Антимикробна осетливост на Salmonella enteritidis изолирана во периодот од 2020 до 2022 година во Штипскиот регион

Bacteria of the genus Salmonella are widely distributed in nature. They can colonize different hosts and are the most common causes of intestinal infections in humans and animals. The main route of Salmonella transmission to humans is by contaminated food, or undercooked eggs and meat. The aim of this study was to analyze the antimicrobial susceptibility of Salmonella enteritidis, which was the most frequently isolated Salmonella in the Microbiological Laboratory of the Center of Public Health in Shtip. Materials and methods: A total of 1839 samples (12 rectal swabs and 1827 feces),   from persons suspect for salmonellosis in the region of Shtip were investigated for the period 2020 to 2022 year.  SS (Salmonella Shigella) agar, Rambach agar, and Selenit F media  were used for detection of Salmonella spp., and antimicrobial susceptibility testing of the isolated bacteria is performed  with disk diffusion method according EUCAST.  Results: Salmonella enteritidis is detected in 62 samples (3.37%), isolated strains of Salmonella enteritidis demonstrate high resistance to ampicillin 2 μg (37.09%), and multi-resistant strains (6.45%) were also detected.  Conclusion: The appearance of ampicillin and multi-resistant strains of Salmonella enteritidis in the samples analyzed in our study is a sign of concern and an alarm to initiate a change in the algorithm for the treatment of Salmonella enteritidis infections, especially with the use of fluoroquinolones and cephalosporins (of the third generation). It is recommended to introduce a system for the rational use of antimicrobials in human and veterinary health.Бактериите од родот Salmonella се широко распространети во природата. Можат да бидат колонизатори на различни домаќини и се најчести предизвикувачи на цревни инфекции кај луѓето и кај животните. Главниот пат на пренесување на бактериите од родот Salmonella кај луѓето е преку контаминирана храна или недоволно термички обработени јајца и месо. Целта на трудот беше да се анализира антимикробната осетливост на детектираните соеви на Salmonella enteritidis, која беше најчест детектиран вид во микробиолошката лабораторија на Центарот за јавно здравје во Штип. Материјал и методи: Вкупниот број на испитани примероци во микробиолошката лабораторија на Центарот за јавно здравје во Штип во периодот од 2020 до 2022 година е 1839, од кои 12 ректални брисеви и 1827 копрокултури од лица за кои постои сомневање дека имаат салмонелоза во Штипскиот регион. За детекција на  Salmonella spp. се користени: SS (Salmonella Shigella) агар, Rambach агар, Selenit F бујон, а детекцијата на антимикробната осетливост на изолираната бактерија се врши со диск дифузиона метода согласно ЕУКАСТ методологијата. Резултати: Salmonella enteritidis е детектирана кај 62 примероци (3.37%) во регионот на Штип. Изолираните соеви Salmonella enteritidis покажуваат висока резистенција кон ампицилин 2 μg (37.09%), a  детектирани се  и мултирезистентни соеви (6.45%). Заклучок: Појавата на висока резистенција кон ампицилин и мултирезистентни соеви на Salmonella enteritidis во анализираните примероци претставува знак за загриженост и аларм за иницирање на промена на алгоритамот за лекување на инфекциите со Salmonella enteritidis, особено со примената на  флуорокинолоните и цефалоспорините (од трета генерација). Се препорачува воведување на систем за рационална употреба на антимикробните средства во хуманото и ветеринарно здравје

