The development of mystery cults in the Roman province of Dalmatia

Tema ovog istraživanja su obilježja i osobitosti rimskih misterijskih kultova te njihove promjene kroz vrijeme na području rimske provincije Dalmacije. Misterije, grč. τὰ μυστὴρια (mn.), su antičke svečanosti inicijacijskog karaktera, koje su podrazumijevale posebno, privilegirano približavanje božanstvu, i susljedne pozitivne promjene u načinu života sudionika. Većina misterijskih kultova, uz iznimku kulta Mitre, ima i svoj „službeni“ aspekt, kojega je također potrebno razumjeti ne bi li se dobila cjelovita slika jednog, na taj način „složenoga“ kulta. To je razlog zašto su ovi kultovi objedinjeni u naslovu, ali i razlog zbog čega ih se u razradi istražuje zasebno, po pojedinim municipalitetima i teritorijima. Budući da je radom obuhvaćen povijesni i geografski prostor provincije Dalmacije istražuju se rimski metroački, izijački, mitraički i sabazijački kult, jer su njihovi spomenici na području provincije u odnosu na ostale misterijske kultove najzastupljeniji. Analizira se topografija nalazišta, utvrđuje mogući položaj svetišta i njihov karakter, analizira se status sljedbenika, njihov pravni, društveni položaj, porijeklo, uloga u kultu, s posebnim osvrtom na svećenike i udruženja sljedbenika; istražuju se formalne i ikonografske osobitosti figuralnih spomenika. U odnosu na dobivene podatke te na povijesne i političke okolnosti utvrđuju se aspekti štovanja pojedinih kultova i njihovo značenje za pojedine zajednice te, zaključno, na razini čitave provincije.The subject of this research are the characteristics and particularities of roman mystery cults, their changes in time on the territory of the Roman province of Dalmatia. Mysteries, gr. τὰ μυστὴρια (pl.), represent ancient ceremonies of initiation, which implied a special, privileged contact with the deity, and the accompanying positive changes in the lifestyle of the participants. Most of the roman mystery cults, with the exception of the cult of Mithras, had an "official" aspect, which also needs to be examined in order to get a full picture of these complexed cults. This is the reason why, in title, they are united by the same appellative “mystery”, but also the reason why they will be examined separately, within individual municipalities and territories. Since the work includes the historical and geographical area of the roman province of Dalmatia, the metroac, the isiac cults, as well as the cult of Mithras and Sabazius are studied. Monuments of those cults are most numerous in regard of other mystery cults in Dalmatia. The topography of the findings will be analysed as well as the possible position of the shrines; legal, social status of the followers will also be discussed with particular reference to the priests and cult associations; the formal and iconographic peculiarities of figurative monuments are being studied as well. Regarding the obtained data, historical and political circumstances, the aspects of worship of individual cults and their significance within single communities and regions of Province are defined

Mattia Vitelli Casella, La Liburnia settentrionale nell’antichità: geografia, istituzione e società, Bologna: Pàtron Editore, 2021.

Prikaz knjige.Book review

Il ritratto romano di uomo proviene da Tarsatica? Un’ulteriore considerazione sulla provenienza dei monumenti romani del fondo del Museo Marittimo e Storico del Litorale Croato di Fiume e la collezione Laval Nugent

