7 research outputs found

    Educação ambiental na alfabetização de trabalhadores de cooperativas de resíduos sólidos : por um resgate de elos submersos

    Get PDF
    Tese (doutorado)—Universidade de Brasília, Faculdade de Educação, Programa de Pós-Graduação em Educação, 2016.Este trabalho teve como objetivo analisar a contribuição da Educação Ambiental para alfabetização e formação humana junto a uma turma de trabalhadores em uma cooperativa de catadores de resíduos sólidos na cidade de Goiânia. Traz como tema central “Educação Ambiental na Alfabetização de Trabalhadores de Cooperativas de Resíduos Sólidos: por um resgate de elos submersos”. Buscou-se identificar na pesquisa as possíveis interfaces entre a Educação Ambiental e a Educação Popular, tendo como referência a transversalidade, conforme Barbier, e a educação libertadora, proposta por Paulo Freire. As questões de pesquisa buscam investigar a contribuição da Educação Ambiental para uma aprendizagem significativa na alfabetização de adultos trabalhadores de cooperativas de resíduos sólidos e o papel das estratégias ecopedagógicas para a formação humana emancipatória de alfabetizandos trabalhadores de cooperativas de resíduos sólidos. A experiência de alfabetização foi realizada em uma comunidade de catadores que reside no entorno da cooperativa Acop, na periferia da cidade de Goiânia. A observação participante, a roda de conversa e entrevistas semiestruturadas foram os procedimentos utilizados na construção dos dados. Esta pesquisa se insere no âmbito da pesquisa qualitativa com opção pela pesquisaação e pesquisa participante, desenvolvida por meio de estratégias metodológicas diversificadas e oficinas ecopedagógicas que possibilitassem o aprendizado da leitura, da escrita e das operações matemáticas a partir dos saberes trazidos pelos educandos trabalhadores de cooperativas de resíduos sólidos. Como estratégia de formação, utilizamos a sensibilização, a criatividade e a linguagem poética, como formas de abordagem do conhecimento, a fim de resgatar o potencial de aprendizagem desses educandos, a autoestima e a ampliação da percepção de si e do mundo. A pesquisa revelou o distanciamento entre a vida escolar e a vida daquela comunidade. A persistência foi a maneira possível para fazer a aproximação entre o mundo dos catadores e o da escola, despertando-lhes o desejo de aprender a ler e a escrever. A experiência realizada nesta pesquisa, com o grupo dos catadores, criou vínculos e mobilizou o desejo de que a turma não fosse encerrada, o círculo de cultura se apresenta com possibilidade de dar continuidade aos encontros daquele grupo. A experiência vivida trouxe significativos resultados, pois proporcionou transformações a partir da ampliação da percepção de si na interação afetuosa com a água, o ar, as plantas e com os outros seres, na relação com o meio ambiente. Deste modo, ressalta-se a importância da contribuição da EA para a efetivação de uma educação transformadora, fortalecendo os princípios da EP. Elos de compromisso para mudanças sociais que alimentem a vida no Planeta Terra.This study aimed at analyzing the contribution of Environmental Education for human education and literacy among a group of cooperative solid waste collectors in the city of Goiânia. Its central theme is "Environmental Education in Literacy of Cooperative Solid Waste Collectors: towards the rescue of underlying bonds". In this research, we identified the possible interfaces between Environmental Education and Popular Education, having transversality as a reference, according to Barbier, and freedom education, as posited by Paulo Freire. The research questions seek to investigate the contribution of Environmental Education towards a significant learning in adult literacy for cooperative solid waste collectors and the role of ecopedagogic strategies for emancipatory human education for literacy of participanting solid waste cooperative collectors. The experience of literacy was held in a community of collectors living in the surroundings of the ACOP, on the outskirts of Goiânia. Data was collected from procedures such as participant observation, conversation groups, and semi-structured interviews. This is a qualitative action/participating research developed through several methodological strategies and ecopedagogic workshops which enable learning the following skills: reading, writing, and mathematical operations from the knowledge brought by the students working as solid waste collectors. As an educational strategy, awareness, creativity, and poetic language were used as forms of approaching knowledge, in order to rescue the learners’ potential, self-esteem and broadening perception of both oneself and the world. The research revealed the gap between the school and community lives. Persistence was the way to shorten distance between the collectors’ world and their school, driving their desire to learn, read, and write. The experience in this research study, with the group of collectors, established bonds and made them wish their classes were not over. The culture circle is likely to continue as group meetings. Experience shared has brought significant outcomes since it has provided them with transformation concerning a widened perception of oneself and in the affective interaction with water, the air, the plants and with other creatures, in their relationship with the environment. Thus, we highlight the importance of EA in contributing to building transformational education, strengthening EP’s principles. Bonds of commitment towards change feeding life on the Earth.Este trabajo tuvo como objetivo analizar la contribución de la Educación Ambiental para la alfabetización y formación humana junto a un grupo de trabajadores en una cooperativa de recogedores de residuos sólidos en la ciudad de Goiânia. Trae como tema central “Educación Ambiental en la Alfabetización de Trabajadores de Cooperativas de Residuos Sólidos: por un rescate de vínculos sumergidos”. Se ha buscado identificar en la investigación las posibles interfaces entre la Educación Ambiental y la Educación Popular, teniendo como referencia la transversalidad, conforme Barbier, y la educación libertadora, propuesta por Paulo Freire. Las cuestiones en pauta buscan investigar la contribución de la Educación Ambiental para un aprendizaje significativo en la alfabetización de adultos trabajadores de cooperativas de residuos sólidos y el papel de las estrategias ecopedagógicas para la formación humana emancipadora de estos alfabetizandos. La experiencia de alfabetización fue realizada en una comunidad de recicladores que reside en el entorno de la cooperativa Acop, en la periferia de la ciudad de Goiânia. La observación participante, la rueda de conversación y entrevistas semiestructuradas fueron los procedimientos utilizados en la construcción de los datos. Esta investigación se insiere en el ámbito de la investigación cualitativa con opción por la investigación-acción e investigación participante, desarrollada por medio de estrategias metodológicas diversificadas y oficinas eco pedagógicas que permitieran el aprendizaje de la lectura, de la escrita y de las operaciones matemáticas a partir de los saberes traídos por los educandos trabajadores de cooperativas de residuos sólidos. Como estrategia de formación, utilizamos la sensibilización, la creatividad y el lenguaje poético, como formas de abordaje del conocimiento, a fin de rescatar el potencial de aprendizaje de esos educandos, la autoestima y la ampliación de la percepción de sí y del mundo. La investigación ha revelado el distanciamiento entre la vida escolar y la vida de aquella comunidad. La persistencia fue la manera posible para hacer la aproximación entre el mundo de los recicladores y el de la escuela, despertándoles el deseo de aprender a leer y escribir. La experiencia realizada en esta investigación, con el grupo de recicladores, ha creado vínculos y ha movilizado el deseo de que el grupo no fuera encerrado, el círculo de cultura se presenta con posibilidad de continuar con los encuentros de aquel grupo. La experiencia vivida ha traído significativos resultados, ya que ha proporcionado transformaciones a partir de la ampliación de la percepción de sí en la interacción afectuosa con el agua, el aire, las plantas y con los otros seres, en la relación con el medio ambiente. De este modo, se destaca la importancia de la contribución de la EA para la concreción de una educación transformadora. Fortaleciendo los principios de la EP. Vínculos de compromiso para cambios sociales que alimenten la vida en el Planeta Tierra