Проценка на оптоварувањето со салмонелоза во Република Северна Македонија

Food-related diseases still cause a significant public health, economic and social burden worldwide. Each year, 1 in 10 people become ill from food contaminated with microbes or chemical agents, resulting in 600 million illnesses, 420,000 deaths and loss of 33 million healthy life years globally.  The aim of this study was to determine the burden of infections caused by Salmonella spp. at national level, and to determine the public health and economic impact. Material and methods: Data from the National database of infectious diseases for 2019 were used; incidence, years of life lost (YLL), years lost due to disability (YLD), disability-adjusted life years (DALY) and economic losses were determined. Results: The analysis included 197 salmonellosis patients, of which 101 or 51.3% were male patients and 96 or 48.7% were female patients. The largest number of cases occurred in month XI (November) with 46 cases. The most represented age group were children aged 0-5 years (79 patients). The largest number of cases were registered in Skopje - 80 cases (40.6%). Data analysis showed a significant association between clinically established diagnosis and hospitalization in patients with salmonellosis. DALY was 19.9 or 0.96 DALY per 100,000 population. The value of productivity losses was 6,637,665 denars or €107,930. Conclusion: This is the first national study of salmonellosis burden and should serve as an important resource for focusing activities that will reduce this burden. The findings of the study could be the basis for the development of strategies at the regional and national level.Болестите поврзани со храната сè уште предизвикуваат значаен јавноздравствен, економски и социјален товар ширум светот. Секоја година, 1 од 10 луѓе се разболуваат од храна контаминирана со микроби или хемиски агенси, што резултира со 600 милиони болести, 420 000 смртни случаи и губење на 33 милиони години здрав живот на глобално ниво. Целта на оваа студија беше да се утврди оптовареноста на инфекции предизвикани од на национално ниво и да се утврди јавноздравственото и економско влијание. Материјал и методи: Користени се податоци од националната база на податоци за заразни болести за 2019 година; утврдена е инциденцијата, изгубени години на живот (YLL), години изгубени поради инвалидитет (YLD), години на живот приспособени според инвалидитет (DALY) и економски загуби. Резултати: Анализата опфати 197 пациенти со салмонелоза, од кои 101 или 51,3% беа пациенти од машки пол и 96 или 48,7% пациенти од женски пол. Најголем број случаи имаше во XI месец (ноември) - 46 случаи. Најзастапена возрасна група беа децата на возраст од 0-5 години (79 пациенти). Најголем број случаи беа регистрирани во Скопје - 80 случаи (40,6%). Анализата на податоците покажа значајна поврзаност помеѓу клинички утврдената дијагноза и хоспитализацијата кај пациенти со салмонелоза. DALY изнесува 19,9 или 0,96 DALY на 100 000 жители. Вредноста на загубите во продуктивноста е 6.637.665 денари или 107.930 €.  Заклучок: Ова е прва национална студија за оптоварувањето со салмонелоза и треба да послужи како важен ресурс за фокусирање на активностите што ќе го намалат овој товар. Наодите од студијата би можеле да бидат основа за развој на стратегии на регионално и национално ниво

Дијабетес во Република Северна Македонија: епидемиологија и економско оптоварување, 2018-2021

