Ambient air pollution and emergency department visits and hospitalisation for cardiac arrest : a population-based case-crossover study in Reykjavik, Iceland

Publisher Copyright: © Author(s) (or their employer(s)) 2023. Re-use permitted under CC BY-NC. No commercial re-use. See rights and permissions. Published by BMJ. Publisher Copyright: © 2023 Authors. All rights reserved.OBJECTIVES: To assess the association between traffic-related ambient air pollution and emergency hospital visits for cardiac arrest. DESIGN: Case-crossover design was used with a lag time to 4 days. SETTING: The Reykjavik capital area and the study population was the inhabitants 18 years and older identified by encrypted personal identification numbers and zip codes. PARTICIPANTS AND EXPOSURE: Cases were those with emergency visits to Landspitali University Hospital during the period 2006-2017 and who were given the primary discharge diagnosis of cardiac arrest according to the International Classification of Diseases 10th edition (ICD-10) code I46. The pollutants were nitrogen dioxide (NO2), particulate matter with aerodynamic diameter less than 10 µm (PM10), particulate matter with aerodynamic diameter less than 2.5 µm (PM2.5) and sulfur dioxide (SO2) with adjustment for hydrogen sulfide (H2S), temperature and relative humidity. MAIN OUTCOME MEASURE: OR and 95% CIs per 10 µg/m3 increase in concentration of pollutants. RESULTS: The 24-hour mean NO2 was 20.7 µg/m3, mean PM10 was 20.5 µg/m3, mean PM2.5 was 12.5 µg/m3 and mean SO2 was 2.5 µg/m3. PM10 level was positively associated with the number of emergency hospital visits (n=453) for cardiac arrest. Each 10 µg/m3 increase in PM10 was associated with increased risk of cardiac arrest (ICD-10: I46), OR 1.096 (95% CI 1.033 to 1.162) on lag 2, OR 1.118 (95% CI 1.031 to 1.212) on lag 0-2, OR 1.150 (95% CI 1.050 to 1.261) on lag 0-3 and OR 1.168 (95% CI 1.054 to 1.295) on lag 0-4. Significant associations were shown between exposure to PM10 on lag 2 and lag 0-2 and increased risk of cardiac arrest in the age, gender and season strata. CONCLUSIONS: A new endpoint was used for the first time in this study: cardiac arrest (ICD-10 code: I46) according to hospital discharge registry. Short-term increase in PM10 concentrations was associated with cardiac arrest. Future ecological studies of this type and their related discussions should perhaps concentrate more on precisely defined endpoints.Peer reviewe

Betra líf bíður mæðgunum. Setningafræðilegur eignarfallsflótti

Þessi ritgerð er lögð fram til B.A.-prófs í íslensku á Hugvísindasviði Háskóla Íslands. Viðfangsefni ritgerðarinnar er setningafræðilegur eignarfallsflótti. Hugtakið vísar til fráviks sem hefur rutt sér til rúms í íslensku síðastliðna öld en í því felst að málnotendur setja óhefðbundið fall, aðallega þolfall og þágufall, í stað eignarfalls. Í fyrri hluta ritgerðarinnar er fjallað almennt um eignarfallsflótta. Skoðaðar eru fyrri rannsóknir fræðimanna á hugtakinu og enn fremur kenningar um orsök málbreytingarinnar. Einnig er lögð áhersla á að kynna setningafræðilegan eignarfallsflótta í lýsingarhætti og andlögum sagnorða. Því næst er fjallað um beygingafræðilegan eignarfallsflótta í þeim tilgangi að gera skýran greinarmun á hugtökunum setningafræðilegur og beygingafræðilegur eignarfallsflótti. Þá eru athugaðar breytingar á eignarfalli í færeysku sem gætu gefið vísbendingu um hvernig eignarfall í íslensku muni þróast í framtíðinni. Í seinni hluta ritgerðarinnar er fjallað um rannsókn á setningafræðilegum eignarfallsflótta en um 230 einstaklingar tóku þátt í könnun sem lögð var fyrir á netinu. Markmið rannsóknarinnar var að athuga eignarfallsflótta í lýsingarhætti og andlögum sagnorða og freista þess að staðfesta fyrri kenningar fræðimanna um efnið. Niðurstöður rannsóknarinnar benda annars vegar til þess að eignarfallsflótti í lýsingarhætti sé orðinn því sem næst reglubundinn í íslensku en þátttakendur samþykktu fremur setningar könnunarinnar með lýsingarhætti í þágufalli en í eignarfalli, í öllum tilvikum nema einu. Hins vegar benda niðurstöður til þess að eignarfallsflótti sé ekki mikill í andlögum sagnorða því þátttakendur samþykktu fremur hefðbundið eignarfallsandlag sagnorðanna. Samt sem áður má finna vísbendingar um að lítill hluti málhafa samþykki óheðfbundið andlag sagnorðanna sem athuguð voru