    The environmental education in the sustainability of life in a literacy experience of waste pickers

    Get PDF
    [Resumo] Inserido no universo da educação ambiental este artigo apresenta uma discussão, decorrente de uma pesquisa de doutorado, sobre a contribuição da Educação Ambiental para alfabetização e formação humana junto a uma turma de trabalhadores em uma cooperativa de catadores de resíduos sólidos na cidade de Goiânia, Goiás, Brasil. A experiência buscou interfaces entre a Educação Ambiental (EA) e a Educação Popular (EP), tendo como referência a transversalidade, conforme René Barbier, e a educação libertadora, na concepção de Paulo Freire. A observação participante, a roda de conversa e as entrevistas semiestruturadas foram procedimentos utilizados para construção dos dados. A experiência ampliou o olhar em relação ao papel socioambiental dos catadores e à relevância da educação ambiental como geradora da percepção de pertencimento do catador à sociedade humana. Enfatizou o reconhecimento do catador como um profissional, de acordo com a lei 12.305/2010, que institui a Política Nacional de Resíduos Sólidos, e favoreceu o enfrentamento do sentimento de marginalidade. Ressalta-se a importância da contribuição da EA para a efetivação de uma educação transformadora, fortalecendo os princípios da EP. Elos submersos emergiram ao articular o compromisso com as mudanças sociais e com a sustentabilidade da teia da vida em escala local e planetária.[Abstract] Inserted in the universe of environmental education this article presents a discussion, descending from a doctorate research, about the contribution of Environmental Education for the alphabetization and human formation among a classroom of workers in an union of solid waste collection in the city of Goiânia, Goiás, Brazil. The experience sought interfaces between the Environmental Education (EA) and Popular Education (PE), having as a reference the transversality, according to René Barbier, and the freeing education, as conceived by Paulo Freire. The participating observation, the circle of conversation and the interviews semi-structured were procedures utilized for the construction of data. The experience amplifed the view in relation to the socioenvironmental role of the solid waste collectors and the relevancy of environmental education as generator of the perception of belonging of the collector into human society. Emphasized the recognition of the solid waste collector as a professional, according with the law 12.305/2010 that institutes a National Policy of Solid Waste, and favored the confrontation of the feeling of marginality. Stands out the importance of the contribution of the EA for the efectiveness of a transformative education, strengthening the principles of the PE. Submerged ties emerged when the compromise with the social changes and sustainability of the web of life in local and planetary scale emerged