Diabetes is a chronic, metabolic disease with hyperglycemia caused by defects in insulin secretion, insulin action, or both, results in dysfunction and failure of various organs, reduced quality of life, increased medical costs, reduced productivity and premature mortality in diabetic patients. The main goal of the study is presentation of epidemiological data for diabetes, evaluation of complications associated with the disease and economic burden of diabetes in the Republic of North Macedonia. Materials and methods: A retrospective epidemiological study based on prevalence data from the Diabetes Registry in the Republic of North Macedonia, as well as data from primary and specialized healthcare centers was conducted. It combined population demographics in our country in 2021 with epidemiological data for diabetes, as well as healthcare costs associated with diabetes obtained from WHO, Institute of Health Metrics and Evaluation and National Health Insurance Fund. Results: The incidence rate of type 1 diabetes (T1DM) in the Republic of North Macedonia was presented with 1.21%ooo newly diagnosed in 2018 and 2.8%ooo in 2021 with is highest rate in the age group of youths from 10-14 (12.4%ooo) in 2021. In time period 2018-2021, the incidence rate of patients with type 2 diabetes (T2DM) also enlarged from 323.3%ooo to 355.5%ooo, while the prevalence rate increased from 5554.4%ooo to 6549.3%ooo.  The highest prevalence rates for T2DM analyzed by age were observed in age groups between 55 and 79 years. The highest rate of diabetes-associated complications in North Macedonia are complication on peripheral circulation, followed by ketoacidosis, neurological complications, ophthalmic complication, diabetic coma and multiple complications. The percentage of prescriptions for blood glucose lowering drugs (excluding insulin) in our country rose form 7.3% in 2018 up to 7.6% in 2020, whereas the cost of provision of diabetes treatment supplies in 2021 for patients on insulin amounted to approximately 13,457,508,62 USD. The calculated burden of diabetes mellitus and diabetic complications in the Republic of North Macedonia amounted to 42,806.59 disability-adjusted life-years (DALYs). Conclusions: Diabetes rates are increasing worldwide and in the Republic of North Macedonia, too. This epidemiological study is a solid base for implementation of the national strategy for diabetes and will contribute in effective planning and evaluation of all aspects of diabetes control in the Republic of North Macedonia.Дијабетесот е хронична, метаболична болест со хипергликемија предизвикана од промени во инсулинската секреција, дејството на инсулинот или и на двата фактора, што резултира со нарушување на физиолошката функција на многу органи и нивно потенцијално откажување, што, пак, резултира со намалување на квалитетот на животот на пациентите, зголемување на медицинските трошоци, намалување на  продуктивноста и прерана смртност кај пациентите со дијабетес. Главна цел на студијата е презентација на епидемиолошки податоци за дијабетесот, евалуација на компликации поврзани со болеста и економско оптоварување од дијабетесот во Република Северна Македонија. Материјали и методи: Спроведена е ретроспективна епидемиолошка студија базирана на податоци за преваленција од Регистарот за дијабетес во Република Северна Македонија, како и податоци од примарни и специјализирани здравствени центри. Ги комбинира демографијата на населението во нашата земја во 2021 година со епидемиолошки податоци за дијабетес, како и трошоци за здравствена заштита поврзани со дијабетес добиени од СЗО, Институтот за здравствена метрика и евалуација и Националниот фонд за здравствено осигурување. Резултати: Стапката на инциденција на дијабетес тип 1 (Т1ДМ) во Република Северна Македонија е претставена со 1,21%ооо новодијагностицирани во 2018 година и 2,8%ооо во 2021 година со највисока утврдена стапка кај возрасната група на млади од 10-14 години (12,4%оо) во 2021 година. Во временскиот период 2018-2021 година, стапката на инциденција на пациенти со дијабет тип 2  (Т2ДМ) исто така се зголемила од 323,3%ооо на 355,5%ооо, додека стапката на преваленција се зголемила од 5554,4%ооо на 6549,3%ооо. Највисоките стапки на преваленција за T2DM анализирани според возраста беа забележани во возрасните групи помеѓу 55 и 79 години. Највисока стапка на компликации поврзани со дијабетес во Северна Македонија се компликации на периферната циркулација, по што следуваат кетоацидоза, невролошки компликации, офталмолошки компликации, дијабетична кома и повеќекратни компликации. Процентот на рецепти за лекови за намалување на гликозата во крвта (кај пациенти што не се на инсулин) во нашата земја се зголемил од 7,3% во 2018 година на 7,6% во 2020 година, додека трошоците за обезбедување средства за третман на дијабетес во 2021 година за пациенти на инсулинска терапија изнесувале приближно 13.457.50 ,62 американски долари. Пресметаниот товар на дијабетес мелитус и дијабетични компликации во Република Северна Македонија изнесува 42.806,59 disability-adjusted life-years (години на животот приспособени на неспособност/попреченост) (DALYs). Заклучоци: Стапките на дијабетес се зголемуваат во светот, како и во Република Северна Македонија. Оваа епидемиолошка студија е солидна основа за имплементација на националната стратегија за дијабетес и ќе придонесе во ефективно планирање и евалуација на сите аспекти на контролата на дијабетесот во Република Северна Македонија

Правна регулација на здравствените специјализации и супспецијализации од областа на стоматологијата во Република Северна Македонија

