Kataryzm : między mitem a historią

Kataryzm uznaje się za jedno z najważniejszych zjawisk religijnych w średniowiecznej Europie, które postawiło przed Kościołem katolickim w XII i XIII wieku niezwykle poważne wyzwanie. Jednocześnie, jak zauważa polska badaczka tego problemu Joanna Borkowska, „kataryzm jest prawdopodobnie jedynym ruchem  dysydenckim epoki średniowiecza, który nadal prowokuje tak wiele skrajnych reakcji wśród badaczy”. Dobrym przykładem tych „skrajnych reakcji” są chociażby kwestie początków i pochodzenie kataryzmu oraz jego status

"Niezagojona rana" : o twórczości Włodzimierza Odojewskiego

Włodzimierz Odojewski, urodzony w 1930 roku w Poznaniu, to jeden z najwybitniejszych polskich prozaików. Jest autorem opowiadań, powieści i dramatów, wielu artykułów publicystycznych, wspomnień, a także szkiców. Długa lista publikacji i nagród (by wymienić tylko niektóre: Nagroda Młodych im. Tadeusza Borowskiego, Nagroda Fundacji im. Kościelskich, Nagroda „Kultury”, Nagroda Polskiego PEN Clubu, Nagroda im. Andrzeja Kijowskiego), robiąca niezwykłe wrażenie, mogłaby właściwie zostać zastąpiona jednym tytułem, a i tak ani ranga Odojewskiego, ani znaczenie jego pisarstwa nie zostałyby umniejszone. Jest w tym stwierdzeniu oczywiście odrobina przesady, ale powieść Zasypie wszystko, zawieje (Paryż 1973) — bo o niej mowa — nazwana przez Marię Janion arcydziełem wydaje się wciąż stanowić kwintesencję tej prozy. Znaczenie Zasypie wszystko, zawieje… czy szerzej: cyklu podolskiego, o czym będzie jeszcze mowa, jest tym większe, że pozwala potraktować wcześniejsze teksty jako rodzaj prologu, wstępu, a z kolei część tekstów późniejszych — czytać jako glosy, dopowiedzenia czy autokomentarze. Siła najsłynniejszej powieści Odojewskiego i jej niezwykłe wręcz promieniowanie na resztę dorobku pozwalają ponadto dostrzec w autorze Zmierzchu świata pisarza obsesji, powracających tematów, a nawet — w opinii wielu badaczy — „jednej fabuły”. […

Jak kreowano bajeczne „początki” rodu? Ewolucja legendy herbu Topór w dziełach Bartosza Paprockiego, Szymona Okolskiego i Kaspra Niesieckiego (XVI–XVIII wiek)

Po latach istnienia Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, gdy o badaniu nobilitacjach całej kultury heraldycznej nie mogło być mowy, obecnie heraldyka ponownie zwraca uwagę badaczy. W swoich badaniach postanowiłam skupić się na jednym wymiarze budowanej przez wieki tradycji heraldycznej, zahaczając także o nauki bliskie historii. Celem moich rozważań stały się legendy herbowe, które dość długo były traktowane po macoszemu, co wyraźnie widać w ubogiej literaturze omawiającej to zjawisko. Postanowiłam, więc postawić sobie pytanie: Jak naprawdę kreowano początki rodu w dawnych wiekach? Za podstawę moich badań obrałam najpopularniejsze, trzy herbarze stworzone w czasach świetności kultury heraldycznej. Pojawia się więc legenda herbowa w Gnieździe cnoty Bartosza Paprockiego, Orbis Poloni Szymona Okolskiego oraz Koronie Polskiej Kaspra Niesieckiego, Na warsztat moich rozważań został przywołany herb Topór, który dzięki swojemu starszeństwu pojawia się w wybranych przeze mnie herbarzach. Legenda herbowa pojawia się już na kartach szesnastowiecznego herbarza Paprockiego, opowiadając o odważnym Młynarzu, który w dość wyjątkowy sposób napomniał zabłąkanego w lesie legendarnego władcę Lecha Czwartego, a cała przygoda kończy się nadaniem herbu Młynarzowi. Twórca herbarza chce tym samym podkreślić starość herbu, a tym samym rodu. Okolski również nie zapomina o wiekowości znaku, aczkolwiek, zaznacza, iż same początki nie są znane. Zupełnie inaczej wygląda opis w herbarzu Niesieckiego. Z jednej strony heraldyk szybko zarzuca Paprockiemu niedokładność badań, a z drugiej zdaje się podkreślać pradawne pochodzenie herbu Topór. Zmienia się jednak sama historia, gdyż protoplasta rodu nie jest skromnym Młynarzem, a Rycerzem przybyłym na ziemie polskie wraz z Lechem Czwartym. Jak widać na zamieszczonych przykładach, legendy herbowe mogą wiele wnieść do badań kultury heraldycznej, ale także i historii mentalności ówczesnych. Wyraźnie widać w nich bowiem nurty pojawiające się w kolejnych epokach, sposób postrzegania swojego pochodzenia, jak i ewolucję wzorców pochwalanych w kręgach arystokratycznych.After years of existence of the Polish People’s Republic, when research on the ennoblement of the entire heraldic culture could not be said, at present the heraldry draws the attention of researchers again. In my research, I decided to focus on one dimension of the heraldic tradition built over the centuries, also touching on the sciences close to history. The aim of my reflections was the coat of arms legend, which was treated negligently for a long time, which is clearly seen in the poor literature discussing this phenomenon. So I decided to ask myself: How were the beginnings of the family in former centuries really created? I chose the most popular, three armorials created during the glory times of the heraldic culture as the basis of my research. So there is the legend of the coat of arms in the Gniazdo cnoty of Bartosz Paprocki, Orbis Poloni of Szymon Okolski and the Korona Polska of Kasper Niesiecki, At the workshop of my considerations, the Ax arm was invoked, which thanks to its seniority appears in the chosen by me armorials. The coat of arms legend appears on the pages of the sixteenth-century Paprocki’s coat of arms, telling the courageous Miller, who in a rather unique way reminded the legendary ruler of Lech The Fourth who strayed in the forest, and the adventure ends with giving the coat of arms to Miller. The creator of the armorial wants to emphasize the old age of the coat of arms, and thus the family. Okolski also does not forget about the character’s mark, although he points out that the beginnings are not known. The description in the armorial of Niesiecki looks completely different. On the one hand, the heraldry quickly accuses Paprocki of the inaccuracy of research, and on the other, it seems to emphasize the ancient origin of the Ax coat of arms. However, the story itself is changing, because the progenitor of the family is not a humble miller, and a knight who came to the Polish lands together with Lech The Fourth. As you can see in the examples, the coat of arms legend can bring a lot to the study of heraldic culture, but also the history of mentality at that time. It is evident in them that the trends appearing in successive epochs, the way of perceiving one’s origin, and the evolution of patterns praised in aristocratic circles

