Антимикробна осетливост на Salmonella enteritidis изолирана во периодот од 2020 до 2022 година во Штипскиот регион

Bacteria of the genus Salmonella are widely distributed in nature. They can colonize different hosts and are the most common causes of intestinal infections in humans and animals. The main route of Salmonella transmission to humans is by contaminated food, or undercooked eggs and meat. The aim of this study was to analyze the antimicrobial susceptibility of Salmonella enteritidis, which was the most frequently isolated Salmonella in the Microbiological Laboratory of the Center of Public Health in Shtip. Materials and methods: A total of 1839 samples (12 rectal swabs and 1827 feces),   from persons suspect for salmonellosis in the region of Shtip were investigated for the period 2020 to 2022 year.  SS (Salmonella Shigella) agar, Rambach agar, and Selenit F media  were used for detection of Salmonella spp., and antimicrobial susceptibility testing of the isolated bacteria is performed  with disk diffusion method according EUCAST.  Results: Salmonella enteritidis is detected in 62 samples (3.37%), isolated strains of Salmonella enteritidis demonstrate high resistance to ampicillin 2 μg (37.09%), and multi-resistant strains (6.45%) were also detected.  Conclusion: The appearance of ampicillin and multi-resistant strains of Salmonella enteritidis in the samples analyzed in our study is a sign of concern and an alarm to initiate a change in the algorithm for the treatment of Salmonella enteritidis infections, especially with the use of fluoroquinolones and cephalosporins (of the third generation). It is recommended to introduce a system for the rational use of antimicrobials in human and veterinary health.Бактериите од родот Salmonella се широко распространети во природата. Можат да бидат колонизатори на различни домаќини и се најчести предизвикувачи на цревни инфекции кај луѓето и кај животните. Главниот пат на пренесување на бактериите од родот Salmonella кај луѓето е преку контаминирана храна или недоволно термички обработени јајца и месо. Целта на трудот беше да се анализира антимикробната осетливост на детектираните соеви на Salmonella enteritidis, која беше најчест детектиран вид во микробиолошката лабораторија на Центарот за јавно здравје во Штип. Материјал и методи: Вкупниот број на испитани примероци во микробиолошката лабораторија на Центарот за јавно здравје во Штип во периодот од 2020 до 2022 година е 1839, од кои 12 ректални брисеви и 1827 копрокултури од лица за кои постои сомневање дека имаат салмонелоза во Штипскиот регион. За детекција на  Salmonella spp. се користени: SS (Salmonella Shigella) агар, Rambach агар, Selenit F бујон, а детекцијата на антимикробната осетливост на изолираната бактерија се врши со диск дифузиона метода согласно ЕУКАСТ методологијата. Резултати: Salmonella enteritidis е детектирана кај 62 примероци (3.37%) во регионот на Штип. Изолираните соеви Salmonella enteritidis покажуваат висока резистенција кон ампицилин 2 μg (37.09%), a  детектирани се  и мултирезистентни соеви (6.45%). Заклучок: Појавата на висока резистенција кон ампицилин и мултирезистентни соеви на Salmonella enteritidis во анализираните примероци претставува знак за загриженост и аларм за иницирање на промена на алгоритамот за лекување на инфекциите со Salmonella enteritidis, особено со примената на  флуорокинолоните и цефалоспорините (од трета генерација). Се препорачува воведување на систем за рационална употреба на антимикробните средства во хуманото и ветеринарно здравје

