Autochtoniczny charakter ludności polskiej na Litwie, Białorusi, Ukrainie i w Czechach oraz ludności litewskiej, białoruskiej, ukraińskiej i czeskiej w Polsce

Poniższy tekst stanowi syntetyczne ujęcie statystyczno-demograficzno-historyczne „słowiańskich autochtonów”, podkreślając ich odmienność kulturowo-językową, reakcje polityczne na pewne wydarzenia czy „przymusowe” migracje.Udostępnienie publikacji Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego finansowane w ramach projektu „Doskonałość naukowa kluczem do doskonałości kształcenia”. Projekt realizowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój; nr umowy: POWER.03.05.00-00-Z092/17-00

Walki o Wilno 19–21 kwietnia 1919 roku

During the fights for the borders of the Commonwealth after World War I (until 1921), Vilnius was occupied by four armies: the German (Ober-Ost), Soviet, Lithuanian and Polish. The presented study concerns the battles for Vilnius in April 1919. As part of the socalled the Vilnius offensive, troops of the cavalry rally group (1st Cavalry Brigade), commanded by Lt. Col. Władysław Belina-Prażmowski and the 2nd Legion Infantry Division, commanded by General Edward Śmigły-Rydz, took the city. In the three-day fights in the city, the inhabitants themselves played an important role, especially the railwaymen and workers from the Society of St. Kazimierz. The actions taken by the Polish troops resulted from the general assumptions of the Vilnius operation, were based on the concept of a quick cavalry raid, surprise the enemy and the seizure of important city facilities (railway station, barracks, river bank of the Willia). After three days, thanks to the support of the 2nd Legions Infantry Division, the city was seized. The experience of the fights for Vilnius (200 000) was to be used in the further period of the Polish-Bolshevik war. The city itself was seized in October 1921 (as a result of the „putsch”) by the army commanded by General Lucjan Żeligowski, and from March 1922 it finally became part of the Second Polish Republic

One day’s papers in Bialystok voivodship and eastern voivodships (Novogrodek, Polesie, Vilnius, Volyn) of the 2nd Polish Republic

