Inność fascynująca - antropologiczna analiza baśni Janoscha o Panamie

The article attempts to analyze Janosch’s anthropological tale Ach, jak cudowna jest Panama. The authors reflection focuses on the concept of locality based on the conception of bonds with the territory, spatial imagination, and above all contact with otherness which determines the formation of their own cultural identities. It is a didactic proposal that postulates shaping communication competences in children: openness, kindness, dialogue, respect for otherness and sensitivity to global and local problems. Thus, it inscribes into the subject-matter of glocal and intercultural education

Uwolnić Pippi! : twórczość dla dzieci wobec przemian kultury

The book by Iwona Gralewicz-Wolny and Beata Mytych-Forajter consists of ten drafts devoted to works within the scope of the literature for children and youth. The subject of analysis contains both text belonging to a strict canon of the literature for children (among others Pippi Longstocking by A. Lindgren, Ann of the Green Gable by L.M. Montgomery, Beautiful Panama Land of my Dreams by Janosch, and The Moomins by T. Jansson), and the latest book from this writing area (e.g. Brygida’s Kitten by J. Rudniańska or Billy is bad by B. Stenberg). The very works were attempted to be read from the perspective of the current cultural discourse. Interpretative references to the theory of gender, queer, animal studies or post-colonialism did not only confirm a meaningful potential for children, but also underlined its unique usefulness when propagating the idea of tolerance and equality lying behind the theories in question. According to the authors, the literature for children, widely known and read, though too often derived away from awareness as infantile or fivolous is also equal. In the meantime, though, interpretations presented in the book derive important and adult problems from the texts for children, such as the relationship between a woman and a man, a contemporary status of a father, a gender identity, attachment to the place one comes from, etc. A common denominator of readings proposed in the book is the category of experience so important for modern humanities. It refers to reader’s individual experiences and thoughts that the authors were trying to consolidate in their drafts, and which to they would like their readers encourage

Przekłady literatury dla dzieci i młodzieży - między przekazem wielokulturowym a zunifikowanym

Przekład literatury światowej dla dzieci i młodzieży w ciągu ostatniego dwudziestopięciolecia stał się zjawiskiem bogatym i skomplikowanym. Książka dla młodego odbiorcy tłumaczona z innych języków stanowi w Polsce co roku około 50% wydawanych tytułów. Wśród tekstów dominują te tłumaczone z języka angielskiego (tytuły z Wielkiej Brytanii i amerykańskie). Duży udział mają w przekładzie tytuły nastawione na ludyczny styl odbioru: z elementami konwencjonalnymi, stereotypowymi, rozpoznawanymi natychmiast przez młodego czytelnika — wiele wśród nich było tytułów przyswajanych cyklicznie lub w seriach związanych z gatunkami należącymi do literatury popularnej (horror, romans, kryminał). Sporo też takich, które nawiązują nieustająco do języka filmu, komiksu, gier komputerowych, z towarzyszącą im sprzedażą gadżetów, co prowadzi do rozpowszechniania kultury uniwersalnej, pozbawionej narodowej i autorskiej tożsamości. Dotyczy to zwłaszcza częstych wśród książek dziecięcych przeróbek, uproszczeń i adaptacji (zamiast oryginalnych tekstów). Mają jednak w przekładzie swój udział teksty wartościowe, lektury ambitne, które wykraczają poza obszar dotychczasowych oczekiwań czytelniczych i wymuszają na odbiorcy „poszukiwanie nowych sposobów interpretacji i uruchomienia niestereotypowych strategii odbiorczych”. Istotne jest, by ich promocja stała się problemem ważnym dla wydawców, bibliotekarzy i nauczycieli

Piotra Cieplaka gry z teatralnością

Teatr Piotra Cieplaka rodzi się z upodobania do paradoksów i swobodnego poruszania się po odmiennych estetykach i domenach teatru. Jest zarówno autorem teatralnych inscenizacji inspirowanych historiami biblijnymi, jak i fars, spektakli dla dzieci oraz przedstawień rezonujących społeczno-polityczną sytuacją dzisiejszej Polski. Prezentowana w artykule droga reżysera z pokolenia tzw. młodszych zdolniejszych, debiutujących w Polsce po 1989 roku, służy analizie elementów determinujących jego język sceniczny, którego immanentną cechą są gry z teatralnością, a ta wywodzi się z różnych żywiołów: idei teatru misteryjno-moralitetowego, teatru ludycznego, teatru offowego, metateatralności, upodobania do paradoksów i absurdu, krytyki mitologizacji Polski i performatywnie kreowanej audiosfery przedstawień.Abstract: The main feature of Piotr Cieplak’s theatre is predilection for paradoxes and free movement on different aesthetics and theatre domains. Cieplak is both the author of theatrical productions inspired by Bible, as well as farces, performances for children and performances resonating with the social and political situation of today’s Poland. The theatre work of the director from generation debuting after 1989 – so-called “younger talented” is analyzed by the determination to the games with theatricality derived from: the idea of the mistery and morality play, ludic theatre, off theatre, metatheatre, paradox and absurd, criticism of the mythologization of the Polish indentity,and performatively created audiosphere of performances