Проценка на оптоварувањето со салмонелоза во Република Северна Македонија

Food-related diseases still cause a significant public health, economic and social burden worldwide. Each year, 1 in 10 people become ill from food contaminated with microbes or chemical agents, resulting in 600 million illnesses, 420,000 deaths and loss of 33 million healthy life years globally.  The aim of this study was to determine the burden of infections caused by Salmonella spp. at national level, and to determine the public health and economic impact. Material and methods: Data from the National database of infectious diseases for 2019 were used; incidence, years of life lost (YLL), years lost due to disability (YLD), disability-adjusted life years (DALY) and economic losses were determined. Results: The analysis included 197 salmonellosis patients, of which 101 or 51.3% were male patients and 96 or 48.7% were female patients. The largest number of cases occurred in month XI (November) with 46 cases. The most represented age group were children aged 0-5 years (79 patients). The largest number of cases were registered in Skopje - 80 cases (40.6%). Data analysis showed a significant association between clinically established diagnosis and hospitalization in patients with salmonellosis. DALY was 19.9 or 0.96 DALY per 100,000 population. The value of productivity losses was 6,637,665 denars or €107,930. Conclusion: This is the first national study of salmonellosis burden and should serve as an important resource for focusing activities that will reduce this burden. The findings of the study could be the basis for the development of strategies at the regional and national level.Болестите поврзани со храната сè уште предизвикуваат значаен јавноздравствен, економски и социјален товар ширум светот. Секоја година, 1 од 10 луѓе се разболуваат од храна контаминирана со микроби или хемиски агенси, што резултира со 600 милиони болести, 420 000 смртни случаи и губење на 33 милиони години здрав живот на глобално ниво. Целта на оваа студија беше да се утврди оптовареноста на инфекции предизвикани од на национално ниво и да се утврди јавноздравственото и економско влијание. Материјал и методи: Користени се податоци од националната база на податоци за заразни болести за 2019 година; утврдена е инциденцијата, изгубени години на живот (YLL), години изгубени поради инвалидитет (YLD), години на живот приспособени според инвалидитет (DALY) и економски загуби. Резултати: Анализата опфати 197 пациенти со салмонелоза, од кои 101 или 51,3% беа пациенти од машки пол и 96 или 48,7% пациенти од женски пол. Најголем број случаи имаше во XI месец (ноември) - 46 случаи. Најзастапена возрасна група беа децата на возраст од 0-5 години (79 пациенти). Најголем број случаи беа регистрирани во Скопје - 80 случаи (40,6%). Анализата на податоците покажа значајна поврзаност помеѓу клинички утврдената дијагноза и хоспитализацијата кај пациенти со салмонелоза. DALY изнесува 19,9 или 0,96 DALY на 100 000 жители. Вредноста на загубите во продуктивноста е 6.637.665 денари или 107.930 €.  Заклучок: Ова е прва национална студија за оптоварувањето со салмонелоза и треба да послужи како важен ресурс за фокусирање на активностите што ќе го намалат овој товар. Наодите од студијата би можеле да бидат основа за развој на стратегии на регионално и национално ниво

Социоекономските разлики помеѓу семејствата на деца со зголемена телесна тежина и дебелина во Северна Македонија

