Praworządny jak Tatarzyn? Stosunki prawne w Chanacie Krymskim na podstawie miejscowych ksiąg sądowych z XVII wieku

The purpose of this paper is to outline the legal practice in the Crimean Khanate in the 17th century. This longest surviving Eastern European post-Genghis state is a very interesting case for any student of the history of political systems and law. This is because its law and state institutions were based on both Mongolian and Islamic-Ottoman models, producing a highly original system. The study is based on rich data surviving in Crimean court registers from the reign of Khan Murad Giray (1678-1683). Treating them as ancillary sources, it makes use of selected entries in other surviving Crimean court registers from 1608-1783 supplemented by information taken from other sources: Tatar, Ottoman and European. The study attempts to fi nd answers to the following questions: who, against whom and in what types of cases, appeared in a given type of court in the Khanate. Answering these questions reveals not only what everyday life of the Khan’s subjects, coming from various social groups, looked like, but also what principles were followed by the Khanate’s legal system and administration. The collected data shows that the Khan fulfi lled the basic duty of any Muslim ruler and gave his subjects access to courts and ensured that law was obeyed. The Khanate was divided into judicial circuits (kazas) in which the highest-ranking offi cial was a judge (kadi). Subjects could also approach the highest judge (cadiasker) about a matter that concerned them. However, there are reasons to believe that his judicial authority was restricted with respect to estates (beyliks) belonging to grand families (karachis) and when it came to this social group itself. The sources also indicate that the Khan’s judicial authority was restricted in lands supervised by a kalga – the fi rst deputy of the Khan chosen from among the members of the ruling dynasty. The study of the cases entered in the registers of a cadiasker court and the registers of a provincial court in Kara Su during the reign of Murad Giray, shows that the clients of the Khan’s justice were members of all social groups, men and women, Muslims and non-Muslims. The frequency in which people appeared in court and the types of cases they litigated, differed slightly depending on their social background, sex and religion. The paper attempts to explain these differences by carefully analysing the social background of parties, their place of residence, sex, types of cases and litigation strategies

Threat-sensitive anti-predator defence in precocial wader, the northern lapwing Vanellus vanellus

Birds exhibit various forms of anti-predator behaviours to avoid reproductive failure, with mobbing—observation, approach and usually harassment of a predator—being one of the most commonly observed. Here, we investigate patterns of temporal variation in the mobbing response exhibited by a precocial species, the northern lapwing (Vanellus vanellus). We test whether brood age and self-reliance, or the perceived risk posed by various predators, affect mobbing response of lapwings. We quantified aggressive interactions between lapwings and their natural avian predators and used generalized additive models to test how timing and predator species identity are related to the mobbing response of lapwings. Lapwings diversified mobbing response within the breeding season and depending on predator species. Raven Corvus corax, hooded crow Corvus cornix and harriers evoked the strongest response, while common buzzard Buteo buteo, white stork Ciconia ciconia, black-headed gull Chroicocephalus ridibundus and rook Corvus frugilegus were less frequently attacked. Lapwings increased their mobbing response against raven, common buzzard, white stork and rook throughout the breeding season, while defence against hooded crow, harriers and black-headed gull did not exhibit clear temporal patterns. Mobbing behaviour of lapwings apparently constitutes a flexible anti-predator strategy. The anti-predator response depends on predator species, which may suggest that lapwings distinguish between predator types and match mobbing response to the perceived hazard at different stages of the breeding cycle. We conclude that a single species may exhibit various patterns of temporal variation in anti-predator defence, which may correspond with various hypotheses derived from parental investment theory

W jaki sposób można było zostać misjonarzem w Oriencie? Litterae indipetae i inne strategie jezuitów z Rzeczypospolitej Obojga Narodów (1612–1721)

