Traveling Theory: The Legacy of Edward W. Said in Eastern Europe

This text is a pre-publication format made available for the University of Lodz online repository with the permission of the publisher, Éditions québécoises de l’oeuvre.This paper discusses the circulation of Edward W. Said’s concepts in Eastern Europe. In his text “Traveling Theory” Said examines intercultural translations of Western ideas for use in new historical contexts. The phenomenon of traveling applies as well to Said’s notion of Orientalism. Many researchers of Eastern Europe have applied Said’s concept to analyze post-communist societies. The cultural translation has led both to creative interpretations of Said’s thought and to an ideological voice trapped in the post-communist discourse of modernization.Cet article étudie la circulation des concepts formulés par Edward W. Said en Europe de l’Est. Dans son texte « Traveling Theory », Said analyse la traduction interculturelle d’idées occidentales en vue de leur utilisation dans de nouveaux contextes historiques. Le phénomène de traveling s’applique aussi à la notion d’orientalisme de Said. De nombreux chercheurs en Europe de l’Est ont utilisé ce concept de Sain pour analyser des sociétés postcommunistes. Cette traduction interculturelle a donné lieu à la fois à des interprétations créatrices de la pensée de Said et à une voix idéologique enfermée dans le discours postcommuniste de modernisation.This paper was supported by the Polish Ministry of Science and Higher Education through a grant to young scholars research

Kaci (tak) nie mówią – spór o styl wokół powieści "Łaskawe" Jonathana Littella we Francji i w Niemczech

"Styl, dyskurs, media", Barbara Bogołębska, Monika Worsowicz (red.); rozdzia

Czy teoria postkolonialna jest kobieca? Narodziny, rozwój i zmierzch postkolonializmu

Teoria postkolonialna, inaczej postkolonializm, jest poststrukturalnym nurtem krytycznym prężnie rozwijanym od lat 80. XX w. W ostatniej dekadzie można jednak zauważyć narastające wątpliwości wokół repertuaru zastosowań tej perspektywy, koncentrującej się na relacji kolonizator – skolonizowany. Niniejszy artykuł rekonstruuje etapy rozwoju teorii postkolonialnej oraz takich wymiarów tego nurtu, które można ogólnie określić mianem kobiecych (genderowych). Szczególny nacisk jest położony na konfrontację postkolonialnego postulatu odzyskiwania narodowo-kulturowej podmiotowości i perspektywy feministycznej. Instytucjonalizacja teorii postkolonialnej i pojawienie się grupy znaczących badaczek, pochodzących głównie z byłych kolonii, przyczyniło się do powstania socjologiczno-etnograficznej odmiany postkolonializmu o charakterze interwencyjnym. Przedmiotem analiz postkolonialnych stają się praktyki, w których wyraża się kobiecość konstruowana w społeczeństwach doświadczających politycznej i kulturowej dominacji. Na przełomie XX i XXI wieku pojawiły się oparte o instrumentarium pojęciowe postkolonializmu analizy świata postsowieckiego. We wschodnioeuropejskim wariancie teorii postkolonialnej kluczową pozycję zajmuje wizja zniewolonego narodu jako kobiety, m.in. w analizach M. Janion, E. Thompson (Polska) i N. Shevchuk-Murray, T. Hundorovej (Ukraina). Mimo nadziei wiązanych z adaptacją postkolonializmu do badań Europy Wschodniej to podejście, podobnie jak klasyczna teoria postkolonialna, spotyka się z silną krytyką. Czy feminizacja tego nurtu rozsadza go od środka

Socjologia krytyczna a obietnica emancypacji. Wybrane problemy

Artykuł dotyczy współczesnego przyrostu obietnic emancypacji w dyskursach socjologii krytycznej. Wiązane z emancypacją stymulowanie refleksyjności i sprawczej podmiotowości (agency) jest generalnie i często w sposób bezkrytyczny traktowane jako warunek rozwoju społecznego. W efekcie „boomu na emancypację” następuje rozmycie znaczenia pojęcia emancypacji i stępienie krytycznego ostrza tych nurtów, które problem władzy i podmiotowości mają na sztandarze. Z jednej strony, skutkiem tych procesów jest redukcja idei emancypacji do aktywistycznej społecznej praxis i do technologii uwłasnowolnienia. Z drugiej, idea emancypacji staje się represyjnym instrumentem oceny działań indywiduów. Problemy te zostaną omówione na przykładzie teorii postkolonialnej i społecznie zaangażowanej performatyki. Warto dziś przeciwstawić socjologii krytycznej socjologię krytyki i wrócić do krytyki samego pojęcia krytyki. Punktem wyjścia do metarefleksji mogłaby być koncepcja krytyki Michela Foucaulta

