The golden kylix inv. no. 2108 of the Benaki Museum: Technical report

Με αφορμή την πρόσφατη μελέτη της Ειρήνης Παπαγεωργίου για τη χρυσή κύλικα αρ. ευρ. 2108 του Μουσείου Μπενάκη, κρίθηκε απαραίτητη η διερεύνηση της αυθεντικότητάς της μέσω της εξέτασης της τεχνολογίας κατασκευής, της διακόσμησης, της χημικής σύστασης του μετάλλου και της συνολικής κατάστασης διατήρησής της, καθώς και η ακριβέστερη χρονολόγηση του έργου που τοποθετείται στη μυκηναϊκή περίοδο, με βάση ορισμένα χαρακτηριστικά του. Καθοριστικό ρόλο στην όλη αυτή προσπάθεια διερεύνησης έπαιξε και η συσχέτιση των τεχνικών και των χημικών χαρακτηριστικών της κύλικας με αντικείμενα συγγενή, όσον αφορά το μέταλλο, το σχήμα και την πιθανή εποχή κατασκευής της. Επιλέχθηκαν τέσσερις χρυσές κύλικες (αρ. ευρ. 959, 957, 656, 427) και ένα χρυσό κύπελλο (αρ. ευρ. 8743) μυκηναϊκής περιόδου του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, καθώς και επτά χρυσά κοσμήματα από τον Θησαυρό της Θήβας (αρ. ευρ. 2063, 2070, 2079, 2069α, 2080, 2068), μαζί με δύο χρυσά αντικείμενα (αρ. ευρ. 27515, 27516, Δωρεά Imre Somlyan) του Μουσείου Μπενάκη. Η κύλικα είναι κατασκευασμένη από τέσσερα ξεχωριστά φύλλα χρυσού, κατάλληλα μορφοποιημένα με την τεχνική της σφυρηλάτησης και ενωμένα. Τα τρία μέρη (σώμα, πόδι και βάση) είναι προσαρμοσμένα το ένα στο άλλο με σκληρή κόλληση, ενώ η λαβή με διακοσμητικά καρφιά (πλατιές εφηλίδες με πατούρα). Το σώμα κοσμείται με τρεις ανάγλυφους σκύλους, δουλεμένους κυρίως από την εξωτερική τους επιφάνεια, ενώ η λαβή με έκτυπα φύλλα κισσού, όπου έχει χρησιμοποιηθεί εργαλείο που φέρει στην απόληξή του το συγκεκριμένο σχήμα.Οι τεχνικές μορφοποίησης, διακόσμησης και σύνδεσης στην κύλικα χρονολογούνται από πολύ παλιά και δεν είναι τυχαίο ότι αναγνωρίστηκαν και στα άλλα αντικείμενα της μυκηναϊκής περιόδου. Υπάρχουν όμως ορισμένες ενδείξεις που θέτουν κάποιο προβληματισμό για τη γνησιότητα του αντικειμένου. Οι ενδείξεις αυτές αφορούν ειδικότερα τον αρχικό τρόπο κατασκευής της λαβής και της σύνδεσής της με το σώμα της κύλικας, το είδος της κόλλησης, τη σύσταση του μετάλλου κατασκευής, καθώς και τη γήρανση και τη φθορά της επιφάνειας. Αποδίδονται είτε σε τεχνολογικές εξαιρέσεις για την εποχή, είτε σε μη προσεγμένες εργασίες κατασκευής (κακοτεχνίες), ή ακόμη σε πιο σύγχρονες επεμβάσεις με σκοπό άλλοτε την επισκευή και άλλοτε την ηθελημένη μίμηση αρχαίων τεχνικών.Συγκεκριμένα, το πολύ μικρό κεντρικό ίχνος στην εσωτερική και την εξωτερική επιφάνεια της βάσης του σώματος υποδηλώνει, είτε τη στίλβωση επάνω στον τόρνο (διαδικασία όμως περισσότερο διαδεδομένη από τον 5ο αι. π.