Praktyka pisarska Polaków wobec normy ortograficznej

Jednym z czynników wpływających na właściwe posługiwanie się słowem pisanym jest opanowanie normy ortograficznej. Polska pisownia wśród wielu, nawet wyrobionych, użytkowników języka uchodzi za szczególnie trudną do opanowania, nie dziwią zatem doniesienia o niezadowalającej sprawności ortograficznej współczesnych Polaków (por. Dalgiewicz, Przyczyna 2007; Kutereba-Irzyk 2007; Krzyżyk, Synowiec 2011; Pawelec 2014). Jednym z ważniejszych czynników wpływających na stan kompetencji ortograficznej ogółu społeczeństwa są wzorce, których dostarcza inteligencja. W tym kontekście badania nad uzusem językowym ludzi wykształconych mogą mieć duże znaczenie społeczne. Językoznawcy, śledzący zapisy kompendiów ortograficznych, słowników i poradników oraz prowadzący rozważania o sposobie formułowania przepisów, piszą o wielu niekonsekwencjach, niejednoznacznościach i nieprecyzyjności reguł ortograficznych. Podają przykłady problemów ortograficznych sprawiających szczególne problemy użytkownikom języka (por. Dyszak 1993; Kosek 1999; Zbróg 1999; Saloni 2001; Bąba, Skibski 2003; Cieślikowa 2003; Klimczak 2004; Nowowiejski 2004; Przybylska 2008). Bywa, że eksperci różnią się w ocenie pewnych zjawisk ortograficznych (por. Łozińska, Zdunek 2011; Rogowska-Cybulska 2011; Ginter 2016). Dyskusje wywołuje też sposób wprowadzania zmian w ortografii, który zasadnym czyni pytanie o to, co obowiązuje w pisowni, a co nie (por. Saloni 2011; Bień 2017). Powody te skłaniają do podjęcia szerszej refleksji nad praktyką pisarską Polaków w kontekście współczesnej normy ortograficznej. Zasadniczym celem publikacji było zbadanie sposobu funkcjonowania normy ortograficznej wśród użytkowników języka, którzy ze społecznego punktu widzenia winni mieć wysokie kompetencje w posługiwaniu się normą ortograficzną. Grupa badanych liczyła 223 osoby. Znaleźli się w niej ludzie zobligowani z racji wykonywanego zawodu do przestrzegania poprawności językowej (urzędnicy, dziennikarze, nauczyciele) oraz studenci, którzy z tytułu studiowanego kierunku (administracja, filologia polska) zyskają uprawnienia do wykonywania wybranych zawodów. Badania własne zostały zaprojektowane w oparciu o zaprezentowane we wstępnych rozdziałach teoretycznych problemy dotyczące funkcjonowania współczesnej normy ortograficznej. Przyjęto, że wyniki badań własnych pozwolą odpowiedzieć na następujące pytania badawcze: 1) Które miejsca polskiej normy ortograficznej sprawiają największe problemy wyrobionym użytkownikom polszczyzny? 2) Jakie problemy ortograficzne cechuje największa wariantywność w uzusie wyrobionych użytkowników języka? 3) Czy najtrudniejsze miejsca polskiej normy ortograficznej mają związek ze zmiennością normy? 4) Czy doświadczenie w posługiwaniu się językiem pisanym wpływa na sprawność ortograficzną piszących? 5) W jakim stopniu autoocena badanych i ich środowiska odnosi się do ich autentycznej sprawności ortograficznej? W badaniu wykorzystano autorski kwestionariusz ankiety, składający się z zadań z zakresu ortografii, dotyczących przede wszystkim zasady konwencjonalnej polskiej ortografii, ale także pisowni opartej na zasadzie fonetycznej, morfologicznej oraz historycznej. Kwestionariusz zawierał również metryczkę, w której pytano o wiek, wykształcenie, miejsce i staż pracy oraz o ocenę własnej sprawności ortograficznej i ocenę pod tym kątem swojej grupy zawodowej. Przedstawiono praktykę pisarską badanych w odniesieniu do tzw. miejsc trudnych polskiej ortografii, czyli pisowni łącznej i rozdzielnej, użycia wielkiej i małej litery, pisowni zapożyczeń, wybranych przyrostków i zakończeń, pisowni końcówek dopełniacza liczby pojedynczej rzeczowników żeńskich zakończonych na -ja, -ia oraz -ea, pisowni wyrazów z trudnymi grafemami oraz pisowni skrótów i skrótowców. Ponadto przedstawiono wyniki badań nad zależnością między sprawnością ortograficzną badanych a doświadczeniem w posługiwaniu się językiem pisanym oraz samooceną i oceną środowiska. Przeprowadzona analiza pozwoliła wskazać miejsca ewidentnego rozejścia się uzusu z normą (m.in. pisownia cząstki by ze spójnikami i partykułami, pisownia cząstki eks, wieloelementowych przymiotników złożonych, nie z rzeczownikową nazwą własną, pisownia skrótów i skrótowców), wykazała istotne różnice między wariantywnością w uzusie a wariantywnością w normie, a także dowiodła, że zasadnicze znaczenie dla poprawności ma nie tyle czas