Od powstania styczniowego 1863 r. do odzyskania niepodległości 1918 r. – synteza polskich dziejów w Błękitnym mundurze Donaty Dominik-Stawickiej

The novel of Donata Dominik-Stawicka entitled The Blue uniform [Błękitny mundur] treats about Poles’ way to regaining independ­ence by Poland, starting from the January Uprising in 1863 to No­vember 1918. The way to freedom consisted of the armed struggle of Poles from various partitions, the tragic that in time World War I, fighting on different fronts under foreign command, they had to stand against each other. The title blue uniform is a reference to the biogra­phy of one of the heroes of the novel – the soldier of the Blue Army of General Józef Haller. He is, next to the gray uniform of soldiers of Józef Piłsudski, a symbol of dreams about the Polish army and the free homeland. The Blue Uniform is a family saga based on the stories of ancestors, photographs and other souvenirs. Family history on the ba­sis of pars pro toto becomes a story about a nation struggling for sur­vival, its own identity and dignity. The memory of the past of an indi­vidual and collective character passed from one generation to the next turns out to be the superior value. Intergenerational communication builds historical, cultural and community identity. The intergenera­tional relationship is ethical and the memory of the past is the same as pride. The author writes her narrative about the family and the nation into the post-memory discourse. Thanks to the testimonies of our an­cestors, history becomes an important source of identity.Powieść Donaty Dominik-Stawickiej pt. Błękitny mundur traktuje o drodze Polaków do odzyskania niepodległości, począwszy od po­wstania styczniowego w roku 1863 do listopada roku 1918. Na tę dro­gę ku wolności złożyła się walka zbrojna Polaków z różnych zaborów, tym tragiczniejsza, że w czasie I wojny światowej, walcząc na róż­nych frontach, pod obcym dowództwem, musieli oni stanąć przeciw sobie. Tytułowy błękitny mundur jest nawiązaniem do biografii jed­nego z bohaterów powieści – żołnierza Błękitnej Armii generała Jó­zefa Hallera. Mundur ten, obok szarego munduru żołnierzy Józefa Piłsudskiego, to symbol marzeń o polskim wojsku i wolnej ojczyźnie. Błękitny mundur jest sagą rodzinną opartą na relacjach przodków, fo­tografiach i innych pamiątkach. Historia rodzinna na zasadzie pars pro toto staje się historią o narodzie walczącym o przetrwanie, własną toż­samość i godność. Wartością nadrzędną okazuje się pamięć przeszłości o charakterze indywidualnym, jak i zbiorowym przekazywana z poko­lenia na pokolenia. Komunikacja międzypokoleniowa buduje ciągłość historyczną, kulturową i tożsamość wspólnoty. Relacja międzygenera­cyjna ma charakter etyczny, a pamięć przeszłości jest tożsama z dumą. Autorka swą narrację o rodzinie i narodzie wpisuje w ramy dyskursu postpamięciowego. Historia dzięki świadectwom naszych przodków staje się ważnym źródłem tożsamości

„A tu rzeczywistość skrzeczy…”, czyli „Na marne” i „Z dobrego serca” Lucjana Rydla

Two dramas by Lucjan Rydel 'Na marne' (1895) and 'Z dobrego serca' (1897) were created during the poet’s stay in Western Europe. These pieces are a testimony to changes in his worldview and attitude to life. He left in them his youthful fascination with symbolic and mood drama modeled on Maurice Maeterlinck’s plays. The attempts to transpose these patterns were heavily criticized by his youthful works 'Matka' and 'Dies irae'. Rydel turned to realism in art. In this case, the patterns were provided by Gerhart Hauptmann and Leo Tolstoy. Na marne is based on the confrontation of two life attitudes. The Major, a former insurgent, symbolizes patriotic tradition and deed, and his grandson Adam is a decadent who has lost faith in the meaning of life. It pushes him to suicide. This drama is a warning against passivity and fatalism. 'Z dobrego serca' treats about the sacrifice of a young girl who, after her sister’s death, decides to marry a much older brother-in-law to save her family. It becomes the personification of love of human being. For Rydel, the foundation on which we should build our life is Christian values. The choice made by the poet confirms his subsequent dramas mainly written for the folk theatre of which he was the initiator and creator