    O MOVIMENTO DA EDUCAÇÃO DE JOVENS E ADULTOS NA REDE MUNICIPAL DE EDUCAÇÃO DE GOIÂNIA

    Get PDF
    Este texto é um resgate da experiência vivida há dez anos com a educação de jovens de adultos, na Rede Municipal de Educação de Goiânia. Em seu desenvolvimento, organizado em duas partes, apresenta primeiramente o processo de construção coletiva de uma proposta pedagógica para esta modalidade de educação e uma releitura da análise feita à época pela equipe da Divisão de Educação de Adolescentes, Jovens e Adultos da Secretaria Municipal. Em seguida, esse prisma é complementado por meio de um estudo de caso junto a uma escola dessa rede, o qual possibilitou a verificação do alcance dessa proposta pelos sujeitos envolvidos no chão da escola. Inserida no âmbito da pesquisa qualitativa, entre os instrumentos utilizados destacam-se a entrevista e o questionário. Os caminhos percorridos são um convite a reflexões acerca do movimento incessante entre os desafios e os enfrentamentos inerentes a essa modalidade de educação

    A educação ambiental na sustentabilidade da vida em uma experiência de alfabetização de catadores

    Get PDF
    Inserted in the universe of environmental education this article presents a discussion, descending from a doctorate research, about the contribution of Environmental Education for the alphabetization and human formation among a classroom of workers in an union of solid waste collection in the city of Goiânia, Goiás, Brazil. The experience sought interfaces between the Environmental Education (EA) and Popular Education (PE), having as a reference the transversality, according to René Barbier, and the freeing education, as conceived by Paulo Freire. The participating observation, the circle of conversation and the interviews semi-structured were procedures utilized for the construction of data. The experience amplified the view in relation to the socioenvironmental role of the solid waste collectors and the relevancy of environmental education as generator of the perception of belonging of the collector into human society. Emphasized the recognition of the solid waste collector as a professional, according with the law 12.305/2010 that institutes a National Policy of Solid Waste, and favored the confrontation of the feeling of marginality. Stands out the importance of the contribution of the EA for the effectiveness of a transformative education, strengthening the principles of the PE. Submerged ties emerged when the compromise with the social changes and sustainability of the web of life in local and planetary scale emerged.Insertado en el universo de la educación ambiental, este artículo presenta una discusión, resultado de una investigación doctoral, sobre la contribución de la Educación Ambiental a la alfabetización y formación humana con un grupo de trabajadores de una cooperativa de recolectores de residuos sólidos en la ciudad de Goiânia, Goiás, Brasil. La experiencia buscó interfaces entre Educación Ambiental (EA) y Educación Popular (EP), teniendo como referencia la transversalidad, según René Barbier, y la educación liberadora, en la concepción de Paulo Freire. La observación participante, el círculo de conversación y las entrevistas semiestructuradas fueron procedimientos utilizados para construir los datos. La experiencia amplió la mirada en relación al rol social y ambiental de los recolectores y la relevancia de la educación ambiental como generadora de la percepción de la pertenencia del recolector a la sociedad humana. Destacó el reconocimiento del recolector como profesional, de acuerdo con la Ley 12.305/2010, que instituye la Política Nacional de Residuos Sólidos, y favoreció el enfrentamiento del sentimiento de marginalidad. Se enfatiza la importancia de la contribución de EA a la realización de una educación transformadora, fortaleciendo los principios de la EF. Los vínculos sumergidos surgieron al articular el compromiso con el cambio social y la sostenibilidad de la red de la vida a escala local y planetaria.Inserido no universo da educación ambiental, este artigo presenta unha discusión, resultado dunha investigación doutoral, sobre a contribución da Educación Ambiental á alfabetización e formación