Rusticus i rusticitas Wieś i wieśniacy w tekstach prawa rzymskiego

The article discusses the main problems in regard to rural lands and peasants on the basis of primary sources on Roman private law. Roman law regulated signifi cant aspects of rural economy which tend to be overlooked by historians and philologists dealing with Roman agronomic literature, including rural lands in Italia (praedia rustica) as basic constituents (res mancipi) of Roman farms, farm slaves known as familia rustica, farm quadrupeds and rural servitudes (servitutes praediorum rusticorum), i.e. the right of foot passage (iter), the right of driving carriages (via), the right of driving cattle (actus) and the right of carrying water (aquaeductus). The term rusticitas is also used in the texts of Roman law to denote rural simplicity and ineptitude particularly as regards legal matters. Therefore, rusticitas was accepted as suff icient justifi cation for ignorance of the law, contrary to the ignorantia iuris nocet principle. The reason for that was indeed the rural simplicity, limited access to the law and a high illiteracy rate in rural areas

Kilka uwag o postępowaniu sądowym w Kodeksie Hammurabiego

Procedural law contained in the Code of Hammurabi does not constitute a separate set of norms and it pertains to criminal and civil lawsuits as defined today. The judiciary was interlinked withadministrative powers. The sovereign (king) was the chief justice; assemblies of elders or council meetings performed a prominent role. Current matters were attended to by numerous administrativeand police clerks. Everything was supervised by an appropriate deity. Proceedings were public and oral. However, forensic writers fulfilled an essential function as every element of proceedings had to be recorded. Written rulings and court transcripts were  particularly significant. In the Code, elements of statutory law and procedural descriptions, used in jurisprudence, and specifically examination of proofs are intermingled. Proofs chiefly included witness testimony and oaths by gods. As writing was common, documents written on clay tablets also constituted good evidence. A typical method of obtaining evidence was ordeal by water. Proceedings took place at trials with the participation of parties and ended with a sentence. Appealing to the sovereign was possible, but there was no formal procedure for appeals. Description of legal cases in the Code of Hammurabi shows that the rules of procedure were clear and obvious, and the objective of a case was to implement the idea of justice promoted by the sovereign. The Code of Hammurabi remains a historical testimony to the impressive legal culture in ancient Mesopotamia in this regard as well.Brak abstraktu w języku polski

Okupacja i prawo – antyczne i współczesne refleksje humanisty (Mieczysław Jastrun)

Mieczysław Jastrun, der polnische Dichter und Essayist (1903–1983), äußerte sich vielmalsüber das Grauen des Lebens unter der deutschen Okkupation. Das katastrophische Bild ist bei ihmmit der Einstellung eines die Menschenwürde verfechtenden Humanisten verbunden. Seine Aufmerksamkeitauf menschliche Probleme zu richten, blieb immer ein Jastruns eigenartiges Merkmal.Dazu gehörte auch das Recht, das von ihm als menschenfreundlich oder unmenschlich begriffenwar. Das Symbol des menschenfreundlichen und gerechten Rechts ist das dem unmenschlichenRecht der Okkupationszeit entgegengestellte römische Recht. Dieses Motiv kommt noch einigeMale in Essays und Erinnerungen von Jastrun wieder.Die Geschichte des antiken Roms und des ganzen Altertums wurden von ihm jedoch nicht idealisiert.Der Dichter gibt sich keinen Illusionen hin, dass das Recht im Altertum im Dienste der Gewaltund der Macht des Staates war. Andererseits, nach den Zeiten des Zweiten Weltkrieges und Faschismus,wo „prawo rzymskie przestało istnieć“ – „das römische Recht zu bestehen aufgehört hat“,sah er die Tradition des römischen Rechts in der Geschichte Europas als ein überzeitliches Symboldes humanitären Rechts, als eine große universelle ethische Metapher. Auf solch eine Art und Weisebegriffen ist es dem unmenschlichen, tyrannischen und unbarmherzlichen, insbesondere dem Rechtdes Okkupanten und im weiteren Sinn – dem Recht des totalitären Staates entgegengesetzt.Artykuł nie zawiera abstraktu w języku polski