Χ. και μετά), είτε τη χρήση διαβήτη για λόγους αναφοράς σε διάφορες μετρήσεις κατά τα στάδια της μορφοποίησης.Τα εξώγλυφα παράλληλα ίχνη που εντοπίστηκαν στη λαβή της κύλικας ίσως παραπέμπουν σε πιο σύγχρονο τρόπο παραγωγής μεταλλικών φύλλων, υποδεικνύοντας τη χρήση κυλίνδρου, ο οποίος είχε ευρεία χρήση από τον 16ο αι., ή σύγχρονη επισκευή του συγκεκριμένου τμήματος.Ο τρόπος κατασκευής του σώματος της κύλικας από ένα ενιαίο φύλλο χρυσού είναι, από άποψη τεχνικής, συμβατός με την κατασκευή κοίλων αντικειμένωνκύλικες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, οι οποίες φέρουν πρόσθετο τμήμα στο σώμα τους. Το στοιχείο αυτό (το οποίο όμως μπορεί να θεωρηθεί ως εξαίρεση), μαζί με τον τρόπο κατασκευής του χείλους (στην εξωτερική επιφάνεια του οποίου εντοπίστηκαν ίχνη που αποδίδονται σε σύγχρονη πένσα και όχι σε σφυρηλάτηση), καλλιεργεί κάποιες επιφυλάξεις ως προς την αυθεντικότητα του αντικειμένου. Βέβαια, στην περίπτωση του χείλους τα ίχνη αυτά θα μπορούσαν να οφείλονται σε νεότερη επισκευή και όχι σε σύγχρονο τρόπο κατασκευής.Η μορφή των καρφιών (πλατιές εφηλίδες ημισφαιρικού σχήματος με πατούρα), καθώς και ο τρόπος στερέωσής τους –ιδίως των δύο με γύρισμα του ενός άκρου τους στο τέλος– διαφοροποιούνται από τα καρφιά των τεσσάρων κυλίκων (πλατιές εφηλίδες χωρίς πατούρα) και τον τρόπο προσαρμογής τους (με μικρού μεγέθους και κυκλικού σχήματος εφηλίδες). Επίσης ο τρόπος κατασκευής των καρφιών (κοπή και λιμάρισμα των κεφαλών και του άκρου της ράβδου με ψαλίδι) είναι διαφορετικός και όχι τόσο διαδεδομένος τη μυκηναϊκή περίοδο. Η διαφορά θα μπορούσε να αποδοθεί σε μεταγενέστερη επέμβαση, εάν η κύλικα είχε ανακαλυφθεί με κατεστραμμένους συνδέσμους. Όμως η χημική ανάλυση του μετάλλου κατασκευής των συνδέσμων δεν απέδειξε κάτι τέτοιο.Η κόλληση (κράμα χρυσού - αργύρου - χαλκού), βάσει της σύστασής της, μπορεί να θεωρηθεί αυθεντική, παρότι το χρώμα της διαφέρει από αυτό της κόλλησης που έχει χρησιμοποιηθεί στις άλλες κύλικες (πιθανότατα έχει επιλεγεί ένα κράμα με αυξημένο ποσοστό χαλκού ή η κολλοειδής σκληρή κόλληση). Άλλωστε τέτοια κράματα ήταν διαδεδομένα στην αρχαιότητα. Το υψηλό σημείο τήξης όμως, λόγω της χαμηλής περιεκτικότητας σε άργυρο και χαλκό, είναι στοιχείο που συμφωνεί με ένα πιο συμβατικό ίσως νεότερο είδος σκληρής κόλλησης.Το μέταλλο κατασκευής της κύλικας είναι σκληρό σε αντίθεση με τις κύλικες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, όπου ο χρυσός φαίνεται πιο εύπλαστος, χαρακτηριστικό της φυσικής γήρανσης ενός σκληρού αρχικά μετάλλου από τα επαναλαμβανόμενα στάδια ψυχρηλασίας, με λεπτά στρώματα διάβρωσης.