Recognizing the dynamic nature of changes in legal regulations governing health specializations and subspecializations in dentistry, the purpose of this paper was to present the current legal framework governing health specializations and subspecializations in dentistry in the Republic of North Macedonia. Materials and Methods: We conducted a comprehensive search of legal regulations accessible at the database of regulations and publications on the website of the Official Gazette of the Republic of North Macedonia, utilizing specific keywords, including "specializations," "subspecializations," and "dentistry." Additionally, we analyzed regulations available on the websites of higher education institutions offering specializations and subspecializations in dentistry. From the pool of regulations scrutinized, we selected those marked as valid or partially valid and relevant. Our study employed the legal-dogmatic method, content analysis, and the descriptive method. Results: The legal framework includes laws, regulations, decisions of the Government of the Republic of North Macedonia, decisions of higher education institutions, and government programs. Health workers in dentistry, regardless of their employment status, have the right to engage in specialization or subspecialization. The Ministry of Health can approve specialization or subspecialization for foreign citizens with completed dental faculty education. However, approval procedures vary depending on the employment status. Health workers with higher education in dentistry can specialize in 8 branches of specialization and 2 branches of subspecialization, conducted in accredited institutions. During the specialization and subspecialization, health workers are guided by a mentor and educators. In conclusion, frequent revisions in the legal framework governing health specializations and subspecializations in dentistry in the Republic of North Macedonia imply a recurrent re-norming process, potentially affecting healthcare workers' understanding of the legal framework surrounding specializations and subspecializations. Given the rapid scientific evolution, we advocate for reduced norming and alignment of higher education programs with emerging scientific insights.Препознавајќи ја динамичната природа на промените во законските прописи кои ги регулираат здравствените специјализации и супспецијализации во стоматологијата, целта на овој труд беше да ја претстави актуелната правна рамка што ги регулира здравствените специјализации и супспецијализации по стоматологија во Република Северна Македонија. Материјали и методи: Спроведовме сеопфатно пребарување на правните прописи достапни преку базата на прописи и изданија на веб-страницата на ЈП „Службен весник на Република Северна Македонија“, користејќи специфични клучни зборови, вклучувајќи: „специјализации“, „супспецијализации“ и „стоматологија”. Дополнително, ги анализиравме прописите достапни на веб-страниците на високообразовните институции кои спроведуваат специјализации и супспецијализации во стоматологијата. Од сите прописи што беа разгледани, ги избравме оние кои беа означени како важечки или делумно важечки и релевантни. Нашето истражување го користеше правно-догматскиот метод, анализа на содржината и дескриптивниот метод. Резултати: Правната рамка вклучува закони, прописи, одлуки на Владата на Република Северна Македонија, одлуки на високообразовни институции и владини програми. Здравствените работници во стоматологијата, без разлика на работниот статус, имаат право да започнат со специјализација или супспецијализација. Министерството за здравство може да одобри специјализација или супспецијализација за странски државјани со завршен стоматолошки факултет. Сепак, процедурите за одобрување се разликуваат во зависност од работниот статус. Здравствените работници со високо образование од стоматологија можат да специјализираат во 8 гранки на специјализација и 2 гранки на супспецијализација, спроведени во акредитирани институции. За време на специјализацијата и супспецијализацијата, здравствените работници се раководени од ментор и едукатори. Како заклучок, честите ревизии во правната рамка што ги регулира здравствените специјализации и супспецијализации во стоматологијата во Република Северна Македонија подразбираат повторлив процес на ренормирање, што потенцијално може да влијае на разбирањето на здравствените работници на правната рамка за специјализациите и супспецијализациите. Со оглед на брзата научна еволуција, ние се залагаме за намалено нормирање и усогласување на програмите за високо образование со новите научни сознанија.

Eкономска евалуација на трошоци- ефективност кај раната наспроти одложена лапароскопска холецистектомија кај акутен холецистит

