemente da gravidade das ASBC. Após 3 anos, a diabetes na inclusão foi o único factor que foi preditor de defeito cognitivo de qualquer tipo (demência e não demência).3. As queixas de memória de indivíduos idosos com ASBC são preditoras de doença de Alzheimer com e sem componente vascular ao longo do tempo, independentemente da presença de sintomas depressivos e do estado global cognitivo na inclusão. A elevada frequência de participantes com queixas de memória que desenvolveram doença de Alzheimer ao longo do seguimento reforçou a importância das queixas de memória nos idosos, mesmo que tenham evidência de doença de pequenos vasos cerebral. 4. Os sintomas depressivos estão associados a pior desempenho cognitivo (em medidas de avaliação cognitivas globais, funções executivas e velocidade) na inclusão e são preditores de posterior declínio cognitivo ao longo do seguimento. Estes resultados estão de acordo com a hipótese da “depressão vascular” para os sintomas depressivos de início tardio. Os sintomas depressivos poderiam ser a expressão de lesão vascular e não o resultado de uma patologia do humor. É ainda possível que os sintomas depressivos e as ASBC tenham um efeito aditivo ou sinergístico para o desenvolvimento de demência ao longo do tempo. 5. A actividade física reduz o risco de progressão para defeito cognitivo, especialmente demência vascular, mas não para doença de Alzheimer, em indivíduos idosos com ASBC. Uma das explicações possíveis para esta redução de risco pode ser o controlo dos factores de risco vascular, uma vez que a actividade física se associa a um estilo de vida mais saudável. Os nossos resultados apoiam a perspectiva de que os sujeitos idosos com factores de risco vascular e evidência de ASBC beneficiam de actividade física regular. O estudo tem algumas limitações, nomeadamente relacionadas com a selecção da amostra, que não foi retirada da comunidade. Os participantes foram seleccionados de consultas externas por terem ASBC de qualquer gravidade. A outra limitação prende-se com a evolução tecnológica, pois o estudo foi desenhado há 10 anos. No entanto, este estudo foi realizado numa amostra heterogénea de dimensão considerável, com uma abordagem rigorosa, sistemática e muito completa. Acresce ainda que apesar de alguma perda de informação na avaliação cognitiva ao longo do tempo, 99% da amostra inicial teve informação quanto ao estado vital e funcional no fim dos três anos de seguimento. Adicionalmente o seguimento foi suficiente para permitir conversão para defeito cognitivo incluindo demência, e um número considerável de participantes fez RMN de seguimento. Após este trabalho pensamos existir evidência suficiente para afirmar que as ASBC não são um achado inócuo associado à idade. Os nossos resultados indicam que as ASBC severas estão implicadas na transição para defeito cognitivo. Identificámos ainda vários factores de risco implicados na progressão para defeito cognitivo, como a diabetes e o AVC, que surgem como factores de potencial intervenção para prevenir demência. Os nossos resultados salientam ainda o papel do controlo de factores de risco vasculares como da actividade física na redução do risco cognitivo associado à idade. Infelizmente ainda não há dados que sustentem recomendações específicas quanto ao tipo de controlo dos factores de risco vascular e tipo de actividade física como preventiva do desenvolvimento de demência. Esta é uma área de claro interesse da investigação futura. Tais recomendações têm que partir de estudos intervencionais que controlem os marcadores imagiológicos vasculares. Estes devem incluir técnicas que permitam não só avaliar áreas de ASBC nas sequências convencionais como sequências que permitam maior sensibilidade de detecção de ASBC, quando os exames convencionais são aparentemente normais. Devem ainda incluir técnicas destinadas a avaliar outras alterações de pequenos vasos cerebrais, como micro-hemorragias e ser controlados para os potenciais factores confundentes (como a atrofia cerebral). Para este objectivo os estudos têm que ter dimensão suficiente, o que só nos parece possível numa base multicêntrica. Por último, as ASBC surgem como um potencial objectivo primário para estudos de intervenção na área dos ensaios cognitivos.The LADIS Study was partially supported by the European Union within the Vth European Framework Program ‘Quality of life and management of living resources’, between 1998 and 2002, contract No. QLRT-2000-0044