Οι μικρορωγμές και οι “κρύσταλλοι’’ που παρατηρήθηκαν στην επιφάνεια της κύλικας, καθώς και το ζάρωμα του μετάλλου δεν εντοπίστηκαν και στα αντικείμενα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Οι ενδείξεις αυτές συνιστούν μάλλον αποτέλεσμα είτε μη ελεγχόμενων τεχνικών μορφοποίησης και καθαρισμού, είτε επιδιωκόμενης προσπάθειας μίμησης ενός μετάλλου με “ρωγμώδη διάβρωση’’ και γερασμένη όψη.Στην περίπτωση, πάντως, που τα παραπάνω χαρακτηριστικά οφείλονται σε κακοτεχνία, παρουσιάζει ενδιαφέρον το γεγονός ότι η λείανση και η στίλβωση, που προφανώς ακολούθησαν και ολοκλήρωσαν την κατασκευή, δεν τα εξάλειψαν τα εξομάλυναν που παρατηρήθηκαν ως ένδειξη τέτοιων διεργασιών, πρέπει πιθανώς να αποδοθούν στη χρήση γυαλόχαρτου βέβαια δεν κατατάσσεται στην κατηγορία των αρχαίων λειαντικών, αλλά ίσως συνιστά  νεότερη επέμβαση.Το κοκκινωπό υλικό που παρουσιάζεται σε κάποιες περιοχές της επιφάνειας, ενδεχομένως συνδέεται με ίχνη χώματος από το περιβάλλον ταφής, χωρίς τα ίχνη αυτά βέβαια να αποτελούν αξιόπιστα στοιχεία που να επιβεβαιώνουν την παραμονή του αντικειμένου για μεγάλο χρονικό διάστημα στο έδαφος. Η λιπαρή υφή του υλικού παραμένει ανερμήνευτη.Όσον αφορά το κράμα κατασκευής της κύλικας είναι υψηλής καθαρότητας, με πολύ μικρά ποσοστά αργύρου και χαλκού. Ένα τέτοιο κράμα με αυτά τα ποσοστά εντάσσεται είτε στην κατηγορία του αυτογενούς χρυσού, είτε στην κατηγορία του εξευγενισμένου χρυσού. Η αλήθεια είναι ότι τέτοια ποσοστά ανιχνεύονται συχνότερα σε εξευγενισμένο χρυσό, καθώς οι περισσότερες μέχρι τώρα αναλύσεις της σύστασης αντικειμένων που χρονολογούνται σε περιόδους πριν από την εποχή της νομισματοκοπίας –συμπεριλαμβανομένων και αυτών του Αρχαιολογικού Μουσείου– διαφοροποιούνται από εκείνες αντικειμένων που ανήκουν σε μεταγενέστερες περιόδους, ακόμα και σε σύγχρονες. Παρά ταύτα, ο χρυσός της κύλικας και η περιεκτικότητά του σε άργυρο θα μπορούσε να καταταχθεί στις εξαιρέσεις για πρωτογενή χρυσό, εφόσον ο αριθμός των αναλυμένων αντικειμένων με πιστοποιημένη προέλευση και χρονολόγηση για την περίοδο που μας ενδιαφέρει είναι πολύ περιορισμένος, ώστε να έχει κανείς ολοκληρωμένη άποψη για τη σύσταση του πρωτογενούς χρυσού.Με βάση τον γενικότερο προβληματισμό που υπάρχει, καθώς και τη διατύπωση τόσο πολλών αντικρουόμενων απόψεων γίνεται προφανής η δυσκολία τόσο ως προς την οριστική επίλυση του ζητήματος της γνησιότητας της κύλικας του Μουσείου Μπενάκη, όσο και ως προς την ένταξή της σε ενιαίο σύνολο με κοινά στυλιστικά, τεχνικά και χημικά χαρακτηριστικά.No abstract

