Jak zachęcić studentów socjologii do antycypacji społecznej i prognostyki societas futura? Udział fantastyki socjologicznej w dydaktyce akademickiej

The subject of the article is social anticipation, contained in two different perspectives – scientific (sociological forecasting) and literary (science fiction with particular emphasis on its subgenre, i.e. sociological fiction). The intersection of these two cognitive areas made it possible to show the multifaceted nature of changes in social structures and their potential direction or character. Therefore, the considerations aimed to consider the status of social fiction in the context of contemporary sociology, as well as the possibility of its use in academic teaching. The presentation of selected forms of ‘cybernetic modelling’ of literary societies of the future made it possible to compare these constructs to the findings in the field of the conventional social sciences, including primarily in relation to stratification factors, issues of social inequality, but also mutual relations between people and communities. The main conclusion from the analyses carried out in this way was to determine the degree of saturation of the narrative of literary works from the presented area with strictly sociological elements, as well as the accuracy in their presentation and the logical sequence of development. It is worth adding here that the richness of social fiction literature results from many sources, including utopianism (issues of anti-utopias and dystopias), post-apocalyptic works, futurology and so-called alternative histories. The volume of works in the field of social fiction has also been significantly expanded – going beyond the commonly known works by Yevgeny Zamyatin, Aldous Huxley, George Orwell or Janusz A. Zajdel – and extended to contemporary novels and comic books or adaptations – both film, as well as serials. Thanks to the analyses contained in this study, sociologists can consider the use of literary social anticipations in their teaching – as a comparative material, but also as stimulating sociological forecasting itself.Tematem artykułu jest antycypacja społeczna, zawarta w dwóch odmiennych perspektywach – naukowej (prognostyka socjologiczna) oraz literackiej (fantastyka naukowa ze szczególnym uwzględnieniem jej subgatunku, czyli fantastyki socjologicznej). Skrzyżowanie tych dwóch obszarów poznawczych pozwoliło na ukazanie wieloaspektowości zmian struktur społecznych oraz ich potencjalnego kierunku czy też charakteru. Celem rozważań stała się zatem próba odpowiedzi na pytanie o status fantastyki socjologicznej w kontekście współczesnej socjologii, a także o możliwość jej wykorzystania w dydaktyce akademickiej. Prezentacja wybranych form „cybernetycznego modelarstwa” literackich społeczeństw przyszłości umożliwiła porównanie tych konstruktów z ustaleniami w zakresie konwencjonalnych nauk społecznych, w tym przede wszystkim w odniesieniu do czynników stratyfikacyjnych, zagadnień nierówności społecznych, a także wzajemnych relacji między ludźmi i zbiorowościami. Zasadniczym wnioskiem z tak przeprowadzonych analiz było określenie stopnia nasycenia narracji dzieł literackich prezentowanego obszaru przez elementy stricte socjologiczne, również dokładność w ich przedstawianiu oraz logiczne następstwo rozwoju. Bogactwo literatury social fiction wynika z wielu źródeł: utopistyki (zagadnień antyutopii i dystopii), dzieł postapokaliptycznych, futurologii czy tzw. historii alternatywnych. Dokonano także znacznego poszerzenia wolumenu dzieł z zakresu fantastyki socjologicznej, wychodząc poza znane powszechnie pozycje Jewgienija Zamiatina, Aldousa Huxleya, George’a Orwella czy też Janusza A. Zajdla i rozciągając ją na ukazujące się współcześnie powieści i komiksy czy też ekranizacje, zarówno filmowe, jak i serialowe. Dzięki zawartym w niniejszym studium analizom socjologowie mogą zastanowić się nad wykorzystaniem literackich antycypacji społecznych w dydaktyce – jako materiału porównawczego, a także stymulującego samą prognostykę socjologiczną

Późnośredniowieczne krakowskie prognostyki astrologiczne o zdrowiu, chorobach i sposobach leczenia

