Un futur qui manque: sur quelques pièces de théâtre togolaises

Les observations contenues dans le présent article concernent six pièces de théâtre togolaises strictement contemporaines (quatre miniatures dramatiques—Sous le grand kapokier… de Roger Atikpo, Jumel’âge de Jean Kantchébé, Tobbie, frères et sœurs ont la douleur de Rodrigue Norman, Tac-tic à la rue des Pinguins de Gustave Akakpo—et deux textes de dimensions normales : Atterrissage de Kangni Alem et Tanse-maître(s) d’Elemawusi Agbedjidji). Sur le plan esthétique, les analyses visent à décrire les attitudes assumées par les personnages envers le manque d’avenir qui caractérise l’univers dans lequel ils évoluent. Ces considérations s’organisent en deux sections : dans la première, nous nous focalisons sur les éléments traumatisants du passé qui rendent difficile, voire impossible, le dépassement du passé/présent vers un avenir ; dans la seconde nous analysons les éléments relatifs à l’image de l’avenir (ou de son absence) qui se dégage des textes, ainsi que les tentatives faites par les personnages pour surmonter l’apathie et l’inertie. Sur le plan théorique, nous soutenons la thèse selon laquelle, les textes étudiés constituent la preuve d’un certain échec des grandes opérations sociopolitiques et idéologiques (le système du postcolonialisme et le fétiche du développement) qui avaient pour l’objectif l’amélioration de la situation sur le continent africain, et qui sont actuellement remises en cause à travers les débats les plus récents

Le Dieu vivant de Cita et Suzanne Malard : radio-reportage de la Passion

[...] nous nous abordons à travers l’espace. Le présent article entend ranimer le souvenir d’une œuvre aussi ambitieuse que marginalisée qui constitue un élément important de l’histoire du théâtre radiophonique. Mis en ondes par la station Paris-P.T.T. en 1937, Le Dieu vivant de Cita et Suzanne Malard a été couronné par l’Académie Française, traduit en plusieurs langues et diffusé par de nombreux émetteurs en France, en Italie, au Pays-Bas, aux États-Unis et en Pologne. Les deux écrivaines, u..

Solilokwium, quasi-monolog, monolog

Artykuł poświęcony jest ogólnie definicji monologu i solilokwium, dwóch form dyskursywnych często występujących w nowoczesnym teatrze, lecz rzadko rozróżnianych w sposób adekwatny w opracowaniach krytycznych. Monolog i solilokwium zostały wszak dość dobrze rozróżnione już w 1991 r. przez M. Issacharoffa, stosującego kryterium nieobecności scenicznej allokutora. Nie odwołując się do prac amerykańskiego badacza, francuska teatrologia podejmuje ten temat jakby od zera pod koniec wieku, usiłując rozróżnić obydwie formy na podstawie różnych innych kryteriów (introwersyjność / ekstrawersyjność; stopień spójności retorycznej itp.). Celem pierwszej części artykułu, sięgającej do opracowań z obszaru językoznawstwa (Roulet, Ducrot), analizy dyskursu (Issacharoff, Kerbrat-Orecchioni, Schuerewegen), teatrologii (Pavis, Ubersfeld) i ogólnie poetyki (Bachtin, Cohn), jest zatem przegląd dotychczasowych dokonań teoretycznych i analiza skuteczności stosowanych kryteriów. W drugiej części pracy przedstawiona teoria została skonfrontowana z konkretnym materiałem dramaturgicznym – monologowo-solilokwialną sztuką F. Billetdoux pt. Femmes parallèles. W wyniku tej konfrontacji możliwe wydaje się nie tylko doprecyzowanie obydwu pojęć, ale także wyodrębnienie kategorii pośredniej: quasi-monologu, który można określić jako dyskurs rzeczywiście wygłoszony (lub tylko w pewnym stopniu wyartykułowany), skierowany do allokutora, którego bliskość i obecność lokutor jedynie podejrzewa lub zakłada, lecz którego de facto nie widzi ani on sam, ani czytelnik / widz ze względu na jego nieobecność „wizualną” w przestrzeni mimetycznej (allokutor może objawiać swoją niepełną obecność poprzez czynności niewerbalne postrzegane, np. słuchowo, przez lokutora: pukanie do drzwi). Istotnym dla definicji monologu jest także zupełnie nie brany pod uwagę czynnik zdolności allokutora do interakcji słownej lub świadomej interakcji kinezyczno-gestycznej (np. z artystycznego punktu widzenia mówienie do Boga czy mówienie w obecności niemowlęcia nie jest tym samym, co mówienie w obecności dorosłego człowieka o kompletnych zdolnościach komunikacyjnych). Praca zwraca poza tym uwagę na rozróżnienie dyskurs myślny vs dyskurs rzeczywiście wygłoszony (na poziomie świata przedstawionego), rozróżnienie rzadko badane w tekstach dramatycznych, a odgrywające pewną rolę, jak tego dowodzi analizowany materiał

