Młodopolskiej poezji kłopoty z nieskończonością (Kazimierz Tetmajer, Leopold Staff, Tadeusz Miciński)

Udostępnienie publikacji Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego finansowane w ramach projektu „Doskonałość naukowa kluczem do doskonałości kształcenia”. Projekt realizowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój; nr umowy: POWER.03.05.00-00-Z092/17-00

Artura Hutnikiewicza badania nad Młodą Polską

Artykuł prezentuje analizę najważniejszych dzieł Artura Hutnikiewicza poświęconych literaturze Młodej Polski. Autor rozważa ich miejsce na tle współczesnych dyskursów poświęconych literaturze i sztuce tej epoki, wyróżnia główne tematy i problemy badawcze obecne w pracach Hutnikiewicza

In the Sleaved Fabric of Centuries: On Polish Literature of a Cultural Watershed

In its thematic preoccupations, the present study follows in the footsteps and continues my previous book dedicated to literature of—broadly understood—modernism (Between Initiation and Nothingness. Studies in Modern ist Literature, 2013). I reconstruct and reconsider something that to a certain degree has already been examined critically, namely the status of the Young Poland Movement literature in the dynamic structure of modernism (Part I). I also reflect upon the characteristic features of modernism—its need to pose questions of paramount importance, which bring along with them spiritual anxiety rather than unequivocal answers. It is against this background that I examine certain tendencies observable within the genre of modern “Catholic novel,” which offers mainly consolation for the readers but at the same time iso lates them from the significance of twentieth century “accursed problems” (Part VII). Stefan Grabiński’s works, which fuse modern thinking with the daemonic and the esoteric, are situated on the other end of the above sketched spectrum. The “conflicted” encounter of the two discourses is examined in Part VI. Important emendations to the contemporary picture of the religious awareness in the examined epoch, the issue which I subjected to some preliminary critical refection in From the Emptiness of Heaven to the Religion of Life: Christian Elements in the Literature of Young Poland Movement (2001), are introduced in Part III. The most extreme examples of the contention be-tween modernist artists and the canonical reception of Christianity can be observed in catastrophic and extremely pessimistic revaluations proposed by Kornel Makuszyński’s poetry, in the figure of Salome from Kasprowicz’s Hymns, in the gnostic character of Żeromski’s prose, or in the provocative “Christology” of Stanisław Brzozowski. The unchanging contemporary interest in the works of Tadeusz Miciński and the still growing number of monograph studies and academic articles dedicated to his writings are invitations to a much more synthetic reflection (see two texts in Part IV), but they also demonstrate that a new critical perspective on the author of Nietota is not only possible but required (see the text about Miciński’s feminocentrism). My present study, to a greater degree than it was in my previous books, gives prominence to the groundbreaking and transitional character of modernism. It is discussed in detail in Parts II and V. The studies included in Part II give prominence to the most essential issue, i.e., to epistemological potential—particularly in the context of philosophical dilemmas—of the modernist imagination and its poetic discourses. I argue that the contemporary discussion on this issue is far too “intricate.” Without attempting to outline this discussion or providing my own definite, conclusive remarks, I concentrate on two aspects of the problem at hand: I interpret various poetic approximations of the “infinity” and look into different variations of “apophatic” and “negative” discourse. The part dedicated to vitalism in Polish modern literature (more specifically: to the absence of it) is, in my intention, polemical