Late medieval astrological predictive texts (iudicia, calendars, almanacs etc.) are an interesting source of knowledge about the past. The practice of publishing such texts was a result of the development of the so-called Krakow school of astronomy and astrology. The Krakow masters, who held the position of professors at the chair of astronomy and astrology, were obliged to prepare the said predictive texts annually. The publications included astrological predictions based on forthcoming positions of heavenly bodies and concerned almost every sphere of life of the contemporary society. They referred to trade and agriculture, including prognoses of abundant or failed harvests. They covered political issues, but also problems pertaining to marriage, as well as to children and their upbringing. Vast passages were devoted to weather forecasting, that is, astrometeorology. However, special emphasis was put on the medical topics, as health and disease were an issue of key importance for the representatives of all social strata. Astrological predictive texts, indicating the best (from the viewpoint of astrology) time for attempts to maintain or regain health, were meant to interpret theoretical knowledge with recommendations concerning the practice, which was difficult to verify with regard to sources.Późnośredniowieczne prognostyki astrologiczne (iudicia, kalendarze, almanachy, etc.) to ciekawe źródło do poznania przeszłości. Zwyczaj ich publikowania związany był z rozwojem tzw. krakowskiej szkoły astronomiczno-astrologicznej. Mistrzowie krakowscy piastujący funkcję profesorów katedry astronomii i astrologii zobligowani byli do układania rokrocznie prognostyków, w których zamieszczali bazujące na mającym nastąpić układzie ciał niebieskich prognozy astrologiczne dotyczące niemalże każdej płaszczyzny życia ówczesnego społeczeństwa – prognozy odnoszono do handlu, gospodarki rolnej, urodzaju lub nieurodzaju; obejmowano nimi zagadnienia natury politycznej, ale też kwestie małżeństwa, posiadanego potomstwa i jego wychowania; obszerne ustępy poświęcano prognozowaniu pogody, a więc astrometeorologii. Jednakże szczególny nacisk kładziono na zagadnienia medyczne, albowiem kwestia zdrowia i choroby stanowiła kluczowe zagadnienie, które było istotne dla przedstawicieli wszystkich, bez wyjątku, stanów społecznych. Prognostyki astrologiczne natomiast, wskazując odpowiednią, z punktu widzenia astrologii, porę na podejmowanie starań o utrzymanie dobrej kondycji lub powrót do zdrowia, miały stanowić wykładnię wiedzy teoretycznej z zaleceniami dotyczącymi trudnej do zweryfikowania źródłowo praktyki

‘Бер літо горбом, а осінь торбом’ – łemkowskie przysłowia ludowe półrocza letnio-jesiennego we wsi Świątkowa Wielka

The analysis of Lemko folk proverbs from Boleslaw Bawolak’s book Lemko Proverbs and Sayings from Swiatkowa Wielka and the Surrounding Area (2021) provides the basis for the reconstruction of beliefs and convictions about running a household as well as relationships between natural phenomena and their impact on human life in the summer-autumn period, as ingrained in language and culture. The analysed material includes calendar proverbs which, apart from the principles of good husbandry as well as norms and rules of rural life, comprise a number of meteorological forecasts based on long-time observations of natural phenomena. Based on the fact that calendar proverbs constitute a fundamental part of the symbolic culture of nations and communities, the analysis allows to confirm that, as an integral element of non-material culture, the studied paroemias promoted best practices in running a farm, indicated preferred methods of land tillage, and defined time limits for specific activities in the summer-autumn period. In the case of the analysed phrasematic material from the village of Swiatkowa Wielka, the article, besides its linguistic value, also contributes to the studies into the culture of the people forced to leave their native lands in 1945–1947.Analiza łemkowskich przysłów ludowych z książki Bolesława Bawolaka daje podstawę do rekonstrukcji utrwalonych w kulturze i języku sądów na temat zasad prowadzenia gospodarstwa domowego, zależności między zjawiskami przyrodniczymi i ich wpływem na życie człowieka w okresie letnio-jesiennym. W analizowanym materiale znaleźć można przysłowia kalendarzowe, w których oprócz wskazówek dotyczących prawidłowego gospodarowania, zbioru zasad i norm obowiązujących na wsi, zawarto szereg prognoz meteorologicznych, powstałych w oparciu o wieloletnie obserwacje przyrody. Przysłowia kalendarzowe to ważna część kultury ludowej każdego narodu. Gromadzenie i analiza gwarowych mądrości ludowych, świadectw dawnej kultury, codziennych zwyczajów, wiedzy o świecie i wrażliwości dawnych pokoleń stanowi także podstawę do opisu zmian, jakie dokonywały się w tych wspólnotach na przestrzeni lat. Artykuł został oparty na materiale frazematycznym ze Świątkowej Wielkiej, co stanowi o jego wartości językowej, jest także przyczynkiem do opisu kultury narodu, który w latach 1945–1947 r. musiał opuścić swoje ziemie rodzinne

„Новий рік якый, цілий рік такый” – łemkowskie przysłowia ludowe półrocza zimowo-wiosennego we wsi Świątkowa Wielka