Jana Ziółkowskiego rozrachunki z polską historią ("Kawaler złotej ostrogi")

Jan Ziółkowski’s historical novel entitled Kawaler złotej ostrogi (1967), which was preceded by the trilogy Homo novi (1955), is about the events of the first half of the 16th century. By means of historical narration, the author conducts a debate with Sienkiewicz’s vision of the Polish history, created “to comfort the hearts”. This allows the writer to reconcile with the idealized image of the Polish‑Lithuanian Commonwealth, preserved in social mentality, deconstruct its image and create an alternative to Sienkiewicz’s narration. Difficult, painful, humiliating and embarrassing issues, such as social and national differences, submission (race differentiation, dominance, subordination, inequality, oppressiveness), as well as national vices, come to the fore in the novel. The plot is about the life of three characters: Marek Jakimowski – a Catholic nobleman, Stefan Satanowski – an Arian nobleman, and Jan Stołczyn – a liberated peasant. Each of the characters experiences oppression because of an unjust system based on the principles of “golden freedom”. Ziółkowski used a traditional model of a historical novel, creatively transformed the sources that were accessible to him, and built his own historical reconciliation narrative. This is an example of engaged writing

Ocena lęku ogólnego jako predyktora lęku stomatologicznego

Wstęp. Uczucie lęku towarzyszące leczeniu stomatologicznemu jest znanym zjawiskiem. Niektóre badania wykazują związek pomiędzy lękiem stomatologicznym a strachem czy innymi dysfunkcjami psychologicznymi. Cel badania. Celem badania było określenie związku pomiędzy lękiem stomatologicznym a lękiem jako cechą i stanem. W badaniu uwzględniono również parametry socjodemograficzne. Materiał i metody. 138 dorosłych pacjentów (65 kobiet i 73 mężczyzn) zostało włączonych do badania w Uniwersyteckiej Klinice Stomatologicznej w Krakowie. Badanie ankietowe składało się ze Skali Lęku Stomatologicznego Coraha (DAS) oraz Inwentarza do Pomiaru Lęku jako Stanu i Cechy (STAI). Do analizy statystycznej wykorzystano współczynnik alfa Cronbacha oraz współczynnik korelacji Pearsona. Poziom istotności statystycznej wynosił p=0,05. Wyniki. Lęk stomatologiczny korelował z lękiem jako stanem (0,9016) oraz lękiem jako cechą (0,8643). Silna korelacja wystąpiła pomiędzy lękiem stomatologicznym a badanymi parametrami socjodemograficznymi: wiek (0,2093), płeć (0,2216), wykształcenie (-0,3814). Wnioski. Lęk stomatologiczny ma związek z ogólną tendencją do odczuwania stanów lękowych. Odpowiednia opieka nad pacjentem z objawami lęku może znacznie wpłynąć na poprawę jakości jego życia.Introduction. Feeling of anxiety related to dental treatment is a fairly common phenomenon. Some studies have shown that there is an association between dental anxiety and general fears, neuroticism and general psychological disorders. Aim of the study. To examine the relationship between the dental, state and trait anxiety. Also the socio-demographic variables were considered in the study. Materials and Methods. The survey included 138 adult patients (65 women and 73 men) with the mean age (± standard deviation) of 39.3 (±14) years that were admitted to the University Dental Clinic in Cracow, Poland. The Polish version of Corah’s Dental Anxiety Scale (DAS) and State-Trait Anxiety Inventory (STAI) were used for the assessment of dental, state and trait anxiety. For statistical analysis the Cronbach’s alpha coefficient, Pearson correlation coefficient and stepwise progressive regression were applied. The cutoff level of significance was taken as p=0.05. Results. Dental anxiety was significantly correlated to the state (0.9016) and trait anxiety (0.8643). Strong relation was found between dental anxiety and the socio-demographic variables: age (0.2093), sex (0.2216), education (-0.3814) and the date of the last dental appointment (0.8134). Conclusions. Dental anxiety is related to the general tendency to be apprehensive and to manifest anxiety. It seems reasonable to manage patient’s dental anxiety symptoms properly, as this might increase their quality of life