towards the most prevalent, contemporary views. It also offers a preliminary characteristic of what I refer to as Polish “mortalism” (or “cryptomortalism”). The material included in Part V can be viewed in an analogical manner, i.e. as a preliminary sketch to a possible, separate monograph study. These days the literary cycle as a genre is subject to a thorough critical examination. The literature of the Young Poland Movement gives an abundance of diverse material for such an examination. Arguably, its poetry, especially if we com pare it with the poetry of the interwar period, is notable for its outstandingly sophisticated organization of literary cycles. Some of the texts included in the present study were first published in volumes of post-conference proceedings. In the present edition, the bibliography has been updated and adjusted to the same editorial format. None of the articles that I offer to the reader has been included in my own previous publications.Książka finansowana ze środków Wydziału Filologicznego Uniwersytetu w Białymstoku.WOJCIECH GUTOWSKI – historyk literatury, profesor zwyczajny Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego (1998–2014; obecnie, od 2014 r. emeryt, wcześniej: 1969–1998 pracownik Uniwersytetu Mikołaja Kopernika), kierownik Katedry Polskiej Literatury Nowoczesnej i Ponowoczesnej, swoimi zainteresowaniami badawczymi obejmuje literaturę polską ostatnich trzech stuleci, przede wszystkim skupiając uwagę na epoce Młodej Polski. Jest autorem licznych rozpraw, szkiców, dotyczących m.in. nowoczesnej wyobraźni i świadomości estetycznej, tematyki erotycznej (i szerzej: egzystencjalnej, skupionej wokół „sytuacji granicznych”), motywów sakralnych, literackich konstrukcji cyklicznych. W jego dorobku znajdują się studia syntetyczne, dotyczące całości epoki, jak i opracowania poszczególnych problemów w twórczości m.in. A. Mickiewicza, J. Słowackiego, Z. Krasińskiego, T. Micińskiego, S. Przybyszewskiego, J. Kasprowicza, L. Staffa, S. Grabińskiego, T. Różewicza, J. Iwaszkiewicza, Z. Herberta Opublikował książki monograficzne (W poszukiwaniu życia nowego. Mit a światopogląd w twórczości Tadeusza Micińskiego, 1980; Nagie dusze i maski. O młodopolskich mitach miłości, 1992, 2 wyd. 1997; Z próżni nieba ku religii życia. Motywy chrześcijańskie w literaturze Młodej Polski, 2001) oraz zbiory studiów i szkiców (Pasje wyobraźni. Szkice o literaturze romantyzmu i Młodej Polski, 1991; Wśród szyfrów transcendencji. Opublikował książki monograficzne (W poszukiwaniu życia nowego. Mit a światopogląd w twórczości Tadeusza Micińskiego, 1980; Nagie dusze i maski. O młodopolskich mitach miłości, 1992, 2 wyd. 1997; Z próżni nieba ku religii życia. Motywy chrześcijańskie w literaturze Młodej Polski, 2001) oraz zbiory studiów i szkiców (Pasje wyobraźni. Szkice o literaturze romantyzmu i Młodej Polski, 1991; Wśród szyfrów transcendencji. Szkice o sacrum chrześcijańskim w literaturze polskiej XX wieku, 1994; Mit – Eros – Sacrum. Sytuacje młodopolskie, 1999; Wprowadzenie do Xięgi Tajemnej. Studia o twórczości Tadeusza Micińskiego, 2002;Konstelacja Przybyszewskiego, 2008; Między inicjacją a nicością. Studia i szkice o literaturze modernizmu, 2013). Jest także edytorem twórczości T. Micińskiego (Poematy prozą, 1985; Wybór poezji, 1999; Xiądz Faust, 2008) oraz współedytorem dwóch tomów Pism rozproszonych, t. 1: Eseje i publicystyka 1896–1908 (Białystok 2017) wespół z dr M. Bajko oraz tomu 2: Eseje i publicystyka 1909–1914 (Białystok 2018) wespół z dr U. M. Pilch.Braun K., Dzień świadectwa. Poznań 2005.Brzozowski S., Komentarze poetyckie, wybór i wstęp M. Wyka, oprac. M. Urbanowski, Kraków 2001.Grabiński S., Utwory wybrane, t, 1–3, oprac. A. Hutnikiewicz, Kraków 1980.Grabski M., Ksiądz Rafał (2010, Ksiądz Rafał. Niespokojne czasy (2011).Grzegorczyk J., [cykl] Przypadki księdza Grosera [Adieu, Trufle, Cudze pole] 2002–2007, Perła [2016].Hulewicz J., Aruna, Kościanki – Poznań 1924; Joachim Achim, Kościanki 1920; Kain, Poznań 1920.Kasprowicz J., Utwory literackie, t. 4 w: Tenże, Pisma zebrane, oprac. R. Loth, Kraków 1984.Leśmian B., Poezje zebrane, oprac. J. Trznadel, Warszawa 2010.Miciński T., Nauczycielka, wersja 1 w: „Czas” 1894; wersja 2 w: T. Miciński, Dęby czarnobylskie, Warszawa 1911; Nietota. Księga tajemna Tatr, Warszawa 2007; Utwory dramatyczne, oprac. T. Wróblewska. 