Globally, the prevalence of overweight and obesity is increasing among children and adolescents. Halting the rise in obesity is a significant challenge because of the complex interplay of factors and influences. We aimed to explore the role of family socioeconomic status (SES) indicators in relation to overweight and obesity prevalence rates among primary school children in North Macedonia. Materials and methods: Data were collected on a nationally representative sample of children and their parent(s)/caregiver(s) participating in the 6th round of World Health Organization (WHO)-European Childhood Obesity Surveillance Initiative (COSI) in North Macedonia. Every child had their height and weight objectively measured and their family sociodemographic and SES data were obtained through a self-reported record form by their parent(s)/caregiver(s). According to COSI reporting, responses on three SES indicators (parental educational attainment, parental employment status and family-perceived wealth) were categorized in levels for data analysis. Overweight and obesity rates were estimated based on 2007 WHO growth references. Pearson’s χ2-tests, corrected with the Rao-Scott method, were used to test differences in overweight and obesity across various subgroups. Results: The sample consisted of primarily native-born children (97.3%) and parents (mothers - 96.2%; fathers - 97.6%), living in urban areas (66.9%), in two-parent families (84.9%) and spoke Macedonian at home (59.8%). The majority of children lived in families with low to medium SES level. Prevalence of overweight was 30.5% [95% CI: 28.5-32.7], whilst of obesity 14.1% [95% CI: 12.3-16.0]. There were no significant differences observed across family SES indicators in overweight or obesity rates.  Conclusion: Our findings contribute towards reporting on family SES among children living with overweight and obesity to better understand and address potential obesity risk factors. Future research should focus on exploring family SES within the long-term context of children’s health-related behaviours.На глобално ниво, стапката на преваленција од зголемена телесна тежина и дебелина кај деца и адолесценти се зголемува. Запирањето на порастот на дебелината е значаен предизвик поради комплексната интеракција на многу фактори и влијанија. Цел на студијата беше да се истражи улогата на социоекономскиот статус (СЕС) на семејството во однос на преваленцијата на зголемена телесна тежина и дебелина кај децата, ученици во основните училишта во Северна Македонија.  Материјали и методи: Податоците беа собрани на национално репрезентативен примерок на деца и нивните родител(и)/старател(и), учесници во 6-от круг на СЗО - Европската иницијатива за следење на дебелината (COSI) во Северна Македонија. Телесната висина и тежина на секое дете беше објективно измерена, а социодемографските и СЕС податоци беа добиени од прашалникот за семејство пополнет од страна на нивните родител(и)/старател(и). Според претходни COSI публикации, одговорите за трите СЕС индикатори (степен на образование, работен статус и перцепции за економската благосостојба) беа категоризирани во нивоа за анализа на податоците. Стапките на зголемена телесна тежина и дебелина беа пресметани врз основа на СЗО референците за раст од 2007 година. Pearson-ов χ2-тест, коригиран со Rao-Scott методот, беа употребени за тестирање на разликите во стапките на зголемена телесна тежина и дебелина помеѓу различните подгрупи. Резултати: Примерокот за анализа се состоеше примарно од деца (97,3%) и родители мајка - 96,2%; татко - 97,6%) кои се родени во Македонија, живеат во урбани средини (66,9%), како двородителски семејства (84,9%), и зборуваат дома на македонски јазик (59,8%). Поголемиот број деца живееја во семејства со низок до среден социоекономски статус. Преваленцијата на зголемена телесна телесна тежина беше 30,5% [95% CI: 28.5-32.7], додека на дебелина 14,1% [95% CI: 12.3-16.0]. Не беа забележани значајни разлики помеѓу индикаторите на семејниот СЕС и превалентноста на зголемена телесна тежина и дебелина.  Заклучок: Нашите резултати придонесуваат кон евидентирање на социоекономскиот статус на семејството кај децата кои живеат со зголемена телесна тежина и дебелина со подобро разбирање и адресирање на потенцијалните ризик-фактори на дебелина. Идните истражувања треба да се фокусираат кон анализирање на семејниот СЕС во долгорочен контекст на поврзаноста со однесувањата поврзани со здравјето кај децата

Градење на отпорност за справување со топлотни бранови и екстремни временски настани во Република Северна Македонија

High ambient temperatures have a significant impact on society and population health, including a rise in morbidity and mortality. Episodes of heat lasting for several days are often referred to as heat waves and can be associated with tens of thousands of premature deaths. In the Republic of North Macedonia, the most striking weather anomaly was in 2007, when the national government declared a nationwide heat-wave emergency. The content of this inspirational example outlines a wide range of coordinated actions at community and system levels to adapt, anticipate and manage the many problems caused by heat waves. Theexample shows the need of intersectional action to build adaptive, absorptive, anticipatory and transformative resilience capacity in both communities and institutions in order to effectively fight against the harmful health effects of heat waves. There were several heat waves in the country during 2007-2023 and public health activities to prevent and minimize adverse health effects.Високите амбиентални температури имаат значително влијание врз здравјето на населението и општеството, вклучително и пораст на морбидитетот и морталитетот. Епизодите на топлина кои траат неколку дена често се нарекуваат топлотни бранови и може да се поврзат со десетици илјади предвремени смртни случаи. Во Република Северна Македонија, највпечатлива временска аномалија имаше во 2007 година, кога националната влада прогласи вонредна состојба заради топлотен бран низ целата земја. Содржината на овој инспиративен пример прикажува широк опсег на координирани дејства на нивоа на заедницата и системот за да се приспособат, предвидат и управуваат со многуте проблеми предизвикани од топлотните бранови. Овој пример ја покажува потребата од интерсекторски активности за да се изгради капацитет за отпорност и во заедниците и во институциите со цел ефикасно да се спротивстави на штетните здравствени ефекти од топлотните бранови. Имаше неколку топлотни бранови во земјата од 2007 до 2023 година и јавноздравствени активности за спречување и минимизирање на негативните здравствени ефекти