Czas utracony - czas odzyskany - czas osobny. Szkic o pisarstwie Róży Ostrowskiej

The aim of this article is to interpret two novels by Róża Ostrowska (1926–1975) – Wyspa (1960) and unfinished, published posthumously Czas mój osobny (1977) – which occupy an important place in Polish literature of the 1950s and 1960s. These novels take place in two time-space – nowadays in Kashubia and in the past in the Vilnius region. For the writer, these are significant   autobiographical places. In the construction of the story and characters, Ostrowska used her own life experience. This is, therefore, a writing based on autobiography and self-fiction. The writer used personal experience to take up important issues regarding human existence (life, passing away, love, death) and identifying. In these novels, an important philosophy of humanity is inscribed. The basic key to reading them is time – an individual time, an interoralized one, a “separate one” – associated with human existence and the functioning of human memory. The way the time worked in these novels allowed the writer to introduce into the structure of her novel a myth of a place and an individual. Our analysis leads to interesting conclusions: first of all, Ostrowska’s prose turns out to be an original combination of autobiography (or rather self-fiction) with mythology, whose aim is not so much the elevation of past or present reality, but rather the creation of a kind of “necro-narration”, taken as if from the post-mortem perspective. Therefore, Wyspa and Mój czas osobny are not political, moral or psychologicalnovels, but mythical ones.Celem niniejszego artykułu jest interpretacja dwu powieści Róży Ostrowskiej (1926–1975). Wyspa (1960) i nieukończony, wydany pośmiertnie Mój czas osobny (1977) zajmują ważne miejsce w polskiej literaturze lat 50. i 60. XX wieku. Akcja tych powieści  rozgrywa się w dwóch czasoprzestrzeniach – współcześnie na  Kaszubach i w przeszłości na Wileńszczyźnie. Dla pisarki są to  znaczące „miejsca autobiograficzne”. W budowie fabuły i kreacji  bohaterów Ostrowska wykorzystała własne doświadczenia życiowe, które stają się pretekstem do podjęcia ważnych zagadnień  dotyczących ludzkiej egzystencji (życia, przemijania, miłości, śmierci) i tożsamości. Pisarstwo to bazuje zatem na autobiografzmie i  autofkcji. W omawiane powieści wpisana jest filozofia  człowieczeństwa. Za podstawowy klucz do odczytania obydwu  utworów należy uznać czas – osobniczy, interioryzowany, „osobny”, związany z ludzką egzystencją i funkcjonowaniem pamięci. Sposób  działania czasu w tych utworach pozwolił pisarce na wprowadzenie w struktury powieści mitów – miejsca i osobniczego. Analiza prowadzi do ciekawych wniosków. Przede wszystkim: proza Ostrowskiej  okazuje się oryginalną kombinacją autobiografii (a raczej autofikcji) z mitologią, której efektem jest nie tyle uwznioślenie przeszłości czy teraźniejszości, ile kreacja „nekronarracji” podejmowanej jakby z perspektywy pośmiertnej. A zatem Wyspa i Mój czas osobny to nie powieści polityczne, obyczajowe czy psychologiczne, tylko mityczne

Facing evil. The tragedies of Stanisław Wyspiański The Malediction and The Judges