4, W mrokach złotego pałacu czyli Bazilissa Teofanu, Kraków 1978; Xiądz Faust. Powieść, oprac. W. Gutowski, Kraków 2008; Walka o Chrystusa, wstęp, oprac. tekstu, przypisy M. Bajko, Białystok 2011; Wita, Warszawa 1930; Wybór poezji, wstęp i oprac. W. Gutowski, Kraków 1999.Miłosz Cz., Wiersze wszystkie, Kraków 2011.Przerwa-Tetmajer K., Poezje, Warszawa 1980.Przybyszewski S., Dzieci nędzy, Warszawa 2013.Pseudo-Dionizy Areopagita, Teologia mistyczna, w: Tenże Pisma teologiczne. Imiona Boskie. Teologia mistyczna. Listy, przeł. M. Dzielska, Kraków 1997.Schopenhauer A., Świat jako wola i przedstawienie, przeł. J. Garewicz, t. I, Warszawa 1994.Stachura E., Poezja i proza, t. 1–5, Warszawa 1982.Staff L., Poezje zebrane, t. 1, Warszawa 1961.Żeromski S., Przedwiośnie, Warszawa 1964.Badowska K., „Godzina cudu”. Miłość i erotyzm w twórczości Stanisława Przybyszewskiego, Łódź 2011.Barrow D., Książka o niczym, przeł. Ł. Lamża, Kraków 2015.Bolecki W., Modalności modernizmu. Studia, analizy, interpretacje, Warszawa 2012.Bolewski J. SI, Nic jak Bóg. Postacie iluminacji Wschodu i Zachodu, Warszawa 1992.Czabanowska-Wróbel A., Złotnik i śpiewak. Poezja Leopolda Staffa i Bolesława Leśmiana w kręgu modernizmu, Kraków 2009.Cykl literacki w Polsce, pod red. K. Jakowskiej, B. Olech i K. Sokołowskiej, Białystok 2001.Gutowski W., Konstelacja Przybyszewskiego, Toruń 2008.Tegoż, Między inicjacją a nicością. Studia i szkice o literaturze modernizmu, Bydgoszcz 2013.Tegoż, Nagie dusze i maski. O młodopolskich mitach miłości, Kraków 1997.Tegoż, Wprowadzenie do Xięgi Tajemnej. Studia i szkice o twórczości Tadeusza Micińskiego, Bydgoszcz 2001.Tegoż, Z próżni nieba ku religii życia, Kraków 2008.Hodrova D., Le Roman initiatique, „Zagadnienia Rodzajów Literackich”, XXXIX, z. 1–2.Hutnikiewicz A., Żeromski, Warszawa 1983.Tegoż, Młoda Polska, Warszawa 1994.Tegoż, Twórczość literacka Grabińskiego (1887–1936), Toruń 1959.Igliński G., Świadomość grzechu, cierpienia i śmierci w „Hymnach” Jana Kasprowicza, Olsztyn 1999.Jocz A., Przypadek „osy rozbójniczej”. Rozważania o gnostycyzmie i neognozie w literaturze polskiej przełomu XIX i XX wieku, Poznań 2009.Ławski J., Wyobraźnia lucyferyczna. Szkice o poemacie Tadeusza Micińskiego „Niedokonany. Kuszenie Chrystusa Pana na pustyni”, Białystok 1995.Tegoż, Erudycja – indywiduacja – inicjacja. O „Xiędzu Fauście” Tadeusza Micińskiego, w: Z problemów prozy – powieść inicjacyjna, pod red. W. Gutowskiego i E. Owczarz, Toruń 2001.Tegoż, Ukrzyżowanie Prometeusza. Przemiany mitu w „Xiędzu Fauście” Tadeusza Micińskiego, w: Mity Śródziemnomorza w kulturze XIX i XX wieku, pod red. J. Ławskiego i K. Korotkicha, Białystok 2008.Podraza-Kwiatkowska M., Symbolizm i symbolika w literaturze Młodej Polski, Kraków 1976 i wyd. następne.Tejże, Somnambulicy – dekadenci – herosi, Kraków 1985.Tejże, Wolność i transcendencja. Studia i eseje o Młodej Polsce, Kraków 2001.Tejże, „Bacz, o człowiecze, co głęboka noc rzecze”. Z rozważań nad literackim doświadczeniem nocy, w: Labirynty – kładki – drogowskazy. Szkice o literaturze od Wyspiańskiego do Gombrowicza, Kraków 2011.Popiel M., Oblicza wzniosłości. Estetyka powieści młodopolskiej, Kraków 1999.Próchniak P., Pęknięty płomień. O pisarstwie Tadeusza Micińskiego, Lublin 2006.Stala M., Pejzaż człowieka. Kraków 1994.Stulecie Młodej Polski, praca zbior. pod red. M. Podrazy-Kwiatkowskiej, Kraków 1995.Walas T., Dynamika wewnętrzna światopoglądu Młodej Polski, w: Porównania. Studia o kulturze modernizmu, pod red. R. Zimanda, Warszawa 1983.Wokół nihilizmu, praca zbior. pod red. G. Sowińskiego, Kraków 2001.Granice „mocne”, „ostre” czy zanikające? Spór o znaczenie polskiego fin de siecle’u, w: Literackie zmierzchy dziewiętnastowieczności, pod red. S. Brzozowskiej i A. Mazur, Opole 2013Młoda Polska według Czesława Miłosza, w: Pogranicza, cezury, zmierzchy Czesława Miłosza, studia pod red. A. Janickiej, K. Korotkicha, J. Ławskiego, Białystok 2012, s. 329–341.Artura Hutnikiewicza badania nad Młodą Polską, „Przegląd Artystyczno-Literacki” 1996, nr 3, s. 12–16.Młodopolskiej poezji kłopoty z nieskończonością (Kazimierz Tetmajer, Leopold Staff, Tadeusz Miciński), w: Przekleństwo i harmonia nieskończonego. Z zagadnień literatury Młodej Polski i epok późniejszych, pod red. K. Badowskiej, Łódź 2014, s. 13–67.Wątpliwa hipoteza witalizmu w polskiej literaturze nowoczesnej, w: Młodopolski witalizm, modernistyczne witalizmy, pod red. A. Czabanowskiej-Wróbel i U. M. Pilch, Kraków 2016, s. 35–61.Młoda Polska w „obłoku niewiedzy”. Uwagi do wczesnomodernistycznych nihilologii, w: Światopoglądy modernizmu. Literatura lat 1890–1918, pod red. K. Badowskiej i K. Kołodziej, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, Łódź 2016, z. 3 (33), s. 51–107.Problem tekstu kontr-biblijnego w epoce Młodej Polski. Uwagi wstępne, w: Biblia w literaturze polskiej. Romantyzm – pozytywizm – Młoda Polska, pod red. E. Jakiela i J. Mossakowskiego, Gdańsk 2013, s. 197–218.„Dies irae” autora „Bezgrzesznych lat”. Meandry wyobraźni religijnej w młodopolskiej poezji Kornela Makuszyńskiego, w: Literatura niewyczerpana. W kręgu mniej znanych twórców polskiej literatury lat 1863–1914, pod red. K. Fiołka, Kraków 2014, s. 451–464.„Salome” Kasprowicza, czyli kreacja w śmierci, w: Jan Kasprowicz. W siedemdziesięciolecie śmierci, pod red. Jana Kaczyńskiego, Olsztyn 1999, s. 133–140.Tropy gnostyczne w twórczości Stefana Żeromskiego, w: Żeromski. Tradycja i eksperyment, idea i układ J. Ławski, pod red. A. Janickiej, A. Kowalczykowej, G. Kowalskiego, Białystok–Rapperswil 2013.Chrystus Stanisława Brzozowskiego, w: Stanisław Brzozowski. Powroty, pod red. D. Trześniowskiego, „Radomskie Monografie Filologiczne”, nr 1 (2), Radom 2013.Walkiria-pszczoła – kobieta jako figura pełni. Feminocentryzm Tadeusza Micińskiego, „Ruch Literacki” 2016, nr 1, s. 3–27.Tadeusza Micińskiego zmagania z prozą, w: Czytać Tadeusza Micińskiego. Studia, pod red. A. Czyża, M. Pliszki, S. Sobieraja, Siedlce 2016, s. 17–48.Architektonika światów przedstawionych w powieściach Tadeusza Micińskiego, w: Proza Tadeusza Micińskiego, wstęp J. Ławski, pod red. M. Bajki, W. Gutowskiego, J. Ławskiego, Białystok 2017, s. 31–83.„W mroku gwiazd” w kontekście innych cyklów poetyckich Młodej Polski, w: Polski cykl liryczny, pod red. K. Jakowskiej i D. Kuleszy, Białystok 2008, s. 109–126.Konstrukcje cykliczne w poezji Jana Kasprowicza, w: Jego świat. 150-lecie urodzin Jana Kasprowicza, pod red. G. Iglińskiego, Olsztyn 2011, s. 21–40.Leśmianowski eros w poetyckich cyklach zaklęty, w: Leśmian nowoczesny i ponowoczesny, pod red. B. Grodzkiego i D. Trześniowskiego, „Radomskie Monografie Filologiczne”, Radom 2012, nr 1, s. 39–55.Z księgi przeczuć. Wstęp do Leśmianowskiej poetyki marzenia, w: Stulecie „Sadu rozstajnego”, pod red. U. M. Pilch i M. Stali, Kraków 2014, s. 101–115.Cykl prozy spowiedniczej – konstrukcja czy ekspresja? Na przykładzie Stygmatu Marii Krzymuskiej, w: Cykl literacki w Polsce, pod red. K. Jakowskiej, B. Olech i K. Sokołowskiej, Białystok 2001, s. 203–210.Cykle narracyjne w „Xiędzu Fauście” Tadeusza Micińskiego, w: Cykl i powieść, pod red. K. Jakowskiej, D. Kuleszy i K. Sokołowskiej, Białystok 2004, s. 155–166.Aspekty inicjacyjne prozy Stefana Grabińskiego, „Litteraria Copernicana”, Grabiński, pod red. A. Mianeckiego i T. Pudłockiego, Toruń 2013, nr 1, s. 10–41.Ku pokrzepieniu serc? Możliwości i funkcje „sacro-realizmu” w prozie polskiej początku XXI wieku, w: Sacrum na nowo poszukiwane. O literaturze polskiej po 1989 roku, pod red. M. Ołdakowskiej-Kuflowej, L. Giemzy, Lublin 2015, s. 153–180