O „Drzewie” Wiesława Myśliwskiego i kilku dendrologicznych tropach literatury polskiej po 1989 roku

Autor analizuje i interpretuje najważniejszy literacki tekst dendrologiczny polskiej literatury powojennej, czyli dramat Drzewo Wiesława Myśliwskiego. Rozpoznaje go jako typowy przykład symbiotyczno-toksycznego związku między Polską i literaturą, decydującego także o tym, jak funkcjonuje w polskiej literaturze świat roślin. Sytuacja zmienia się po roku 1989. Jej konsekwencją jest dzisiejsza, ekologiczna i polityczna ekspansja ekokrytyki, którą najskuteczniej reprezentują utwory Olgi Tokarczuk. Obok nich pojawiają się w tekście inne dendrologiczne tropy  reprezentowane w polskiej literaturze współczesnej między innymi przez teksty Andrzeja Stasiuka, Michała Witkowskiego, Wojciecha Wencla, Jana Leończuka i Andrzeja Sapkowskiego. Próba ich uporządkowania wydaje się zarówno potrzebna, jak i nieskuteczna

Triksterowski strój Anny Phreedom Messenger

Autorka nawiązuje do powieści Hala Duncana „Welin i Atrament”, w której jedną z siedmiu pierwszoplanowych postaci jest tytułowa Anna Phreedom Messenger. Za narratorem „Welinu” pokazuje możliwość kreowania i odbioru stroju jako rozszerzonej projekcji tożsamości postaci. W efekcie strój rozwija przestrzeń wewnętrzną jednostki i staje się odmianą kodu komunikacyjnego. Kod ten, w przypadku bohaterki książki, zawiera odniesienia symboliczne, mitologiczne, magiczne, zamaskowane pod pozornie nieznaczącymi detalami ubioru, a w istocie stanowiącymi specyficzny rodzaj pisma kultury w jego historycznych i aktualizujących się kontekstach.Udostępnienie publikacji Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego finansowane w ramach projektu „Doskonałość naukowa kluczem do doskonałości kształcenia”. Projekt realizowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój; nr umowy: POWER.03.05.00-00-Z092/17-00

