Filozofowie personalistycznego przebudzenia: Karol Wojtyła i Tadeusz Styczeń

Artykuł stanowi rekonstrukcję formowania się lubelskiej personalistycznej szkoły etyki w myśli Karola Wojtyły i Tadeusza Stycznia jako jego ucznia i kontynuatora. Personalizm w kulturze, a zwłaszcza w filozofii XX wieku, jest odpowiedzią na kryzys człowieczeństwa. Formułującnormę personalistyczną jako podstawową normę moralności, Wojtyła dokonał przebudowy etyki chrześcijańskiej. Rozwijał filozofię osoby, aby jeszcze głębiej odsłonić aksjologicznepodstawy etyki. Styczeń dokonał z kolei szeregu krystalizacji metaetycznych: uściślił pojęcie doświadczenia moralnego jako macierzystej sytuacji etyki, przedstawiał personalizm jakokonsekwentny intuicjonizm etyczny i wreszcie uściślał pojęcie etyki niezależnej w krytycznym i twórczym dialogu z myślą etyczną Tadeusza Kotarbińskiego i Tadeusza Czeżowskiego

Obiektywny charakter dobra w szkole lwowsko-warszawskiej: K. Twardowski, W. Tatarkiewicz, T. Czeżowski

The thesis that goodness and truth have objective and absolute nature is a solid feature of philosophers included to Lvov-Warsaw School. There are presented and analyzed critical arguments against thesis that goodness has relative and subjective nature formulated by Kazimierz Twardowski, Władysław Tatarkiewicz and Tadeusz Czeżowski. Apart from it there are described positive arguments for thesis the goodness is objective and absolute. In the end standpoinst of three philosopher

Pojęcie prawdy we współczesnej etyce prawniczej

The article indicates the reasons why in ethics the concept of truth finds a key place. The moral good is the good of man as a human being, and therefore must correspond to his rationality as the ability to know the truth about reality. Some concepts of contemporary legal ethics explicitly or indirectly reject this model of ethics, turning to the position of ethical subjectivism and replacing ethics with ethology (the theory of human moral convictions).W artykule wskazuje się powody, z uwagi na które w etyce pojęcie prawdy znajduje kluczowe miejsce. Dobro moralne to bowiem dobro człowieka jako człowieka, a zatem musi odpowiadać jego rozumności jako zdolności do poznania prawdy o rzeczywistości. Niektóre koncepcje współczesnej etyki prawniczej wprost lub pośrednio odrzucają te model etyki, przechodząc na pozycje subiektywizmu etycznego i zastępując etykę etologią (teorią ludzkich przekonań moralnych)

Świat wartości w ujęciu Tadeusza Czeżowskiego i Henryka Elzenberga : studium porównawcze