Association between Asymptomatic Unilateral Internal Carotid Artery Stenosis and Electrophysiological Function of the Retina and Optic Nerve

Purpose. This study was designed to assess retinal and optic nerve bioelectrical function in patients with unilateral asymptomatic but hemodynamically significant internal carotid artery stenosis (ICAS). Methods. Forty-two subjects with a diagnosis of unilateral ICAS and 34 controls were analyzed. Full-field electroretinogram (ERG), pattern electroretinogram (PERG), and pattern visual-evoked potentials, as well as optical coherence tomography and ophthalmological examination, were performed. Data analysis included eyes ipsilateral to ICAS (EIS) and eyes contralateral to ICAS (ECS). Results. Intraocular pressure was significantly decreased in EIS and ECS compared to that in the controls. In the macula, both the cube average thickness and cube volume values were significantly reduced both in EIS and ECS compared to those in the controls. Similarly, PERG P50 and N95 wave amplitudes were significantly smaller in EIS and ECS compared to those in the controls. The ERG rod b-wave and rod-cone a-wave amplitudes were decreased, and implicit times were significantly prolonged, whereas the OP wave index was reduced in EIS compared to that in the controls. No differences in IOP, OCT, or ERG and PERG parameters were identified between EIS and ECS. Conclusions. Our study demonstrated that retinal bioelectrical function is negatively affected by ICAS despite the absence of objective clinical signs and symptoms of ocular ischemia