W publikacji przedstawiono jednodniówki powstałe w okresie międzywojennym, tj. od listopada 1918 do września 1939 r., na terenie pięciu województw II Rzeczypospolitej: białostockiego, nowogródzkiego, poleskiego, wileńskiego i wołyńskiego. Celem było ustalenie stanu liczbowego tych druków w poszczególnych województwach (zob. aneksy), odzwierciedlenie ich geografii wydawniczej (miejsca wydania), chronologii wydawniczej, zróżnicowania etniczno-językowego (druki polskie i mniejszości narodowych) oraz społecznego (instytucje, organizacje autorsko-sprawcze, wydawcy, adresaci), a także w pewnym stopniu ukazania profilu tematycznego jednodniówek. Źródłem do ustalenia spisu jednodniówek była Bibliografia polska 1901-1939, tom 16: Jednodniówki A-Z. Do identyfikacji jednodniówek białoruskich wykorzystano również monografię Jerzego Traczuka Czasopiśmiennictwo białoruskie w II Rzeczypospolitej (1918-1939) (Siedlce 2013). Jednodniówki litewskie zostały zweryfikowane na podstawie bibliografii czasopism wileńskich z lat 1904-1940, opracowanego pod redakcją Jadvygi Kazlauskaite Vilniaus lietuviu periodiniai leidiniai 1904-1940 : bibliografine rodykle (Vilnius 1988). Do identyfikacji jednodniówek żydowskich wykorzystano dodatkowo wykaz Mariana Fuksa Prasa żydowska w Białymstoku (1918-1939) („Studia Podlaskie” 1989) oraz Centralny Katalog Czasopism Polskich w Bibliotece Narodowej. Jednodniówki ukraińskie identyfikowano również na podstawie spisu Eugeniusza Misiły Spis tytułów prasy ukraińskiej w Drugiej Rzeczypospolitej 1918-1939 (Warszawa 1983). Ogólna liczba zidentyfikowanych jednodniówek na terenie województwa białostockiego i czterech województw wschodnich II Rzeczypospolitej wynosi 887. Najwięcej jednodniówek wydano w języku polskim – 379 (42,7%), w języku jidysz - 274 (30,9%), w języku litewskim – 94 (10,6%), w języku białoruskim – 71 (8,0%), w języku hebrajskim – 13 (1,46%), w języku ukraińskim – 16 (1,8%). 35 (3,9%) jednodniówek było wielojęzycznych (w większości dwujęzycznych). Przyjmując jako kryterium narodowość, należy uznać, że Polacy wydali 350 (39,46%) jednodniówek, a pozostałe narodowości 537 jednodniówek (60,54%), z czego Żydzi wydali 326 (60%), pozostałe narodowości 40%: Litwini 114 (21%), Białorusini 76 (14%), Ukraińcy 16 (3%), poniżej 1 procenta Rosjanie 4 (0,74%), Niemcy 1 (0,19%). Pod względem liczby wydawanych jednodniówek najbardziej aktywne było województwo wileńskie, skąd pochodzi 421 (47,5%) tych druków, następnie województwo białostockie, w którym wydano 220 jednodniówek (24,8%), w województwie wołyńskim wydano 99 jednodniówek (11,2%), w poleskim – 94 (10,6%), w nowogródzkim - 53, co stanowi niecałe 6%. Jednodniówki na tym terenie wydawano w 42 miejscowościach, w tym najwięcej w Wilnie – 410, następnie w Białymstoku – 96, w Grodnie – 59, Pińsku – 34, Łucku – 28, Brześciu nad Bugiem – 27, Kobryniu – 24, Kowlu – 23, Łomży – 21, Baranowiczach – 19, Równem – 18, Włodzimierzu – 14, Słonimiu – 12, Nowogródku – 11, Suwałkach – 11, Zambrowie – 11. Biorąc pod uwagę wydawców, a także odbiorców jednodniówek trzeba podkreślić aktywność środowisk młodzieżowych polskich i żydowskich (harcerskich, skautowskich, szkolnych, paramilitarnych, sportowych). Wśród wydawców żydowskich istotne miejsce zajmowały organizacje o charakterze syjonistycznym. Kolejnym aktywnym środowiskiem było wojsko Znaczna liczba jednodniówek, zwłaszcza w Wilnie, była wydawana przez środowiska literackie, aktorskie, dziennikarskie. Wydawali je zarówno Polacy, jak i Żydzi oraz Litwini. Część z nich miała charakter humorystyczny, humorystyczno-satyryczny, część informacyjno-reklamowy (programy teatrów i kin), natomiast część, zwłaszcza jednodniówki litewskie promowały literaturę młodych twórców litewskich. Jednodniówki wydawały polskie i żydowskie grupy zawodowe (handlowcy, bankowcy, nauczyciele, rzemieślnicy, robotnicy, strażacy) oraz żydowskie organizacje społeczne i dobroczynne. W jednodniówkach polskich eksponowano sprawy patriotyzmu, niepodległości, obronności, wojskowości, wychowania, wyszkolenia wojskowego i sportowego. Sporo miejsca zajmowały sprawy oświaty i szkolnictwa, kultury, literatury, teatru. W jednodniówkach żydowskich ważna była problematyka narodowo-syjonistyczna, społeczna (dobroczynność, sprawy gmin żydowskich), religijna (święta, tradycja), oświatowa oraz zawodowa, ale był też blok jednodniówek literackich, kulturalnych (teatr, kino) i humorystycznych. Charakterystyczne były też jednodniówki lokalne, typu gazet. W jednodniówkach litewskich poruszano głównie sprawy narodowościowe, stosunki polsko-litewskie, położenie Litwinów, przyszłość Litwy i Wilna, historię, kulturę i literaturę litewską. 