Głównym przedmiotem analiz podjętych w tej pracy są poglądy aksjologiczne Henryka Elzenberga i Tadeusza Czeżowskiego, filozofów zaliczanych do najwybitniejszych polskich myślicieli XX wieku. Ich prace stanowią istotny wkład w dorobek polskiej filozofii, także na płaszczyźnie teorii wartości. Znaczenie rozważań zarówno Tadeusza Czeżowskiego, jak i Henryka Elzenberga niewątpliwie podnosi fakt, że liczne grono filozofów w Polsce nawiązuje do ich dorobku naukowego i rezultatów filozoficznych. W przypadku kontynuatorów twórczości autora Kłopotu z istnieniem można wręcz mówić o tzw. szkole Elzenbergistów, tj. zgrupowaniu uczniów wokół nauczyciela-mistrza wprowadzającego w świat wartości wyższych. Obiektywnie dostępnym owocem tego zainteresowania poglądami Czeżowskiego i Elzenberga jest wiele poświęconych im rozpraw monograficznych, artykułów, szkiców i przyczynków. Filozofii Czeżowskiego dotyczą odrębne opracowania monograficzne, zarówno zbiorowe, jak i autorskie. Myśl Elzenberga również doczekała się opracowań monograficznych, zarówno zbiorowych, jak i autorskich. Dowodem aktualności i wartości dzieła Czeżowskiego i Elzenberga są także organizowane konferencje i sympozja poświęcone ich myśli. Ich filozoficzna twórczość jest od wielu lat poddawana ocenie i konfrontowana z dorobkiem europejskiej i polskiej filozofii, co zaowocowało wieloma interesującymi artykułami. Warto zauważyć, że dorobek filozoficzny Czeżowskiego i Elzenberga jest w nich nie tylko omawiany i porównywany z innymi wynikami filozoficznymi, lecz także rozwijany w kontekście dziś toczonych dyskusji filozoficznych1 Cele postawione rozważaniom niniejszej pracy są uzasadnione w kontekście stanu badań nad myślą Elzenberga i Czeżowskiego. Zakres zawartych w niej analiz jest szeroki, ich głównym celem bowiem jest prześledzenie dróg, którymi obydwaj filozofowie dochodzili do rozwiązań problemów aksjologicznych, oraz przedstawienie i ocena wyników, które osiągnęli. Chodzi przy tym nie tylko o analizę ich poglądów aksjologicznych, ale także o ich porównanie. Najprostszym sposobem ułożenia rozważań tak ukierunkowanych byłoby przedstawienie najpierw w całości poglądów obu filozofów. W takim ujęciu koncepcje Czeżowskiego i Elzenberga mogłyby być odrębnie omówione i ocenione, co ułatwiłoby także ukazanie szczegółowych rozwiązań w kontekście całości poglądów danego autora oraz ujawnienie strukturalnych powiązań między składnikami ich teorii. Układ taki byłby też łatwiejszy ze względów redakcyjnych, jest bowiem mniej zagrożony powtórzeniami, nieuniknionymi, gdy się relacjonuje poglądy jednego autora w kilku miejscach. Przyjęty w rozprawie układ problemowy – choć wymagał trudnego często rozdzielenia oryginalnych koncepcji Elzenberga i Czeżowskiego według układu zagadnień przyjętego w moich analizach – ma jednak ważne zalety. Po pierwsze, analizowanie w kolejnych rozdziałach poglądów dotyczących poszczególnych problemów lepiej oddaje ogół wyników uzyskanych przez Elzenberga i Czeżowskiego, którzy nie stworzyli pełnych teorii, lecz raczej rozwiązywali interesujące, konkretne zagadnienia filozoficzne. Po drugie, układ problemowy pozwala wyeksponować ważne zagadnienia oraz ułatwia porównanie poglądów obydwu filozofów. Praca ma więc charakter analizy porównawczej, a jej układ jest problemowy (systematyczny); zawiera ponadto elementy opisu historycznego dotyczącego współpracy naukowo-dydaktycznej Czeżowskiego i Elzenberga. . Analizy porównawcze zawarte w tej pracy obejmują najważniejsze elementy teorii wartości Elzenberga i Czeżowskiego, tj. ontologię i epistemologię wartości, ich poglądy etyczne i estetyczne (także metaetyczne i metaestetyczne) oraz aksjologiczną antropologię.Najprostszym sposobem ułożenia rozważań tak ukierunkowanych byłoby przedstawienie najpierw w całości poglądów obu filozofów. W takim ujęciu koncepcje Czeżowskiego i Elzenberga mogłyby być odrębnie omówione i ocenione, co ułatwiłoby także ukazanie szczegółowych rozwiązań w kontekście całości poglądów danego autora oraz ujawnienie strukturalnych powiązań między składnikami ich teorii. Układ taki byłby też łatwiejszy ze względów redakcyjnych, jest bowiem mniej zagrożony powtórzeniami, nieuniknionymi, gdy się relacjonuje poglądy jednego autora w kilku miejscach. Przyjęty w rozprawie układ problemowy – choć wymagał trudnego często rozdzielenia oryginalnych koncepcji Elzenberga i Czeżowskiego według układu zagadnień przyjętego w moich analizach – ma jednak ważne zalety. Po pierwsze, analizowanie w kolejnych rozdziałach poglądów dotyczących poszczególnych problemów lepiej oddaje ogół wyników uzyskanych przez Elzenberga i Czeżowskiego, którzy nie stworzyli pełnych teorii, lecz raczej rozwiązywali interesujące, konkretne zagadnienia filozoficzne. Po drugie, układ problemowy pozwala wyeksponować ważne zagadnienia oraz ułatwia porównanie poglądów obydwu filozofów. Praca ma więc charakter analizy porównawczej, a jej układ jest problemowy (systematyczny); zawiera ponadto elementy opisu historycznego dotyczącego współpracy naukowo-dydaktycznej Czeżowskiego i Elzenberga. Rozważania są podzielone na cztery rozdziały. W pierwszym przedstawiam wkład Elzenberga i Czeżowskiego w kształtowanie problematyki i koncepcji wartości w polskiej filozofii XX wieku oraz relacje między filozofami; zawarte w tym rozdziale informacje biograficzne służą pełniejszemu ukazaniu filozoficznego kontekstu poglądów Czeżowskiego i Elzenberga. Analizy drugiego rozdziału dotyczą podstaw teorii wartości Czeżowskiego i Elzenberga. W rozważaniach tego rozdziału ukazuję najpierw podstawowe założenia metafilozoficzne teorii wartości obu filozofów, wyznaczające miejsce teorii wartości w filozofii oraz określające strukturę teorii wartości. Następnie uwzględniam ich poglądy ontologiczne: na istotę, sposób istnienia i hierarchię wartości, a w ostatnim podrozdziale – epistemologiczne, dotyczące poznania wartości, pojęcia doświadczenia i ocen wartości. Przedmiotem analiz zawartych w rozdziale trzecim są metaetyczne i metaestetyczne poglądy Czeżowskiego i Elzenberga, tj. założenia podstawowe dla aksjologii oraz dotyczące struktury i zadań koncepcji etycznych i estetycznych – założenia realizowane przez obu filozofów. W rozdziale czwartym są porównane aksjologiczne antropologie obu filozofów, tj. ich poglądy na rolę wartości w życiu człowieka oraz ogłoszone przez nich rozwiązania wybranych zagadnień z zakresu tzw. etyki praktycznej: sensu i wartości życia, cierpienia, wolności, światopoglądu i obrazu świata oraz kulturotwórczej roli wartości. Adresatem pracy są przede wszystkim osoby zainteresowane twórczością filozoficzną Elzenberga i Czeżowskiego. Praca powinna jednak zainteresować nie tylko historyków filozofii polskiej, ale także badaczy i twórców filozofii współczesnej. Wiele wątków podjętych w tej pracy bowiem jest nadal dyskutowanych i poddawanych wnikliwym analizom, o czym świadczą ukazujące się publikacje i spotkania naukowe poświęcone dorobkowi obu filozofów