    Sobre Enfermidades da língua (1759) de Manuel José de Paiva

    Get PDF
    The sweeping programme of reform introduced by the Marquis of Pombal in the second half of the eighteenth century included changes in education, most notably the institution of Portuguese grammar as a compulsory subject and the creation and regulation of a new network of public schools. Written in the midst of this upheaval, Enfermidades da língua (1759), by Manuel José de Paiva, presents an allegory of the Portuguese language as a sick woman attended by a wise, devoted doctor who prescribes her different medicines on each of his eight visits. The work offers an interesting reflection on attempts to standardise the language, preluding avenues of sociolinguistic research that did not emerge until much later.En el contexto de las reformas desarrolladas por el Marqués de Pombal en la segunda mitad del siglo XVIII, la lengua portuguesa fue objeto de actuaciones pedagógicas, fundamentalmente con la escolarización de la gramática y con la aparición de una incipiente red de escuelas públicas. Es en esa época en la que el libro Enfermidades da língua (1759), de Manuel José de Paiva, da forma a una alegoría en la que la propia lengua portuguesa se presenta como una persona enferma, la cual recibe un tratamiento médico facilitado por un profesional que le prescribe los remedios adecuados durante ocho visitas. La obra proporciona una interesante reflexión sobre la norma lingüística, preludiando caminos de la investigación sociolinguística que aun surgirían mucho tiempo más tarde.No contexto das reformas desenvoltas polo Marqués de Pombal na segunda metade do século XVIII, a lingua portuguesa foi alvo de actuacións pedagóxicas, nomeadamente coa escolarización da gramática e coa aparición dunha incipiente rede de escolas públicas. É nesa época que o libro Enfermidades da língua (1759), de Manuel José de Paiva, dá forma a unha alegoría en que a propia lingua portuguesa é presentada como unha persoa doente, a cal recibe un tratamento médico facilitado por un profesional que lle prescribe os remedios adecuados durante oito visitas. A obra proporciona unha interesante reflexión sobre a norma lingüística, a preludiar camiños da pesquisa sociolingüística que só surxiríam moito tempo máis tarde.No contexto das reformas desenvolvidas pelo Marquês de Pombal na segunda metade do século XVIII, a língua portuguesa foi alvo de actuações pedagógicas, nomeadamente com a escolarização da gramática e com o aparecimento de uma incipiente rede de escolas públicas. É nessa época que o livro Enfermidades da língua (1759), de Manuel José de Paiva, dá forma a uma alegoria em que a própria língua portuguesa é apresentada como uma pessoa doente, a qual recebe um tratamento médico facilitado por um profissional que lhe prescreve os remédios adequados durante oito visitas. A obra proporciona uma interessante reflexão sobre a norma linguística, a preludiar caminhos da pesquisa sociolinguística que só surgiriam muito tempo mais tarde

    Obtaining digital evidence in the global world

    Get PDF
    Gathering evidence in criminal proceedings is becoming more complicated each day. Cases are no longer merely national in nature. Nowadays most of the cases require obtaining evidence from global Internet service providers. This means that evidence from a crime may be found anywhere. The Budapest Convention addresses this issue, in Article 32, allowing the competent authorities of a State Party to seek data in another’s Party territory, in limited circumstances. The Portuguese law goes beyond those limited cases, allowing Portuguese authorities to extend searches beyond the physical and political borders of Portugal, no matter where the data may physically be stored. The drafting process of a Second Additional Protocol to the Budapest Convention is currently ongoing. It is expected that this exercise will allow State Parties to the Budapest Convention to seek an agreement on a number of issues regarding obtaining evidence from the cloud, such as loss of location, or transborder searches, or direct cooperation with providers in other jurisdictions, amongst others

    Aerobic Exercise in the Management of Metabolic Dysfunction Associated Fatty Liver Disease