Translation, Adaptation, and Pre-testing of the Icelandic Version of M. D. Anderson Dysphagia Inventory

Kyngingartregða er tíður fylgikvilli krabbameins í höfði og hálsi. Æxlið sjálft getur verið orsakavaldur en einnig er algengt að mismunandi meðferðarleiðir sem beitt er við meininu valdi því að kyngingargeta skerðist. Alvarlegar afleiðingar geta fylgt kyngingartregðu, m.a. skert heilsutengd lífsgæði. Lífsgæðamatslistinn M. D. Anderson Dysphagia Inventory (MDADI) er hannaður sérstaklega til þess að meta áhrif skertrar kyngingargetu á heilsutengd lífsgæði einstaklinga sem fengið hafa krabbamein í höfði eða hálsi. Markmið þessa verkefnis var að þýða, staðfæra og forprófa þýðinguna í því skyni að kanna próffræðilega eiginleika hennar. Gögn forprófunarinnar voru einnig skoðuð í þeim tilgangi að kanna hvort matslistinn greindi á milli einstaklinga sem fengið hafa krabbamein í höfði og hálsi og einstaklinga sem hvorki höfðu greinst með krabbamein né kyngingartregðu. Matslistinn var þýddur með hefðbundinni bakþýðingaraðferð. Íslensk þýðing hans var svo forprófuð á 24 einstaklingum sem fengið höfðu krabbamein í höfði og hálsi og 24 einstaklingum sem hvorki höfðu greinst með krabbamein né kyngingartregðu. Innri-áreiðanleiki matslistans var kannaður með Cronbach‘s α og voru viðmiðunarmörk sett við 0,7. Innri áreiðanleiki var einnig kannaður með fylgni prófatriða við heildarmælitölu og voru viðmiðunarmörk sett við 0,4. Endurprófunaráreiðanleiki var kannaður með interclass correlation coefficient þar sem viðmiðunarmörk voru 0,7. Aðgengileiki var metinn annars vegar með spurningum til þátttakenda og hins vegar með gólf- og rjáfuráhrifum en miðað var við að gólf- og rjáfuráhrif væru ekki hærri en 15% í hverjum prófþætti. Notað var Wilcoxon-Mann-Whitney marktektarpróf til að kanna hvort marktækan mun væri að finna á stigafjölda rannsóknarhóps og samanburðarhóps. Þýðing matslistans gekk vel fyrir sig og með hjálp óháðs aðila var búin til samræmd og heildstæð þýðing. Lítill merkingarfræðilegur munur var á bakþýðingu matslistans og upprunalegri útgáfu hans. Niðurstöður forprófunarinnar sýndu að þátttakendum fannst íslensk þýðing matslistans skiljanleg og orðalag og innihald hans aðgengilegt. Engin gólfáhrif voru til staðar en rjáfuráhrif var að finna í öllum prófþáttum. Áreiðanleikamælingar sýndu að bæði innri áreiðanleiki og endurprófunaráreiðanleiki voru yfir viðmiðunarmörkum, bæði þegar litið var á heildarmælitölu matslistans og undirpróf. Marktækan mun var að finna á stigafjölda rannsóknarhóps og samanburðarhóps. Út frá niðurstöðum rannsóknarinnar er hægt að álykta að íslensk þýðing MDADI sé áreiðanleg og aðgengileg einstaklingum sem greinst hafa með krabbamein í höfði og hálsi. Niðurstöður sýndu jafnframt að matslistinn greinir á milli einstaklinga sem greinst hafa með krabbamein í höfði og hálsi og einstaklinga sem hvorki hafa greinst með krabbamein né kyngingartregðu. Ávinningur rannsóknarinnar er m.a. að nú er til matstæki sem hægt er að nota til að skilgreina hvaða þættir hafa jákvæð og neikvæð áhrif á heilsutengd lífsgæði einstaklinga með krabbamein í höfði og hálsi en slíkar upplýsingar er t.d. hægt að nota til að hanna meðferðarleiðir sem hámarka lífsgæði þeirra. Einnig er hægt að nýta matstækið sem frekari grundvöll til rannsókna og til að bera lífsgæði sjúklingahópsins við lífsgæði einstaklinga í sömu stöðu erlendis.Dysphagia is a common complication as a result of head and neck cancer. The tumor itself can cause dysphagia but it is also common that different cancer treatments cause swallowing impairment. Dysphagia can result in serious consequences, such as reduced health-related quality of life. M. D. Anderson Dysphagia Inventory (MDADI) is an instrument that is designed to assess the impact of impaired swallowing on quality of life in head and neck cancer patients. The goal of this research was to translate, adapt and pre-test the translation to evaluate its psychometric properties. The data was also examined to see if the instrument differentiated between individuals with and without head and neck cancer. MDADI was translated using a formal forward-backward translation method. The Icelandic translation was then pre-tested on 24 head and neck cancer patients and 24 individuals that had neither been diagnosed with head and neck cancer nor dysphagia. Internal consistency was measured with Cronbach‘s α (>0.7) and with correlation between overall score and individual test items (>0.4). Test-retest reliability was measured with interclass correlation coefficient (>0.7). Accessibility was measured with questions for participants, with floor- and ceiling effect (>15%). A Wilcoxon-Mann-Whitney test was used to see if the there was a significant difference between the research group and the control group. The translation process went well and with the help of an independent third party a harmonious translation was made. Little semantic difference was between the back-translation and the original version of MDADI. Results from the pre-testing showed that participants found the Icelandic translation was comprehensible and accessible. No floor effect was present, but ceiling effect was found in all domains. Reliability measures showed that both internal consistency and test-retest reliability met criteria, both for overall score and subdomains. Significant difference was found between scores of the research group and the control group. From the results it’s possible to conclude that the Icelandic translation of MDADI is reliable and accessible to individuals with head and neck cancer. The results also show that the instrument differentiates between individuals with head and neck cancer and individuals that have neither head and neck cancer nor dysphagia. The benefit of the research is for example that now there exists an instrument in Icelandic that can be used to define which factors have positive and negative impact on health related quality of life of people with head and neck cancer. That kind of information can for example be used to design treatments that maximize their quality of life. MDADI can also be used as a foundation for further research and to compare quality of life of head and neck cancer patients in Iceland to the quality of life of individuals with individuals with head and neck cancer in other countries