Строматогенеза и ангиогенеза, два битни процеси во туморската инвазија кај малигните епителни неоплазми - краток осврт на планоцелуларен карцином на кожата

  Each neoplasm creates its own unique micro-environment in which the tumor grows and modifies. Although majority of host cells in the neoplasm stroma have obligatory tumor suppression ability, the stroma changes during the malignant process and even promotes growth, invasion and metastasis. The genetic changes that occur during cancer evolution, driven by malignant cells, lead to changes in the stroma of the host. At the same time angiogenesis occurs, and formation of new vascular net from the existing normal capillaries. The stroma in the neoplasm does not only give mechanical support to the tumor, but also provides metabolically rich and active environment where the cancer cells survive and multiply. It also contributes to tumor growth and through the newly formed vascular pathways enables further guidance to the circulation, so that the four features of the cancers are achieved: migration, invasion, angiogenesis and metastasis. The understanding of the molecular events in the process of stromatogenesis and angiogenesis is essential for clinical research.Секоја неоплазма создава своја единствена микросредина во која туморот расте и се модифицира. Иако повеќето клетки на домаќинот во стромата на неоплазмата имаат задолжителна способност за супресија на туморот, стромата се менува за време на малигниот процес, па дури и почнува да промовира раст, инвазија и метастазирање. Генетските промени кои се случуваат за време на еволуцијата на неоплазмата, поттикнати од малигните клетки, доведуваат до промени во стромата на домаќинот. Исто така, во исто време се јавува ангиогенеза, формирање на нова васкуларна мрежа од постојните нормални капилари. Стромата во неоплазмата не дава само механичка поддршка на туморот, туку обезбедува и метаболички богата и активна средина каде што канцерозните клетки преживуваат и се размножуваат. Придонесува и за раст на туморот, и преку формираните васкуларни патишта овозможува понатамошно водење на циркулацијата, така што се постигнуваат четирите карактеристики на карциномот: миграција, инвазија, ангиогенеза и метастаза. Разбирањето на молекуларните настани во процесот на строматогенезата и ангиогенезата е од суштинско значење за клиничките истражувања

Дијабетес во Република Северна Македонија: епидемиологија и економско оптоварување, 2018-2021