99 z nich zastępowało numery zawieszanych i likwidowanych przez cenzurę czasopism. Jednodniówki białoruskie miały przeważnie charakter społeczno-polityczny (stosunki polsko-białoruskie, oświata, język i literatura białoruska, aresztowania, strajki). Jednodniówki ukraińskie dotyczyły spraw polityczno-narodowych. Były wydawane zwłaszcza w okresach wyborczych.This publication presented one day’s papers during the interwar period (from November 1918 till September 1939) within five voivodeships of the Second Polish Republic: Bialystok, Nowogrod, Polesie, Vilnius and Volyn. The goal was to determine the number of these papers in the above voivodships (see appendixes), to reflect their publishing geography (place of publication), publishing chronology, ethnic and linguistic diversity (Polish and national minorities’ papers), and social fragmentation (institutions, copyright organizations, publishers, addressees), as well as to display to some extent the topical profiles of one day’s papers. The basic source for findings the one day’s papers list was Bibliografia polska 1901-1939, vol. 16: Jednodniówki A-Z. Jerzy Traczuk’s monograph Czasopiśmiennictwo białoruskie w II Rzeczypospolitej (1918-1939) (Siedlce 2013) was also used for Belarussian one day’s papers identification. Lithuanian one day’s papers were verified based on Vilnius periodicals’ bibliography for years 1904-1940, developed by the editorial board of Jadvyga Kazlauskaite Vilniaus lietuviu periodiniai leidiniai 1904-1940 : bibliografine rodykle (Vilnius 1988). Additionally, the Marian Fuks’ list Prasa żydowska w Białymstoku (1918-1939) („Studia Podlaskie” 1989) as well as the Central Catalogue of Polish Periodicals at the National Library were used for Jewish one day’s papers’ identification. Ukrainian one day’s papers were also verified based on Eugeniusz Misiło’s list Spis tytułów prasy ukraińskiej w Drugiej Rzeczypospolitej 1918-1939 (Warszawa 1983). The total number of identified one day’s papers in Bialystok voivodship as well as in four other eastern voivodships of the Second Polish Republic amounts to 887. The largest number of one day’s papers was published in Polish language – 379 (42.7%), in Yiddish - 274 (30.9%), in Lithuanian – 94 (10.6%), in Belarussian – 71 (8.0%), in Hebrew – 13 (1.46%), in Ukrainian – 16 (1.8%). 35 (3.9%) of one day’s papers were multilingual (mostly bilingual).Assuming nationality as the criterion, it should be recognized that the Poles published 350 (39.46%) one day’s papers, and the other nationalities - 537 one day’s papers (60.54%), of which Jews published 326 (60%), and the others - 40%: Lithuanians 114 (21%), Belarussians 76 (14%), Ukrainians 16 (3%), Russians 4 (0.74%), Germans 1 (0.19%). In terms of numbers of one day’s papers published, Vilnius voivodeship with 421 (47.5%) papers was the most active, followed by Bialystok voivodeship, with 220 one day’s papers (24.8%) published. In Volyn voivodeship 99 (11.2%) one day’s papers were published, in Polesie voivodeship - 94 (10.6%), in Nowogrod voivodeship - 53, which constitutes for less than 6% of the total number. One day’s papers in the area were issued in 42 locations, mostly in Vilnius – 410, following Bialystok – 96, Grodno – 59, Pinsk – 34, Luck – 28, Brest Over Bug – 27, Kobryn – 24, Kowl – 23, Lomza – 21, Baranowicze – 19, Rowne – 18, Wlodzimierz – 14, Slonim – 12, Nowogrodek – 11, Suwalki – 11, Zambrow – 11.With regards to publishers as well as to one day’s papers’ readers, it is necessary to emphasize the activity of Polish and Jewish youth societies (scouting, educational, paramilitary and sports). Among Jewish publishers, Zionist organizations were essential. Another active environment was the army. A large number of one day’s papers, especially in Vilnius, were published by literary, acting and journalist societies. Both Poles, Jews and Lithuanians were their publishers. Some of one day’s papers were of humorous, humorous/satirical, informational/advertising (theaters’ and cinemas’ programs) character, while Lithuanian one day’s papers promoted young Lithuanian artists’ literature. One day’s papers were also published by Polish and Jewish professional groups (traders, bankers, teachers, craftsmen, labourers, firemen) and Jewish social and charitable organizations.Patriotism, independence, defense, military, education, military and sports training were exhibited in Polish one day’s papers. A lot of space was taken by education, culture, literature and theatre matters.In Jewish one day’s papers national-Zionist, social (charity, Jewish communities’ issues), religious (holidays, tradition), educational and professional, but also a set of literary, cultural (theatre, cinema) and humorous issues were very essential. Local one day’s papers, such as newspapers were also of significant importance. Lithuanian one day’s papers were mainly concerned with national issues, Polish-Lithuanian relations, the position of the Lithuanians, the future of Lithuania and Vilnius, history, culture and Lithuanian literature. 99 of them were replacing the suspended and censorship-liquidated magazines. Belarussians one day’s papers were mostly of socio-political (Polish-Belarusian relations, education, Belarussian language and literature, arrests, and strikes). Ukrainian one day’s papers involved political and national affairs. They were issued especially during the election periods.Wydanie publikacji sfinansowano ze środków Wydziału Filologicznego Uniwersytetu w BiałymstokuKatarzyna Zimnoch: [email protected] w BiałymstokuAndrysiak Ewa, Kaliska Jednodniówka Listopadowa 1918–1928 – przykład wydawnictwa jubileuszowego, http://dspace.uni.lodz.pl:8080/xmlui/bitstream/handle/11089/2998/andrysiak2.pdf?sequence=1Bardach Juliusz, Leśnodorski Bogusław, Pietrzak Michał, Historia ustroju i prawa polskiego. Warszawa : Wydawnictwa Prawnicze PWN, 1997Białystok w 80-leciu : w rocznicę odzyskania niepodległości : 19 luty 1919–19 luty 1999. Pod red. Cezarego Kukli. Białystok : Instytut Historii Uniwersytetu w Białymstoku, 2000Bibliografia polska 1901-1939. T. 16 Jednodniówki : A-Ż. Red. tomu: Ewa Dombek, Hanna Machnik. Warszawa : BN, 2014Cichoracki Piotr, Województwo poleskie 1921–1939 : z dziejów politycznych. Łomianki : Wydawnictwo LTW ; Wrocław : Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych Uniwersytetu Wrocławskiego : Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego, 2014Ciechanowicz Lech, Przemysł lidzki w dwudziestoleciu międzywojennym, „Ziemia Lidzka” 2000, nr 1 (41), http://pawet.net/zl/zl/2000_41/5.htmlDobroński Adam, Białostoczanie na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, „Białostocczyzna” 1992, nr 3, s. 33-36Dombek Ewa, Potyczki bibliografa czyli bibliografia od kuchni. Warszawa : Wydawnictwo SBP, 2015Encyklopedia historii Drugiej Rzeczypospolitej. Red. Andrzej Garlicki. Warszawa : Wiedza Powszechna ; Bellona, 1999Encyklopedia wiedzy o książce. Wrocław : Ossolineum, 1971Encyklopedia wiedzy o prasie. Pod red. Juliana Maślanki. Wrocław : Ossolineum, 1976Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego. Wrocław : Ossolineum, 1976Firlej-Buzon Aneta, Dokumenty życia społecznego w teorii i praktyce bibliotekarskiej w Polsce. Warszawa : Wydawnictwo SBP, 2002Fuks Marian, Prasa żydowska w Białymstoku (1918–1939), „Studia Podlaskie” 1989, t. 2, s. 240-249Gierowska-Kałłaur Joanna, Postaci czołowych działaczy białoruskich w świetle informacji Urzędu Komisarza Rządu na miasto Wilno w 1924 roku, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2016, 51 (2), s. 31-70Gierowska-Kałłaur Joanna, Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich (19 lutego 1919 - 9 września 1920). Warszawa : Wydawnictwo Neriton, 2003Historia Polski w liczbach. Państwo i społeczeństwo, t. 1. Oprac. Andrzej Wyczański et al. Warszawa : Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2003Historia województwa podlaskiego. Pod red. Adama Dobrońskiego. Białystok : Instytut Wydawniczy Kreator, 2010Jamrozik Katarzyna, Żydowskie jednodniówki sportowe z okresu międzywojennego (ze zbiorów CBN Polona), „Studia o Książce i Informacji” 2015 (34), s. 41-53Jarmarki Poleskie – próba aktywizacji życia gospodarczego. Oprac. nauk. Wojciech Śleszyński, Anna Włodarczyk. Białystok : Instytut Historii i Nauk Politycznych Uniwersytetu w Białymstoku ; Kraków : Wydawnictwo Avalon, 2013Jaworowski Wojciech, Struktura i wpływy syjonistycznych organizacji politycznych w Polsce w latach 1918–1939. Warszawa : „Rytm”, 1996Jemielity Witold, Szkoły powszechne w województwie białostockim w latach 1919-1939. Łomża : Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej, 