 Diseases of the biliary tree are prevalent in the gastrointestinal tract (GIT) and can have significant implications in terms of morbidity and mortality. Among these diseases, acute cholecystitis holds particular importance as it requires immediate attention and mandates timely diagnosis and appropriate treatment. Early laparoscopic cholecystectomy (LC) is a safe and effective procedure for managing acute cholecystitis, providing definitive treatment during the initial hospital stay and it is considered a superior option compared to delayed LC for the treatment of acute cholecystitis. The objective of the study was to examine the overall expenses incurred by hospitals and the duration of hospitalization concerning delayed laparoscopic cholecystectomy in patients diagnosed with acute cholecystitis. Materials and methods: An analytical (case-control) study was conducted involving 139 patients diagnosed with acute cholecystitis and admitted to the University Clinic for Digestive Surgery. Among them, 71 patients were assigned to the study group, while 68 patients were placed in the control group. Patients in the study group received early LC treatment within 0-7 days from the onset of symptoms, while patients in the control group underwent delayed LC treatment between 6-12 weeks from symptom onset. The selection of patients was made using a simple random selection method, following predetermined inclusion and exclusion criteria. Results: Among patients from both groups, there was no statistically significant distinction in age, gender, education, place of residence, past illnesses, comorbidity, and previous abdominal surgery for p>0.05. However, a notable dissimilarity existed between the groups regarding total costs, with significantly higher expenses observed during delayed treatment of patients with acute cholecystitis (t-test for independent samples=-37.644 df=137 p=0.0001). Conclusion: Significant variations were observed in total hospital length of stay and hospital costs between the two groups, indicating that laparoscopic treatment for acute cholecystitis was associated with higher expenses and longer hospital stays.Болестите на билијарното дрво се распространети во гастроинтестиналниот тракт (ГИТ) и може да имаат значителни импликации во однос на морбидитетот и морталитетот. Меѓу овие болести, акутниот холециститис има особено значење бидејќи бара итно внимание и бара навремена дијагноза и соодветен третман. Раната лапароскопска холецистектомија (LC) е безбедна и ефикасна процедура за управување со акутен холециститис, обезбедувајќи дефинитивен третман за време на почетниот престој во болница и се смета за супериорна опција во споредба со одложената LC за третман на акутен холециститис. Целта на студијата беше да се испитаат вкупните трошоци направени од страна на болниците и времетраењето на хоспитализацијата во врска со одложената лапароскопска холецистектомија кај пациенти со дијагноза на акутен холециститис. Материјали и методи: Спроведена е аналитичка (случај-контрола) студија во која учествуваа 139 пациенти со дијагноза на акутен холециститис и примени на Универзитетската клиника за дигестивна хирургија. Меѓу нив, 71 пациент беа распоредени во испитуваната група, додека 68 пациенти беа во контролната група. Пациентите во испитуваната група добија ран третман со LC во рок од 0-7 дена од почетокот на симптомите, додека пациентите во контролната група беа подложени на одложен третман со LC помеѓу 6-12 недели од почетокот на симптомите. Изборот на пациенти беше направен со користење на едноставен метод на случаен избор, следејќи ги однапред одредени критериуми за вклучување и исклучување. Резултати: Кај пациентите од двете групи, немаше статистички значајна разлика во возраст, пол, образование, место на живеење, минати болести, коморбидитет и претходна абдоминална операција за p>0,05. Сепак, постоеше сигнификантна разлика помеѓу групите во однос на вкупните трошоци, со значително повисоки трошоци забележани при одложен третман на пациенти со акутен холециститис (т-тест за независни примероци=-37,644 df=137 p=0,0001). Заклучок: Беа забележани значајни варијации во вкупната должина на болничкиот престој и болничките трошоци помеѓу двете групи, што укажува дека лапароскопскиот третман за акутен холециститис е поврзан со повисоки трошоци и подолг престој во болница

Животни навики и задоволност од здравствените услуги на старите лица во Република Северна Македонија

The aging of the population in North Macedonia is a big challenge. Life habits and satisfaction with health services are essential indicators for the evaluation of the situation. Objectives: The main objective of this study was to analyze some lifestyle habits and satisfaction with health services by the elderly in North Macedonia. Materials and Methods: A cross-sectional study was conducted in 36 urban areas. We received answers from 281 respondents over 65 years of age. The descriptive-statistical method was used for analyzing the results. Statistical analysis of data was done with the statistical software SPSS for Windows 26.0. The testing of the differences was done with the Chi-square test, Mann-Whitney U Test, Kruskal-Wallis test, Fisher Freeman Halton test and Spearman Rank order correlations. Values of p<0.05 were considered to be statistically significant. Results: There were 52 (18.05%) smokers, 22 (21.15%) were male and 30 (16.95%) female respondents. The average number of cigarettes smoked per day was 20.90±15.50 with no significant difference between genders and the three age categories. Most of the respondents had a visit to the family doctor for continuation of their therapy. No significant association was observed between respondents' gender/age category in terms of trust in the family doctor, adherence to the doctor's advice, and life satisfaction. Conclusion: The relevant authorities in our country should develop more comprehensive and social models of care for older adults, especially in rural areas such as prevention, long-term care, and palliative care.Стареењето на населението во Северна Македонија е голем предизвик. Животните навики и задоволството од здравствените услуги се суштински показатели за процена на состојбата. Главната цел на оваа студија беше да се анализираат некои животни навики и задоволството од здравствените услуги кај постарите лица во Северна Македонија. Материјали и методи: Спроведена е студија на пресек во 36 урбани средини. Одговори добивме од 281 испитаник над 65 години. За анализа на резултатите се користеше дескриптивна статистичка метода. Статистичката анализа на податоците е направена со статистичкиот софтвер SPSS за Windows 26.0. Тестирањето на разликите беше направено со Chi-square тест, Mann-Whitney U Test, Kruskal-Wallis тест, Fisher Freeman Halton тест и Spearman Rank корелации за редослед. Вредностите од p<0,05 се сметаа за статистички значајни. Резултати: Имаше 52 (18,05%) пушачи, 22 (21,15%) беа мажи и 30 (16,95%) жени. Просечниот број на испушени цигари дневно изнесува 20,90±15,50 без значајна разлика меѓу полот и трите возрасни категории. Најголем дел од испитаниците имале посета на матичен лекар за продолжување на терапијата. Не е забележана значајна поврзаност помеѓу полот/возрасната категорија на испитаниците во однос на довербата во матичниот лекар, почитувањето на советите од лекарот и задоволството од животот. Заклучок: Одговорните во нашата земја треба да развијат посеопфатни и социјални модели на грижа за постарите возрасни лица, особено во руралните области како што се превенција, долготрајна нега и палијативна нега