Bogusława Wolniewicza etyka życia

Przedmiotem niniejszej rozprawy są wybrane zagadnienia z twórczości wybitnego polskiego filozofa Bogusława Wolniewicza. Zakres tematyczny pracy obejmuje niewielki jedynie fragment jego bogatej twórczości filozoficznej, mianowicie zagadnienia, które określamy ogólnie jako etykę życia. Składają się na to zarówno rozstrzygnięcia dotyczące konkretnych kwestii bioetycznych, jak i ogólniejsze rozważania nad człowiekiem. Celem pracy jest więc przedstawienie poglądów Bogusława Wolniewicza dotyczących ważnych dla współczesnego społeczeństwa problemów bioetycznych oraz zagadnień z zakresu antropologii filozoficznej. Praca składa się z dwóch rozdziałów: pierwszy nosi tytuł Wobec kontrowersji bioetycznych, a drugi - Wobec bytu ludzkiego. Rozdział pierwszy prezentuje poglądy Wolniewicza na istotne społecznie i moralnie zagadnienia bioetyczne, takie jak aborcja, eutanazja, transplantacje, biotechnologia i fenomen śmierci. W rozdziale drugim przedstawiono poglądy Bogusława Wolniewicza na naturę człowieka w szerszym kontekście filozoficznym. Opis bytu ludzkiego w ujęciu filozofa zawiera zagadnienia związane z istnieniem i niezmiennością natury ludzkiej, wrodzonością i stałością charakteru oraz z sumieniem człowieka. Wobec wszystkich wymienionych kwestii filozof zajmuje wyraźne stanowisko, wynikające z wiedzy o uwarunkowaniach ludzkiej natury. Działalność Bogusława Wolniewicza jest o wiele szersza niż zagadnienia przedstawione w niniejszej rozprawie. Filozof jest cenionym logikiem, twórcą systemu ontologii sytuacji. Nie stworzył wprawdzie własnego systemu filozoficznego, lecz jego poglądy zasługują na szczególną uwagę w naszym świecie, w którym nabierają intensywności procesy relatywizowania się wartości i zwiększa się zamęt moralny. Jego głos wnosi ład myślowy w chaos twierdzeń generowanych ideologią i emocjami, przy czym bardzo często filozof wskazuje na problemy moralne przemilczane przez ogół jako niewygodne, a przez intelektualistów jako niepoprawne politycznie. Wolniewicz tworzy swoją filozofię w zgodzie z logiką i własnym sumieniem. Bogusław Wolniewicz urodził się 22 września 1927 roku w Toruniu1. W tym mieście rozpoczął w 1934 roku naukę w polskiej szkole powszechnej. Wojna przerwała jego edukację, ale od listopada 1939 roku kontynuował naukę w niemieckiej szkole powszechnej dla Polaków. Od 1941 roku pracował w przedsiębiorstwie budowlanym, a praca ta była jednocześnie związana z dwuletnią nauką zawodu. Od 1945 roku był uczniem Liceum im. Królowej Jadwigi w Toruniu, a po zdaniu egzaminów maturalnych odbył w latach 1947-1951 studia na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Jego nauczycielami byli m in. Tadeusz Czeżowski, Henryk Elzenberg, Tadeusz Szczurkiewicz i Kazimierz Sośnicki. W 1951 roku uzyskał dyplom magistra filozofii i podjął pracę jako asystent w Katedrze Logiki UMK. W 1953 roku porzucił karierę akademicką, nie godząc się na ograniczenie swobody badań. Przez trzy lata zarabiał na życie, imając się rozmaitych zajęć. Od 1956 roku, po względnej liberalizacji życia społecznego i politycznego w Polsce, podjął pracę jako wykładowca logiki i filozofii w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku. W 1962 roku uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych, a pięć lat później, po uzyskaniu stopnia doktora habilitowanego, otrzymał stanowisko docenta. W 1963 roku rozpoczął pracę w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego; dokonało się to z inicjatywy Adama Schaffa, wówczas najbardziej wpływowego w sferze badań filozoficznej przedstawiciela rządzącej partii komunistycznej. Przyczyny