humana cun grupo de traballadores dunha cooperativa de recolectores de residuos sólidos na cidade de Goiânia, Goiás, Brasil. A experiencia buscou interfaces entre Educación Ambiental (EA) e Educación Popular ( EP), tendo como referencia a transversalidade, segundo René Barbier, e a educación liberadora, na concepción de Paulo Freire. A observación participante, o círculo de conversación e as entrevistas semiestructuradas foron procedementos utilizados para construír os datos. A experiencia ampliou a mirada en relación ao rol social e ambiental dos recolectores e a relevancia da educación ambiental como xeradora da percepción da pertenza do recolector á sociedade humana. Destacou o recoñecemento do recolector como profesional, de acordo coa Lei 12.305/2010, que instituye a Política Nacional de Residuos Sólidos, e favoreceu o enfrontamento do sentimento de marxinalidade. Saliéntase a importancia da contribución de EA á realización dunha educación transformadora, fortalecendo os principios da EF. Os vínculos mergullados xurdiron ao articular o compromiso co cambio social e a sustentabilidade da rede da vida a escala local e planetaria.Inserido no universo da educação ambiental este artigo apresenta uma discussão, decorrente de uma pesquisa de doutorado, sobre a contribuição da Educação Ambiental para alfabetização e formação humana junto a uma turma de trabalhadores em uma cooperativa de catadores de resíduos sólidos na cidade de Goiânia, Goiás, Brasil. A experiência buscou interfaces entre a Educação Ambiental (EA) e a Educação Popular (EP), tendo como referência a transversalidade, conforme René Barbier, e a educação libertadora, na concepção de Paulo Freire. A observação participante, a roda de conversa e as entrevistas semiestruturadas foram procedimentos utilizados para construção dos dados. A experiência ampliou o olhar em relação ao papel socioambiental dos catadores e à relevância da educação ambiental como geradora da percepção de pertencimento do catador à sociedade humana. Enfatizou o reconhecimento do catador como um profissional, de acordo com a lei 12.305/2010, que institui a Política Nacional de Resíduos Sólidos, e favoreceu o enfrentamento do sentimento de marginalidade. Ressalta-se a importância da contribuição da EA para a efetivação de uma educação transformadora, fortalecendo os princípios da EP. Elos submersos emergiram ao articular o compromisso com as mudanças sociais e com a sustentabilidade da teia da vida em escala local e planetária

    MOVIMENTO DE EDUCAÇÃO DE BASE EM GOIÁS NO CENTRO MEMÓRIA VIVA

    Get PDF
    O presente artigo traz reflexões com foco em algumas pesquisas do Centro Memória Viva: Documentação e Referência em Educação de Jovens e Adultos, Educação Popular e Movimentos Sociais do Centro-Oeste (CMV). A gênese do referidoCentro foi o Museu Virtual da Educação em Goiás, organizado em 2002, a partir do projeto de pesquisa “Infovias e Educação”. O CMV possui o cadastro de uma pesquisa concluída sobre o Movimento de Educação de Base em Goiás (MEB-GO), explicitada neste texto, além de outras em andamento que têm relação com a educação de jovens e adultos trabalhadores. Essas pesquisas são realizadas na Secretaria Municipal de Educação de Goiânia, na Secretaria de Estado da Educação de Goiás, no Instituto Federal de Educação Ciência e Tecnologia de Goiás e no Instituto Federal de Educação Ciência e Tecnologia Goiano, e conta com recursos advindos da Fundação de Amparo à Pesquisa do Estado de Goiás (Fapeg). As pesquisas bibliográficas e documentais marcaram o início do trabalho no CMV e tomou como aporte teórico as leituras de Brandão (2008); Fávero (2006); Paiva (2003); Wanderley (1984); Rodrigues (2008), entre outros. A referência da Norma Brasileira de Descrição Arquivística (Nobrade) contribuiu para a organização das pesquisas, posteriormente disponibilizadas ao público. Os processos inerentes à pesquisa documental e histórica, bem como à memória individual, foram realizados a partir dos autores: Bosi (1994), Esquinansi (2012), Halbwachs (2006), Gandon (2001), Le Goff (2003) e Ricoeur (2007), Alberti (2004), Ciavatta (2009), que contribuíram para a compreensão da história oral na constituição da memória coletiva