Diabetes is a chronic, metabolic disease with hyperglycemia caused by defects in insulin secretion, insulin action, or both, results in dysfunction and failure of various organs, reduced quality of life, increased medical costs, reduced productivity and premature mortality in diabetic patients. The main goal of the study is presentation of epidemiological data for diabetes, evaluation of complications associated with the disease and economic burden of diabetes in the Republic of North Macedonia. Materials and methods: A retrospective epidemiological study based on prevalence data from the Diabetes Registry in the Republic of North Macedonia, as well as data from primary and specialized healthcare centers was conducted. It combined population demographics in our country in 2021 with epidemiological data for diabetes, as well as healthcare costs associated with diabetes obtained from WHO, Institute of Health Metrics and Evaluation and National Health Insurance Fund. Results: The incidence rate of type 1 diabetes (T1DM) in the Republic of North Macedonia was presented with 1.21%ooo newly diagnosed in 2018 and 2.8%ooo in 2021 with is highest rate in the age group of youths from 10-14 (12.4%ooo) in 2021. In time period 2018-2021, the incidence rate of patients with type 2 diabetes (T2DM) also enlarged from 323.3%ooo to 355.5%ooo, while the prevalence rate increased from 5554.4%ooo to 6549.3%ooo.  The highest prevalence rates for T2DM analyzed by age were observed in age groups between 55 and 79 years. The highest rate of diabetes-associated complications in North Macedonia are complication on peripheral circulation, followed by ketoacidosis, neurological complications, ophthalmic complication, diabetic coma and multiple complications. The percentage of prescriptions for blood glucose lowering drugs (excluding insulin) in our country rose form 7.3% in 2018 up to 7.6% in 2020, whereas the cost of provision of diabetes treatment supplies in 2021 for patients on insulin amounted to approximately 13,457,508,62 USD. The calculated burden of diabetes mellitus and diabetic complications in the Republic of North Macedonia amounted to 42,806.59 disability-adjusted life-years (DALYs). Conclusions: Diabetes rates are increasing worldwide and in the Republic of North Macedonia, too. This epidemiological study is a solid base for implementation of the national strategy for diabetes and will contribute in effective planning and evaluation of all aspects of diabetes control in the Republic of North Macedonia.Дијабетесот е хронична, метаболична болест со хипергликемија предизвикана од промени во инсулинската секреција, дејството на инсулинот или и на двата фактора, што резултира со нарушување на физиолошката функција на многу органи и нивно потенцијално откажување, што, пак, резултира со намалување на квалитетот на животот на пациентите, зголемување на медицинските трошоци, намалување на  продуктивноста и прерана смртност кај пациентите со дијабетес. Главна цел на студијата е презентација на епидемиолошки податоци за дијабетесот, евалуација на компликации поврзани со болеста и економско оптоварување од дијабетесот во Република Северна Македонија. Материјали и методи: Спроведена е ретроспективна епидемиолошка студија базирана на податоци за преваленција од Регистарот за дијабетес во Република Северна Македонија, како и податоци од примарни и специјализирани здравствени центри. Ги комбинира демографијата на населението во нашата земја во 2021 година со епидемиолошки податоци за дијабетес, како и трошоци за здравствена заштита поврзани со дијабетес добиени од СЗО, Институтот за здравствена метрика и евалуација и Националниот фонд за здравствено осигурување. Резултати: Стапката на инциденција на дијабетес тип 1 (Т1ДМ) во Република Северна Македонија е претставена со 1,21%ооо новодијагностицирани во 2018 година и 2,8%ооо во 2021 година со највисока утврдена стапка кај возрасната група на млади од 10-14 години (12,4%оо) во 2021 година. Во временскиот период 2018-2021 година, стапката на инциденција на пациенти со дијабет тип 2  (Т2ДМ) исто така се зголемила од 323,3%ооо на 355,5%ооо, додека стапката на преваленција се зголемила од 5554,4%ооо на 6549,3%ооо. Највисоките стапки на преваленција за T2DM анализирани според возраста беа забележани во возрасните групи помеѓу 55 и 79 години. Највисока стапка на компликации поврзани со дијабетес во Северна Македонија се компликации на периферната циркулација, по што следуваат кетоацидоза, невролошки компликации, офталмолошки компликации, дијабетична кома и повеќекратни компликации. Процентот на рецепти за лекови за намалување на гликозата во крвта (кај пациенти што не се на инсулин) во нашата земја се зголемил од 7,3% во 2018 година на 7,6% во 2020 година, додека трошоците за обезбедување средства за третман на дијабетес во 2021 година за пациенти на инсулинска терапија изнесувале приближно 13.457.50 ,62 американски долари. Пресметаниот товар на дијабетес мелитус и дијабетични компликации во Република Северна Македонија изнесува 42.806,59 disability-adjusted life-years (години на животот приспособени на неспособност/попреченост) (DALYs). Заклучоци: Стапките на дијабетес се зголемуваат во светот, како и во Република Северна Македонија. Оваа епидемиолошка студија е солидна основа за имплементација на националната стратегија за дијабетес и ќе придонесе во ефективно планирање и евалуација на сите аспекти на контролата на дијабетесот во Република Северна Македонија

Правна регулација на здравствените специјализации и супспецијализации од областа на стоматологијата во Република Северна Македонија