1991Jemielity Witold, Szkoły średnie i zawodowe w województwie białostockim w latach 1919-1939. Łomża : Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów, 1991Kaczmarek Ryszard, Historia Polski 1914–1989. Warszawa : Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010Kolasa Władysław Marek, Kierunki badań nad prasą mniejszości narodowych 1918–1939, „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym” 2012, t. 22 (3), s. 59-82.Korczyńska-Derkacz Małgorzata, Jednodniówki jako typ dokumentów życia społecznego : zarys problematyki badawczej, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Bibliotekoznawstwo” 2008 (27), s. 135-148Korczyńska-Derkacz Małgorzata, Lwowskie jednodniówki jubileuszowe z lat 1901–1939 źródłem wiedzy o historii miasta i regionu, [w:] Kraków – Lwów : książki, czasopisma, biblioteki XIX i XX wieku. T. 10. Pod red. Haliny Kosętki, Grażyny Wrony, Grzegorza Niecia. Kraków : Księgarnia Akademicka, 2011, s. 233-244Korczyńska-Derkacz Małgorzata, Polskie jednodniówki okresu międzywojennego jako źródło informacji o życiu młodzieży akademickiej Lwowa (ze zbiorów Biblioteki Narodowej), [w:] Kraków – Lwów : książki, czasopisma, biblioteki XIX i XX wieku. T. 9, cz. 2. Pod red. H. Kosętki, B. Góry, E. Wójcik. Kraków : Uniwersytet Pedagogiczny, 2009, s. 205-218Kraśko Nina, Instytucje wydawnicze w II Rzeczypospolitej. Warszawa : Biblioteka Narodowa, 2001Kryńska Elwira, Polska Macierz Szkolna Ziem Wschodnich w okresie II Rzeczypospolitej, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 2000, nr 1-2, s. 87Książka i prasa na Ziemi Wileńskiej : drukarnie, wydawnictwa, księgarnie, biblioteki, czasopisma XVI–1945 r. Oprac. Mieczysław Jackiewicz ; Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej. Bydgoszcz : Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej, 2008 (Encyklopedia Ziemi Wileńskiej, t. 6)Lachendro Jacek, Jednodniówki w województwie krakowskim w latach 1918–1939, „Rocznik Historii Prasy Polskiej” 2004 (7), z. 2, s. 49-75Leczyk Marian, Druga Rzeczpospolita 1918–1939 : społeczeństwo, gospodarska, kultura, polityka. Warszawa : Wydawnictwo „Książka i Wiedza”, 2006Liceum Krzemieniecki w dobie obecnej 1920–1935. Krzemieniec 1935Maciejewski Tadeusz, Historia administracji. Warszawa : C. H. Beck, 2002Majecki Henryk, Kierunki rozwoju życia politycznego na Białostocczyźnie, „Białostocczyzna” 1997, nr 2, s. 20-29Majecki Henryk, Kierunki rozwoju życia politycznego w regionie łomżyńskim, „Białostocczyzna” 2000, nr 2, s. 45-64Majecki Henryk, Legion Młodych na Białostocczyźnie (1932–1939), „Białostocczyzna” 1992, nr 1, s. 38-39Makowski Bronisław, Litwini w Polsce 1920–1939. Warszawa : Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986Makowski Bronisław, Prasa litewskiej mniejszości narodowej w Polsce w latach 1920-1939, „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej” 1978, nr 17/1, s. 89-107Mędrzecki Włodzimierz, Województwo wołyńskie 1921–1939 : elementy przemian cywilizacyjnych, społecznych i politycznych. Wrocław : Zakład Narodowy im. Ossolińskich : Wydaw. PAN, 1988Milewski Jan Jerzy, W II Rzeczypospolitej, w: Historia województwa podlaskiego. Red. Adam Dobroński. Białystok : Instytut Wydawniczy Kreator, 2010, s. 184-198Milewski Jan Jerzy, Województwo białostockie. Zarys dziejów 1919–1975. Białystok : Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział, 2011Mironowicz Eugeniusz, O stosunkach polsko-białoruskich po I wojnie światowej, „Białostocczyzna” 1994, nr 1, s. 61-67Misiło Eugeniusz, Prasa ukraińska w Polsce (1918-1939), „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej” 1984, nr 4, s. 57-88Misiło Eugeniusz, Spis tytułów prasy ukraińskiej w Drugiej Rzeczypospolitej 1918-1939. Warszawa : PAN. Instytut Badań Literackich. Pracownia Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego XIX i XX wieku, 1983Miśkiewicz Aleksander, Tatarzy polscy 1918-1939. Życie społeczno-kulturalne i religijne. Warszawa : Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990Moroz Małgorzata, Działalność Białoruskiego Komitetu Narodowego w Wilnie (1919–1938), „Białostocczyzna” 1997, nr 2, s. 48-61Muszkowski Jan, Życie książki. Edycja krytyczna na podstawie wydania z 1951 r. w opracowaniu Grzegorza Czapnika i Zbigniewa Gruszki ze wstępem Hanny Tadeusiewicz. Łódź – Warszawa : Uniwersytet Łódzki ; SBP, 2015Nałęcz Barbara, Rejmer Ewa, Dylematy katalogera : opisywanie jednodniówek w rekordach