wprowadzenia zmian, ile ich oparcie na uzusie. Wyniki badań wskazują na istnienie związku między doświadczeniem w posługiwaniu się językiem pisanym a sprawnością ortograficzną piszących, a także słabej zależności między samooceną a sprawnością ortograficzną. Przeprowadzone badania wpisują się w szerszy kontekst badań nad uzusem i w dyskusję na temat źródeł normy językowej. Autorka stoi na stanowisku, że określanie przynależności danej formy do normy lub sytuowanie jej poza normą powinno dokonywać się na podstawie obserwacji społecznego zwyczaju, a w procesie kodyfikacji należy brać pod uwagę fakt, iż arbitralne rozstrzygnięcia w odniesieniu do miejsc dyskusyjnych nie rozwiązują żadnych problemów.Projekt finansowany w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Regionalna Inicjatywa Doskonałości” w latach 2019–2022.Uniwersytet w BiałymstokuAwramiuk E. (2013a), Pisownia polska w ostatnim siedemdziesięcioleciu, w: A. Dunin-Dudkowska, A. Małyska (red.), 70 lat współczesnej polszczyzny. Zjawiska, procesy, tendencje, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 563–579.Awramiuk E. (2013b), Współczesna pisownia polska: między normą a uzusem, „Poradnik Językowy”, z. 2, s. 22–32.Awramiuk E. (2016), Wariantywność pisowniowa frazeologizmów we współczesnych słownikach jednojęzycznych, „Białostockie Archiwum Językowe”, nr 16, s. 29–39.Awramiuk E. (2018), Pisownia polska – norma skodyfi kowana w ostatnim stuleciu, „Poradnik Językowy”, z. 8, s. 79–92.Awramiuk, E., Andrejewicz, U. (2016), Miejsca niedookreślone w polskiej interpunkcji – wybrane zagadnienia, „Poradnik Językowy”, z. 4, s. 7–18.Awramiuk E., Krasowicz-Kupis G., Wiejak K., Bogdanowicz K. (2015), Bateria testów pisania BTP IBE. Podręcznik, Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.Baciocha E. (2018), Interpunkcja współczesnych tekstów publicystyczno-dziennikarskich, w: E. Awramiuk, A. Rozumko (red.), Z problematyki kształcenia językowego, t. 7, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, s. 61–74.Bańko M. (2003), Słowniki ortografi czne w Polsce – fenomen socjologiczny, „Prace Filologiczne”, t. 48, s. 7–32.Bańko M. (2008), O normie i błędzie, „Poradnik Językowy”, z. 5, s. 3–17.Bańko M. (red.) (2010), Polszczyzna na co dzień, Warszawa: PWN.Bańko M. (2013), Skróty i skrótowce, w: E. Czerwińska, R. Pawelec (red.), Polski z urzędu. O poprawności języka urzędowego, Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, s. 79–87.Miodek J. (1983), Kultura języka w teorii i praktyce, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.Müldner-Nieckowski P. (2007), Wielki słownik skrótów i skrótowców, Wrocław: Wydawnictwo Europa.Nowowiejski B. (2004), Glosa do wyników kontroli realizacji ustawy o języku polskim, „Białostockie Archiwum Językowe”, nr 4, s. 133–147.NSO PWN: Polański E. (red.) (2002), Nowy słownik ortograficzny PWN z zasadami pisowni i interpunkcji, Warszawa: PWN.NSPP: Markowski A. (red.) (2002), Nowy słownik poprawnej polszczyzny, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.Oronowicz-Kida E., Myszka A. (2014), Świadomość językowa gimnazjalistów i studentów w zakresie używania nazw własnych, w: J. Nocoń, A. Tabisz (red.), Świadomość językowa, Opole: Uniwersytet Opolski.Osiewicz M. (2007), Czy potrzebna jest reforma polskiej ortografii, „Polonistyka” 2007, nr 9, s. 18–23.Pawelec R. (2013), Kreska kresce nierówna – o użyciu łącznika oraz (dwojako zapisywanego) myślnika we współczesnej interpunkcji i ortografii, „Poradnik Językowy”, z. 1, s. 69–79.Pawelec R. (2014), Ortografia w urzędzie, czyli o tym, o co urzędnicy chcieliby zapytać językoznawców, „Poradnik Językowy”, z. 9, s. 19–28.Perlin J. (2006), Kilka uwag na temat pisowni i odmiany polskich nazwisk, „Poradnik Językowy”, z. 6, s. 50–56.Bańko M., Krajewska M. (1996), Słownik wyrazów kłopotliwych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.Pietras I. (2008), Dysortografia – uwarunkowania psychologiczne, Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.Piotrowicz A., Witaszek-Samborska M. (2011), Poradnictwo językowe a zmiany w normie skodyfikowanej, „Język Polski”, z. 2–3, s. 125–133.Piotrowski T. (1996), Kto pisze rekwiem, ręka do góry…: o normach ortograficznych, „Język Polski”, z. 2–3, s. 218–221.Piper D. (2003), Współczesna polska ortografia w szkole na przykładzie gimnazjum, Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.Piper D., Saloni Z. (2003), O dzieleniu wyrazów w języku polskim przy