Deskilling in migration in transnational perspective: The case of recent Polish migration to the UK

Nowicka M. Deskilling in migration in transnational perspective. The case of recent Polish migration to the UK. COMCAD Arbeitspapiere - Working Papers, 112. Bielefeld: COMCAD - Center on Migration, Citizenship and Development; 2012

Bezczyn i zaniechanie jako agency. Między sprawczym działaniem a ujarzmieniem

Performatywne wymiary kultury (Skowronek K., Leszczyńska K. red.); rozdziałPojęcie agency stanowi jedną z podstawowych kategorii performatyki. W niniejszym artykule prezentowane są różne orientacje w refleksji nad sprawczym działaniem, zwłaszcza te, które łączą agency z afirmacją ludzkiej podmiotowości. Liczni przedstawiciele performatyki definiują performans kulturowy przez odniesienie do jego sprawczości. W tym ujęciu sprawcza mowa i działanie człowieka są rozumiane jako jego upodmiotowienie i emancypacja z mechanizmów władzy społecznej. Obecnie kategoria agency jest znacząco rozszerzana także na bezczyn i zaniechanie, które nazywa świadome odrzucenie działania. Niektórzy badacze z kręgu performatyki dostrzegają w bezczynie i zaniechaniu formułę agency i lokują je w ciągu aktów performatywnych, które mogą prowokować równie znaczące zmiany rzeczywistości Magdalena Nowicka społecznej i równie intensywne reakcje innych uczestników sytuacji komunikacyjnej jak działania dokonane. Jako kategoria analityczna zaniechanie zostało wykorzystane w analizie materiału audiowizualnego z debaty publicznej wokół książki Strach Jana Tomasza Grossa. Czy badacz może mieć wystarczające przesłanki, by uznać zaniechanie za wymiar agency? Czy bezczyn nie stanowi raczej rodzaju ujarzmienia, któremu – w świetle konkurencyjnych wobec performatyki Foucaultowskich analiz działania społecznego – podlega nawet najbardziej przeświadczona o swoim upodmiotowieniu jednostka

'Urządzenie', 'zastosowanie', 'układ' – kategoria dispositif u Michela Foucaulta, jej tłumaczenia i ich implikacje dla postfoucaultowskich analiz władzy

W 1977 roku Michel Foucault – wkrótce po publikacji Woli wiedzy, w której pojawia się pojęcie „dyspozytywu seksualności‟ (dispositif de sexualité) – wziął udział w dyskusji zorganizowanej przez pismo „Ornicar?”. Został wówczas poproszony o syntetyczne wyjaśnienie koncepcji „dyspozytywu‟. W kolejnych dekadach ta krótka, nieco wymuszona wypowiedź została przetłumaczona na język niemiecki i angielski. Przekłady te różnią się nie tylko propozycjami zastąpienia francuskiego dispositif innym – odpowiednio angielskim, lub niemieckim – sformułowaniem, ale także szeregiem detali, które nie są bez znaczenia dla profili, formułowanych w oparciu o myśl Foucaulta, postulatów badawczych analizy dyspozytywu. Jest to perspektywa teoretyczno-metodologiczna rozwijana już po śmierci Foucaulta, od lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Można wskazać cały repertuar znaczących różnic dzielących niemiecko- i anglojęzyczną analizę dyskursu zarówno od siebie, jak i od oryginalnej myśli Foucaulta. Należy wręcz postawić pytanie, czy badacze utożsamiający dyspozytyw z siecią społeczną lub z materialną infrastrukturą dyskursu (m.in. technologią komunikacyjną i zapośredniczonymi przez nią praktykami społecznymi) wciąż wpisują się w Foucaulta koncepcję władzy-wiedzy, na którą tak chętnie się powołują. Ten problem wydaje się szczególnie ważki obecnie – kiedy w Polsce coraz więcej badaczy zaczyna interesować się pojęciem „dyspozytywu‟ i powstaje zapotrzebowanie na spolszczenie terminów, które są kluczowe dla jego analizy. Dylematy polskich i innych tłumaczeń zostaną zaprezentowane na próbkach przekładów wypowiedzi Foucaulta dla „Ornicar?” oraz fragmentach tekstów współczesnych niemiecko- i anglojęzycznych badaczy „dyspozytywu‟