Kelionių į Lietuvą XV–XIX a. pradžioje aprašymai: egodokumentalumo ir tipologijos problema

The article discusses the egodocumentary travel writing of trips to/inside Lithuania, which is characterised by an autobiographical first-person narration, and examines its origins, development, and dissemination. Based on the methodological paradigms of research into the cultural heritage of a manuscript and printed book, the concepts of memory archive, book communication cycle, and the social life of books, an attempt is made to draw the boundaries among the types of this writing (typology), and the intentions of the writing and publishing process are revealed. The case study is based on manuscript and published travel descriptions by both Lithuanian and foreign authors for the routes in the territory of Lithuania or on the Lithuanian border. It was found that first-person narration and an author’s ‘participation’ are present not only in manuscript travel accounts that are personal and those belonging to one’s relatives (family, clan, descendants), but also in texts that engage a wider audience and are published and distributed through various media. The attempt at a typology of travel egodocumentation revealed a gap between a genetic taxonomy based on the notion of the personal archive as a treasure trove of memory and a literary classification based on contemporary genres of travel writing. Travel accounts were created on the basis of the worldview prevailing in the society of the Grand Duchy of Lithuania, which formed a canon different from the European one. Noteworthy are the hitherto understudied egodocumentary marginalia, diaries in calendars that reflect the culture of travel in the Grand Duchy of Lithuania.Straipsnyje aptariama kelionių į / po Lietuvą egodokumentinė kelionių raštija, kuriai būdingas autobiografinis pasakojimas pirmuoju asmeniu, nagrinėjama jos kilmė, raida ir sklaida. Remiantis rankraštinio ir spausdintinio knygos kultūros paveldo tyrimų metodologinėmis paradigmomis, atminties archyvo, knygos komunikacijos ciklo ir socialinio knygų gyvenimo konceptais, mėginama brėžti ribas tarp minėtos raštijos rūšių (tipologija), atskleidžiamos rašymo ir publikavimo intencijos. Atvejo analizei pasirinkti tiek Lietuvos, tiek užsienio autorių rankraštiniai ir publikuoti kelionių aprašymai, skirti maršrutams Lietuvos teritorija ar pasieniu. Nustatyta, kad pasakojimo pirmuoju asmeniu ir autoriaus „dalyvavimo“ esama ne tik sau ir artimiesiems (šeimai, giminei, palikuonims) skirtuose rankraštiniuose kelionių aprašymuose, bet ir platesnę publiką įtraukiančiuose tekstuose, tiražuotuose ir platintuose pasitelkiant įvairias medijas. O štai kelionių egodokumentikos tipologijos mėginimas atskleidė atotrūkį tarp genetinės sistematikos, grįstos asmeninio archyvo kaip sarmatiškos atminties lobyno samprata, ir literatūrinės klasifikacijos, paremtos šiuolaikiniais kelionių raštijos žanrais. Kelionių aprašymai buvo kuriami remiantis Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės visuomenėje vyravusiu pasaulėvaizdžiu, formavusiu skirtingą nuo europinio kanoną. Atkreiptinas dėmesys į iki šiol menkai tyrinėtas egodokumentines marginalijas, prieknyginę medžiagą, dienoraščius kalendoriuose, atspindinčius kelionių Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje kultūrą

Strathconon, Scatwell and the Mackenzies in the Written Record c. 1463-c.1700

Although some writers have considered the earlier history of Ross, these studies tend to focus on dynastic and political events and not much is know about the internal workings of Ross-shire far less Strathconon in the historical record prior to the end of the fifteenth century.2 Strathconon, strategically situated in central Ross, was the key to the control of the earldom of Ross in that possession of these lands secured control of the few good access routes from coast to coast. The earldom of Ross and the possession thereof in turn was pivotal to the fortunes of the Macdonald Lords of the Isles in the fifteenth century who were fatally undermined by their loss of the area to the Stewart monarchy in 1475. This essay will consider the Strathconon and Scatwell area from the time of its earliest appearance in the historical record at the end of the fifteenth century (at much the same time as the Mackenzie clan themselves) and go on to concentrate on the area in the sixteenth and early seventeenth centuries. An attempt will be made to pull together a variety of written sources in order to try to build up a picture of the area in this period inasmuch as the evidence will allow. These lands, Strathconon and Scatwell, which form the focus of this investigation, were a small part of a much wider (and expanding) estate that was controlled in this period, c.1463 to 1700 by the Mackenzies of Kintail / Seaforth

Vigilante Violence vs. Freedom of Choice in Marriage: The Foray/Zajazd in the Polish-Lithuanian Commonwealth of the 18th Century