przejściu do nowej linii – w roku 2003, w: D. Piper, Współczesna polska ortografia w szkole na przykładzie gimnazjum, Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko--Mazurskiego, s. 257–273.Pisarek W. (1970), O dzieleniu wyrazów – niepolemicznie, „Język Polski”, z. 5, s. 336–339.Pisarek W. (2013), Troska o kulturę języka polskiego wczoraj i dziś, „Język Polski”, z. 5, s. 322–325.Pisownia polska. Przepisy, słowniczek (1936), wyd. 11, Kraków: PAU.Pisownia polska. Przepisy, słowniczek (1957), wyd. 12, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo PAN.Pisownia polska. Przepisy, słowniczek (1963), wyd. 13, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo PAN.Bąba S. (2012), Wielką czy małą literą? Przymiotnik pochodny od osobowej nazwy własnej jako komponent frazeologizmu, „Język Polski”, z. 1, s. 70–71.Podracki J. (1999), Słownik skrótów i skrótowców, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.Podracki J., Budkiewicz-Żeberska J. (2011), Norma językowa w radiu i telewizji, w: A. Piotrowicz, M. Witaszek-Samborska, K. Skibski (red.), Norma językowa w aspekcie teoretycznym i pragmatycznym, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, s. 11–49.Podracki J., Dolacka M. (1999), Kompetencja i świadomość językowa dziennikarzy – na podstawie pytań zgłaszanych do Poradni Językowej TVP SA, w: I. Borkowski, J. Miodek, M. Zaśko-Zielińska (red.), Mowa rozświetlona myślą. Świadomość normatywno-stylistyczna współczesnych Polaków, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 71–85.Podracki J., Porayski-Pomsta J. (1998), Przygotowanie nauczycieli do edukacji językowej, w: W. Miodunka (red.), Edukacja językowa Polaków, Kraków: Upowszechnianie Nauki – Oświata „UN-O”, s. 83–89.Polański E. (1973), Badania nad ortografią uczniów, Katowice: Uniwersytet Śląski.Polański E. (1987), Dydaktyka ortografii i interpunkcji, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.Polański E. (2004), Reformy ortografii polskiej – wczoraj, dziś, jutro, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językowego”, nr 60, s. 29–46.Polański E. (2009), Historia ortografii polskiej argumentem za potrzebą reformowania współczesnej pisowni, „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego”, t. 20, s. 76–85.Polański E., Dereń E., Rychlik A. (2011), Ortografia i interpunkcja w nauczaniu szkolnym i samokształceniu z ćwiczeniami, Kraków: Wydawnictwo Petrus.Polański E., Synowiec H. (1995), Stan języka uczniów i nauczycieli, w: B. Chrząstowska, Z. Uryga (red.), Zjazd polonistów 1995 (Zagadnienia edukacyjne), Kraków: Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. KEN, s. 103–119.Bąba S., Dziamska G., Liberek J. (1997), Podręczny słownik frazeologiczny języka polskiego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.Przybylska R. (2008), Problemy pisowni i wymowy skrótowców zapożyczonych z języka angielskiego, „LingVaria”, nr 2, s. 107–113.Przybylska R., Przyczyna W. (red.) (2004), Zasady pisowni słownictwa religijnego, Tarnów: Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos.Przybylska R., Przyczyna W. (2011), Pisownia słownictwa religijnego, Tarnów: Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos.Puzynina J. (1997), Problem kodyfikacji normy języka polskiego, „Komunikaty RJP”, nr 1, s. 1–5.RJP (1997), „Komunikaty Rady Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk”, nr 1.Rogowska-Cybulska E. (2011), Zasady pisowni polskiej w świetle pytań kierowanych do poradni językowej, „Język Polski”, z. 2–3, s. 134–141.Rogowska-Cybulska E. (2015), O nowo/narodzonym Chrystusie: uwagi ortografi czne, „Język, Szkoła, Religia: księga referatów z konferencji w Pelplinie”, t. 10, nr 2, s. 7–19.Ruszkowski, M. (2009), Ortograficzne formy wariantywne, „Język Polski”, z. 4–5, s. 293–298.Ruszkowski M. (2014), Formy oboczne skrótowców, „Poradnik Językowy”, z. 9, s. 29–34.Saloni Z. (1970), O przenoszeniu wyrazów, „Poradnik Językowy”, z. 7, s. 459–464.Bąba S., Skibski K. (2003), O pisowni nazw własnych i ich derywatów we frazeologizmach, „Język Polski”, z. 4–5, s. 288–293.Saloni Z. (1979), O kształceniu umiejętności pisania, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.Saloni Z. (1998), O sytuacji w polskiej ortografii, „Poradnik Językowy”, z. 4–5, s. 37–41.Saloni Z. (1999), Kodyfikacja językowa, w: Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, K. Polański (red.), wyd. 2, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 302.Saloni