pozamerytoryczne sprawiły, że musiał czekać na profesurę aż 15 lat: dopiero w 1982 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1990 roku został profesorem zwyczajnym UW i na tym stanowisku pracował do 1998 roku, czyli do odejścia na emeryturę. Był raczej niedoceniany w kraju, a większe uznanie zdobywał za granicą. Wykładał na wielu uczelniach zagranicznych: w 1967 roku prowadzi wykłady na Uniwersytecie Chicagowskim oraz wygłasza odczyty na Uniwersytecie Comella i Uniwersytecie Bostońskim; w 1978 roku był jednym z czterech referentów na Kolokwium Wittgensteinowskim XIV Międzynarodowego Kongresu Filozofii w Wiedniu; w 1970 wygłasza odczyty na Uniwersytecie Moskiewskim; w 1972 roku prowadzi wykład na Uniwersytecie Tempie w Filadelfii; w 1975 roku głosi wykłady na Uniwersytecie w Cambridge i Uniwersytecie w Leeds. Zainteresowania naukowo-badawcze Bogusława Wolniewicza są bardzo szerokie. Jest wybitnym znawcą filozofii Ludwiga Wittgensteina; poświęcił mu pracę doktorską i habilitacyjną. Jest autorem m in. książek: Rzeczy i fakty. Wstęp do pierwszej filozofii Wittgensteina (1968); Ontologia sytuacji (1985); Logic and Methaphysics. Studies in Wittgenstein’s Ontology o f Facts (1999). Jego prace drobniejsze ukazały się w trzech tomach pod tytułem Filozofia i wartości, na to dzieło będziemy się głównie powoływać w niniejszej rozprawie. Jest tłumaczem Wittgensteina Traktatu logiczno- filozoficznego (1970, 2 wyd. 1997, 3 wyd. 2000) i jego Dociekań filozoficznych (1972, 2 wyd. 2000). Jest też tłumaczem i wydawcą Pism semantycznych Gottloba Fregego. We wszystkich tych pracach wyraża się dążenie Bogusława Wolniewicza do budowania zwartego systemu filozoficznego na gruncie współczesnej logiki. Posługiwanie się aparaturą logiczną łączy go z tradycją Szkoły Lwowsko-Warszawskiej; różni go od niej akceptacja i docenianie problematyki metafizycznej. Równolegle do badań logiczno-metafizycznych Bogusław Wolniewicz prowadzi rozważania w zakresie klasycznej problematyki filozoficznej: metafizyki, etyki, antropologii filozoficznej, filozofii polityki i filozofii kultury. Znaczące miejsce zajmuje wśród nich problematyka etycznego wymiaru życia ludzkiego. Właśnie ona jest przedmiotem niniejszego opracowania. Ulrich Schrade, uczeń i doktorant Bogusława Wolniewicza, tak charakteryzuje jego twórczość: „Bogusław Wolniewicz jest najwybitniejszym przedstawicielem racjonalistycznego realizmu metafizycznego we współczesnej filozofii polskiej. Realizm ten wychodzi z określonych faktów lub problemów, które są podstawą ogólnych konstrukcji metafizycznych. Przez pryzmat metafizyki Wolniewicz odsłania nowe widoki otaczającego nas świata i wydarzeń dziejących się w nim. Widoki te są zawsze nowatorskie i ważkie poznawczo. Lektura pism Wolniewicza pozwala przełamać propagandowo-sztampową wizję świata, lansowaną przez władzę i media, oraz zobaczyć świat w innej perspektywie. Kto nie chce się poddać etatystyczno-publicystycznemu skażeniu środowiska duchowego, znajdzie w Jego pracach stosowną odtrutkę. Dlatego trzeba koniecznie studiować Wolniewicza”. W niniejszej rozprawie idziemy we wskazanym przez Schradego kierunku: od określonych faktów i problemów do konstrukcji ogólniejszych. Dlatego najpierw omawiamy stanowisko Bogusława Wolniewicza w konkretnych kwestiach bioetycznych, a w następnej kolejności jego rozważania nad człowiekiem. Nie jest to tylko zabieg czysto formalny, lecz ma swoje merytoryczne i metodologiczne uzasadnienie. Dopiero bowiem po przedstawieniu w takiej kolejności rozważań Wolniewicza, będziemy mogli w Zakończeniu pracy wskazać głębsze podstawy takiego właśnie ujęcia jego filozofii życia