The article presents an analysis of Stanisław Wyspiański\u27s two tragedies, Klątwa and Sędziowie, in terms of the elements of ancient tragedy pertaining to their structure and considered universally by scholars as the ideal of playwriting. The importance that Wyspiański attached to tragedy as a genre, determined by the categories of unity of time, place and action, as well as the way of thinking about the world and human existence, is evidenced by his letters, notes and his Studium o Hamlecie (A Study on Hamlet). Wyspiański created his particular variant of the modernist tragedy with its own epistemological goals and the language of axiology. His tragedies represent the philosophy of a borderline situation that allows the heroes to acquire tragic knowledge. Although both are set in the countryside, they go beyond the naturalistic convention and come close to a tragic miniature. The heroes of Klątwa and Sędziowie bravely fight against God identified with Fate, thus defending their dignity. In this way, they rise to the rank of tragic heroes. The peasant hero in his quest to know the Truth transcends his social status and becomes a universal man. Therefore, the discussed tragedies of Wyspiański can be regarded as an in-depth metaphysical reflection on the world, which experiences, in Friedrich Nietzsche’s words, the "death of God"

Codzienność kresowa utrwalona w pamięci, czyli Szczenięce lata Melchiora Wańkowicza

MARIA JOLANTA OLSZEWSKA, prof. dr hab. Zatrudniona w Zakładzie Literatury i Kultury Drugiej Połowy XIX wieku Uniwersytetu Warszawskiego. Autorka licznych rozpraw poświęconych literaturze Pozytywizmu i Młodej Polski. Wydała książki: Człowiek w świecie Wielkiej Wojny. Literatura polska z lat 1914–1919 wobec I wojny światowej. Wybrane zagadnienia (Warszawa 2004), W poszukiwaniu sensu. Szkice o literaturze polskiej XIX i XX wieku (Warszawa 2005), Słownictwo pism Stefana Żeromskiego (t. 10): W kręgu meteorologii i astronomii (Kraków 2007), Drogi nadziei. Polska proza historyczna z lat 1876–1939 wobec kryzysu kultury (Warszawa 2009).46749

Miasto z perspektywy Stefana Żeromskiego. Ulice, uliczki, zaułki i bruki. Rekonesans

Udostępnienie publikacji Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego finansowane w ramach projektu „Doskonałość naukowa kluczem do doskonałości kształcenia”. Projekt realizowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój; nr umowy: POWER.03.05.00-00-Z092/17-00

W pułapce wspomnień i pamięci. "Dom kobiet" Zofii Nałkowskiej

Zofia Nałkowska’s drama Dom kobiet (1930) is an ambiguous, multi-threaded and complex work. Dom kobiet can be read in various ways, i.e. as a moral, moral, psychological and even reflective-philosophical drama. It is a testimony of the writer's struggle not only with the patriarchal system and an attempt to settle accounts with male-female relations contained in the “bad love” formula, but it is also a work about the past, which becomes a trap for the protagonists of the drama. However, the most important considerations in this drama concern the relativity of interpersonal relations. The other person will always remain a mystery. Ultimately, Nałkowska's drama presents itself as a story about the impossibility of knowing the truth about another person and the world. Its meaning is deeply pessimistic. In this way Dom kobiet gains a philosophical dimension.       Dramat Zofii Nałkowskiej Dom kobiet (1930) jest dziełem niejednoznacznym, wielowątkowym i złożonym. Dom kobiet można czytać na różne sposoby, a więc jako dramat obyczajowy, moralny, psychologiczny, a nawet refleksyjno-filozoficzny. Jest świadectwem zmagań pisarki nie tylko z patriarchalnym systemem i próbą rozliczenia się ze stosunkami damsko-męskimi, zawartymi w formule „złej miłości”, ale również jest utworem o przeszłości, która staje się pułapką dla bohaterek dramatu. Najważniejsze jednak w tym dramacie rozważania dotyczą względności relacji międzyludzkich. Druga osoba pozostanie na zawsze tajemnicą. Ostatecznie dramat Nałkowskiej prezentuje się jako rzecz o niemożliwości poznania prawdy o drugiej osobie, jak i świecie. Jego wymowa jest głęboko pesymistyczna. W ten sposób Dom kobiet zyskuje wymiar filozoficzny