Z. (2000), Co lepsze: kazachski czy kazaski?, „Język Polski”, z. 1–2, s. 35–38.Saloni Z. (2001), O pisowni nie – i może innych sprawach, „Poradnik Językowy”, z. 7, s. 12–17.Saloni Z. (2002), Poziomica?, „Język Polski”, z. 4, s. 273–276.Saloni Z. (2004), Głos w sprawie działalności kodyfikacyjnej (na marginesie kwestii łącznika w nazwach miejscowych), „Język Polski”, z. 1, s. 77–78.Saloni Z. (2005), O kodyfikacji polskiej ortografii – historia i współczesność, „Nauka”, nr 4, s. 71–96.Saloni Z. (2010), O użyciu skrótów w tekstach polskich, ,,Polonica” XXXX, s. 137–156.Saloni Z. (2011), Co w roku 2010 obowiązuje w pisowni polskiej?, „Język Polski”, z. 2–3, s. 117–124.Bień J.S. (2017a), Dwadzieścia lat Rady Języka Polskiego: uchwały ortograficzne a polszczyzna „poprawna, dobra, etyczna i estetyczna”, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, nr 2, s. 253–301.Saloni Z. (2018), W stulecie niepodległości i „ustalonej” pisowni polskiej, „LingVaria” 2(26), s. 127–140.Saloni Z., Szafran K., Wróblewska T. (2000), Ortograficzny słownik ucznia, Warszawa: Wydawnictwo PWN.Skudrzykowa A., Urban K. (2002), Mcdonaldyzacja, bigbrotheryzacja, czyli eponimy współczesne – norma ortograficzna i uzus, w: H. Synowiec (red.), W kręgu zagadnień dydaktyki języka i kultury polskiej. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Edwardowi Polańskiemu, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 258–263.Smuga Z. (2018), Ilu ojców mają odkrycia naukowe? O pisowni nazwisk złożonych, „Język Polski”, z. 1, s. 35–48.Smółkowa T. (2001), Neologizmy we współczesnej leksyce polskiej, Kraków: PAN IJP: „Pandit”.Starz R. (1999), Najczęstsze odchylenia od norm ortograficznych w wypracowaniach uczniów klas 4–8 szkół podstawowych (na podstawie list frekwencyjnych), „Poradnik Językowy”, z. 7, s. 36–44.Starz R. (2000), Odchylenia od norm ortograficznych w wypracowaniach uczniów w wieku 10–14 lat, Kielce: Akademia Świętokrzyska im. Jana Kochanowskiego.Starz R. (2002), Odchylenia od norm ortograficznych w różnych częściach mowy, w: H. Synowiec (red.), W kręgu zagadnień dydaktyki języka i literatury polskiej. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Edwardowi Polańskiemu, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 264–271.Stieber Z. (1966), Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.Synowiec H. (2006), O sytuacji języka ojczystego w zreformowanej szkole, w: E. Bańkowska, A. Mikołajczuk (red.), Kompetencje nauczyciela polonisty we współczesnej szkole, Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, s. 125–135.Bień J.S. (2017b), Status prawny uchwał ortograficznych, „Język Polski”, z. 1, s. 146–148.Szadyko S. (2009), O pisowni konwencjonalnych skrótów graficznych we współczesnym języku polskim, „Lingwistyka Stosowana. Przegląd”, t. 1, s. 237–246.Szpyra-Kozłowska J. (2016), Pozajęzykowe czynniki kształtujące fonetyczną i fonologiczną adaptację anglicyzmów we współczesnej polszczyźnie, „Poradnik Językowy”, z. 2, s. 21–37.Szymański L. (2012), Konwencje zapisu wyrazów na czacie internetowym, „Język Polski”, z. 1, s. 20–28.Szymczak M. (red.) (1975), Słownik ortograficzny języka polskiego wraz z zasadami pisowni i interpunkcji, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.Tokarski J. (1963), O pisowni polskiej, „Poradnik Językowy”, z. 10, s. 401–422.Tokarski J. (1978), Fleksja polska, wyd. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.Tokarski J. (1979), Traktat o ortografii polskiej, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.Tyszka S. (2011), Skróty i skrótowce w specjalistycznym języku prawa gospodarczego, „Komunikacja Specjalistyczna”, t. 4, s. 200–209.Ustawa z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim, Dz.U. 1999 nr 90 poz. 999.Walczak B. (1995), Przegląd kryteriów poprawności językowej, „Poradnik Językowy”, z. 9–10, s. 1–16.Bronk Z., Saloni Z. (2018), Kłopotliwy wyjątek – w/pod Zakopanem, „Język Polski”, z. 1, s. 18–33.Walczak B. (2011a), Ewolucja języka a kodyfikacja normy, „Język Polski”, z. 2–3, s. 103–108.Walczak B. (2011b), Norma a prognozowanie ewolucji języka, w: A. Piotrowicz, M. Witaszek-Samborska, K. Skibski (red.), Norma językowa w aspekcie teoretycznym i pragmatycznym, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, s. 49–56.Witorska A. (2016), Piękny Jaś z Doliny Dunajca czy piękny Jaś z doliny Dunajca? – czyli o słowach pisanych dużą literą, w: M. Kłodawski, A. Witorska, M. Lachowski (red.), Legislacja czasu przemian, przemiany w legislacji. Księga jubileuszowa na XX-lecie Polskiego Towarzystwa Legislacji, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, s. 338–366.Wojtczuk K. (1993), Język nauczycieli w świetle badań lingwistycznych. Normatywne aspekty wariancji wyrazowej (na przykładzie nauczycieli nauczania początkowego siedleckich szkół podstawowych), Siedlce: Wydawnictwo Uczelniane WSRP w Siedlcach.Wójcik T. (1974), Koncepcja pisowni optymalnej, „Studia Semiotyczne” V, s. 183–202.WSF PWN: Kłosińska A., Sobol E., Stankiewicz A. (2005), Wielki słownik frazeologiczny PWN z przysłowiami, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.WSOF: Podracki J. (red.) (2004), Wielki słownik ortograficzno-fleksyjny, Warszawa: Świat Książki.WSO PWN: Polański E. (red.) (2010), Wielki słownik ortograficzny PWN, wyd. 3, Warszawa: PWN.WSPP: Markowski A. (red.) (2002), Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, Warszawa: PWN.Zagajewska A. (2012), Kompetencja językowa studentów Uniwersytetu w Białymstoku na podstawie pism kierowanych do rektora, w: E. Awramiuk (red.), Z problematyki kształcenia językowego, t. 4, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, s. 105–130.Bugajski M. (1999), O stanie i potrzebach polskiej ortografii, „Poradnik Językowy” z. 7, s. 2–7.Zagajewska A. (2014), Trudne słowa. Wybrane problemy ortograficzne w praktyce pisarskiej, „Białostockie Archiwum Językowe”, nr 14, s. 277–289.Zagajewska A. (2018), Pisownia skrótów i skrótowców wśród wyrobionych użytkowników polszczyzny, w: E. Awramiuk, A. Rozumko (red.), Z problematyki kształcenia językowego, t. 7, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, s. 75–94.Zbróg P. (1999), Naruszanie normy ortograficznej i interpunkcyjnej w ogłoszeniach prasowych a pragmatyka, „Poradnik Językowy”, z. 7, s. 51–59.Zbróg P. (2011), Norma językowa a skodyfikowana norma językowa – propozycja obiektywizacji opisu, „Język Polski”, z. 2–3, s. 109–116.Zbróg P. (2015), Zagadnienia poprawności językowej w „Wielkim słowniku języka polskiego PAN”, „Język Polski”, z. 3, s. 214–230.Zbróg P. (2016), Ciągłość i zmiana w skodyfikowanej normie językowej w minionym stuleciu, „Poradnik Językowy”, z. 6, s. 7–19.Zbróg P. (2018), Jak naukowo stratyfikować klasy przynależności elementów języka do normy skodyfikowanej, w: P. Zbróg, Wybrane aspekty badań nad normą językową, Kraków: Wydawnictwo Libron – Filip Lohner, s. 151–166.Zdaniukiewicz A. A. (2005), Czy możliwie jest udoskonalenie ortografii polskiej?, „Język Polski” , z. 5, s. 378–384.Żmigrodzki P. (2004), O polskich słownikach ortograficznych z punktu widzenia metaleksykografii, „Poradnik Językowy”, z. 5, s. 15–30.Narodowy Korpus Języka Polskiego, http://www.nkjp.uni.lodz.plBugajski M. (2007), Język w komunikowaniu, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.Obserwatorium Językowe Uniwersytetu Warszawskiego. Najnowsze Słownictwo Polskie, http://nowewyrazy.uw.edu.plPoradnia Językowa PWN, https://sjp.pwn.pl/poradniaRada Języka Polskiego, http://www.rjp.pan.plSłownik języka polskiego, pod red. W. Doroszewskiego, https://sjp.pwn.pl/doroszewski/listaSłownik języka polskiego PWN, www.sjp.pwn.plWielki słownik języka polskiego, https://www.wsjp.plBugajski M. (2011), Świadomość językowa współczesnych Polaków, w: A. Piotrowicz, M. Witaszek-Samborska, K. Skibski (red.), Norma językowa w aspekcie teoretycznym i pragmatycznym, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, s. 11–49.Bugajski M. (2013), Pragmatyka a lingwistyka normatywna, „Poradnik Językowy”, z. 4, s. 7–18.Burkacka I. (2007), O grach z wielką literą, w: A. Mikołajczuk, R. Pawelec (red.), Na językoznawczych ścieżkach: prace ofiarowane profesorowi Jerzemu Podrackiemu. Warszawa: Wydawnictwo Literackie „Semper”, s. 76–83.Burkacka I. (2015), SIWZ, siwz czy s.i.w.z.? Uwagi o skrótowym zapisie nazw wielowyrazowych, „Poradnik Językowy”, z. 3, s. 51–63.Buttler D. (1982), Z zagadnień kodyfikacji współczesnej polszczyzny, „Poradnik Językowy”, z. 6, s. 359–367.Buttler D. (1985), Teoria kultury języka i jej podstawowe pojęcia, „Prasa Techniczna”, nr 2, s. 12–15.Buttler D. (1985), Wewnętrzne zróżnicowanie normy językowej, „Prasa Techniczna”, nr 3.Buttler D. (1986), Norma realna a kodyfikacja (na przykładzie rozstrzygnięć „Słownika poprawnej polszczyzny PWN”), „Poradnik Językowy”, z. 9–10, s. 607–611.Buttler D., Kurkowska H., Satkiewicz H. (1986), Kultura języka polskiego. Zagadnie

