Regards croisés sur un Centenaire. Un premier bilan des commémorations de la Première Guerre mondiale à Bruxelles

Le Centenaire de la Première Guerre mondiale marque une rupture : on ne commémorera plus jamais de la même manière les événements historiques, tout particulièrement en Belgique. Les entités fédérées y ont démontré le rôle qu’elles entendaient désormais jouer, en toute autonomie, dans de futurs événements de ce type. La Région de Bruxelles-capitale n’a pas été en reste. Si le choix politique de s’impliquer directement dans les commémorations y fut postérieur à celui des autres grandes régions et communautés, elle a démontré sa volonté et sa capacité à mettre en place une politique volontariste et ambitieuse visant à toucher un très large public. L’étude systématique d’un peu plus de 430 activités recensées entre janvier 2014 et juin 2017 sur le territoire de la Région de Bruxelles-capitale met ainsi en exergue leur extrême diversité mais aussi l’exceptionnel dynamisme des communes bruxelloises qui ont été à l’initiative d’un quart d’entre eux. Globalement, la thématique de la majorité des événements étudiés oscilla entre deux axes: le quotidien des Bruxellois et l’histoire globale du conflit dans sa dimension belge mais ces approches furent aussi utilisées pour susciter débats et réflexions sur des questions d’actualité, pour présenter certaines valeurs qui font sens pour la société actuelle : la défense de la liberté, la solidarité, la démocratie, la cohésion sociale… L’approche historique a donc été utilisée comme outil de cohésion et levier d’intégration à travers un passé qui s’adressait à tous : les Bruxellois d’ici et d’ailleurs, les passionnés d’histoire, les amateurs de tourisme de mémoire, les allochtones, les expatriés, les touristes d’un jour

A comparative look at a centenary. A review of World War I commemorative events in Brussels

The centenary of World War I has marked an abrupt change: historical events will never be commemorated in the same way, especially in Belgium. The federated entities have demonstrated the autonomous role which they intend to play in future events of this type. The Brussels-Capital Region was not outdone. While the political choice to be directly involved in the commemorative events was made later there than in the other main regions and communities, it demonstrated its will and capacity to implement different activities aimed at reaching a very wide public. The systematic study of just over 430 activities identified between January 2014 and June 2017 in the territory of the Brussels-Capital Region thus highlights their extreme diversity as well as the exceptional dynamism of the municipalities which were at the origin of one quarter of them. Overall, the theme of the majority of events studied wavered between two main lines: the daily life of the inhabitants of Brussels and the global history of the conflict in its Belgian dimension. But these approaches were also used to prompt debates and reflection on current issues which make sense in today's society: the defence of freedom, solidarity, democracy, social cohesion, etc. The historical approach was therefore used as a tool for cohesion and as a lever for integration, with a past which concerns everybody: the inhabitants of Brussels from here and elsewhere, history enthusiasts, lovers of historical memory tourism, non-natives, expatriates, tourists for a day, etc

Gekruiste blikken op een honderdste verjaardag. Een eerste balans van de herdenkingen van de Eerste Wereldoorlog in Brussel

De viering van de honderdste verjaardag van de Eerste Wereldoorlog betekent een breuk: historische gebeurtenissen zullen nooit meer op dezelfde manier worden herdacht, zeker niet in België. De deelgebieden hebben duidelijk laten verstaan welke rol ze voortaan volledig autonoom wensen te spelen bij toekomstige evenementen van dat type. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is daarbij niet achtergebleven. Het besliste weliswaar later dan de andere grote gewesten en gemeenschappen om de herdenkingen zelf te organiseren, maar toonde aan dat het bereid en in staat is om een krachtdadig en ambitieus herdenkingsbeleid op poten te zetten dat tot een zeer ruim publiek gericht is. Een systematisch onderzoek van iets meer dan 430 activiteiten die tussen januari 2014 en juni 2017 werden geregistreerd op het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, wijst op hun extreme diversiteit, maar ook op de uitzonderlijke dynamiek van de Brusselse gemeenten die het initiatief hebben genomen voor een kwart van de activiteiten. In het algemeen werden in het merendeel van de evenementen twee thematische benaderingen gevolgd: het dagelijkse leven van de Brusselaars en de algemene geschiedenis van het conflict in zijn Belgische dimensie, maar die benaderingen werden ook gevolgd om debatten en reflecties over actuele vraagstukken op gang te brengen en om bepaalde waarden te presenteren die van betekenis zijn voor de hedendaagse samenleving: verdediging van de vrijheid, solidariteit, democratie, sociale cohesie… De historische benadering werd dus vaak gebruikt als instrument van cohesie en als hefboom voor integratie via een verleden dat zich tot iedereen richt: de Brusselaars van hier en elders, de gepassioneerden van geschiedenis, de liefhebbers van herdenkingstoerisme, de allochtonen, de expats, de dagjestoeristen