    A Leitura do mundo na fonte da Educação Ambiental

    Get PDF
    Este artigo aborda unha experiencia de educación ambiental nunha clase de traballadores de alfabetización de adultos dunha cooperativa de residuos sólidos ligada ao programa de expansión AJA da Secretaría de Educación Municipal de Goiânia, capital do estado de Goiás, Brasil. Pretende presentar algunhas reflexións sobre a Educación Ambiental na súa interface coa Educación Popular no contexto da investigación doutoral, en curso no Programa de posgrao en Educación da Universidade de Brasília. Toma os principios da educación liberadora, Paulo Freire (2000), onde "a lectura do mundo precede á lectura da palabra" e adopta a metodoloxía da investigación de acción, Barbier (2007), que é fructífera na transversalidade, na epistemoloxía de transdisciplinariedade, empregando estratexias pedagóxicas vivenciais que privilexian a sensibilidade e a corporalidade. Da lectura do mundo, o medio ambiente e o traballo dos recolledores de residuos, as palabras xurdiron nun proceso articulado de alfabetización e conciencia ambiental. Así, plantexouse o reto dunha Educación Ambiental Popular que contribúa á participación cualificada de colectores de material reciclable como actores ambientais e capacidade crítica dirixida a mellorar as súas condicións de vida.This article addresses an experience of Environmental Education in a class of adult literacy workers of a solid waste cooperative linked to the AJA-Expansion Program of the Municipal Education Secretariat of Goiânia, capital of the State of Goiás, Brazil. It aims to present some reflections about Environmental Education in its interface with Popular Education in the context of doctoral research, ongoing in the Graduate Program in Education at the University of Brasília. It takes the principles of liberating education, Paulo Freire (2000), where “the reading of the world precedes the reading of the word” and adopts the methodology of action research, Barbier (2007), which is fruitful in transversality, in the epistemology of transdisciplinarity, using experiential pedagogical strategies that privilege sensitivity and corporeality. From the reading of the world, the environment and the work of the waste pickers, words emerged in an articulated process of literacy and environmental awareness. Thus, the challenge was posed for a Popular Environmental Education that contributes to the qualified participation of recyclable material collectors as environmental actors and critical capacity aimed at improving their living conditions.Este artículo aborda una experiencia de Educación Ambiental en una clase de alfabetizadores adultos de una cooperativa de residuos sólidos vinculada al Programa AJA-Expansión de la Secretaría Municipal de Educación de Goiânia, capital del Estado de Goiás, Brasil. Tiene como objetivo presentar algunas reflexiones sobre la Educación Ambiental en su interfaz con la Educación Popular en el contexto de la investigación doctoral, en curso en el Programa de Posgrado en Educación de la Universidad de Brasilia. Toma los principios de la educación liberadora, Paulo Freire (2000), donde “la lectura del mundo precede a la lectura de la palabra” y adopta la metodología de la investigación-acción, Barbier (2007), que es fecunda en transversalidad, en la epistemología de transdisciplinariedad, utilizando estrategias pedagógicas vivenciales que privilegian la sensibilidad y la corporalidad. De la lectura del mundo, el medio ambiente y el trabajo de los recicladores, las palabras emergen en un proceso articulado de alfabetización y conciencia ambiental. Así, se planteó el desafío de una Educación Ambiental Popular que contribuya a la participación calificada de los recolectores de materiales reciclables como actores ambientales y capacidad crítica orientada a mejorar sus condiciones de vida.Este artigo aborda uma experiência da Educação Ambiental em uma turma de alfabetização de adultos trabalhadores de uma cooperativa de resíduos sólidos vinculada ao Programa AJA-Expansão da Secretaria Municipal de Educação de Goiânia, capital do Estado de Goiás, Brasil. Tem como objetivo apresentar algumas reflexões acerca da Educação Ambiental em sua interface com a Educação Popular no contexto de pesquisa de doutorado, em andamento no Programa de Pós-Graduação em Educação da Universidade de Brasília. Toma os princípios da educação libertadora, Paulo Freire (2000), onde “a leitura do mundo precede a leitura da palavra” e adota a metodologia da pesquisa-ação, Barbier (2007), que se fecunda na transversalidade, na epistemologia  da transdisciplinaridade, utilizando estratégias pedagógicas vivenciais que privilegiam a sensibilidade e a corporeidade. A partir da leitura do mundo, ambiente e trabalho dos catadores, foram emergindo as palavras em um processo articulado de alfabetização e conscientização ambiental.  Assim, foi posto o desafio para uma Educação Ambiental Popular que contribua com a participação qualificada dos catadores de materiais recicláveis como atores ambientais e capacidade crítica voltada para a melhoria das suas condições de vida
    corecore