Recognizing the dynamic nature of changes in legal regulations governing health specializations and subspecializations in dentistry, the purpose of this paper was to present the current legal framework governing health specializations and subspecializations in dentistry in the Republic of North Macedonia. Materials and Methods: We conducted a comprehensive search of legal regulations accessible at the database of regulations and publications on the website of the Official Gazette of the Republic of North Macedonia, utilizing specific keywords, including "specializations," "subspecializations," and "dentistry." Additionally, we analyzed regulations available on the websites of higher education institutions offering specializations and subspecializations in dentistry. From the pool of regulations scrutinized, we selected those marked as valid or partially valid and relevant. Our study employed the legal-dogmatic method, content analysis, and the descriptive method. Results: The legal framework includes laws, regulations, decisions of the Government of the Republic of North Macedonia, decisions of higher education institutions, and government programs. Health workers in dentistry, regardless of their employment status, have the right to engage in specialization or subspecialization. The Ministry of Health can approve specialization or subspecialization for foreign citizens with completed dental faculty education. However, approval procedures vary depending on the employment status. Health workers with higher education in dentistry can specialize in 8 branches of specialization and 2 branches of subspecialization, conducted in accredited institutions. During the specialization and subspecialization, health workers are guided by a mentor and educators. In conclusion, frequent revisions in the legal framework governing health specializations and subspecializations in dentistry in the Republic of North Macedonia imply a recurrent re-norming process, potentially affecting healthcare workers' understanding of the legal framework surrounding specializations and subspecializations. Given the rapid scientific evolution, we advocate for reduced norming and alignment of higher education programs with emerging scientific insights.Препознавајќи ја динамичната природа на промените во законските прописи кои ги регулираат здравствените специјализации и супспецијализации во стоматологијата, целта на овој труд беше да ја претстави актуелната правна рамка што ги регулира здравствените специјализации и супспецијализации по стоматологија во Република Северна Македонија. Материјали и методи: Спроведовме сеопфатно пребарување на правните прописи достапни преку базата на прописи и изданија на веб-страницата на ЈП „Службен весник на Република Северна Македонија“, користејќи специфични клучни зборови, вклучувајќи: „специјализации“, „супспецијализации“ и „стоматологија”. Дополнително, ги анализиравме прописите достапни на веб-страниците на високообразовните институции кои спроведуваат специјализации и супспецијализации во стоматологијата. Од сите прописи што беа разгледани, ги избравме оние кои беа означени како важечки или делумно важечки и релевантни. Нашето истражување го користеше правно-догматскиот метод, анализа на содржината и дескриптивниот метод. Резултати: Правната рамка вклучува закони, прописи, одлуки на Владата на Република Северна Македонија, одлуки на високообразовни институции и владини програми. Здравствените работници во стоматологијата, без разлика на работниот статус, имаат право да започнат со специјализација или супспецијализација. Министерството за здравство може да одобри специјализација или супспецијализација за странски државјани со завршен стоматолошки факултет. Сепак, процедурите за одобрување се разликуваат во зависност од работниот статус. Здравствените работници со високо образование од стоматологија можат да специјализираат во 8 гранки на специјализација и 2 гранки на супспецијализација, спроведени во акредитирани институции. За време на специјализацијата и супспецијализацијата, здравствените работници се раководени од ментор и едукатори. Како заклучок, честите ревизии во правната рамка што ги регулира здравствените специјализации и супспецијализации во стоматологијата во Република Северна Македонија подразбираат повторлив процес на ренормирање, што потенцијално може да влијае на разбирањето на здравствените работници на правната рамка за специјализациите и супспецијализациите. Со оглед на брзата научна еволуција, ние се залагаме за намалено нормирање и усогласување на програмите за високо образование со новите научни сознанија.