GWAS links variants in neuronal development and actin remodeling related loci with pseudoexfoliation syndrome without glaucoma

Pseudoexfoliation syndrome (PEXS) is an age-related elastosis, strongly associated with the development of secondary glaucoma. It is clearly suggested that PEXS has a genetic component, but this has not been extensively studied. Here, a genome-wide association study (GWAS) using a DNA-pooling approach was conducted to explore the potential association of genetic variants with PEXS in a Polish population, including 103 PEXS patients without glaucoma and 106 perfectly (age- and gender-) matched controls. Individual sample TaqMan genotyping was used to validate GWAS-selected single-nucleotide polymorphism (SNP) associations. Multivariate binary logistic regression analysis was applied to develop a prediction model for PEXS. In total, 15 SNPs representing independent PEXS susceptibility loci were selected for further validation in individual samples. For 14 of these variants, significant differences in the allele and genotype frequencies between cases and controls were identified, of which 12 remained significant after Benjamini-Hochberg adjustment. The minor allele of five SNPs was associated with an increased risk of PEXS development, while for nine SNPs, it showed a protective effect. Beyond the known LOXL1 variant rs2165241, nine other SNPs were located within gene regions, including in OR11L1, CD80, TNIK, CADM2, SORBS2, RNF180, FGF14, FMN1, and RBFOX1 genes. None of these associations with PEXS has previously been reported. Selected SNPs were found to explain nearly 69% of the total risk of PEXS development. The overall risk prediction accuracy for PEXS, expressed by the area under the ROC curve (AUC) value, increased by 0.218, from 0.672 for LOXL1 rs2165241 alone to 0.89 when seven additional SNPs were included in the proposed 8-SNP prediction model. In conclusion, several new susceptibility loci for PEXS without glaucoma suggested that neuronal development and actin remodeling are potentially involved in either PEXS onset or inhibition or delay of its conversion to glaucoma