A Sketch for Zbigniew Herbert's Erotic (that never was?)

The article is a successful attempt at filling a serious „gap” in Herbertology. The lack in Herbert's poetry of directly expressed erotic motifs, or even of more broadly understood love themes is treated by the author as an „absence” that is significant. The ambiguity of the question-answer in the title organises the argument that consistently aims at revealing the deep senses in Herbert's poetry, which are generally unnoticed. Assuming the role of a „suspicious critic” the author asks about the „rules of shifting erotica to other thematic areas, about symbolic ciphers and transformations”. Degrading the myth of the woman in Herbert's poetry turns out to be a point of departure for a peculiar transgression of femininity from the position of anima to the archetypal magna mater, understood as the maternal „sources” of existence

Walkiria-pszczoła – kobieta jako figura pełni. Feminocentryzm Tadeusza Micińskiego

The article deals with the hitherto underrated signifi cance of female characters in the work of Tadeusz Miciński (1874–1918), an outstanding poet, playwright, novelist and publicist of the Young Poland movement. Miciński’s women (i.e. Empress Theofanu and, fi rst of all, Vita and Imogen) seem to hold the key to his idea of the ‘complete human being’. It is an ideal that attracts men, but they still need to put in much more effort to attain it. The article focuses on the metaphor of Valkyrie the Bee which appears quite prominently in Vita [1926], but also in his other novels. It brings together the ideas of heroic struggle culminating in a dramatic, noble deed (a life of passion and lofty idealism, driven by a ambition to dominate and a rebellious energy that knows no bounds) and dedicated work (self-renouncing, humble work among the down-and-outs). Miciński’s work explores both the necessity and the diffi culties of reconciling these two ideals that are presented through symbolic characters with authentic lives. They are sensitive both to the religious and metaphysical dimension of human existence as well as the problems of social and national life (e.g. the title character of Vita or Imogen of the novel Father Faust). However, in Miciński’s late fi ction the complex ambiguity of the Valkyrie symbolism is reduced to a projection of unequivocal ideological fi gures (e.g. Vita in The Polish Thermopylae)