Aequitas i iustitia w rzymskiej praktyce prawnej

Aequitas (equity) was part of the Roman conception of law (ius est ars boni et aequi), which in turn was, according to Roman jurists, grounded in justice (iustitia). The ideas of aequitas and iustitia in the broad sense are also found in various Latin legal phrases, a selection of which is cited in this article. They constitute significant arguments and topics in legal reasoning and justification even today. Some criteria of equity and justice can also be seen in how the concepts of aequitas or iustitia are applied to different situations (cases) or legal institutions (examples in the article). The most evident reference to aequitas in Rome was in the Praetor’s Edict and, consequently, it was the Praetor’s law, practically enforced in court, that turned into the main equity tendency in Roman law. Praetors were supported by the strongly deliberative activity of Roman jurisprudence. As a result, lawyers occupied the already accepted role of priests of law and justice (sacerdotes iustitiae). The discussed concepts were thus an expression of a creative approach to statutory interpretation. They stressed what was socially, morally and legally good, right and just, in the application of law. The idea of equity, conveyed by Roman law, eventually became a fundamental thesis of European legal culture.Aequitas (słuszność) była częścią rzymskiego pojęcia prawa (ius est ars boni et aequi), które w koncepcji rzymskiej wywodziło się od sprawiedliwości (iustitia). Słuszność i sprawiedliwość w szerszym znaczeniu można odnaleźć w wielu sentencjach i regułach prawa rzymskiego, przytoczonych w niniejszym artykule. Tworzyły one ważne również dzisiaj argumenty i topiki w rozumowaniach oraz uzasadnieniach prawniczych. Kryteria słuszności i sprawiedliwości stosowane były ponadto przez jurystów rzymskich przy rozstrzyganiu konkretnych przypadków prawnych (kazusów – przykłady w tekście). Najwyraźniej odwoływał się w Rzymie do aequitas edykt pretorski. W rezultacie to właśnie prawo pretorskie, stosowane praktycznie w procesie, stało się głównym nurtem słusznościowym w prawie rzymskim. Za pretorami stała silnie działalność rzymskiej jurysprudencji, zmierzającej w ogólności do realizowania sprawiedliwości oraz upowszechniania zasad dobra i słuszności. W ten sposób juryści w swej praktycznej działalności pełnili rolę kapłanów prawa i sprawiedliwości (sacerdotes iustitiae). Idea słuszności, niesiona przez prawo rzymskie, stała się z czasem fundamentalną tezą europejskiej kultury prawnej

Aulus Gellius, Noctes Atticae 2,24. De vetere parsimonia; deque antiquis legibus sumptuariis – Aulus Gelliusz, Noce Attyckie 2,24. O dawnej oszczędności i o starożytnych ustawach dotyczących wydatków. Przekład: Aldona Rita Jurewicz, Maria Piechocka-Kłos. Wstęp: Maria Piechocka-Kłos. Komentarz: Aldona Rita Jurewicz, 2012

Aulus Gellius, Noctes Atticae 2,24. De vetere parsimonia; deque antiquis legibus sumptuariis – Aulus Gelliusz, Noce Attyckie 2,24. O dawnej oszczędności i o starożytnych ustawach dotyczących wydatków. Przekład: Aldona Rita Jurewicz, Maria Piechocka-Kłos. Wstęp: Maria Piechocka-Kłos. Komentarz: Aldona Rita Jurewicz, 201

Witold Wołodkiewicz, Maria Zabłocka, "Prawo rzymskie. Instytucje", wyd. 7 poprawione i rozszerzone, C.H. Beck, Warszawa 2023

Recenzja książki: Witold Wołodkiewicz, Maria Zabłocka, "Prawo rzymskie. Instytucje", wyd. 7 poprawione i rozszerzone, C.H. Beck, Warszawa 2023, ss. 449