The most famous poem in the Polish language, ‘Pan Tadeusz’ by Adam Mickiewicz, tells of the foray – an institution where the nobles might carry out acts of vigilante violence. Generally speaking, noble families would make use of the court system in search of justice, but if they could not gain justice within the courts system, they might seek vengeance through violent collective action. In some cases, the reason why estates were being raided and their inhabitants attacked was that noble families claimed to be defending the family honor. They might say that a lady’s honor had been insulted if she were jilted at the altar or if she had been seduced into sexual activity when she was betrothed. The nobles might, on the other hand, feel that a widow who had freely chosen her new husband out of love had contracted a misalliance and that they – whether they were fathers, brothers or other relatives or interested parties – were determined to imprison the widow, to coerce her, and even to torture her to enforce their judgment on her. The foray or zajazd is a prism through which to glimpse the use of domestic violence in conflict over freedom of choice in marriage

Маловідомі матеріали фондів Національної бібліотеки України імені В.І. Вернадського, що до історичного портрету гетьмана І.Мазепи (XVII–XVIIIст.)

У статті розглядаються перспективи дослідження польськомовного фонду Національної бібліотеки України імені В.І. Вернадського, зокрема, праць польських істориків, що до історичної біографії гетьмана Івана Мазепи.В статье рассматриваются перспективы исследования польськоязычного фонда Национальной библиотеки Украины им. В.И. Вернадского, в частности трудов польских историков, применимых к исторической биографии гетмана Ивана Мазепы.The article deals the process of scientific discovery Polish book of Volodymyr Vernadski National Library of Ukraine (works of the Polish historians in particular) – to be use in researching biography of the Ukrainian hetman Ivan Mazepa

Pilgrimages of the Polish Gentry to Holy Places in the 17th and the 18th Centuries

Pielgrzymki szlachty polskiej do miejsc świętych w XVII i XVIII wieku(streszczenie) W wiekach XVII i XVIII szlachta polska i litewska chętnie wyruszała w podróże. W przypadku podróży zagranicznych o charakterze religijnym największym zainteresowaniem cieszyły się wyprawy do Ziemi Świętej, grobu św. Jakuba Starszego w Santiago de Compostela i do Rzymu. W ich trakcie odwiedzano sanktuaria przechowujące relikwie świętych oraz sławne z cudów za sprawą Matki Boskiej lub świętych na terenie dzisiejszych Czech, Austrii, Bawarii czy północnych Włoch. Popularnymi celami pielgrzymek były też ośrodki pątnicze na terenie Rzeczypospolitej, których liczba wzrosła w XVIII wieku do około 150. Znaczenie miały zwłaszcza sanktuaria maryjne, w szczególności te posiadające ukoronowane w latach 1717-1792 wizerunki Najświętszej Marii Panny.Częstym powodem podjęcia pielgrzymki była przewlekła choroby. Powszechnie wierzono w lecznicze oddziaływanie miejsc świętych. Zwłaszcza, gdy za przyczynę choroby uznawano czary lub opętanie przez diabła. Jednym z takich miejsc był klasztor w Łagiewnikach (Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie-Łagiewnikach), którego kroniki pełne są świadectw uwolnienia z opętania.</p

„Pierwsze początki i wychowanie”. Osiemnastowieczni szlacheccy pamiętnikarze o własnym dzieciństwie

Staropolscy pamiętnikarze, tworząc obszerną relację z przebiegu własnego życia, niewiele miejsca poświęcali jego pierwszemu etapowi – narodzinom i dzieciństwu. Diaryści okres ten uznawali za nieistotny, traktując go jako rodzaj niewoli lub byt tylko biologiczny, a samo dziecko nie jako pełnoprawnego obywatela. Informacje o nim znajdujemy w tych częściach pamiętników, które można by nazwać „pierwsze lata” czy „narodziny i młodość” – te wypełnione są datą, miejscem i okolicznościami przyjścia na świat pamiętnikarza, wzmiankami o jego pochodzeniu, opisem charakteru rodziców, relacją z wydarzeń rodzinnych, opisem losowego wydarzenia będącego udziałem piszącego oraz edukacją domową i szkolną. Sposób relacjonowania własnego dzieciństwa wiązał się także z postępującymi przez cały XVIII w. przemianami w sferze szlacheckiej mentalności. Dlatego najbardziej powściągliwi są diaryści czasów saskich, którzy lakonicznie wymieniają fakty związane ze swoimi pierwszymi latami. Postępująca w ciągu XVIII w. zmiana stosunku do dziecka, uznanie go za odrębną jednostkę powoduje, że pamiętnikarze więcej miejsca poświęcają własnemu dzieciństwu