bibliograficznych wydawnictw ciągłych, http://kpbc.umk.pl/Content/73731/Dylematy_katalogera_MR.pdfNieznana historia Białegostoku, http://bialystok.wyborcza.pl/bialystok/1,35235,248293.htmlNotkowski Andrzej, Polska prasa prowincjonalna Drugiej Rzeczypospolitej (1918–1939). Warszawa-Łódź : Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982Paczkowski Andrzej, Prasa polska w latach 1918–1939. Warszawa : PWN, 1980Patek Artur, Nielegalna emigracja żydowska z II Rzeczypospolitej do Palestyny, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2009, z. 136, s. 113-125Podręczny słownik bibliotekarza. Oprac. Grzegorz Czapnik, Zbigniew Gruszka, przy współpr. Hanny Tadeusiewicz. Warszawa : Wydawnictwo SBP, 2011Polesie w polityce rządów II Rzeczypospolitej. Wstęp i opracowanie naukowe Wojciech Śleszyński, współudz. Anna Jodzio. Białystok : Instytut Historii Uniwersytetu w Białymstoku ; Kraków : Avalon, 2009„Rocznik Polityczny i Gospodarczy”. Warszawa : Polska Agencja Telegraficzna, 1934Roszkowski Wojciech, Najnowsza historia Polski 1918–1980. Londyn : Polonia, 1991Ruta Adam, Czasopisma żeglarskie w Drugiej Rzeczypospolitej, „Rocznik Historii Prasy Polskiej” 2006 (9), z. 1, s. 47-67Ruta Adam, Jednodniówki Ligi Morskiej i Kolonialnej, „Rocznik Historii Prasy Polskiej” 2007 (20), z. 2, s. 285-297Ruta Adam, Jednodniówki w systemie krakowskiej cenzury w latach 1923–1939. „Toruńskie Studia Bibliologiczne” 2013, nr 2, s. 167-188Sawicz Czesław, Wileńszczyzna. Kresy Rzeczypospolitej. Halinów : QLCO, 2006Szot Adam, Kongres Eucharystyczny w Archidiecezji Wileńskiej w 1931 roku, „Rocznik Teologii Katolickiej” 2005, t. 4, s. 145-163Śleszyński Wojciech, Świat pogranicza. Stosunki społeczno-polityczne na pograniczu polsko-litewsko-białoruskim w XX i XXI wieku. Wykłady część 1. Białystok : Wydawnictwo Prymat, 2009Śleszyński Wojciech, Województwo poleskie. Kraków : Wydawnictwo Avalon, 2014Smolarczyk Andrzej, Biblioteki i czytelnie oświatowe, „Bibliotekarz Podlaski” 2013 (27), s. 37-50Smolarczyk Andrzej, Szkolnictwo powszechne i oświata pozaszkolna w województwie poleskim w latach 1919–1939. Warszawa : Oficyna Wydawnicza Aspra-JR, 2014Tomaszewski Jerzy, Rzeczpospolita wielu narodów. Warszawa : Czytelnik, 1985Tomaszewski Jerzy, Z dziejów Polesia 1921–1939 : zarys stosunków społeczno-ekonomicznych. Warszawa : Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963Tomczonek Zofia, Polskie organizacje społeczno-gospodarcze na wsi wileńskiej i nowogródzkiej w okresie 20-lecia międzywojennego : źródła, stan badań, „Białostocczyzna” 2000, nr 2, s. 65-72Tomczonek Zofia, Ruch ludowy na tle życia politycznego kresów północno-wschodnich Drugiej Rzeczypospolitej, „Białostocczyzna” 1997, nr 2, s. 30-36Traczuk Jerzy, Czasopiśmiennictwo białoruskie w II Rzeczypospolitej (1918–1939). Siedlce : Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach, 2013Vilniaus lietuviu periodiniai leidiniai 1904–1940 : bibliografine rodykle. [Sudave Jadvyga Kazlauskaite ; redakcine komisija Birute Butkevičiene, Mirga Griskevičiene i in.]. Vilnius : Lietuvos TSR Liaudies Svietimo Ministerija, Vilniaus darbo Raudonosis Veliavos ir Tautu Dragystes Ordinu Valstybnis V. Kaspuko Univeritetas, 1988Wielgus Stanisław, Uczelnie wyższe i instytuty naukowe w II Rzeczypospolitej. Polskie Towarzystwa Naukowe, „Notatki Płockie” 2002, nr 3, s. 6-11Więckowska Helena, Pliszczyńska Hanna, Podręczny słownik bibliotekarza. Warszawa : PWN, 1955Wilno i województwo wileńskie 1937 : informator społeczno-gospodarczy i księga adresowa m. Wilna i Województwa Wileńskiego. Pod red. P. Krasnopolskiego. Wilno 1937Wilno teatralne. Pod red. Mirosławy Kozłowskiej. Warszawa : Ogólnopolski Klub Miłośników Litwy, 1998Wiśniewski Tomasz, Bractwo Dobroczynne Linas Hacedek w Białymstoku w latach 1885–1939, „Białostocczyzna” 1988, nr 4, s. 14-20Wiśniewski Tomasz, Z dziejów gminy ewangelicko-augsburskiej w Białymstoku, „Białostocczyzna” 1988, nr 1, s. 27-29Witkowski Wojciech, Historia administracji w Polsce 1764–1989. Warszawa : Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012Wojtysiak Hanna, Jednodniówki jako osobliwy rodzaj wydawnictw ciągłych, „EBIB” 2012, nr 2, http://www.ebib.pl/images/stories/numery/129/129_wojtysiak.pdfWołoszynowski Joachim, Województwo wołyńskie w świetle liczb i faktów. Łuck 1929Woźniakowski Krzysztof, Wileńskie jednodniówki polskojęzyczne z października 1939 roku, [w:] Prasa, kultura, wojna : studia z dziejów czasopiśm