    Get PDF
    Sedentarism is the pandemic of modern times. It is associated with several medical conditions including obesity, type 2 diabetes mellitus, cardiovascular diseases and also liver disease, particularly metabolic dysfunction associated fatty liver disease (MAFLD). In an era when MAFLD is the most prevalent chronic liver disease worldwide, whilst no pharmacological therapy has been approved for it, exercise has proved to be effective in improving liver steatosis. Interestingly, exercise decreases liver fat even in the absence of weight loss. The challenge for the clinician is to motivate the obese patient with MAFLD, and associated co-morbidities, who has crystallized a sedentary behavior, at times when every need is at the distance of a click on the Internet, and the entire world can be visited behind a screen. In this review, the aggregate evidence on the mechanisms and effects of exercise in the management of MAFLD is summarized, with simple recommendations for everyday clinical practice.info:eu-repo/semantics/publishedVersio

    What is the role of caspase-2 mediated lipoapoptosis in the pathogenesis of the metabolic syndrome-associated liver disease, nonalcoholic fatty liver disease (NAFLD)?

    Get PDF
    Nonalcoholic fatty liver disease can be considered the hepatic manifestation of obesity and the metabolic syndrome. It is the number one cause of chronic liver disease in the Western world. Lipotoxicity in the liver induces epithelial lesion that triggers a wound healing response. In susceptible subjects the wound healing response is ineffective in repairing and regenerating the injured liver, leading to scarring, fibrogenesis and eventually hepatic cirrhosis. Though important advances in the knowledge of the pathogenesis of NAFLD have occurred since its firsts descriptions in 1980, gaps in knowledge still precludes Hepatologists to find an effective treatment for this pandemic. We first extensively characterized and compared two dietary mouse models of NAFLD, methionine-choline deficient (MCD) and Western diets. We found that MCD diet induces severe disease with significant fibrosis, whereas Western diet induces mild disease, but associates with obesity, insulin resistance and the metabolic syndrome. Afterwards, we demonstrated a pivotal role of caspase-2 in the development of the metabolic syndrome, NAFLD, progression to severe liver disease and hepatic fibrogenesis. Caspase-2 was up-regulated in human NAFLD and in in several different mouse models of NAFLD, correlating with the degree of fibrosis. Also, caspase-2 deficient mice were protected from the metabolic syndrome and liver injury/fibrosis in both MCD and Western diet mouse models. Finally, we found that in different mouse models of NAFLD, hepatic free coenzyme A content is decreased, which could potentiate caspase-2 activation. We conducted a preclinical trial in mice submitted to MCD diet, treating them with coenzyme A precursors. This approach failed to correct hepatic free coenzyme A levels and had no impact in liver histology or caspase-2 expression/activation. Our work places caspase-2 as a potential therapeutic target for obesity-associated diseases, such as type 2 diabetes mellitus and NAFLD.Fundação Calouste GulbenkianFundação CampalimaudMinistério da saúdeFundação para a Ciência e Tecnologi