Przypadek graniczny i granice przypadku − célébration Henri Ghéona

La merveilleuse histoire de saint Bernard de Menton i La vie profonde de saint François d'Assise, dwa udramatyzowane żywoty świętych tworzące trzon gheonowskiego „teatru dla ludu”, są w dramaturgii tego autora szczególnie jaskrawymi przykładami umyślnego podporządkowania tekstu literackiego rzeczywistości pozatekstowej, którą stanowi w tym przypadku system zasad i szeroko rozumiana tradycja wiary chrześcijańskiej. Owo silne ukierunkowanie ideologiczne twórczości Ghéona sprawiło, że zainteresowanie krytyki, znikome i sumaryczne zarazem, skupiało się właściwie na jej tematyce. Poszczególne utwory tego dramaturga drugiej kategorii nie podziałały dotąd jak płachta na żadnego „byka” krytyki. Powyższy szkic idzie pod włos tej tendencji, obierając za przedmiot właśnie zjawiska ściśle tekstowe: zabiegi prowadzące do wyakcentowania głównego bohatera, logikę rozumowania przyjętą przez postacie i jej efekt językowy, figury stylistyczne, schematy narracyjne, sposoby eksploatacji pola widzenia i organizacji myśli i wreszcie kwestię stosunku analizowanych utworów do realiów świata zewnętrznego. Tak gremialne podejście podyktowane zostało innym, nadrzędnym zamiarem: ustaleniem granic gatunku literackiego, do którego oba utwory należą, a który sam autor określił mianem célébration (obrzędu)