Социоекономскиот статус и репродуктивното здравје на родилки од различни етнички групи во Република Северна Македонија

A reproductive health framework would provide a broader programmatic focus that could bring needed attention to such issues as sexually transmitted diseases, infertility, abortion and women's empowerment generally. In order to analyze the elements of the reproductive health of our population, a one-year study was conducted that included 400 women in labor. Material and methods: Age, parity, number of pregnancies and deliveries antepartal controls, supplements intake, place of residence, etc. were analyzed. A descriptive analysis and statistical significance were made providing women's ethnicity. The results showed that the highest average age of women giving birth was registered among Macedonian women and it was 31.5 ± 5.4 years, and the lowest among Roma women 22.9 ± 5.4 years. The highest average number of deliveries among women in labor was observed in Roma and Bosnian women and it was 2.4±1.2 deliveries, and the lowest rate in Serbian women 1.3±0.6. The difference was statistically significant. It can be concluded that the emancipation of women, the level of education and the employment of women among all ethnic groups are the most important factors in the urban region. The traditions of religion and ethnicity are fundamental in family planning and have the main influence on women's reproductive life.Со мерките за репродуктивно здравје би се обезбедил поширок програмски фокус со кој би можело да се привлече потребното внимание поврзано со сексуално преносливите болести, неплодноста, абортусот и генерално подобрување на состојбата на жените. Со цел да се анализираат елементите на репродуктивното здравје кај нашата популација, беше направена едногодишна студија во која беа вклучени 400 родилки. Следните варијабли беа анализирани: возраст, паритет, број на бремености и породувања, антепартални контроли, консумација на суплементи, место на живеење и др. Беше изработена дескриптивна анализа и определена статистичка значајност во зависност од етничката припадност. Резултатите покажаа: просечната возраст на родилките беше највисока кај Македонките и изнесуваше 31,5 ± 5,4 содини, а најниската кај Ромките - 22,9 ± 5,4 години. Просечниот број на породувања кај родилките беше највисок кај Ромките и Босанките и изнесуваше 2,4±1,2 породувања, а најмалиот кај Србинките - 1,3±0,6. Разликата беше статистички значајна. Може да се заклучи дека еманципацијата на жените, нивото на образование и вработувањето на жените меѓу сите етнички групи се најважните фактори во урбаниот регион. Традициите на религијата и етничката припадност се фундаментални во планирањето на семејството кои имаат главно влијание врз репродуктивниот живот на жените

Eкономска евалуација на трошоци- ефективност кај раната наспроти одложена лапароскопска холецистектомија кај акутен холецистит

 Diseases of the biliary tree are prevalent in the gastrointestinal tract (GIT) and can have significant implications in terms of morbidity and mortality. Among these diseases, acute cholecystitis holds particular importance as it requires immediate attention and mandates timely diagnosis and appropriate treatment. Early laparoscopic cholecystectomy (LC) is a safe and effective procedure for managing acute cholecystitis, providing definitive treatment during the initial hospital stay and it is considered a superior option compared to delayed LC for the treatment of acute cholecystitis. The objective of the study was to examine the overall expenses incurred by hospitals and the duration of hospitalization concerning delayed laparoscopic cholecystectomy in patients diagnosed with acute cholecystitis. Materials and methods: An analytical (case-control) study was conducted involving 139 patients diagnosed with acute cholecystitis and admitted to the University Clinic for Digestive Surgery. Among them, 71 patients were assigned to the study group, while 68 patients were placed in the control group. Patients in the study group received early LC treatment within 0-7 days from the onset of symptoms, while patients in the control group underwent delayed LC treatment between 6-12 weeks from symptom onset. The selection of patients was made using a simple random selection method, following predetermined inclusion and exclusion criteria. Results: Among patients from both groups, there was no statistically significant distinction in age, gender, education, place of residence, past illnesses, comorbidity, and previous abdominal surgery for p>0.05. However, a notable dissimilarity existed between the groups regarding total costs, with significantly higher expenses observed during delayed treatment of patients with acute cholecystitis (t-test for independent samples=-37.644 df=137 p=0.0001). Conclusion: Significant variations were observed in total hospital length of stay and hospital costs between the two groups, indicating that laparoscopic treatment for acute cholecystitis was associated with higher expenses and longer hospital stays.Болестите на билијарното дрво се распространети во гастроинтестиналниот тракт (ГИТ) и може да имаат значителни импликации во однос на морбидитетот и морталитетот. Меѓу овие болести, акутниот холециститис има особено значење бидејќи бара итно внимание и бара навремена дијагноза и соодветен третман. Раната лапароскопска холецистектомија (LC) е безбедна и ефикасна процедура за управување со акутен холециститис, обезбедувајќи дефинитивен третман за време на почетниот престој во болница и се смета за супериорна опција во споредба со одложената LC за третман на акутен холециститис. Целта на студијата беше да се испитаат вкупните трошоци направени од страна на болниците и времетраењето на хоспитализацијата во врска со одложената лапароскопска холецистектомија кај пациенти со дијагноза на акутен холециститис. Материјали и методи: Спроведена е аналитичка (случај-контрола) студија во која учествуваа 139 пациенти со дијагноза на акутен холециститис и примени на Универзитетската клиника за дигестивна хирургија. Меѓу нив, 71 пациент беа распоредени во испитуваната група, додека 68 пациенти беа во контролната група. Пациентите во испитуваната група добија ран третман со LC во рок од 0-7 дена од почетокот на симптомите, додека пациентите во контролната група беа подложени на одложен третман со LC помеѓу 6-12 недели од почетокот на симптомите. Изборот на пациенти беше направен со користење на едноставен метод на случаен избор, следејќи ги однапред одредени критериуми за вклучување и исклучување. Резултати: Кај пациентите од двете групи, немаше статистички значајна разлика во возраст, пол, образование, место на живеење, минати болести, коморбидитет и претходна абдоминална операција за p>0,05. Сепак, постоеше сигнификантна разлика помеѓу групите во однос на вкупните трошоци, со значително повисоки трошоци забележани при одложен третман на пациенти со акутен холециститис (т-тест за независни примероци=-37,644 df=137 p=0,0001). Заклучок: Беа забележани значајни варијации во вкупната должина на болничкиот престој и болничките трошоци помеѓу двете групи, што укажува дека лапароскопскиот третман за акутен холециститис е поврзан со повисоки трошоци и подолг престој во болница