    A LÍNGUA E A LITERATURA: REFLEXÕES PARA UMA PEDAGOGIA COALESCENTE

    Get PDF
    O ensino da língua e da literatura, nas Escolas Básicas e Secundárias e também no Ensino Superior, ao longo dos últimos cinquenta anos, foi objeto de grandes mudanças, nas motivações epistemológicas, nos métodos pedagógicos e nos conteúdos programáticos. Entre os aspetos que mais solicitam um refletido questionamento, encontra-se a degradação do tempo escolar de leitura literária e a sintonia ou disjunção pedagógica entre a língua e a literatura. A lecionação do português desempenhava consensualmente a missão de “enriquecer e aperfeiçoar” o uso da língua culta, modelada na expressão literária, e abrangia o ensino da gramática normativa e a lição dos clássicos.O estudo da gramática, como ancilar da aprendizagem do latim, começara já no final do século XVIII, mas a disciplina de língua portuguesa,incluindo a história da literatura, foi instituída como núcleo essencial do ensino público pelos meados do século XIX, a partir da criação dos Liceus. A motivação epistemológica encontrava-se na ciência da Filologia, herança principal da cultura clássica e da tradição humanista e europeia, cultivada nas Universidades. A Filologia era entendida num âmbito alargado, integrador das “artes sermocinales”, da produção literária e das ciências da palavra transmitida pela memória escrita. A partir dos anos sessenta do século passado, verificou-se uma amplíssima e apressada transformação na frequência escolar, no objeto de ensino,nos conteúdos programáticos e nas metodologias didáticas. “Descontinuaram-se” os Liceus e a Filologia, desenvolveram-se as artes e as semióticas visuais; multiplicaram-se as teorias científicas e alteraram-se as terminologias linguístico-literárias da mediação pedagógica. Ocorreram também outras decisivas mudanças, tais como a desescolarização do latim, a ocupação audiovisual dos ócios e tempos livres em prejuízo do tempo de leitura, a desverbalização do colóquio quotidiano, e uma drástica obliteração da memória literária clássica, na escola e no espaço de circulação da palavra pública. Esta nova “administração” da palavra parece ter degradado globalmente o uso da língua e a vivência literária. Simultaneamente, na programação escolar julgou poder otimizar-se a competência dos «aprendentes» insistindo numa doutrina didática quase exclusivamente baseada nas teorias linguísticas e na exercitação dos discursos elementares, «aliviados» da complexidade e interação literária. Polarizou-se a disjunção língua e literatura, sem vantagem verificada para o ensino da língua, e obliterou-se a grande memória patrimonial que distingue a riqueza dos idiomas. O que é óbvio é que o texto literário interage e exercita a disponibilidade criativa e funcional da língua. E, por cúmulo, o património literário lusófono é um excelente tesouro dos recursos criativos da língua portuguesa, e oferece exemplos de leitura apelativa e motivadora e de incontestável eficácia, para o estudo e provimento da competência linguística, a todos os níveis e para todos os discursos

    Decentralization of public services in continental Portugal: the PAC efficacy

    Get PDF
    O objetivo do estudo assenta em mensurar a satisfação dos cidadãos que utilizam os Posto de Atendimento ao Cidadão (PAC). Estes são postos multisserviços com atendimento personalizado, instalados nas Autarquias, como extensões da Loja do Cidadão, garantindo uma maior proximidade com as exigências e diligências da Administração Pública. O objeto de estudo incidiu sobre os utentes, numa amostra de 306 cidadãos representativa do universo, que se deslocam aos 54 PAC distribuídos por Portugal Continental, tendo-se assumido um erro amostral final de 5,6% e um intervalo de confiança de 95%. O instrumento de recolha de dados teve por base o modelo CAF (Common Assessment Framework), construído com base no modelo de excelência da EFQM (European Foundation for Quality Management). De acordo com os resultados obtidos pode dizer-se que os cidadãos encontram-se satisfeitos com os serviços prestados pelos PAC. Os resultados manifestaram, ainda, que as variáveis relacionadas com os Produtos e Serviços e a Imagem Global da Organização foram as que registaram um maior peso quando se pretende medir a Satisfação Global do cidadão utilizador do PAC.The aim of the study was based on measuring the satisfaction of citizens using the Citizen Service Points (PAC). The Citizen Service Points are a multiservice with personalized service, installed in Local Municipalities, as extensions of Citizen Shops, which equip the regions of greatest interiority of a multichannel network ensuring greater proximity with the requirements and due diligence for Public Administration. The study focused on citizens belonging to a sample of 306 users of the 54 PAC distributed in continental Portugal. To calculate the sample size it was assumed a sample error of 5.6% and a confidence interval of 95%. The instrument for data collection was based on the Common Assessment Framework model (CAF), built on the model of excellence EFQM (European Foundation for Quality Management). According to the results it can be said that citizens are satisfied with the services provided by PAC. The results showed that the variables related with the Products and Services and Global Image of the Organization were the ones that showed greater weight when we trying to measure global satisfaction of the PAC user.info:eu-repo/semantics/publishedVersio

    New-Onset Seizures 15 Years After Renal Transplant

    Get PDF
    info:eu-repo/semantics/publishedVersio

    Classe de Letras

    Get PDF
    info:eu-repo/semantics/publishedVersio
    corecore