Pomiędzy Gliwicami a Gleiwitz : przestrzeń kulturowa miasta w pisarstwie Horsta Bienka

Książka poświęcona jest przestrzeni kulturowej Gliwic i problemowi kulturowej transformacji Gliwice – Gleiwitz uwidocznionej w twórczości gliwickiego pisarza i poety Horsta Bienka. Refleksja badawcza dotyczy kreacji przestrzeni, wyobraźni przestrzennej, koncepcji więzi z terytorium, tożsamości miejsca i jednostki. Sposób ujęcia tematu charakteryzuje perspektywa ponowoczesna, wedle której zapis doświadczeń emigracyjnych pisarza odzwierciedla stan świadomości człowieka współczesnego skazanego na utratę miejsca antropologicznego – punktu odniesienia spójnej, mocnej tożsamości. Pisarstwo Bienka jawi się jako przyczynek dialogu międzykulturowego na Śląsku

Przestrzeń kulturowa Gliwic w pisarstwie Horsta Bienka

Celem pracy było po pierwsze rozpatrzenie, w jakim stopniu przestrzeń miasta – literacka kreacja odwzorowuje przestrzeń realną i na ile może być wiarygodnym źródłem wiedzy o kulturze. Innymi słowy, czy rekonstrukcja synkretycznej topografii kulturowej, którą założył autor, przystępując do dzieła, się powiodła i jaki materiał do badania antropologicznego prezentuje. Okazuje się, że w pewnym stopniu odpowiedź na tak postawione pytania może być twierdząca. A więc tak, literackie miasto Horsta Bienka jest miastem rzeczywistym, istniejącym realnie w przeszłości, autor w czasie pisania gromadził źródła, rozmawiał ze świadkami, erudycyjnie wzbogacał narrację dokumentacją historyczną, w efekcie jego dorobek dostarcza wielu dających się zobiektywizować informacji na temat kultury. I nie, wziąwszy pod uwagę selektywny dobór kulturowych elementów, które pracują na obraz całości, przebijający w narracji partykularny punkt widzenia, kumulujący wprawdzie miejscami spojrzenie szersze, ponadjednostkowe, generalnie pozostający jednak na poziomie tylko jednej z możliwych perspektyw. Autor, jak się wydaje, świadom był problemów dotyczących wartości referencyjnej swego dzieła, dlatego w czasie pisania, wzorem jednego z ulubionych pisarzy, Thomasa Manna, z dystansem przyglądał się sobie, a czynnościom twórczym cały czas towarzyszyła u niego krytyczna autorefleksja uwidoczniona w dzienniku pisarskim. Zapiski autobiograficzne obrazują zarazem transtemporalność czynności twórczych, poprzez które pisarz na przemian zanurzał się w przeszłości (w powieści) i oddalał od niej (w prozie autobiograficznej), komentując współczesność. Dwie płaszczyzny czasowe ukazują dynamikę procesu literackiego werbalizowania rzeczywistości, którą pragnie się przeniknąć, zrozumieć, wytłumaczyć. Odwzorowuje się ona także w płaszczyźnie świata przedstawionego: w napięciach pomiędzy trwałością a niestabilnością rzeczy, pozytywną strukturą i bezkształtem, obecnością/nieobecnością, etc. Rozważania dotyczące rzeczywistości, nie opuszczają autora także po zamknięciu cyklu gliwickiego. W czasie podróży na Śląsk, jak pisze, czuł irracjonalny lęk przed katastrofą. Czy wyraża w ten sposób obawę przed bolesną konfrontacją realności z marzeniami, czy też jego niepokój ma głębsze podłoże? Oto bowiem znalazł się w sytuacji, w której miasto wyobrażone, zamknięte w czterotomowej księdze jawi się jako całość zmajoryzowana i kompletna, istniejąca jednak w przestrzeni tekstu, rzeczywistość zaś przemawia autentycznymi obrazami, lecz zarazem trwoży chaosem i nieprzewidywalnością. Sytuacja taka wywołuje refleksje, która z tych dwu przestrzeni jest bardziej autentyczna? Namysł dotyczy tu w istocie statusu ontologicznego rzeczywistości i problemu referencyjności literatury. Dylematy