Цилијарна циста на вулва кај 13- годишно девојче- приказ на случај

Vulvar cysts are rare, mostly benign lesions in childhood, originating from Miller's embryonic tissue and associated with progesterone action. The interior of the cysts is lined with columnar epithelium with cilia. They can be asymptomatic until they reach a size that causes heviness and pressure on the surrounding tissue and aesthetic deformity of the vulva. Case report: A 13-year-old girl presented with a large elongated cystic structure originating from the right labia majora of the vulva, with a length of about 20 cm, without significant symptoms, except for discomfort in the external genitalia. The cyst was surgically removed and the histopathological findings confirmed the existence of a ciliary vulvar cyst, originating from Miller's structures. After the operation, the cosmetic result was excellent and the young patient felt relieved. Conclusion: Vulvar cysts are a rare finding in childhood and puberty, but they can also reach large sizes. The treatment is surgical excision, which provides a cure, correction of the normal anatomy of the vulva, and histological confirmation of the diagnosis.Вулварните цисти се ретки, најчесто бенигни промени во детската возраст, со потекло од Милеровите ембрионални структури и се поврзани со дејството на прогестерон. Внатрешноста на цистите е обложена со колумнарен епител со трепки. Можат да бидат асимптоматски сé додека не постигнат големина за да предизвикаат тежина и притисок врз околното ткиво, како и естетски деформитет на вулвата. Приказ на случај: Тринаесетгодишно девојче дојде на преглед со голема цистична структура која потекнуваше од десната голема усна на вулвата, со должина од околу 20 см, без значајни симптоми, освен дискомфорт во надворешни гениталии. По сооветна подготовка, цистата беше хируршки отстранета- хистопатолошкиот наод потврди постоење на цилијарна вулварна циста, со потекло од Милеровите структури.  Постоперативниот тек помина уредно, со одличен козметички резултат и олеснување за младата пациентка. Заклучок: Вулварните цисти се редок наод  во детска возраст и пубертет, но можат да достигнат и големи димензии. Третманот се состои во хируршка ексцизија со која се постигнува лекување, корекција на нормалната анатомија на вулвата, како и хистолошка потврда на дијагнозата