The traces of World War I in Brussels

The hundredth anniversary of World War I has put the spotlight on this period once again. The media coverage of the commemorations is unprecedented and even surprising for a conflict which has remained in the memorial shadow of the even more deadly World War II. While there was every reason to believe that the Great War was only a distant memory, it must also be noted that it is still the object of true curiosity on the part of the general public. The hundredth anniversary has also led to a number of publications, most of which are in keeping with the revival of historical research surrounding World War I for the past twenty years or so. The case of Belgium – the scene of fighting in a territory which was almost completely occupied – has thus been well studied. However, while several recent studies have used Brussels as a framework, a global summary specifically devoted to the capital does not exist. This synopsis thus summarises the material traces and immaterial heritage of the conflict in Brussels. The aim is therefore not to trace the history of Brussels during World War I or to present the latest works on this subject, but rather to answer some simple questions asked by the inhabitants of Brussels today: What remains of World War I in the capital? Who is interested in it, and why? How does this conflict resonate today in Brussels’ memories? How are they reflected in the urban space? In other words, this synopsis reverses the historical temporality to observe the results of the sifting of time.Le centenaire de la Première Guerre mondiale a remis cette période sous les feux des projecteurs. Le retentissement médiatique des premières commémorations a été tout à fait inédit, voire surprenant, pour un conflit longtemps resté dans l’ombre d’une Seconde Guerre mondiale plus meurtrière encore. Si tout portait à croire que la Grande Guerre n’était plus qu’un lointain souvenir, force est de constater qu’elle fait encore l’objet d’une réelle curiosité de la part du grand public. Ce centenaire a aussi engendré une multitude de publications dont beaucoup s’inscrivent dans le renouveau des recherches historiques sur la Première Guerre mondiale en cours depuis une grosse vingtaine d’années. Le cas de la Belgique, théâtre de combats et territoire presque totalement occupé, a été abondamment étudié. Par contre si une série de travaux récents ont pris Bruxelles pour cadre d’analyse, une synthèse globale spécifiquement consacrée à la capitale fait encore défaut. Cette première note synthétise donc les traces matérielles et les héritages immatériels du conflit à Bruxelles. L’ambition n’est dès lors pas de retracer l’histoire de Bruxelles pendant la Première Guerre mondiale, ni même de présenter les derniers travaux sur ce sujet mais de répondre à quelques questions simples que se posent aujourd’hui les Bruxellois : que reste-t-il de la Première Guerre mondiale dans la capitale ? Qui s’y intéresse et pourquoi ? Quelles résonances ce conflit a-t-il encore aujourd’hui dans les mémoires bruxelloises ? Comment se répercutent-elles dans l’espace urbain ? En d’autres mots, cette note prend le parti de renverser la temporalité historique pour observer le résultat opéré par le tri du temps.De honderdste verjaardag van de Eerste Wereldoorlog heeft die periode weer voor het voetlicht gebracht. De belangstelling van de media voor de eerste herdenkingen is ongezien en zelfs verrassend voor een conflict dat lange tijd in de schaduw van de nog moorddadigere Tweede Wereldoorlog is gebleven. Alles wees erop dat de “Groote Oorlog” niet meer dan een verre herinnering was, maar we moeten vaststellen dat het grote publiek er echt meer over wil weten. Ter gelegenheid van de honderdste verjaardag zijn er ook veel werken gepubliceerd, waarvan een groot aantal aansluit bij de hernieuwde belangstelling van de laatste twintig jaar voor historisch onderzoek over de Eerste Wereldoorlog. Het geval België, waar strijd werd geleverd en waarvan het grondgebied bijna volledig bezet was, is zeer uitgebreid bestudeerd. Verschillende recente studies gaan over Brussel, maar er ontbreekt nog een allesomvattende synthese die specifiek aan de hoofdstad is gewijd. Deze eerste nota geeft dus een overzicht van de materiele en immateriële sporen van het conflict in Brussel. De synthesenota heeft niet de bedoeling om de geschiedenis van Brussel tijdens de Eerste Wereldoorlog te beschrijven noch de recentste werken over dat onderwerp te presenteren, maar om antwoorden te geven op enkele eenvoudige vragen die de Brusselaars zich vandaag stellen: wat blijft er over van de Eerste Wereldoorlog in Brussel? Wie interesseert zich daarvoor? Waarom? Welke plaats neemt het conflict vandaag nog in het Brusselse geheugen in? Hoe komt dat tot uiting in de stedelijke ruimte? Met andere woorden, de nota gaat omgekeerd chronologisch te werk en gaat na wat de tand des tijds heeft doorstaan