Конечна висина кај момче со ахондроплазија третирано со хормон за раст – приказ на случај

Achondroplasia is the most common genetic form of skeletal dysplasia in humans. It is characterized by short stature and skeletal disproportion. Patients with this condition have comorbidities, such as cardiovascular problems, spinal cord problems, hearing and dental problems as well as psychological issues. We report final height of 147 cm in a 17-year-old boy treated with growth hormone, however without improvement in body proportions. Surgical therapy for limb lengthening had been proposed, which the patient refused. At this age he developed hypertension and was referred to a cardiologist, nephrologist, as well as to an orthopedic surgeon and psychologist. Recently, a new treatment with vosoritide has been introduced, promising better height outcome, but uncertain phenotype improvement. Multidisciplinary approach is recommended for these patients and close monitoring during childhood, adolescence and adulthood. Genetic counseling is also advised.    Ахондроплазијата е најчеста генетска форма на скелетна дисплазија кај луѓето. Се карактеризира со низок раст и скелетна диспропорција. Пациентите со оваа состојба имаат коморбидитети, како што се кардиоваскуларни, проблеми со 'рбетниот мозок,  со слухот и забите, како и психолошки проблеми. Утврдивме конечна висина од 147 cm кај 17-годишно момче третирано со хормон за раст, но без подобрување во пропорциите на телото. Предложена е хируршка терапија за издолжување на екстремитетите, која беше одбиена од страна на пациентот. На истата  возраст кај пациентот се појавила хипертензија и бил упатен на кардиолог, нефролог, како и на ортопед и психолог. Неодамна, воведен е нов третман со восоритид, кој ветува подобри резултати во однос на висината, но со ограничени резултати за фенотипска презентација. За овие пациенти се препорачува мултидисциплинарен пристап и внимателно следење во периодот на  детството, адолесценцијата и зрелоста. Кај нив се предлага и генетско советување

Влијанието на вакциналниот статус и бројот на дози на тежината на клиничката слика и смртноста од COVID-19