A Microcosm of Colour and Shine. The Polychromy of Chryselephantine Couches from Ancient Macedonia

The present work examines the polychromy applied to a number of fragmentary ivory small-scale sculptures that served as components of the luxurious decoration of chryselephantine couches from ancient Macedonia. The ivory fragments come from funerary contexts (the tomb of Philip II at Aigai, the Macedonian tomb II of Korinos at Pydna and the Macedonian tomb III of Aghios Athanassios near Thessaloniki), all of which are dated to the last quarter of the fourth century BC. The use of bright pigments on the laboriously executed faces of the figures and their garments, together with the gold leaf applied onto the hair and the background, conveys a powerful effect of polychromy that would have immediately caught the spectator’s eye, enhancing the overall aesthetic and material value of such lavishly decorated furniture. The identification of the pigments and the techniques of their application have been studied with the use of analytical methods (XRF, micro-XRF, XRD and SEM-EDS) and multi spectral imaging (Visible Induced Luminescence).Le présent article est consacré aux traces de polychromie retrouvées sur un certain nombre de sculptures fragmentaires en ivoire de petit format composant la somptueuse décoration des lits de banquets chryséléphantins de la Macédoine antique. Ces fragments en ivoire ont été découverts dans des sépultures (la tombe de Philippe II à Aigai, la tombe macédonienne II de Korinos à Pydna et la tombe III d’Aghios Athanassios près de Thessalonique, toutes datées du dernier quart du ive siècle avant Jésus-Christ.L’utilisation de pigments éclatants sur les visages soigneusement travaillés des figurines ainsi que sur leurs vêtements, tout comme la feuille d’or, appliquée sur la chevelure et sur le fond, leur confèrent une puissance de chatoiement qui devait immédiatement frapper le spectateur, renforçant l’impression esthétique comme la valeur matérielle de ce mobilier si fastueusement décoré.L’identification des pigments et les techniques de mise en œuvre employées ont été étudiées à l’aide d’analyses en XRF, micro-XRF, DRX, MEB-EDS et de l’imagerie multi-spectrale (photoluminescence

Three-year long source apportionment study of airborne particles in Ulaanbaatar using X-ray fluorescence and positive matrix factorization

The capital city of Mongolia, Ulaanbaatar, suffers from high levels of pollution due to excessive airborne particulate matter (APM). A lack of systematic data for the region has inspired investigation into the type, origin and seasonal variations of this pollution, the effects of meteorological conditions and even the time-dependence of anthropogenic sources. This work reports source apportionment results from a large data set of 184 samples each of fine (PM2.5) and coarse (PM2.5-10) fraction atmospheric PM collected over a three-year period (2014–2016) in Ulaanbaatar, Mongolia. Positive Matrix Factorization (PMF) was applied using the concentrations of 16 elements measured by an energy dispersive X-ray fluorescence spectrometer along with the black carbon content measured by a reflectometer as input data. The PMF results revealed that whereas mixed sources dominate the coarse fraction, soil and traffic sources are the principle contributors to the fine fraction. The source profiles and the seasonal variations of their contributions indicate that fly ash emanating from coal combustion mixes with traffic emissions and resuspended soil, resulting in variable chemical source profiles. Four sources were identified for both fractions, namely, soil, coal combustion, traffic and oil combustion, which respectively contributed 35%, 16%, 41% and 8% to the coarse fraction and 31%, 27%, 31% and 11% to the fine fraction. Additionally, the probable source contributions from long-range transport events were assessed via concentration-weighted trajectory analysis

PROVENANCE OF OBSIDIAN ARTEFACTS FROM DIFFERENT ARCHAEOLOGICAL LAYERS OF PHAISTOS AND HAGHIA TRIADA

Provenance study through XRF analysis of 26 samples of obsidian flints and blades from Phaistos and Haghia Triada reveals an interesting pattern: all the neolithic material has its source in the Demenegaki quarry in Melos, the majority of the EM I samples, and all the EM II ones come from the site of Sta Nykia in the same island, while MM IA-B samples originated from both quarries. This shift in time reveals not only internal dynamics in Melos, but poses also the problem of the discrepancy between the early exploitation of Melian quarry and the floruit of Melian culture in EBA II