In the Early Modern Period, many a Jesuit sought a place on the overseas missions. The litterae indipetae – the petitions sent by the candidates to the General – provide evidence of the collective phenomenon of mass vocations among the members of the order. The present article pro- vides an analysis of the requests sent by Polish-Lithuanian Jesuits for the Crimean Khanate, the Ottoman Empire and Persia in the period between 1610s–1720s. It aims to understand how the candidates conceptualised these territories, and what knowledge about the dreamed destination they decided to reveal in the petitions. It also explores how they explained their inclination towards serving in the Muslim Orient and the religiously ambiguous Circassia. While many of the Polish-Lithuanian Jesuits followed the standard procedure of seeking the General’s consent for a mission abroad, only a few received his permission. Most probably, the real need of priestly ministry in Poland-Lithuania itself, played an important role in the superior’s indifference to the poignant descriptions of the suffering captives and their unbaptized children, as well as to a tempting picture of supposedly Christian inhabitants of the Northern Caucasus, who could be easily won for the Catholic faith. It deserves attention that numerous Polish-Lithuanian Jesuits, who spent some time preaching God’s Word in the Orient, did not send petitions before reaching their missionary destinations. Many of them traveled eastwards as the chaplains of the Polish-Lithuanian envoys. Those of the missionaries, who decided to stay abroad for a longer period, usually made an effort to receive post factum the General’s approval. Finally, we find one more group among the Polish- Lithuanian Jesuits serving in Persia and Northern Caucasus namely the supplicants for China, who failed to reach the Far-East and settled for less prestigious missionary posts.W epoce nowożytnej wielu jezuitów zwracało się do generała zakonu z prośbą o pozwolenie na udział w misji zagranicznej. Ich petycje, tzw. litterae indipetae, świadczą o licznych powołaniach członków zakonu do służby w dalekich krajach. Artykuł zawiera analizę próśb napisanych przez jezuitów z prowincji polskiej i litewskiej w okresie od drugiej dekady XVII do trzeciej dekady następnego stulecia. Podejmuje próbę ustalenia, jaki obraz wymarzonych terytoriów działalności misyjnej wyłania się z petycji kandydatów, a także do jakiej wiedzy o Oriencie przyznawali się oni przed przełożonym. Artykuł opisuje również, jak suplikanci motywowali konieczność inwestycji środków Towarzystwa Jezusowego właśnie w działalność misyjną na wybranych przez nich terytoriach, tj. muzułmańskim Wschodzie i krajach czerkieskich, których przynależność religijna nie była prosta do ustalenia w owej epoce. Warto podkreślić, że wielu jezuitów z Rzeczypospolitej stosowało się do standardowej procedury dla kandydatów na misjonarzy, która zakładała uzyskanie zgody generała. Wydaje się, że udzielał on jej tak rzadko ze względu na ogromne potrzeby kadrowe zakonu w samym państwie polsko-litewskim. Z tego powodu zdawał się obojętny na poruszające wizje cierpiących jeńców i ich nieochrzczonych dzieci, rzadko też ulegał kuszącym obrazom Czerkiesów, którzy mieli znać pewne podstawowe zwyczaje chrześcijańskie i w związku z tym wydawali się aplikującym grupą stosunkowo łatwą do pozyskania dla Kościoła katolickiego. Wielu spośród polskich i litewskich jezuitów, którzy są wspomniani w źródłach jako misjonarze w Oriencie, nie wysłało prośby do generała przed podróżą na Wschód. Wydaje się, że posługa członkom poselstw do władców muzułmańskich, jak i osobiste poparcie udzielone przez polskich władców i magnatów umożliwiło im zrealizowanie chociaż na krótko marzenia o misjonarskim życiu. Zwraca uwagę fakt, że ci z nich, którzy decydowali się na pozostanie dłużej na misji, próbowali uzyskać post factum błogosławieństwo generała. Należy wspomnieć o jeszcze jednej grupie polskich i litewskich jezuitów, których spotykamy w Persji i na Kaukazie, tzn. o kandydatach na misje w Chinach, którym nie udało się dotrzeć na Daleki Wschód i w związku z tym musieli się zadowolić posługą w mniej prestiżowym miejscu