The COVID-19 pandemic, caused by the novel SARS-CoV-2 virus, started in December 2019 in the city Wuhan, province Hubei in the Republic of China. The disease quickly became pandemic and infected  48.539.872 people and had a mortality of 1.232.791 in 215 countries all over the world resulting in economic and healthcare collapse. On 11-th of March the World Health Organisation declared COVID 19 as pandemic. SARS-CoV-2 (severe form of acute respiratory syndrome coronavirus 2) as the cause of  COVID 19 is the member of the coronavirus family along with MERS-CoV and SARS-CoV-1which cause severe respiratory infections that are highly contagious and have very high mortality. The pandemic character, the high morbidity and mortality and rehabilitation resulted in a massive vaccine production as an attempt to control the spread of the SARS CoV-2 virus and reduce the morbidity and mortality, especially in the most vulnerable population groups. The aim of the study was to evaluate the association between vaccination status, number of doses and disease severity, length of hospital stay and mortality. Material and Methods: In this case-control study we included 230 male and female patients admitted in the Covid Centre in Acibadem Clinical Hospital in Skopje from March 2021 to February 2022. Patients were divided in two groups according to their vaccination status. Data about patients demographics, comorbidities, vaccination, number of doses received, type of oxygen and ventilation support, length of stay and patient outcome were collected. Results: A total of 230 COVID-19 positive hospitalized patients participated in the study. 50.4% of them were vaccinated, of which 86.2% received two doses, 11.2% received one and 2.6% received three doses of vaccines. A significant association was registered between lethal outcome and vaccination (PearsonChi-square: 5.32523, p=.0210),  association with number of doses of vaccination (PearsonChi-square: 7.66262, p=.043524), association with type of ventilation - NIV, HFO, IMV (PearsonChi-square: 177.399, df=3, p=0.000), associationwithcomorbidity (3.90770, p=.0480). Conclusion: Vaccination against Covid-19 and number of doses have a significant impact on disease severity, progression and outcome of the disease.COVID-19 како инфективно заболување за првпат се појави во декември 2019 година, а првите заразени беа во градот Вухан, област Хубеи во Н.Р.Кина. Болеста доби пандемиски карактер и за брзо доведе до 48.539.872 заразени луѓе и предизвика 1.232.791 смртни случаи во 215 земји во светот, доведувајќи до глобален здравствен и економски колапс на светското население. На 11 март 2020 година Светската здравствена организација прогласи COVID-19 пандемија. SARS-CoV-2 (тешка форма наакутен респираторен синдром коронавирус 2) како предизвикувач на COVID-19 претставува корона вирус кој што исто како и останатите два корона вируси MERS-CoV и SARS-CoV-1 се одговорни за предизвикување на акутни респираторни инфекции кои се многу контагиозни по природа и доведуваат до висок морталитет. Пандемискиот карактер на болеста, високиот морбидитет, морталитет и долгата рехабилитација доведоа до масовно производство на вакцини со цел превенирање и спречување на инфекција со SARS-CoV-2 вирусот,намалување на морбидитетот и морталитетот, особено кај ранливата популација со имунокомпромитираност и имунодефицит. Целта на оваа студија беше да се испита поврзаноста помеѓу вакциналниот статус и бројот на примени дози против COVID-19 и тежината на болеста, должината на болничкиот престој и смртноста. Материјали и методи: Во оваа студија беа вклучени 230  пациенти од машки и женски пол, кои беа третирани во Covid центарот при Инфективниот оддел на Клиничката болница Аџибадем Систина во периодот од март 2021 година до февруари 2022 година. Пациентите беа поделени во две групи според вакциналниот статус. Податоци за демографските карактеристики, коморбидитетите, вакцинацијата, бројот на примени дози, типот на кислородна и вентилаторна поддршка, должината на престој во болница, исходот од лекувањето беа следени и забележани. Резултати: Во студијата учествуваа 230 хоспитализирани COVID-19 позитивни пациенти. Вакцинирани беа50,4% од хоспитализираните, од кои 86,2% примиле две дози, 11,2% примиле една и 2,6% примиле три дози вакцини. Беше регистрирана значајна поврзаност помеѓу смртоносниот исход и вакцинацијата (PearsonChi-square: 5.32523, p=.0210), поврзаноста со бројот на дози на вакцинацијата (PearsonChi-square: 7.66262, p=.0435), поврзаноста со типот на вентилација (PearsonChi-square: 177.399, df=3, p=0.000), и поврзаноста со присуството на коморбидитети (3.90770, p=.0480). Заклучок: Вакциналниот статус и бројот на примени дози во нашата студија покажа значителен заштитен ефект за развој на тежок облик на болеста и летален исход

Фактори кои влијаат на природното движење на населението во Република Северна Македонија