In vitro bioaccessibility of macro and trace elements in biofortified and conventional farmed gilthead seabream (Sparus aurata) and common carp (Cyprinus carpio)

Biofortification is a promising strategy to improve the nutrient profile of farmed fish but requires consideration of the nutrient bioaccessible fraction. In this study, the in vitro bioaccessibility of macro and trace elements was investigated in biofortified and conventional farmed gilthead seabream and common carp, also taking into account the effect of cooking (by steaming). Biofortification enhanced iodine and selenium levels in seabream and carp fillets. Steaming increased iodine and selenium contents in biofortified seabream, and increased selenium and decreased copper levels in biofortified carp. Higher iodine bioaccessibilty (> 80%) was observed in biofortified seabream compared to biofortified carp (45%). In both species, selenium, iron, and zinc bioaccessibility was ≥ 70%. Upon steaming iodine and iron bioaccessibility decreased in seabream, while selenium bioaccessibility decreased in carp. The consumption of steamed biofortified seabream and carp contributes to significantly higher daily intakes of iodine (up to 12% and 10%, respectively) and selenium (up to 54% and above 100%, respectively) compared to conventional counterparts. The present study demonstrates the potential of developing innovative biofortified farmed fish using natural sustainable feed ingredients to improve the intake of important nutrients for human health.Highlights: - Iodine bioaccessibility is 80% in seabream and lower than 50% in carp. - Selenium, iron and zinc bioaccessibility were always above 70%. - Overall, bioaccessibility decreased after steaming (e.g., K: lower than 50%). - The availability of I and Se for absorption following the digestive process was higher in biofortified fillets.This work was supported by the European Union’s Horizon 2020 research and innovation programme under Grant Agreement no. 773400 (SEAFOODTOMORROW).info:eu-repo/semantics/publishedVersio

New Instruments for Nuclear Astrophysics

A major task in experimental nuclear astrophysics is the measurement of cross sections of capture reactions. In the last years, the astrophysics group of NCSR "Demokritos" developed and used a method for conducting this kind of research using a 4π NaI γ-detector. Of great importance in this method is the determination of the efficiency of the detector, which depends on the average multiplicity of the γ-cascade de-exciting the entry state of the produced nucleus. Two new experimental setups have been studied and are in course of installation at the Tandem Laboratory of the Institute of Nuclear and Particle Physics of NCSR "Demokritos", that will provide the possibility for conducting this kind of experiments inhouse. The first one is a new 14x14 inches NaI detector and the second is the BGO Ball of the GASP setup. These detector setups as well as their potential experimental use will be described in detail

Solid-state polymer membranes for simple, sensitive, and low-cost monitoring of mercury in water

Summarization: Solid-state Hg(II) selective membranes were produced and assessed by means of X-ray absorption near edge structure in the total reflection X-ray fluorescence (TXRF-XANES) setup and by the energy dispersive X-ray fluorescence (EDXRF) technique. Membranes were functionalized using four promising ligands for mercury complexation, i.e.: i) 4-(2-Pyridylazo) resorcinol (PAR), ii) thiourea, iii) calconcarboxylic acid (CCS), and iv) dithizone. A simple analytical procedure was followed, using miniscule reagent quantities, thus suggesting the process is also cost-effective. TXRF-XANES revealed that mercury complexes with the ligands, and is not simply adsorbed onto the PVC matrix, while the complexation was found to not be affected by the matrix existence. Mercury exhibited an increased oxidation grade and was covalently bound to the ligand functional groups, via a strong chemical bond. EDXRF revealed that the solid-state membranes can be used for mercury speciation and trace analysis from environmentally relevant matrices, such as tap water. The membranes could be a promising alternative to polymer inclusion membranes (PIMs), due to their simple configuration and high Hg (II) selectivity in aqueous media, but more research is needed. PAR appears to be the most promising ligand, followed by dithizone and thiourea. CCS had a minuscule preconcentration efficiency since it was preferably bound with Cu in tap water, indicating limited usefulness for mercury preconcentration. However, results suggest that, depending on the ligand, the solid-state membranes could be also possibly used for multi-elemental heavy metals analysis in water.Παρουσιάστηκε στο: Science of the Total Environmen