Meginreglur einkamálaréttarfars með áherslu á regluna um málsforræði

Einkamál eiga það sameiginlegt að þar er ágreiningur um hagsmuni, sem aðilar geta ráðstafað með samningum á milli sín. Í einkamálum er sönnunarbyrðin er skipt milli aðila þótt oftast hvíli ríkari sönnunarbyrði á stefnanda máls, aðilar verða að afla gagna sjálfir og þeir hafa fullt forræði á sakarefni. Þessi sérstaða einkamála, veldur því að ekki gilda að öllu leyti sömu meginreglur og um sakamál. . Hvergi er skilgreint í lögum hvaða mál eru einkamál. Oftast er því notast við neikvæða skilgreiningu þannig að einkamál eru þau mál sem eru ekki sakamál. Í sakamálum fer framkvæmdarvaldið með sóknina, enda hvílir sönnunarbyrði á þeim og í sakamálum hefur sökunautur ekki forræði á sakarefni. Reglur um meðferð einkamála eru í lögum nr. 91/1991 (hér eftir skamstöfuð EML). Hér á eftir verður stiklað á stóru um nokkrar meginreglur í einkamálaréttarfari. Flestar gilda þessar reglur einnig um sakamálaréttarfar þó ekki allar. Fjallað verður um meginregluna málsforræði, sem er ein af megineinkennum íslensks einkamálaréttarfars í sérkafla. Verður sú umfjöllun þungamiðja þessarar ritgerðar einnig verður skoðuð dómaframkvæmd Hæstaréttar með tilliti til undantekninga frá meginreglunni um málsforræði