O interpretacji tropicznej hybrydyczności gatunkowej

W obliczu wielości modeli teoretycznych i specjalistycznych żargonów funkcjonujących we współczesnej nauce o języku wydaje się rzeczą istotną traktować w sposób uprzywilejowany koncepty, których pole zastosowania jest na tyle rozległe, że pozwala na budowanie pomostów komunikacyjnych między poszczególnymi dyscyplinami. Do tego rodzaju konceptów można bez wątpienia zaliczyć pojęcie tropu. Powstałe na obszarze retoryki, zostało ono w trakcie ostatnich dwudziestu lat ekstrapolowane przez C. Kerbrat-Orecchioni na obszar pragmatyki lingwistycznej (trop komunikacyjny, allokucyjny, implicytatywny) oraz teorii dyskursu fikcyjnego (trop fikcjonalny). Powyższy artykuł, sytuujący się na pograniczu poetyki i analizy dyskursu, jest próbą zastosowania konceptu tropiczności do opisu zjawisk natury genologicznej, a ściślej mówiąc hybrydowości rodzajowej lub typologicznej. Do wymienionych czterech tropów dodajemy zatem piąty, tzw. trop kategorialny. Wzorem wszelkich innych, tropy kategorialne zasadzają się na zaburzeniach hierarchizacji składników danego układu znakowego, w tym przypadku konfiguracji gatunkowej. Trop kategorialny powstaje w warunkach, gdy gatunek denotowany („jawny”, dominujący, określony często przez autora w podtytule) zostaje niejako przyłmiony w utworze lub w jakiejś jego sekwencji przez gatunek konotowany („ukryty”, konkurencyjny, percypowany przez odbiorcę), który ujawnia się w różnych strukturach utworu poprzez konkretne zabiegi formalne. Upraszczając, z tropem kategorialnym mamy do czynienia wówczas, gdy tryb, typ lub gatunek mowy A nabiera cech trybu, typu, gatunku B, powodując trudności w określeniu przynależności gatunkowej tekstu. W celu odróżnienia zwykłych zjawisk figuralnych (efektów gatunkowych) od mechanizmów tropicznych wprowadzamy terminy profilu minimalnego i profilu pełnego danej kategorii trybu, typu czy rodzaju. Profil minimalny kategorii obejmuje jej nieodzowne składniki definicyjne, zaś profil pełny wszystkie elementy tekstu w jakiś sposób nacechowane gatunkowo, w tym wyznaczniki zasadnicze. Na miano tropu zasługują zatem te procesy hybrydacji dyskursu, w które zaangażowane są zasadnicze składniki interferujących kategorii gatunkowych. Operacje hybrydacji nie dotyczące owego minimalnego zestawu inwariantów mają najczęściej charakter figuralny. Powyższe studium zawiera także propozycję klasyfikacji tropicznych zabiegów interferencyjnych opartą na kryteriach topologicznych (związanych z miejscem zajmowanym przez daną strukturę rodzajową w typograficznej przestrzeni tekstu) i funkcyjnych (związanych z transferem funkcji zachodzącym pomiędzy pewnymi komponentami rodzajowymi utworów). Wyróżniamy zatem odpowiednio tropy alternacyjne polegające na przemiennym następowaniu po sobie sekwencji rodzaju czy typu A i B (z możliwością różnych połączeń międzysegmentowych) oraz fuzyjne, których działanie polega na utracie bądź nabywaniu określonych funkcji gatunkowych przez pewne składniki tekstu, które funkcji tych tradycyjnie nie pełni? (to oczywiście tylko jeden z możliwych rodzajów fuzji). Tak w przypadku alternacji jak i fuzji wyróżniamy dodatkowo dwa podtypy związane z mechanizmami redukcji (prowadzącej do wyraźnego wchłonięcia jednego gatunku przez inny w płaszczyźnie formalnej) i wzbogacania (prowadzące do jaskrawego synkretyzmu). Jako materiał egzemplifikacyjny służą nam utwory z pogranicza dramatu i epiki, a ściślej rzecz biorąc teksty teatralne (ujmowane w perspektywie tekstocentrycznej) oraz narracyjne autorów takich jak G. Flaubert, M. Maeterlinck, M. Duras, S. Beckett, J. Joyce, V. Nabokov, P. Ackroyd, F. Billetdoux, N. Sarraute, C. Mauriac, R. Quenneau, G. Perec, R. Pinget

The semantics of prototype and (literary) genres

The proposal of this paper, situated at the meeting point of linguistics and poetics, is to discuss the applicabilty of same selected prototypical thesis to the research on litterary genres. It examines the following questions: status and internal structure of generic categorisations (hierarchical levels, gra-duality), J.-M. Adam's sequential theory, origin of prototypicality judgements in literature, archetype-prototype relation, difficulties in prototypical analysis of generic hybridit

La sémantique du prototype et les genres (littéraires)

The proposal of this paper, situated at the meeting point of linguistics and poetics, is to discuss the applicabilty of same selected prototypical thesis to the research on litterary genres. It examines the following questions: status and internal structure of generic categorisations (hierarchical levels, gra-duality), J.-M. Adam's sequential theory, origin of prototypicality judgements in literature, archetype-prototype relation, difficulties in prototypical analysis of generic hybridity

U źródeł adialogizmu teatralnego: Pieśń nad Pieśniami

Pieśń nad Pieśniami, usytuowana w samym sercu Biblii, jest na tle zawartych w niej utworów kompozycją wyjątkową. Z genologicznego punktu widzenia ma ona formę krótkiego dramatu poetyckiego lub raczej, jak sugerują liczni egzegeci, zbioru dialogowanych pieśni miłosnych. Rozważania zawarte w artykule, o charakterze wyłącznie literaturoznawczym, dotyczą właśnie aspektu dialogicznego Pieśni. Dialogi występujące w tym poemacie wydają się bowiem prawdziwym archetypem zjawiska adialogizmu, niesłychanie często obecnego we współczesnych utworach dramatycznych i poetyckich. Po krótkim przedstawieniu problemów, jakie stawia przed analizą wielość możliwych architektur Pieśni, artykuł omawia stosowane tam zabiegi amplifikacji adialektycznej, zmiany form zwrotów osobowych, cytatu intralokucyjnego, dialogu z chórem, paradidaskaliczności, zmian izotopii dyskursywnej w replikach oraz użycia aktanta fokalizującego