Pisarz w archiwum. Prace nad poznańskim Archiwum Włodzimierza Odojewskiego

The article is a collection of thoughts that transpired during the work at the Archive of Włodzimierz Odojewski. The aim of the authors was to identify and indicate the potential ways to study the life and works of the writer, and the expected result of the research is a biography of Odojewski. The research was based on the exploration of the writer’s private collection: unpublished documents, manuscripts, typescripts, personal papers, correspondence, family and estate papers and photographs. The authors focused on a number of issues. One, the biographical facts that influenced Odojewski’s output – World War II, frequent relocations, censorship and a ban on publishing in Poland, emigration, the relation with the Polish Institute in Maisons-Laffitte and working at Radio Free Europe’s editorial office. Two, the analysis of literary works including hundreds of typescripts in many variants (related to the phases of the genetic history of a literary work through the stages of Odojewski’s life) which allowed for describing Odojewski’s writing techniques. Three, ‘The writer’s map’ which points out places important for the author – Poznań, Gniezno, Kłecko, Podole,Szczecin, Warsaw, Paris, Berlin, Munich. Four, the correspondence (personal and cultural) which can be used as an important source of knowledge of the history of Polish post-war emigration. One of the most interesting parts of the collection is a collection of letters from Jerzy Giedroyć that show Polish culture outside the Iron Curtain.The article is a collection of thoughts that transpired during the work at the Archive of Włodzimierz Odojewski. The aim of the authors was to identify and indicate the potential ways to study the life and works of the writer, and the expected result of the research is a biography of Odojewski. The research was based on the exploration of the writer’s private collection: unpublished documents, manuscripts, typescripts, personal papers, correspondence, family and estate papers and photographs. The authors focused on a number of issues. One, the biographical facts that influenced Odojewski’s output – World War II, frequent relocations, censorship and a ban on publishing in Poland, emigration, the relation with the Polish Institute in Maisons-Laffitte and working at Radio Free Europe’s editorial office. Two, the analysis of literary works including hundreds of typescripts in many variants (related to the phases of the genetic history of a literary work through the stages of Odojewski’s life) which allowed for describing Odojewski’s writing techniques. Three, ‘The writer’s map’ which points out places important for the author – Poznań, Gniezno, Kłecko, Podole,Szczecin, Warsaw, Paris, Berlin, Munich. Four, the correspondence (personal and cultural) which can be used as an important source of knowledge of the history of Polish post-war emigration. One of the most interesting parts of the collection is a collection of letters from Jerzy Giedroyć that show Polish culture outside the Iron Curtain

Narodowe imaginarium. Historie alternatywne jako obszar artykułowania pamięci kulturowej (szkic metodologiczny)

The aim of the article is to sketch the alternate histories research perspective based on the category of cultural memory. The text recalls the most influential conceptions of cultural memory and interpretations of novels of alternate history genre as a document of memory in foreign researchers’ works. The article presents the main interpretative thesis and the basic elements of the methodological apparatus.Celem artykułu jest zarysowanie perspektywy badania historii alternatywnych, opartych na kategorii pamięci kulturowej. Tekst przywołuje najbardziej wpływowe koncepcje pamięci kulturowej i interpretacje powieści z gatunku historii alternatywnej jako dokumentu pamięci w pracach zagranicznych badaczy. Artykuł prezentuje główną tezę interpretacyjną i podstawowe elementy aparatu metodologicznego

Archiwum pisarza, topografia jego utworów i ich potencjał dydaktyczny. O dwóch opowiadaniach Włodzimierza Odojewskiego z Wielkopolską, Poznaniem i archiwum w tle

The author of the article focuses on the biography and prose of Włodzimierz Odojewski – one of the most important contemporary Polish writers. Since 2008, his literary archive has been collected at the Faculty of Polish and Classical Philology at the Adam Mickiewicz University in Poznań. The aim of the work is to indicate how archival collection can be used in the didactic work at various stages of education. The text is, as well, a kind of proposal for teachers how to familiarize students with Odojewski’s work. First part of the article shows the documents (manuscripts, typescripts, correspondence related to stages of writer’s life cycle) as a source of knowledge about the author’s life and history of his literary output, and also describes some of the archivist’s tasks. The second outlines the places in Greater Poland significant for the writer – Poznań and Kłecko, described in his short stories. These stories are examples of individual memory saved in literary texts.Autorka artykułu skupia się na biografii i prozie Włodzimierza Odojewskiego – jednego z najważniejszych współczesnych polskich pisarzy. Od 2008 jego spuścizna literacka jest gromadzona na Wydziale Filologii Polskiej i Klasycznej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Celem pracy jest wskazanie, jak zbiór archiwalny może być wykorzystany w dydaktyce na różnych etapach kształcenia. Tekst stanowi również swego rodzaju propozycję dla nauczycieli, jak zaznajomić uczniów i studentów z twórczością Odojewskiego. Część pierwsza pokazuje dokumenty archiwalne (rękopisy, maszynopisy, korespondencję powstałe w różnych etapach życia pisarza) jako źródło wiedzy o biografii autora i dziejach jego twórczości, jak również przybliża pracę archiwisty. Druga część przedstawia znaczące dla Odojewskiego miejsca w Wielkopolsce, opisane w jego opowiadaniach, które stanowią indywidualne zapisy pamięci zachowane w tekstach literackich.

Memory of the past and memory of the future : around the romantic chronosophy of legendary history of Poland

The article proposes to look at the Romantic legendary history of Poland in the context of cultural memory and its significance for the temporal imagination present in these works. Using the notion of chronosophy (as understood by Krzysztof Pomian), the author shows that the construction of "cultural continuity" by means of memory also presupposes the evocation of temporal continuity that supports this construction