Ταφικές πρακτικές και κοινωνικές δομές στις Κυκλάδες κατά τον 8ο και 7ο αι. π.Χ.: η περίπτωση του νεκροταφείου στη θέση Βίτζι της Πάρου

The immediate goal of my work was the study of communal graves T105 and T144 from Paroikia, the well-known as Parian polyandria, within the context of the Early Iron Age Cyclades. A contextual and interdisciplinary analysis of the burial practices is attempted, using new theoretical perspectives derived from anthropology and sociology. Furthermore, the present research contributes to the study of burial customs in Ancient Greece as a whole and enriches our knowledge about both burial archaeology of the Early Iron Age Aegean and Parian pottery production during the Geometric and Archaic periods. The examination of the pottery from the Vitzi cemetery provides the first large-scale study of the Parian ceramic production of the Geometric and Early Protoarchaic periods. Part of a cemetery was partly excavated from 1983 to 2003 by Photeini Zapheiropoulou in the north-eastern boundary of the ancient city of Paros, in an area of the modern city of Paroikia, called Vitzi. The detailed analysis of the spatial and material remains from the Vitzi cemetery yielded insights into the chronology, spatial organization and significance of this burial ground for the Parian community. An important outcome is the revision of the chronology of the establishment of the Vitzi cemetery, which was in use at least from the Late Protogeometric period. Paros developed a distinct style in the decoration of ceramic vessels from the beginning of the Late Geometric period. The locally produced pottery presents a number of novelties and particularities on stylistic features, decorative syntaxes and forms from the Late Geometric to the end of the Orientalizing period. The extraordinary neck-handled amphorae with scenes of warfare are the only two vessels that are closely connected to the Attic Late Geometric production. I suggest that the burial practices at the Vitzi cemetery reflect the general change in social structures observed in Greek communities from the last decades of the 8th century B.C. Population growth, lack of arable land and the expansion of trade were the main factors that led to the rearrangement of social structures and the emergence of new powerful groups in the 8th century B.C. I interpret the erection of the two extraordinary communal graves at Paroikia as an attempt by the established Early Iron Age elite to emphasize and retain its power and the genealogical connections with the ancestors. Multiple facets of personhood were revealed from the burial practices and funerary rites in the Vitzi cemetery during the Late Geometric and Protoarchaic periods. Relational and dividual personhood are the most noticeable forms identified among the deceased of both communal graves. Cultic activity was established above the two communal graves at the Vitzi cemetery at the beginning of the 7th century B.C. This activity presents similar traits to the hero and ancestor cults as practiced in many Greek territories during the Archaic period.Βασικός στόχος της έρευνας μου ήταν η μελέτη των ομαδικών τάφων Τ105 και Τ144 από την Παροικιά, τα γνωστά πολυάνδρια της Πάρου μέσα στο πλαίσιο των Κυκλάδων της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου. Επιχειρείται μια συγκειμενική και διεπιστημονική ανάλυση των ταφικών πρακτικών χρησιμοποιώντας νέες θεωρητικές προσεγγίσεις από την ανθρωπολογία και κοινωνιολογία. Η παρούσα διατριβή συμβάλει τόσο στην μελέτη της ταφικής αρχαιολογίας στο Αιγαίο της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου όσο και στην ανάλυση της Παριανής κεραμικής της Γεωμετρικής και Αρχαϊκής περιόδου. Η μελέτη της κεραμικής από το νεκροταφείο στο Βίτζι αποτελεί την πρώτη ευρείας κλίμακας μελέτη της Παριανής κεραμικής παραγωγής από την Γεωμετρική και Αρχαϊκή περίοδο. Μέρος ενός νεκροταφείου ανασκάφθηκε μερικώς από το 1983 ως το 2003 από την Φωτεινή Ζαφειροπούλου στο βορειοανατολικό άκρο της αρχαίας πόλης της Πάρου, στην περιοχή Βίτζι της σύγχρονης πόλης της Παροικιάς. Η λεπτομερής μελέτη των χωρικών και υλικών καταλοίπων έριξαν φως σε ζητήματα χρονολογίας, χωροταξικής οργάνωσης και σημασίας του νεκροταφείου για την Παριανή κοινωνία. Ένα σημαντικό συμπέρασμα είναι η αναθεώρηση της χρονολόγησης της ίδρυσης του νεκροταφείου στο Βίτζι, το οποίο αποδείχτηκε πως ιδρύθηκε τουλάχιστον κατά την Ύστερη Πρωτογεωμετρική περίοδο. Η Πάρος ανέπτυξε το δικό της ξεχωριστό ύφος στην διακόσμηση της κεραμικής από τις αρχές της Ύστερης Γεωμετρικής περιόδου. Η παριανή κεραμική παρουσιάζει μια σειρά καινοτομιών στα υφολογικά χαρακτηριστικά, τις διακοσμητικές συνθέσεις από την Ύστερη Γεωμετρική ως το τέλος της Ανατολίζουσας περιόδου. Παρόλα αυτά, σε πολλά τοπικά αγγεία παρατηρούνται κάποιες υφολογικές επιρροές όπως διακοσμητικά μοτίβα και δευτερεύοντα κοσμήματα, από άλλα εργαστήρια της Αττικής, Κορίνθου και Ανατολικής Ελλάδας. Οι δύο ιδιαίτεροι επιλαίμιοι αμφορείς με παραστάσεις μαχών είναι τα δύο μοναδικά αγγεία που είναι στενά συνδεδεμένα με την Αττική παράδοση της Ύστερης Γεωμετρικής περιόδου. Προτείνω ότι οι ταφικές πρακτικές από το νεκροταφείο στο Βίτζι αντανακλούν την γενικότερη αλλαγή στις κοινωνικές δομές που παρατηρείται στις ελληνικές κοινωνίες από τις τελευταίες δεκαετίες του 8ου αι π.Χ. Οι βασικοί παράγοντες που οδήγησαν στην αναδιάρθρωση των κοινωνικών δομών και στην ανάδυση νέων ισχυρών ομάδων στον 8ο αιώνα ήταν η αύξηση τους πληθυσμού, η έλλειψη καλλιεργήσιμων εκτάσεων και η επέκταση του εμπορίου. Ερμήνευσα την ανέγερση των δύο εντυπωσιακών ομαδικών ταφών στο Βίτζι ως μια προσπάθεια της καθιερωμένης ελίτ της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου να τονίσει και διατηρήσει τη δύναμη της και τις γενεαλογικές συνδέσεις με του προγόνους. Πολλαπλές πτυχές προσωποθεσίας αποκαλύπτονται από τα ταφικά έθιμα και τελετουργίες στο νεκροταφείο του Βίτζι κατά την Ύστερη Γεωμετρική και Πρωτοαρχαϊκή περίοδο. Η σχεσιακή και τομική προσωποθεσία είναι οι πιο διακριτές μορφές που αναγνωρίζονται ανάμεσα στους νεκρούς των δυο ομαδικών τάφων. Λατρευτική δραστηριότητα τελούνταν πάνω στους δυο ομαδικούς τάφους του νεκροταφείου του Βίτζι από τις αρχές του 7ου αι π.Χ. Αυτή η δραστηριότητα παρουσιάζει κοινά χαρακτηριστικά με τις λατρείες ηρώων και προγόνων που τελούνταν σε πολλές περιοχές της Ελλάδας κατά την Αρχαϊκή εποχή