Rare coding variants in PLCG2, ABI3, and TREM2 implicate microglial-mediated innate immunity in Alzheimer's disease

We identified rare coding variants associated with Alzheimer’s disease (AD) in a 3-stage case-control study of 85,133 subjects. In stage 1, 34,174 samples were genotyped using a whole-exome microarray. In stage 2, we tested associated variants (P<1×10-4) in 35,962 independent samples using de novo genotyping and imputed genotypes. In stage 3, an additional 14,997 samples were used to test the most significant stage 2 associations (P<5×10-8) using imputed genotypes. We observed 3 novel genome-wide significant (GWS) AD associated non-synonymous variants; a protective variant in PLCG2 (rs72824905/p.P522R, P=5.38×10-10, OR=0.68, MAFcases=0.0059, MAFcontrols=0.0093), a risk variant in ABI3 (rs616338/p.S209F, P=4.56×10-10, OR=1.43, MAFcases=0.011, MAFcontrols=0.008), and a novel GWS variant in TREM2 (rs143332484/p.R62H, P=1.55×10-14, OR=1.67, MAFcases=0.0143, MAFcontrols=0.0089), a known AD susceptibility gene. These protein-coding changes are in genes highly expressed in microglia and highlight an immune-related protein-protein interaction network enriched for previously identified AD risk genes. These genetic findings provide additional evidence that the microglia-mediated innate immune response contributes directly to AD development

Plasma Neurofilament Light for Prediction of Disease Progression in Familial Frontotemporal Lobar Degeneration

Objective: We tested the hypothesis that plasma neurofilament light chain (NfL) identifies asymptomatic carriers of familial frontotemporal lobar degeneration (FTLD)-causing mutations at risk of disease progression. Methods: Baseline plasma NfL concentrations were measured with single-molecule array in original (n = 277) and validation (n = 297) cohorts. C9orf72, GRN, and MAPT mutation carriers and noncarriers from the same families were classified by disease severity (asymptomatic, prodromal, and full phenotype) using the CDR Dementia Staging Instrument plus behavior and language domains from the National Alzheimer's Disease Coordinating Center FTLD module (CDR+NACC-FTLD). Linear mixed-effect models related NfL to clinical variables. Results: In both cohorts, baseline NfL was higher in asymptomatic mutation carriers who showed phenoconversion or disease progression compared to nonprogressors (original: 11.4 ± 7 pg/mL vs 6.7 ± 5 pg/mL, p = 0.002; validation: 14.1 ± 12 pg/mL vs 8.7 ± 6 pg/mL, p = 0.035). Plasma NfL discriminated symptomatic from asymptomatic mutation carriers or those with prodromal disease (original cutoff: 13.6 pg/mL, 87.5% sensitivity, 82.7% specificity; validation cutoff: 19.8 pg/mL, 87.4% sensitivity, 84.3% specificity). Higher baseline NfL correlated with worse longitudinal CDR+NACC-FTLD sum of boxes scores, neuropsychological function, and atrophy, regardless of genotype or disease severity, including asymptomatic mutation carriers. Conclusions: Plasma NfL identifies asymptomatic carriers of FTLD-causing mutations at short-term risk of disease progression and is a potential tool to select participants for prevention clinical trials. Trial registration information: ClinicalTrials.gov Identifier: NCT02372773 and NCT02365922. Classification of evidence: This study provides Class I evidence that in carriers of FTLD-causing mutations, elevation of plasma NfL predicts short-term risk of clinical progression