Philosophers of the Personalist Awakening: Karol Wojtyła and Tadeusz Styczeń

Artykuł stanowi rekonstrukcję formowania się lubelskiej personalistycznej szkoły etyki w myśli Karola Wojtyły i Tadeusza Stycznia jako jego ucznia i kontynuatora. Personalizm w kulturze, a zwłaszcza w filozofii XX wieku, jest odpowiedzią na kryzys człowieczeństwa. Formułującnormę personalistyczną jako podstawową normę moralności, Wojtyła dokonał przebudowy etyki chrześcijańskiej. Rozwijał filozofię osoby, aby jeszcze głębiej odsłonić aksjologicznepodstawy etyki. Styczeń dokonał z kolei szeregu krystalizacji metaetycznych: uściślił pojęcie doświadczenia moralnego jako macierzystej sytuacji etyki, przedstawiał personalizm jakokonsekwentny intuicjonizm etyczny i wreszcie uściślał pojęcie etyki niezależnej w krytycznym i twórczym dialogu z myślą etyczną Tadeusza Kotarbińskiego i Tadeusza Czeżowskiego.This article is a reconstruction of the emergence of the Lublin personalist school in Ethics in the thought of Karol Wojtyła and Tadeusz Styczeń, who was his disciple and follower. Personalism in culture, and especially in the philosophy of the 20th century, is the answer to the crisis of humanity. Formulating the personalist norm as the fundamental norm of morality, Wojtyła accomplished a transformation of the Christian Ethics. In order to reveal the deeper axiological roots of Ethics he was developing the studies on the philosophy of a person. Styczeń accomplished significant categorisations in Metaethics. He precisely defined the concept of the moral experience as the underlying situation in Ethics, he presented personalism as consistent ethical intuitionism, and finally he clarified the concept of Autonomous Ethics through critical and creative dialogue with the ethical thought of Tadeusz Kotarbiński and Tadeusz Czeżowski