rozstrzygnąć by mogła współczesna etnologia słowami Jamesa Clifforda: kultura jest pisana, jej granice trudne do uchwycenia w rzeczywistości, ustanawia narracja, która jak każdy tekst jest ekspresją autora. Odpowiedź na pierwsze pytanie brzmi więc: niemożliwa jest pozytywna rekonstrukcja, ale miasto, pozostając subiektywną całością zlokalizowaną w przestrzeni tekstu literackiego ma swoją wartość jako źródło realnej wiedzy o kulturze, w tym stopniu, w jakim stanowi zapis kulturowych faktów. Drugi aspekt zagadnień dotyczył samego przedmiotu opisu: miejsca – na ile stanowi ono dokument czasu zamknięty cenzurą roku 1945, na ile jest formą otwartą, uwzględniającą kulturową dynamikę. Należy stwierdzić, iż w zamyśle autorskim jest to wyjściowo model zastygły, co Bienek powtarzał wielokrotnie. Gest kreacji miasta jest tu zarazem gestem ocalającym czasoprzestrzeń skazaną na zatracenie, miasto konceptualizowane jest jako pamiątka, pomnik. Przenosi go autor zresztą w wymiar uniwersalny, gdy pisze, iż każdy z nas traci dzieciństwo, stając się dorosłym. Można by dodać: każdy z nas, ponowoczesnych ludzi traci swoje miasto w procesie deterytorializacji globalizującego się świata, w którym tradycyjne miejsca antropologiczne, wytrącone z tożsamościowych kontekstów, nieuchronnie pozbywają się zdolności wytwarzania kulturowych więzi, gubią swoją czytelność i zwartość przestrzenną, zamieniając się w miejsca przypadkowe, chwilowe, banalne, „nie – miejsca”, jak je określa Marc Auge. Dematerializujące się miejsca mogą niemniej jednak dalej żyć w przestrzeni literatury. Pomimo przekonania o autonomiczności świata sztuki zauważyć wszakże można, że realna przestrzeń kultury i jej przyszłość nie pozostaje autorowi obojętna. Kluczowy problem reprezentacji nie zamyka się bowiem u Bienka w murach miasta, ale od początku obejmuje sferę szerszą: rdzenność, lokalność, i ten problem nie wyczerpuje się, jak sadzę, w hermetycznym modelu. Widać to zwłaszcza w prozie autobiograficznej, gdzie śląskość formułowana jest jako pojęcie niestabilne, podatne na dynamikę. W podróży po latach, w której ujawnia się polemiczna natura kulturowych, etnicznych, geograficznych granic, z konieczności poddawanych weryfikacji, lokalność przemienia się najpierw w formę niewiedzy, tajemnicy trudnej do rozszyfrowania, a następnie w puste miejsce, jakie pozostaje na ruinach projektów nowoczesności, na przecięciu dyskursów, w obszarze mediacji. Lokalność - forma potencjalnie autoteliczna jawi się tu zarazem jako wartość finezyjna, „papierowy most”, który pisarz chce przerzucać nad brudną Kłodnicą, twierdząc, iż właśnie on pozwoli się gliwiczanom ocalić. Rdzenność w literaturze jest zatem formą otwartą, rezerwuarem gotowym do przyjęcia nowych treści, który może stać się w procesie lektury fundamentem budowania nowej jakości

Odsiecz Fighting Poland, Volume 1, 1941

During the second World War, the Polish Army operated a recruitment centre in Windsor, Ontario. From July 17th, 1941 until April 19th, 1942, they produced the newspaper Odsiecz / Fighting Poland on a weekly basis. It was published in Polish and English and was heavily illustrated. Approximately 20,000 copies per issue were circulated in the United States and Canada. The main purpose of Odsiecz was to encourage the Polish diaspora in North America to enlist in the Polish Armed Forces. The newspaper contained articles about the situation at the front, their activities in Windsor, and also in Owen Sound, which was the location of their training camp.https://scholar.uwindsor.ca/swoda-windsor-region/1108/thumbnail.jp