Eksperyment w prozie Zofii Romanowiczowej

Za dociekaniami tyczącymi się tego, czym w literaturze i czym dla literatury jest eksperyment, i w jaki sposób podlega on utekstowieniu, stoi zawsze pytanie: „Po co eksperyment?”. Romanowiczowa, daleka od teoretycznych, akademickich rozważań o formie i kształcie powieści, eksperymentowała wszak nie po to, aby nobilitować czy uatrakcyjniać swoją twórczość. Eksperymentowanie bowiem, mimo swojej znaczącej roli w rozwoju form literackich, ograniczane bywa często tylko do tego, warsztatowego aspektu. Renato Poggioli, autor słynnej, opublikowanej we Włoszech w 1962 roku Teorii awangardy, uważa że „jeżeli w najlepszych realizacjach eksperyment rzeczywiście staje się autentycznym doświadczeniem (w najgłębszym znaczeniu tego słowa), to o wiele częściej (…) pozostaje on tylko i wyłącznie eksperymentem”. Tym, co zasadniczo różni utwory prozatorskie autorki Baśki i Barbary od pisarstwa Sarraute, Robbe-Grilleta czy Sartre’a, jest, można by rzec, jej staroświeckie przywiązanie do tradycyjnej funkcji sztuki, wiara w możliwość dotarcia do, chociażby częściowej czy subiektywnej, prawdy, ujętej w powieściową narrację. To, co zaś łączy wymienionych tu eksperymentatorów dwudziestowiecznych, to kryzys idei, który dotknął współczesnych twórców i który zaowocował nowymi środkami wyrazu. Nowatorskie i w niektórych utworach dość skomplikowane środki formalne, stosowane przez pisarzy „poszukujących”, nie wynikają bowiem z narcystycznej chęci epatowania swoim pisarskim warsztatem, ale z chęci aktywnego zaangażowania czytelnika do wspólnej heurezy. Dlatego proza Romanowiczowej wydaje się najbliższa poglądom Michela Butora, zawartym w jego esejach. Jej najwybitniejsze i najbardziej eksperymentatorskie dzieła, Przejście przez Morze Czerwone i Słońce dziesięciu linii, można uznać za modelowy wręcz przykład Butorowskiej powieści poszukującej, której celem jest przekazanie prawdy o doświadczeniu, a nie – jak w narracjach postmodernistycznych – stworzenie fikcyjnego świata, wręcz narzucającego strategię dekonstrukcji. Moim zamiarem jest więc wyodrębnienie, pokazanie i nazwanie tych cech poetyki pisarstwa Zofii Romanowiczowej, które czynią jej powieści nowatorskimi i oryginalnymi. Jednak eksponowanie innowacyjności jako głównego waloru dorobku pisarskiego Romanowiczowej nie byłoby zasadne, gdyby nie uwzględniało celu, jakiemu owa innowacyjność miała służyć: celem tym było jak najpełniejsze oddanie złożoności ludzkiej egzystencji. Pisarka zdaje się podzielać pogląd Sartre’a, zawarty w jego pracy Czym jest literatura?. Otóż dla francuskiego egzystencjalisty dzieło literackie jest przedmiotem intencjonalnym ze względu na sens, który rodzi się w sytuacji wspólnego działania pisarza i czytelnika. Sartre odchodzi tym samym, w opublikowanym w 1954 roku dziele, od koncepcji „pustej wolności”, wypracowanej w Bycie i nicości, na rzecz osadzonej w rzeczywistości społecznej „wolności praktycznej”. Jak twierdzi Joanna Roś: „Dla Sartre’a nazywanie rzeczy jest równoznaczne z odsłanianiem ich, a odsłonić rzecz to ją zmienić”. Za pomocą języka utwór literacki posiada zdolność „rozkruszenia tego, co skamienione”. Sartre’owską koncepcję literatury znamionuje akcentowanie roli czytelnika, a więc wolności człowieka w interpretowaniu i nadawaniu znaczeń. Dzięki temu także twórczość autorki Skrytek może być dziś czytana i komentowana, nie dzieląc losu wielu zapomnianych już dzieł awangardowych. Poniższe rozważania mają na celu zwrócenie uwagi na te aspekty prozy Romanowiczowej, które często bywają pomijane w analizach krytycznych. Moim celem nie jest redukcja dzieł Romanowiczowej wyłącznie do jednego, w tym przypadku podporządkowanego kategorii eksperymentu, wymiaru, lecz pomnożenie (czytaj: ujawnienie) ich sensów i znaczeń, aspektów dotąd w interpretacjach pomijanych bądź wykorzystanych w stopniu niewystarczającym. Być może wnikliwe przyjrzenie się tekstom prozatorskim Romanowiczowej, ich poetyce oraz uobecnianej w nich sferze problemowej, przyczyni się do dostrzeżenia ich przez szersze grono literaturoznawców, a w konsekwencji również tak zwanych zwykłych czytelników. Twórczość Romanowiczowej, odczytana na nowo, z uwzględnieniem zmieniających się oczekiwań estetycznych i poznawczych, zaskakuje dziś swoim potencjałem, umożliwiającym dostrzeżenie w niej nowych, ważnych kontekstów i obszarów odniesień