Lög um fyrningu kröfuréttinda nr. 150/2007 og slit fyrningar

Krafa er lögvarin heimild kröfuhafa til að krefjast greiðslu úr hendi skuldara. Kröfur geta stofnast með ýmsum hætti. Þær stofnast helst með samningum, athöfn eða athafnaleysi sem veldur bótaskyldu tjóni eða á grundvelli lagasjónarmiða um ólögmæta auðgun. Kröfuréttindi eru oftast bráðabirgðaréttindi í þeim skilningi að þeim er sjaldan ætlað að lifa lengi. Allar kröfur hafa það markmið að greiðsla samkvæmt efni eða andlagi kröfunnar fari fram. Þegar fullar efndir hafa farið fram er hlutverki kröfu lokið og hún liðin undir lok. Lok kröfuréttinda geta orðið með öðrum hætti en efndum. Ýmist með því að kröfuhafi fái alla eða einhverja þá fjárhagslegu hagsmuni sem um er að ræða eða að lok réttindanna verði án þess að hann fái nokkra fullnustu kröfunnar. Um það fyrrnefnda má nefna skuldajöfnuð, en það er kallað skuldajöfnuður þegar kröfur jafnast og ganga upp á móti annarri án þess að raunveruleg greiðsla fari fram. Verður niðurstaðan því eins og báðar kröfurnar hefðu verið greiddar. Um það síðarnefnda má nefna vanlýsingu, eftirgjöf eða fyrningu, en reglur þar að lútandi mæla fyrir um áhrif aðgerðarleysis.Í ritgerð þessari er meginviðfangsefnið að fjalla um hvernig komið verður í veg fyrir að krafa falli niður fyrir fyrningu með því að slíta henni með ákveðinni háttsemi af hendi skuldara eða aðgerðum kröfuhafa, á grundvelli laga um fyrningu kröfuréttinda nr. 150/2007. Ekki verður hjá því komist að fjalla einnig í stuttu máli um önnur ákvæði fyrningarlaga og forsögu laganna. Efnistök eru þau að í öðrum kafla ritgerðarinnar er fjallað almennt um fyrningu sem felst í skýringu á hugtakinu. Gerð er grein fyrir fyrningu sem réttarreglu sem mælir fyrir um áhrif aðgerðarleysis og hvaða hugsun búi að baki þeim reglum. Einnig er í kaflanum sagt í stuttu máli frá forsögu fyrningar, en hún á sér langa sögu. Í þriðja kafla segir frá þeim réttarheimildum sem gilda um fyrningu kröfuréttinda. Aðalákvæðin um fyrningu eru í gildandi lögum um fyrningu kröfuréttinda nr. 150/2007, en í sérlögum má einnig finna ákvæði um fyrningu tiltekinna kröfuréttinda. Farið er yfir gildissvið gildandi fyrningarlaga og helstu nýmæli þeirra rakin í lok kaflans. Í fjórða kafla er fjallað um uppbyggingu fyrningarlaga nr. 150/2007 og upphafsákvæði þeirra laga rakin. Þar má fyrst nefna ákvæði um fyrningarfrest, en hann samanstendur í grundvallaratriðum af tveimur þáttum, sem eru lengd og upphaf fyrningarfrests. Í fimmta kafla er fjallað um slit á fyrningu og er hann lengsti kafli ritgerðarinnar, enda hefur hann að geyma aðalefni hennar. Fyrst er fjallað almennt um slit á fyrningu, en bæði háttsemi skuldara og aðgerðir kröfuhafa geta orðið til þess að slit verði á fyrningu. Því næst eru taldar upp þær reglur sem eiga við. Reglur um slit fyrningar gegna mikilvægu hlutverki því með þeim fær kröfuhafi lengri tíma til að fá efndir á útistandandi skuldum. Þær hvetja einnig kröfuhafa til að hefjast handa við innheimtu kröfu sinnar og við þær aðstæður getur skuldari ekki haldið því fram að skuldbindingar sínar séu við það að falla niður vegna aðgerðarleysis kröfuhafa. Í lok kaflans er farið er yfir þau réttaráhrif sem slit á fyrningu hafa í för með sér. Þessi áhrif eru eftirsóknarverð fyrir kröfuhafa, þar sem þau verða til þess að krafan öðlast lengra líf, ef rétt er að staðið, sem hefur í för með sér að kröfuhafi hefur enn tíma til að krefjast efnda. Í sjötta kafla er gerð grein fyrir áhrifum fyrningar á kröfuréttindi, bæði samkvæmt meginreglunni sem er að kröfuhafi glatar rétti sínum til að krefjast efnda á kröfunni, og áhrifin að öðru leyti