Diagnosis and treatment of type 2 diabetes mellitus in patients with chronic kidney disease and eGFR < 60 mL/min — a position statement of the Polish Society of Nephrology Working Group on Metabolic and Endocrine Disorders in Kidney Diseases

Diabetes mellitus is one the most frequent co-morbid conditions in patients with chronic kidney disease (CKD), frequently leading to chronic kidney failure. Progression of CKD accelerates several metabolic disorders, predominantly those related to abnormalities of carbohydrate metabolism. Patients with CKD are usually characterised by an insulin resistance additionally aggravated by several co-morbid conditions (for example chronic low-grade inflammation). Treatment with anti-diabetic medications in patients with CKD remains a challenge because, along with the disease progression, the dosing of several drugs needs to be adjusted to the reduced kidney function (especially those that are excreted intact with urine or as active metabolites). Progression of CKD also increases the risk of hypoglycaemia in patients treated with anti-diabetic drugs, and other adverse drug reactions may occur more frequently. Usefulness of the new generation drugs has not yet been verified in patients with advanced kidney disease (although some of them act through kidney-related mechanisms). The current position statement of the Polish Society of Nephrology Working Group provides practical recommendations for the diagnosis and treatment of type 2 diabetes mellitus in patients with CKD and reduced kidney function

Rozpoznawanie i leczenie cukrzycy typu 2 u chorych z przewlekłą chorobą nerek i wartością eGFR < 60 ml/min — opinia członków Grupy Roboczej Polskiego Towarzystwa Nefrologicznego ds. Zaburzeń Metabolicznych i Hormonalnych w Chorobach Nerek

Diabetes mellitus remains the most frequent co-morbid conditions in patients with chronic kidney disease (CKD) frequently leading to chronic kidney failure. Progression of CKD triggers several meta-bolic disorders, including those related to carbohy­drate metabolism. Patients with CKD are character­ized by an insulin resistance, additionally aggravated by several co-morbid conditions (such as for exam-ple chronic low-grade inflammation). Treatment with anti-diabetic medications in patients with CKD remains a challenge, since along with the progres­sion of a disease dosing of several drugs needs to be adjusted (especially of those which are excreted with urine intact or as active metabolites). CKD pro­gression also increases the risk of hypoglycemia in patients treated with anti-diabetic drugs and other adverse drug reactions. Usefulness of the new gen­eration drugs has not yet been verified in patients with advanced kidney disease (although some of them act through the kidney-related mechanisms). The current position statement of the Polish Society of Nephrology Working Group provides the practical guidelines for the diagnosis and treatment of type 2 diabetes mellitus in patients with CKD

HA PEGylated Filler in Association with an Infrared Energy Device for the Treatment of Facial Skin Aging: 150 Day Follow-Up Data Report

Background: The face is the area most exposed to the normal course of skin aging, both intrinsically and extrinsically. The aim of the study was to evaluate the cellular and clinical response of a therapeutic protocol aimed at countering facial skin aging. Materials and methods: Twenty female patients with facial skin laxity and photodamage underwent combined therapy including mesotherapy using non-cross-linked hyaluronic acid with calcium hydroxyapatite and an infrared energy-based device treatment with subsequent implementation of PEG-cross-linked hyaluronic acid soft tissue fillers. To evaluate the benefits, patients underwent histological, immunological, and biomechanical evaluations before the treatment and at 21 and 150 days after the treatment. Results: The histological results at 21 days and 150 days after the procedure showed an increase in the number of fibroblasts and angiogenesis. As for the immunological aspect, it was shown that the treatment has an immunomodulating action, avoiding the activation of CD4 and CD8 cells. Biomechanical data showed that, at 150 days after treatment, the average changes in skin elasticity increased by 72% and the skin hydration increased by 49%. Conclusions: A combination of an infrared energy-based device treatment with both non-cross-linked hyaluronic acid and novel PEG-cross-linked hyaluronic acid leads to numerous positive cutaneous changes after histological, immunological, and biomechanical evaluations

Difficult words. Selected spelling problems in the art of writing

This article depicts contemporary spelling doubts encountered by Polish Philology students as far as unhyphenated and hyphenated spelling is concerned. The linguistic material to be analyzed is a part of the major survey research. The purpose of the work is, among others, to provide an answer to the question which parts of codified spelling norms do not correspond to the spelling customs of young Polish philologists, and attempt to find the source of these [email protected] w Białymstoku1427728