Zofia Romanowiczowa. The outline of output and critical reception

W artykule koncentruję się na przedstawieniu zarysu twórczości prozatorskiej Zofii Romanowiczowej oraz jej recepcji. Każdej z jedenastu opublikowanych powieści pisarki poświęcam fragment artykułu, uwypuklając ich stylistyczne podobieństwa oraz podkreślając charakterystyczną dla całej twórczości Romanowiczowej tematykę i problematykę. Część poświęcona recepcji ma z kolei stać się punktem wyjścia do rozważań o kanonie literatury polskiej XX wieku.The author of the article focuses on an overall picture of Zofia Romanowiczowa’s prose works and their critical reception. For each of eleven published novels of the author there was devoted a distinct part of the text, emphasizing at the same time the similarities in style and subjects so characteristic in all of writer’s work. In turn the part devoted to the critical reception is supposed to be the starting point for a reflection about the canon of twentieth century Polish literature

Mechanisms of clustering breeding territories by songbirds

Proces wybiórczości środowiskowej prowadzi do zróżnicowanego rozmieszczenia osobników w czasie i przestrzeni. Agregacje terytoriów stanowią wzorzec rozmieszczenia będący formą pośrednią pomiędzy gniazdowaniem kolonijnym a rozproszonym. W niniejszym artykule przedstawiamy różnorodne hipotezy tłumaczące powstawanie i utrzymywanie przestrzennych agregacji terytoriów u ptaków śpiewających. Hipotezy te podzieliliśmy na cztery grupy, jako kryterium przyjmując mechanizm prowadzący do powstawania agregacji. W pierwszej kolejności przedstawiamy hipotezy tłumaczące, w jaki sposób nierównomierne rozmieszczenie zasobów w środowisku może prowadzić do grupowania się osobników w przestrzeni. Drugą grupę stanowią hipotezy, zgodnie z którymi agregacje są efektem wykorzystywania przez osobniki informacji socjalnych w procesie wybiórczości środowiskowej. Następnie charakteryzujemy hipotezy tłumaczące powstawanie i utrzymywanie agregacji terytoriów na skutek działania doboru płciowego. Hipotezy ujęte przez nas w ostatniej grupie zwracają uwagę na korzyści, jakie osobniki gniazdujące blisko siebie odnoszą w kontaktach z drapieżnikami, stąd powstawanie agregacji terytoriów tłumaczą jako strategię antydrapieżniczą. Choć przedstawione przez nas hipotezy można podzielić na cztery, wyraźnie odmienne grupy, w rzeczywistości nie wykluczają się wzajemnie, a różnorodne mechanizmy prowadzące do formowania agregacji terytoriów mogą działać równolegle.Habitat selection process leads to differentiated spatio-temporal distribution of individuals in habitat patches. Territory aggregations represent a distribution pattern intermediate between breeding colonies and diffuse occurrence. We present various hypotheses that were raised to explain formation and maintenance of spatial aggregation of territories in songbirds. We divided these hypotheses into four groups, using mechanism leading to the formation of aggregation as a criterion. We first present hypotheses, that explain how spatial variation in resources can lead to clustered distribution of individuals. The second group includes hypotheses, according to which territories' aggregations are the result of using social information in habitat selection process by individuals. Subsequently we characterize hypotheses which explain how sexual selection can lead to formation of territories clusters. Hypotheses included by us in the last group highlight benefits gained by individuals occupying clustered territorie's in the context of predators activity. Although hypotheses presented can be divided into four distinctly different groups, they are not mutually exclusive, and, in nature, various mechanisms can lead to clustered distribution at the same time

Theory of SERS enhancement: general discussion

Rohit Chikkaraddy opened the discussion of the Introductory Lecture: Regarding quantifying the chemical enhancement, you showed a systematic change in the SERS enhancement for halide substituted molecules due to charge transfer from the metal. Is the extra enhancement due to an inherent increase in the Raman cross-section of the molecule? How do you go about referencing, as the charge transfer changes the vibrational frequency

Selected aspects of allergy nursing

Introduction. Due to their dynamic character, allergic conditions pose challenges for modern medicine and constitute a public health problem. Nearly 40% of the general Polish population is estimated to suffer from an allergy. We would like to emphasize that allergies are not some extraordinary ailments; instead, they commonly coincide with or are complications of other systemic conditions. Hence, national health policies should prioritize the development and implementation of ready-to-use protocols that focus mainly on prevention rather than treatment