Rafræn skjalastjórn: Hin pappírslausa skrifstofa

Skipulag skjala hjá opinberum stofnunum hefur breyst töluvert síðustu áratugi með tilkomu nýrrar tækni og aukinna krafa um að geta nálgast gögn óháð staðsetningu. COVID-19 gjörbreytti bæði starfsumhverfi og hugmyndum um hvernig starfsumhverfi ætti að vera þar sem heimilið varð megin starfsstöð margra. Heimavinna hélt víða áfram eftir að takmörkunum lauk þar sem starfsfólki bauðst að vinna heima ákveðið hlutfall vinnutíma ásamt því að fastar starfstöðvar eru ekki endilega til staðar lengur sem ýtir undir heimavinnu. Þetta breytta starfsumhverfi gerir kröfur um að starfsfólk geti nálgast þau gögn sem hafa verið skráð í skjalakerfi rafrænt og eins kallar það á breytta verkferla til að tryggja að gögn skili sér í skjalastjórnarkerfi óháð vinnuaðstöðu. Þótt enn sé unnið með hefðbundin pappírsgögn þá fer sá hluti upplýsingastjórnunar stöðugt minnkandi með meiri samþættingu milli skjalastjórnarkerfa og annarra kerfa þar sem hægt er að taka á móti stafrænum gögnum og vista þau rafrænt. Gerð var rannsókn sem byggir á eigindlegri aðferðafræði þar sem tekin voru hálfstöðluð viðtöl við sjö viðmælendur með það að markmiði að skoða hvort Norðmenn væru lengra á veg komnir en Íslendingar í rafrænni skjalastjórn og skilum úr rafrænum skjalakerfum. Einnig var skoðað hvort báðar þjóðir væru að mæta sömu áskorunum og hindrunum við rafræna skjalastjórn. Niðurstöður sýna fram á að Norðmenn hafa það fram yfir Íslendinga að vinna samkvæmt eigin staðli fyrir rafræn skjalastjórnarkerfi sem útgefinn er af Þjóðskjalasafni Noregs. Hugbúnaðaraðilar sem og afhendingarskyldir aðilar í Noregi geta því stuðst við þennan staðal við gerð kröfulýsinga fyrir rafrænt skjalastjórnarkerfi. Þrátt fyrir þessar niðurstöður virtust innri ferlar eða leiðbeiningar um verklag frá eftirlitsaðilum ófullnægjandi í báðum löndum sem olli óvissu hjá hugbúnaðaraðilum sem og skjalastjórum og væri ákveðin hindrun þegar kæmi að rafrænum skilum. Eins væri skortur á samvinnu milli ólíkra aðila sem annars vegar koma að þróun og daglegum rekstri rafrænna skjalakerfa og hins vegar eftirliti með rafrænum skilum. Samþætting kerfa og hröð tækniþróun var viðmælendum ofarlega í huga. Niðurstöður benda til þess að samþætting kerfa sem og útfærsla vörsluútgáfa fyrir rafræn skil, væri komin lengra á veg í Noregi en á Íslandi

A review of wastewater handling in the Arctic with special reference to pharmaceuticals and personal care products (PPCPs) and microbial pollution

Treatment of wastewater is often inadequate or completely lacking in Arctic regions. Wastewater contains different kinds of substances that can be harmful for the environment and human health, including residues of pharmaceuticals and personal care products. Bioaccumulation and biomagnifications of chemicals in the food web are of concern. This can affect fishery that is a significant industry in many Arctic coastal regions. Wastewater from human settlements may also contain antibiotic resistant bacteria and pathogens that can cause negative impacts on human health and the environment. In the Arctic, especially, the direct release of untreated sewage may have severe consequences for the receiving environment due to low biological diversity, low ambient temperatures and consequently high vulnerability of the Arctic ecosystem to environmental contaminants. Bucket toilets are common in remote settlements but are also used in towns. In settlements having inadequate sanitary facilities the risk of contracting diseases, such as hepatitis A, is unacceptably high. Conventional centralized wastewater collection systems and treatment plants are a challenge to build in the Arctic and expensive to operate. Thus alternative methods are needed. Possible solutions are improved dry or low flush toilets with collection of toilet waste at the household level and subsequent centralized treatment by dry composting or anaerobic digestion. Both treatment methods facilitate co-treatment of wastewater along with other organic waste fractions and provide a by-product that is environmentally safe and easy to handle. Combining the above with decentralized greywater treatment will reduce the costs for expensive infrastructure

Future Opportunities for Bioeconomy : Focus on the West Nordic Region

This final report provides an overview of bioresources in the West Nordic region focusing on Iceland, the Faroe Islands and Greenland, their utilisation and future opportunities based on green growth. The report provides good basis for strategic identification of beneficial projects in the region. Based on the results, a specific action plan has been formed consisting of four main actions; 1. Create a West Nordic Bioeconomy panel, 2. Establish an interdisciplinary Centre of Excellence (CoE) for the West Nordic region, 3. Arctic bioeconomy II – Project focusing on opportunities in biotechnology and 4. Program focusing on “The Blue Bioeconomy”