The codified spelling standard in relation to writing tendencies of Poles

Zasadniczym celem pracy było zbadanie sposobu funkcjonowania skodyfikowanej normy ortograficznej wśród użytkowników języka, którzy ze społecznego punktu widzenia mają wysokie kompetencje w posługiwaniu się normą ortograficzną. Grupa badanych liczyła 223 osoby. Znaleźli się w niej urzędnicy, dziennikarze, nauczyciele oraz studenci, którzy z tytułu studiowanego kierunku (administracja, filologia polska) zyskają uprawnienia do wykonywania wybranych zawodów. W badaniu wykorzystano autorski kwestionariusz ankiety. Przedstawiono praktykę pisarską badanych w odniesieniu do tzw. miejsc trudnych polskiej ortografii, czyli pisowni łącznej i rozdzielnej, użycia wielkiej i małej litery, pisowni zapożyczeń, wybranych przyrostków i zakończeń, pisowni zakończeń niektórych rzeczowników żeńskich, wyrazów z trudnymi grafemami oraz pisowni skrótów i skrótowców. Dokonana analiza pozwoliła wskazać miejsca ewidentnego rozejścia się uzusu z normą (m.in. pisownia cząstki by ze spójnikami i partykułami, pisownia cząstki eks, wieloelementowych przymiotników złożonych, nie z rzeczownikową nazwą własną, pisownia skrótów i skrótowców), wykazała istotne różnice między wariantywnością w uzusie a wariantywnością w normie skodyfikowanej, a także dowiodła, że zasadnicze znaczenie dla poprawności ma nie tyle czas wprowadzenia zmian, ile ich oparcie na uzusie. Wyniki badań wskazują na istnienie związku między doświadczeniem w posługiwaniu się językiem pisanym a sprawnością ortograficzną piszących, a także słabej zależności między samooceną a znajomością ortografii. Przeprowadzone badania wpisują się w szerszy kontekst badań nad uzusem i w dyskusję na temat źródeł normy językowej.The main aim of this thesis was to analyse how the codified spelling standard functions among language users who, from a social point of view, are regarded as highly competent in conforming to the spelling standard. The study group consisted of 223 individuals. It comprised clerks, journalists, teachers and students who would be authorised to practise such professions due to the studies they pursued (administration, Polish philology). A questionnaire created by the author of the thesis was deployed in the study. The dissertation presents the writing tendencies of the study participants in relation to difficult areas of Polish spelling, namely joint or separate spelling, the use of capital and small letters, loanwords spelling, some suffixes and inflectional endings, the spelling of endings of some female nouns, the spelling of words containing complicated graphemes, as well as the spelling of abbreviations and acronyms. The analysis allowed to specify areas in which the usus and the standard differ markedly (among others: the spelling of the particle by with conjunctions and particles, the spelling of the particle eks and compound adjectives, the spelling of the particle nie with proper nouns, the spelling of abbreviations and acronyms), demonstrated apparent discrepancies between the usus variantivity and the codified standard variantivity, as well as proved that the most important for correctness is not so much the time of introducing changes but rather their reliance on uzus. The study results suggest that experience in using written language and spelling skills are interrelated, as well as they demonstrate that there is an insignificant relationship between self-assessment and knowledge of spelling. The present study is in line with the broader scope of research on the usus and of the discussion about the sources of the language standard.Uniwersytet w Białymstoku. Wydział Filologiczny. Instytut Filologii Polskiej

Effect of atorvastatin on iron metabolism regulation in patients with chronic kidney disease – a randomized double blind crossover study

Introduction: To determine the effect of 6-month administration of atorvastatin on hepcidin and hemojuvelin levels, inflammatory parameters and iron metabolism in patients with chronic kidney disease (CKD) stages 3 and 4. Methods: Thirty six statin- and erythropoiesis-stimulating agent-naive patients with CKD stages 3 and 4 and LDL cholesterol ≥100 mg/dl received atorvastatin or placebo for two 6-month periods in a double blind, randomized crossover study. Hepcidin, hemojuvelin, hsCRP, IL-6, hemoglobin, red blood cell distribution width, iron, total iron binding capacity (TIBC), and unsaturated iron binding capacity (UIBC) were measured before and after each treatment period. Results: Hepcidin decreased (from 102 [307] to 63 [170] pg/ml (p > .001)) in the course of statin therapy but remained unchanged after placebo administration (173 [256] to 153 [204] pg/ml, respectively). Hemojuvelin did not change after either part of the study. Both IL-6 and hsCRP decreased following statin therapy (from 8.7 [12.0] to 8.1 [13.9] pg/ml; p = .04 and from 4.7 [4.0] to 4.0 [3.6] mg/l; p = .4, respectively), but did not change after placebo administration. Blood hemoglobin increased slightly but significantly after 6-month statin therapy (from 11.6 ± 1.6 to 11.9 ± 1.5 g/dl, p = .002), and was unchanged after placebo treatment. TIBC and UIBC increased significantly after 6-month statin therapy, and serum iron also tended to increase. The change of eGFR during the study did not differ between the two treatment periods. Conclusions: Statin may have a small but potentially beneficial effect on serum hepcidin, which may lead to improvement of anemia control in CKD patients

Development of intracranial sinusogenic complications in the period of increased incidence of influenza infections – analysis of 6 patients hospitalized in the Department of Otolaryngology, Head and Neck Surgery of Poznan University of Medical Sciences in the year 2013

W okresie od stycznia 2000 r. do końca grudnia 2013 r. w Klinice Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu leczono 21 chorych z zatokopochodnymi powikłaniami wewnątrzczaszkowymi. Podkreślenia wymaga fakt, że aż 6 pacjentów z tej grupy hospitalizowano w 2013 r. We wcześniejszych analizowanych latach było od 1 do 2 pacjentów rocznie. Skłoniło to autorów do szczegółowego przedstawienia każdego chorego leczonego w 2013 r.In the period from January 2000 to the end of December 2013 in the Department of Otolaryngology, Head and Neck Surgery of Poznan University of Medical Sciences 21 patients with sinusogenic intracranial complications were treated. It should be emphasized that 6 patients in this group were hospitalized in 2013. In the previous analyzed years there were from 1 to 2 patients per year. This prompted the authors to a detailed presentation of all patients treated in 2013