In de sporen van de Eerste Wereldoorlog in Brussel

De honderdste verjaardag van de Eerste Wereldoorlog heeft die periode weer voor het voetlicht gebracht. De belangstelling van de media voor de eerste herdenkingen is ongezien en zelfs verrassend voor een conflict dat lange tijd in de schaduw van de nog moorddadigere Tweede Wereldoorlog is gebleven. Alles wees erop dat de “Groote Oorlog” niet meer dan een verre herinnering was, maar we moeten vaststellen dat het grote publiek er echt meer over wil weten. Ter gelegenheid van de honderdste verjaardag zijn er ook veel werken gepubliceerd, waarvan een groot aantal aansluit bij de hernieuwde belangstelling van de laatste twintig jaar voor historisch onderzoek over de Eerste Wereldoorlog. Het geval België, waar strijd werd geleverd en waarvan het grondgebied bijna volledig bezet was, is zeer uitgebreid bestudeerd. Verschillende recente studies gaan over Brussel, maar er ontbreekt nog een allesomvattende synthese die specifiek aan de hoofdstad is gewijd. Deze eerste nota geeft dus een overzicht van de materiele en immateriële sporen van het conflict in Brussel. De synthesenota heeft niet de bedoeling om de geschiedenis van Brussel tijdens de Eerste Wereldoorlog te beschrijven noch de recentste werken over dat onderwerp te presenteren, maar om antwoorden te geven op enkele eenvoudige vragen die de Brusselaars zich vandaag stellen: wat blijft er over van de Eerste Wereldoorlog in Brussel? Wie interesseert zich daarvoor? Waarom? Welke plaats neemt het conflict vandaag nog in het Brusselse geheugen in? Hoe komt dat tot uiting in de stedelijke ruimte? Met andere woorden, de nota gaat omgekeerd chronologisch te werk en gaat na wat de tand des tijds heeft doorstaan.Le centenaire de la Première Guerre mondiale a remis cette période sous les feux des projecteurs. Le retentissement médiatique des premières commémorations a été tout à fait inédit, voire surprenant, pour un conflit longtemps resté dans l’ombre d’une Seconde Guerre mondiale plus meurtrière encore. Si tout portait à croire que la Grande Guerre n’était plus qu’un lointain souvenir, force est de constater qu’elle fait encore l’objet d’une réelle curiosité de la part du grand public. Ce centenaire a aussi engendré une multitude de publications dont beaucoup s’inscrivent dans le renouveau des recherches historiques sur la Première Guerre mondiale en cours depuis une grosse vingtaine d’années. Le cas de la Belgique, théâtre de combats et territoire presque totalement occupé, a été abondamment étudié. Par contre si une série de travaux récents ont pris Bruxelles pour cadre d’analyse, une synthèse globale spécifiquement consacrée à la capitale fait encore défaut. Cette première note synthétise donc les traces matérielles et les héritages immatériels du conflit à Bruxelles. L’ambition n’est dès lors pas de retracer l’histoire de Bruxelles pendant la Première Guerre mondiale, ni même de présenter les derniers travaux sur ce sujet mais de répondre à quelques questions simples que se posent aujourd’hui les Bruxellois : que reste-t-il de la Première Guerre mondiale dans la capitale ? Qui s’y intéresse et pourquoi ? Quelles résonances ce conflit a-t-il encore aujourd’hui dans les mémoires bruxelloises ? Comment se répercutent-elles dans l’espace urbain ? En d’autres mots, cette note prend le parti de renverser la temporalité historique pour observer le résultat opéré par le tri du temps.The hundredth anniversary of World War I has put the spotlight on this period once again. The media coverage of the commemorations is unprecedented and even surprising for a conflict which has remained in the memorial shadow of the even more deadly World War II. While there was every reason to believe that the Great War was only a distant memory, it must also be noted that it is still the object of true curiosity on the part of the general public. The hundredth anniversary has also led to a number of publications, most of which are in keeping with the revival of historical research surrounding World War I for the past twenty years or so. The case of Belgium – the scene of fighting in a territory which was almost completely occupied – has thus been well studied. However, while several recent studies have used Brussels as a framework, a global summary specifically devoted to the capital does not exist. This synopsis thus summarises the material traces and immaterial heritage of the conflict in Brussels. The aim is therefore not to trace the history of Brussels during World War I or to present the latest works on this subject, but rather to answer some simple questions asked by the inhabitants of Brussels today: What remains of World War I in the capital? Who is interested in it, and why? How does this conflict resonate today in Brussels’ memories? How are they reflected in the urban space? In other words, this synopsis reverses the historical temporality to observe the results of the sifting of time

Greedy Elites and Poor Lambs : How Young Europeans Remember the Great War

The present study examines current social representations associated with the origins of the Great War, a major event that has profoundly affected Europe. A survey conducted in 20 European countries (N = 1906 students in social sciences) shows a high consensus: The outbreak of the war is attributed to the warring nations' leaders while the responsibility of the populations is minimized. Building on the concept of social representation of history (Liu & Hilton, 2005), we suggest that the social representations of the Great War fulfill social psychological functions in contemporary Europe. We suggest that WWI may function as a charter for European integration. Their content also suggests a desire to distinguish a positively valued ingroup ("the people") from powerful elites, construed as an outgroup.Peer reviewe

100 years after: What is the relation between pacifist attitudes and social representations of the Great War?

In this article we use a social representational perspective on a large sample of European students to consider the interplay between pacifist attitudes and representations of World War I (WWI). WWI gave rise to pacifist movements across the globe. Across 10 European countries (NSCOPUS: ar.jinfo:eu-repo/semantics/publishe