En présence de „la mort de Dieu”. Les propositions de la Jeune Pologne

L'auteur analyse plusieurs formes de l'expérience de „la mort de Dieu”, profondement enracinée dans la conscience du XIX-e siècle (Jean Paul, Hegel, Heine, Nietzsche). Les écrivains polonais de la Jeune Pologne expliquaient parfois „la mort de Dieu” comme un élément évident de l'évolution de la culture (p. ex: T. Miciński La nuit du rabbin, B. Leśmian Bonhomme de neige). Ils percevaient plus souvent „la mort de Dieu” comme l'événement décisif augmentant le catastrophisme décadant (p. ex: J. Kasprowicz, T. Miciński, K. Przerwa--Tetmajer, A. Szandlerowski). L'expérience du désespoir et de la solitude était exprimée par de nombreuses images du vide, de la vacuite, du désert, des cimetières et les actions du „vide actif”. Les propositions de L. Staff (Adam) et de M. Komornicka (Seigneur expire) occupent une place particulière. Staff perçoit „la mort de Dieu” comme une condition de la naissance de l'Homme-Dieu. Dans le texte de Komornicka, Dieu est tué par le vide du monde qu'il a créé, ce qui annonce Son régénération et l'intensification de la vie

Aspekty inicjacyjne prozy Stefana Grabińskiego

Initiation Aspects of Stefan Grabiński’s ProseAbstractThe article presents various initiation forms and themes in Stefan Grabiński’s prose. In his short stories they appear in fragments, in traces, and take on the shape of – so common in modern literature – anti-initiation, leading the main characters towards the discovery of the deepest sense of existence (which turns out to be beset by irrational, hostile forces) that finds fulfilment in death (in destructive transgression). The main themes, which in short stories play the role of media that direct the main characters towards a negative initiation (anti-initiation), are primarily motion (e.g. railway motion in Demon ruchu [The Motion Demon] from 1919) and fire (in Księga ognia [The Book of Fire] from 1922). The analysis of initiation plots developed in Grabiński’s stories presents two opposite visions of the world: “the closed one”, in which the development of the initiating plot points to the objective, final, “ultimate” metaphysical and moral order (Cień Bafometa [Shadow of Baphomet] from 1926; Klasztor i morze [Cloister and Sea] from 1928) and “the open one” that unveils either the polysemantic insolvability of inspiring experience (Salamandra [Salamander] from 1924) or the shaping of creative personality, “the new Sisyphus” fighting with fate (Wyspa Itongo [Itongo Island] from 1936).</p

Tadeusza Micińskiego zmagania z prozą

The starting point in this article is the reflection on the creative processes indicating the struggle of Miciński, the visionary and prophet, with prose forms. As a result of these actions, the writer was blurring the boundaries between literature and existence, both in historical and metaphysical dimensions. As the peak of Miciński’s achievements, in the field of prose, the author of the article recognizes two novels: Nietota. Księga tajemna Tatr (1910) and Xiądz Faust (1913), and he considers them as the duology created by an universalist visionary who is not restricted by any rules of the genre. This duology was supposed to be a modern "secret book" that joins together genesis perspective (Nietota) and eschatological vision (Xiądz Faust). An important role is played by the construction of symbolic space, enclaves of initiation and transformation which have been confronted with analogous structures in modern literature (i.a.: Thomas Mann: The Magic Mountain, Joseph Conrad: Heart of Darkness). The analysis leads to the essential conclusion – the duology of Miciński can be read in two ways: 1) as a proposal of endless, risky search for meaning and fulfilment that is never fully found, and 2) as a suggestion of performance, man's encounter with Transcendence – in perspective the Important role is played by the construction of esoteric symbolic space preventing expression

Young Poland in a “cloud of unknowing”. Notes on early modernist nihilologies

The article presents interpretations of various manifestations of “negative cognition” (apophatic) in the literature of early modernism (Young Poland). Negative cognition (which has a rich tradition and dates back to ancient times) on the threshold of modernity, emerged as a response to the crisis of scientist and religious awareness. Found in works by Tadeusz Miciński, Kazimierz Przerwa Tetmajer, Bolesław Leśmian, Jerzy Hulewicz, it takes many forms: from agnosticism, through diverse approaches to the category of “Mystery” to the principle of silence as evidence of belief in the inability to express not only the Transcendence, but any knowledge of reality. The author examines the issue of “the unknowable” in three thematic areas: the subject (I), God, and the world. The final part of the paper contains reflections on silence as the equivalent of shouting, significant for expressionism