The planning of public health programmes is directly related with the demographic characteristics and  the population change has longterm impact on the health, health care and community interventions. The objective of this paper is to analyze the factors influencing the trend of population change  in the Republic of North Macedonia. Material and methods: Data from the National Statistical Office and World Health Organization have been used. Literature review was conducted applying public health approach and descriptive method. Results: The natural population change in North Macedonia has negative trend in the last 10 years, the birth rate has declined, while the mortality is increasing. The biological factors and fertility rate have significantly influenced the birth rate, while the burden of chronic noncommunicable diseases, road injures, violence and COVID-19 are lead causes of mortality.  Numerous factors indirectly affect the negative trend of population change such as the high rate of unemployment, poverty, socioeconomic and political context, migration and availability and quality of health care. Conclusion: А detailed analysis of the factors affecting the natural population change and an appropriate national response with the aim of reducing the negative trends is needed.Планирањето на јавноздравствените програми е директно поврзано со демографските карактеристикии природното движење на населението и има долгорочно влијание врз здравјето,здравствената заштита и интервенциите во заедницата. Целта на овој труд е да се анализираат факторите кои влијаат на трендот на природното движење на населението во Република Северна Македонија.  Материјал и методи: Користени се податоци од датабазата на Државниот завод за статистика иСветската здравствена организација, кои се статистичкиобработени и прикажани табеларно и графички. Извршен е преглед на литература, а применет е јавноздравствен пристап и метод на дескриптивна анализа. Резултати: Природното движење на населението во Македонија покажува негативен тренд во последните десет години, односно се намалува наталитетот додека морталитетот е во позитивна насока, со зголемен  број на починати лица. Биолошките фактори и стапката на фертилитет значајно влијаат на намалување на наталитетот, а од друга страна оптовареноста со хроничните незаразни болести, сообраќајните несреќи, насилството и Ковид-19 се главните причини за зголемената смртност. Бројни индиректни фактори влијаат на негативниот тренд на природното движење на населението, како што се високата стапка на сиромаштија и невработеност, социоекономскиот и политички контекст, миграциите и пристапот и квалитетот на здравствена заштита. Заклучок: Потребна е детална анализа на факторите кои влијаат на природното движење на населенето и соодветен национален одговор со цел намалување на негативниот тренд

Аваскуларна некроза на главата на бутната коска кај пациент со Лајмска болест и Девиков оптички невритис

Avascular necrosis of the femoral head is a condition that leads to the collapse of the femoral head, which eventually ends in osteonecrosis of the hip head and the need for a total hip replacement. It affects patients of both sexes between 20-55 years of age. The pathogenetic cause is a progressive reduction of blood circulation which leads to destruction of the femoral head. Most often the causes are corticosteroid therapy, alcoholism, smoking, trauma, etc. Decompression of the femoral head accompanied by application of mesenchymal stem cells to the necrotic zone is a promising regenerative method of treatment. We present a case of a 20-year-old patient who was diagnosed with avascular necrosis of the femoral head of the left hip, due to a high dosage of corticosteroid therapy, with Lyme disease and Devic’s optic neuritis. Corticosteroid- induced avascular necrosis of the femoral head most commonly affects the femoral head, but other skeletal parts are not excluded. Majority of patients complain of pain with an insidious onset, which exacerbates with physical activity, and tends to worse with time. Early diagnosis and treatment arecrucial. Despite some controversy regarding the treatment of avascular necrosis of the femoral head with stem cells, the general outcomes of using stem cells appear to be positive in terms of efficacy and safety.Аваскуларната некроза на главата на бутната коска е состојба која доведува до колапс на феморалната глава, што на крајот завршува со остеонекроза на главата на колкот и потреба од алоартропластика на колкот. Оваа состојба ги афектира пациентите од двата пола на возраст од 20 до 55 години. Патогенетската причина е прогресивно намалување на циркулацијата на крвта што доведува до уништување на феморалната глава. Најчесто причините се примена на кортикостероидна терапија, алкохолизам, пушење, траума итн. Декомпресија на главата на бутната коска придружена со апликација на мезенхимални матични клетки во некротичната зона е ветувачки регенеративен метод на лекување. Прикажуваме случај на 20-годишна пациентка кај која беше дијагностицирана аваскуларна некроза на главата на бутната коска од левиот колк поради примена на високи дози кортикостероидна терапија, со Лајмска болест и Девиков оптички невритис. Аваскуларната некроза индуцирана од примена на високи дози кортикостероиди најчето ја афектираглавата на бутната коска, но не се исклучуваат и останатите делови од скелетот. Повеќето од пациентите се жалат на болка со подмолен почеток, која се влошува со физичка активност и со текот на времето станува поинтензивна. Раната дијагноза и третман се од клучно значење. И покрај некои контроверзии во врска со третманот на аваскуларна некроза на главата на бутната коска со матични клетки, резултатите од користењето на матични клетки се чини дека се позитивни во однос на ефикасноста и безбедноста