Społeczeństwo Kresów Północno-Wschodnich Rzeczypospolitej Polskiej okresu międzywojennego

Udostępnienie publikacji Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego finansowane w ramach projektu „Doskonałość naukowa kluczem do doskonałości kształcenia”. Projekt realizowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój; nr umowy: POWER.03.05.00-00-Z092/17-00

Lwowskie szpitale we wrześniu 1939 roku

The Lviv Hospitals in September 1939 Before the outbreak of World War II, there were eight hospitals in Lviv. After receiving news of the German aggression, two additional hospitals were set up in the specially adapted school buildings. In September 1939 all hospitals went through a difficult time as from the very first day of the war, the city had been systematically bombarded by the Luftwaffe. The situation deteriorated even further when on 12 September, the city found itself directly on the front line. From that moment onwards, for nine consecutive days Lviv had been the target of attacks both from the air and the land; fierce Polish-German fighting led to the death of many soldiers and civilians. The number of wounded reached several thousand. In view of the unsuccessful attempt to evacuate the wounded by an ambulance train, it became necessary to ensure suitable help to them on the spot. During those difficult days the work of doctors, nurses, paramedics and orderlies deserves the highest of praises. They fulfilled their duties both on the front-line and in hospitals deprived of window-panes, water, electricity with the growing shortages of medicines, food, dressings and aseptic materials. In the midst of bombardment, the drama of death and injuries, as well as depression caused by the Soviet aggression, these people persevered until the end. In spite of total exhaustion, they did not refuse their care and services to anyone, including the wounded enemy soldiers. They did not abandon their patients even after the surrender of the city, ensuring to them safe shelter, as well as further care and assistance on the way to their family homes. Up until now the research studies devoted to the defense of Lviv in September 1939 have focused chiefly on its military aspects, while relatively little space has been devoted to the plight of the civilian population. As yet no one has even tried to characterize, however briefly the work of hospitals, give an estimate of the number of convalescents and especially those who were not lucky enough to survive. The present publication constitutes the first such attempt undertaken in the hope that the discovery of new, still unknown sources and documents will one day allow one to create a more comprehensive study

Walki o Wilno w styczniu 1919 roku – początek wojny polsko-sowieckiej

Neither in the Polish nor in the Russian (Soviet) historiography it is possible to find a definite answer to the question concerning the beginning of the Polish-Soviet war, which ended with signing of the peace treaty in Riga on March 18, 1921. Since the 1980s there have been many supporters of the thesis, that the war started in the middle of February 1919. Although some researchers mention Polish-Soviet fights in the Vilnius region at the beginning of January 1990, they diminish their importance, claiming that they constituted merely a “Vilnius incident.” However it was not an “incident” but the commencement of the Polish-Soviet war. In order to prove this, the author of this article examines events, which took place in the Vilnius region in the second half of 1918 and on the first days of January 1919. At the end of December, 1918 the most part of the German garrison left Vilnius. On January 1, the detachments of the Polish Armed Forces, started to take the city. On the afternoon of January 2 the whole Vilnius was occupied by Polish forces. Soviet commandment reacted quickly, sending parts of Divisions to dislodge forces from Vilnius. On the morning of January 4, 1919 the 1st Psków Rifle Regiment of the Red Army approached Naujoji Vilnia rail station. It turned out that the station was occupied by soldiers from the 1st Vilnius Uhlan’s Regiment of the Polish Armed Forces. A short fighting broke out and as the result the Poles retreated in the direction of Vilnius. One Polish soldier was taken prisoner. He was the first prisoner of war in the Polish-Soviet conflict. The battle, which took place on the morning of January 4, 1919 in the vicinity of Naujoji Vilnia, engaged soldiers from two regular armies – the Polish Armed Forces and the Red Army. It means that the Polish-Soviet war began at that moment.Neither in the Polish nor in the Russian (Soviet) historiography it is possible to find a definite answer to the question concerning the beginning of the Polish-Soviet war, which ended with signing of the peace treaty in Riga on March 18, 1921. Since the 1980s there have been many supporters of the thesis, that the war started in the middle of February 1919. Although some researchers mention Polish-Soviet fights in the Vilnius region at the beginning of January 1990, they diminish their importance, claiming that they constituted merely a “Vilnius incident.” However it was not an “incident” but the commencement of the Polish-Soviet war. In order to prove this, the author of this article examines events, which took place in the Vilnius region in the second half of 1918 and on the first days of January 1919. At the end of December, 1918 the most part of the German garrison left Vilnius. On January 1, the detachments of the Polish Armed Forces, started to take the city. On the afternoon of January 2 the whole Vilnius was occupied by Polish forces. Soviet commandment reacted quickly, sending parts of Divisions to dislodge forces from Vilnius. On the morning of January 4, 1919 the 1st Psków Rifle Regiment of the Red Army approached Naujoji Vilnia rail station. It turned out that the station was occupied by soldiers from the 1st Vilnius Uhlan’s Regiment of the Polish Armed Forces. A short fighting broke out and as the result the Poles retreated in the direction of Vilnius. One Polish soldier was taken prisoner. He was the first prisoner of war in the Polish-Soviet conflict. The battle, which took place on the morning of January 4, 1919 in the vicinity of Naujoji Vilnia, engaged soldiers from two regular armies – the Polish Armed Forces and the Red Army. It means that the Polish-Soviet war began at that moment