The paper presents the analysis of Lemko proverbs from the book Lemko Proverbs and Sayings from Swiatkowa Wielka and the Surrounding Area (2021) by Bolesław Bawolak (born 1951), as they provide a basis for reconstructing folk beliefs embedded in folk paroemias, concerning the principles of running a household, the relationship between natural phenomena and their impact on human life. The Lemko paroemias that constitute the focal part of the analysis, mainly consist of prognostics, recommendations and instructions, warnings and precautions, rules and norms, as well as other popular observations of nature and its impact on the lives of the former Lemko inhabitants of the village of Swiatkowa Wielka in the Low Beskids. Based on the fact that calendar proverbs constitute a fundamental part of the symbolic culture of nations and communities, the analysis allows to confirm that, as an integral element of non-material culture, the studied paroemias promoted best practices in running a farm, indicated preferred methods of land tillage, and defined time limits for specific activities. Thanks to them, the rural community used the knowledge and experience contained therein to maximize cultivation and harvest. Even though a substantial portion of the calendar paroemias has lost its original motivation, it remains a record of bygone culture, everyday customs, sensibility, and the way of thinking of past generations. The collection of Lemko calendar proverbs from Swiatkowa Wielka is of paramount importance as it constitutes a testimony to the culture of the people the majority of whom left their homes irretrievably between the years 1945–1947.Analiza łemkowskich przysłów pochodzących z wydanej w 2021 roku książki „Łemkowskie przysłowia i powiedzenia ze Świątkowej Wielkiej i okolic” Bolesława Bawolaka daje podstawę do rekonstrukcji utrwalonych w paremiach ludowych sądów na temat zasad prowadzenia gospodarstwa domowego, zależności między zjawiskami przyrodniczymi i ich wpływu na życie człowieka. Analizowane łemkowskie przysłowia to prognostyki, zalecenia i wskazówki do działania, ostrzeżenia i przestrogi, zasady i normy, a także inne ludowe spostrzeżenia na temat natury i ich wpływu na życie dawnych łemkowskich mieszkańców wsi Świątkowa Wielka w Beskidzie Niskim. Przysłowia kalendarzowe stanowią niezwykle ważną część kultury duchowej narodów i wspólnot. Tym bardziej więc ważne jest gromadzenie i analiza przysłów gwarowych, która stanowić może podstawę do opisu zmian cywilizacyjnych dokonujących się w społecznościach lokalnych. Nawet bowiem jeśli znaczna jej część utraciła swoją pierwotną motywację, to ciągle pozostaje zapisem dawnej kultury, codziennych zwyczajów ludowych, wrażliwości i sposobu myślenia tamtych pokoleń. Zbiór łemkowskich przysłów kalendarzowych ze Świątkowej Wielkiej jest tym ważniejszy, iż stanowi świadectwo kultury ludności, której większość bezpowrotnie opuściła swoje domy w latach 1945–1947

Refleksje z lektury książki Renaty Tomaszewskiej „Człowiek i praca. Perspektywa transhumanizmu” (Bydgoszcz 2021, ss. 350)

While studying Renata Tomaszewska’s book, we pose questions about the future of human being and his work in the light of the achievements of transhumanism, and to what extent the preferred paradigm of the primacy of technology over human being will change our perception of the meaning of human’s existence and his work. The answers to these questions are important for the further development of labor pedagogy.Studiując książkę Renaty Tomaszewskiej, stawiamy pytania o przyszłość człowieka i jego pracy w świetle osiągnięć transhumanizmu, a także na ile preferowany paradygmat prymatu technologii nad człowiekiem zmieni nasze widzenie sensu istnienia człowieka i jego pracy. Odpowiedzi na te pytania są ważne dla dalszego rozwoju pedagogiki pracy

Książki w dobie stanisławowskiej ośmieszane i piętnowane

The subject dealt with in the article constitutes the opinions of the literates of the second half of the 18th century on various aspects of a widely‑understood reading culture at that time. What is quoted here involves critical opinions of feature writers, poets and novelists on numerous needs and reading preferences of the receivers at that time though contradictory with their expectations. Comments of the people of culture at the era of Stanisław August Poniatowski on good and bad readers are the starting point for specifying the prints considered at that time to be lewd and mediocre, that is evaluated negatively in many respects. Specification also involves iversified means the writers in the era of Stanisław August Poniatowski used to discourage from reading works treated by them as priceless. They involve above all prints considered to be boring, badly‑written and besides, having a negative influence on a moral, spiritual and religious sphere of human life. Reflections made on the basis of the selected source material are confronted with the arrangements made in the course of the studies on reading competences and preferences of the society of the second half of the 18th century, as well as forms of repression towards prints for many reasons regarded as harmful

Oświeceniowe imaginarium magiczne. Rec.: D. Kowalewska, Magia i astrologia w literaturze polskiego Oświecenia. Toruń 2009

Reviewing Danuta Kowalewska's book, the autor reports on the dissertation's main theses, reconstructs the key aims Kowalewska expressed, and indicates the work's aspects related to philosophy, religion and cultural studies

O Polsce z perspektywy XVII wieku w proroczych wizjach Wojciecha Dembołęckiego

Poland from the perspective of the 18th century in the prophetic visions of Wojciech Dembołęcki   The article is an attempt of presenting creative works of priest Wojciech Dembołęcki in the context of various canons of perceiving a written text (defined according to different criteria and rules) – from the genological and thematic perspective. Many previous propositions of classification are of course correct. However, numerous were not made or did not take some essential findings into account. The most important finding states that the 17th-century priest should not be perceived only as a blind apologist of the Polish nation but more as a critic of the gentry’s sarmatism. Thus, the author of Wywód loses the title of an ideologist and an uncritical praiser of the privileged part of the society which was ascribed to him for years. Instead, he acquires a new title of a sarcastic judge or a scoffer who condemns the mentality of his overconfident compatriots

Biografia pochwalna jako element kompozycji panegiryku Janina Jakuba Kazimierza Rubinkowskiego

Udostępnienie publikacji Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego finansowane w ramach projektu „Doskonałość naukowa kluczem do doskonałości kształcenia”. Projekt realizowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój; nr umowy: POWER.03.05.00-00-Z092/17-00