Dzieciństwo na pograniczu. Rekonesans

VIVIANA NOSILIA, doc. dr, pracownik w Katedrze Studiów Lingwistycznych i Literackich Università di Padova. Zainteresowania badawcze: zagadnienia językowo-literackie w literaturze rosyjskiej oraz polskiej. Przetłumaczyła z języka polskiego na włoski książkę Leszka Kołakowskiego zatytułowaną Piccole lezioni su grandi filosofi (Costabissara 2010). Autorka wielu studiów, m.in.: Wpływy bałkańskie na szkolnictwo prawosławne na terenie dawnej Rzeczypospolitej.34936

Elementy tradycji byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego w piechocie Wojska Polskiego Drugiej Rzeczypospolitej

Traditions are very important element of mass conciousness, which should characterize both society and army. Until recently on the European continent military traditions were one of important and carefully cultivated. One of the elements in the multithreaded traditions functioning in Polish armed forces before 1939, was the ethos of former Polish-Lithuanian Commonwealth and thus the memory of the relationship between the Crown and Grand Duchy of Lithuania. As well, building the consciousness of those traditions in the military was convergent with the official policy of Polish political elites. One of the ways in which in the years 1921–1939 the Polish armed forces operated in the ethos of the former Polish-Lithuanian Commonwealth. In addition to native Polish, and military traditions of the lands forming part of the former Grand Duchy of Lithuania were cultivated. In the course of training some conscripts from this lands an educational content recommended by the chief military authorities was used. Important components of this tradition were the bosses and the names and branches of the Polish Army and elements of symbolism and even departmental banners or commemorative badges. Therefore, the author tried to present the history of all infantry formations of the Polish Army in the years 1918–1939, which were cultivating ethos of the former Grand Duchy of Lithuania. As well described how these facts were externalized in symbolic representation of those formations: banners, own names and commemorative badges. In addition, author gives information how these facts were used in the process of training and education of soldiers serving in these regiments.Traditions are very important element of mass conciousness, which should characterize both society and army. Until recently on the European continent military traditions were one of important and carefully cultivated. One of the elements in the multithreaded traditions functioning in Polish armed forces before 1939, was the ethos of former Polish-Lithuanian Commonwealth and thus the memory of the relationship between the Crown and Grand Duchy of Lithuania. As well, building the consciousness of those traditions in the military was convergent with the official policy of Polish political elites. One of the ways in which in the years 1921–1939 the Polish armed forces operated in the ethos of the former Polish-Lithuanian Commonwealth. In addition to native Polish, and military traditions of the lands forming part of the former Grand Duchy of Lithuania were cultivated. In the course of training some conscripts from this lands an educational content recommended by the chief military authorities was used. Important components of this tradition were the bosses and the names and branches of the Polish Army and elements of symbolism and even departmental banners or commemorative badges. Therefore, the author tried to present the history of all infantry formations of the Polish Army in the years 1918–1939, which were cultivating ethos of the former Grand Duchy of Lithuania. As well described how these facts were externalized in symbolic representation of those formations: banners, own names and commemorative badges. In addition, author gives information how these facts were used in the process of training and education of soldiers serving in these regiments

Żydzi na Kujawach w latach 1914-1922. Ujęcie porównawcze

Kujawy from 1815 to 1918/1920 was within the borders of Russia (eastern Kujawy) and Prussia (western Kujawy). In both parts, Jewish communities were established that were demographically, culturally, politically and religiously different, the so-called German Jews and Eastern Jews (Ostjuden). After World War I, Kujawy found itself in reborn Poland. The Jews living there had to adapt to the new conditions and confront new challenges such as migration movements, democratization of life, integration and disintegration of individual Jewish communities, the spontaneous development of social, political and cultural life in the eastern part of Kujawy and their regression in the western part. The background was the national and religious changes and the anti-Semitism that was intensifying in the first years of independent Poland