U radu se raspravlja o provenijenciji kasnoantičkoga muškog portreta, jedinoga primjera rimske kamene portretne plastike u zbirci Pomorskoga i povijesnoga muzeja Hrvatskog primorja Rijeka. S ciljem utvrđivanja njegova podrijetla donosi se kratak pregled povijesti toga muzeja, koji nastaje kao rezultat ujedinjenja dviju muzejskih institucija: riječkoga Musea civica i sušačkoga Gradskog muzeja. Obje su se institucije od utemeljenja 1893., odnosno 1933., nekoliko puta selile do objedinjavanja u Guvernerovoj palači 1948. Ne čudi, stoga, što su brojnim umjetninama današnje zbirke Pomorskoga i povijesnoga muzeja Hrvatskog primorja Rijeka izgubljeni podaci o mjestu, okolnostima nalaza ili donaciji. Pridruženi su joj i neki spomenici koji su pripadali Muzeju Nugent. Taj je muzej funkcionirao između 1843. i sedamdesetih godina 19. stoljeća na Trsatu, a činili su ga rimski spomenici koje je grof Laval Nugent von Westmeath iskopao u talijanskome Minturnu i kupio na tržištima antičkih i drugih umjetnina sjevernoga Jadrana. Dio zbirke je ukinućem toga muzeja prodan Narodnom, danas Arheološkom muzeju u Zagrebu. Iz toga razloga Ante Rendić-Miočević drži da je i riječka kasnoantička glava pripadala Nugentovoj zbirci, odnosno da je pri prodaji rimskih kipova u Zagreb jedina ostala u Rijeci. Analizom i usporedbom svih nama poznatih popisa Nugentovih antičkih spomenika, poput onih E. Wolffa, B. Biasoletta, R. Schneidera i J. Brunšmida, nismo pronašli naš kasnoantički portret. Smatramo, stoga, da bi se njegovo podrijetlo moglo povezati s Tarsatikom s obzirom na intenzivan razvoj toga grada upravo u kasnoantičkom razdoblju.This paper discusses the provenance of the male portrait from late Antiquity, the only example of Roman portrait sculpture in the collection of the Pomorski i povijesni muzej Hrvatskog primorja Rijeka (Maritime and Historical Museum of the Croatian Littoral Rijeka, PPMHP). In order to determine the origin of the portrait, a brief overview of the history of the museum is given. The Museum was founded after the union of two previous institutions: Museo civico (City Museum) Fiume and Gradski muzej (City Museum) Sušak in 1948. Both museums have moved several times since they have been founded, Museo civico in 1893 and Gradski muzej Sušak in 1933, but they were united within the Governor’s Palace in 1948. Therefore, it is not surprising that lots of information about first acquisitions of these two museums (the place of origin, name of the donor, etc.) are now lost. In addition, Gradski muzej Sušak and PPMHP ʻinheritedʼ objects from the Museum Nugent which was founded in 1843 by marshal Laval Nugent von Westmeath (1777-1862). He financed archaeological excavations in Italian Minturno and he was buying antique and other works of art of the North Adriatic provenance so most of his collection was of Roman origin. After his death, one part of his collection was sold to the todayʼs Arheološki muzej (Archaeological Museum) in Zagreb. Consequently, Ante Rendić-Miočević considers that the late portrait head from Rijeka was part of the Nugent collection, and that after Nugent’s Roman statues were sold to Zagreb, it was the only one left in Rijeka. The analysis and comparison of all known lists of Nugentʼs ancient monuments, such as those of E. Wolff, B. Biasoletti, R. Schneider and J. Brunšmid, reveal that our portrait from late Antiquity was not registered. Therefore, the results of this study indicate that the statue could be related to Tarsatica, considering the intense development of that city during the late Antiquity.Nell’articolo si discute sulla provenienza del ritratto romano di uomo fatto in pietra, esemplare unico della collezione del Museo Marittimo e Storico del Litorale Croato di Fiume. Per stabilirne la provenienza, l’articolo propone una breve rassegna della storia del Museo che nasce dall’unione di due istituzioni museali: il Museo civico di Fiume e il Museo civico di Sušak. Dalla loro fondazione nel 1893 e, rispettivamente, nel 1933, entrambe le istituzioni traslocarono più volte fino ad aggregarsi nel 1948 nel Palazzo del Governatore. Non sorprende quindi che per numerose opere d’arte della collezione odierna del Museo Marittimo e Storico del Litorale Croato di Fiume siano stati smarriti i dati su luogo, circostanze del ritrovamento o donazione. Alla collezione furono aggiunti altri monumenti già appartenenti al Museo Nugent. Tale museo operò nel periodo tra il 1843 e gli anni ’70 del XIX secolo a Tersatto ed era costituito da monumenti romani che il conte Laval Nugent von Westmeath aveva dissotterrato nella località italiana di Minturno o acquistato sul mercato di opere d’arte, antiche ed altre, dell’Adriatico settentrionale. Con la chiusura del museo, una parte della collezione fu venduta all’odierno Museo archeologico di Zagabria. Per questo motivo Ante Rendić-Miočević ritiene che anche il ritratto romano fiumano appartenesse alla collezione di Nugent, ovvero che fu l’unico a rimanere a Fiume in seguito alla vendita delle statue romane a Zagabria. Durante l’analisi e il confronto di tutti gli elenchi di monumenti antichi di proprietà di Nugent a noi conosciuti, tra cui quelli di E. Wolff, B. Biasoletto, R. Schneider e J. Brunšmid, non abbiamo trovato riscontro del nostro ritratto romano. Reputiamo, dunque, che la sua provenienza possa essere ricondotta a Tarsatica, visto lo sviluppo intenso della città proprio nel periodo tardo-antico

The archival data on, and petrographic, mineral and iconographic analysesof the statue of Isis from Enona

U odnosu na razilaženja u stavovima historiografa, modernih i suvremenih istraživača vezano uz identifikaciju kipa u izidinskoj nošnji iz Nina (Aenona), u radu će se analizirati arhivski izvori i muzejska dokumentacija o mjestu, okolnostima nalaza i povijesti kipa; definirat će se područje na kojemu je kip pronađen i utvrditi postoji li u „topografskom“ pogledu poveznica s julijevskoklaudijevskom grupom carskih kipova; vezano uz to, predstavit će se i analizirati rezultati petrografsko-mineraloške i kemijske analize kamena ženskoga kipa koja je recentno učinjena te, uz ikonografsku, formalnu i stilsku analizu, donijeti vlastite stavove o tome radi li se o kipu Izide ili njezine sljedbenice, kada je i gdje kip mogao nastati te kako se njegova pojava smješta u kontekstu municipija Enone u razdoblju principata.Given the contrasting views that historiographers and modern and contemporary researchers hold regarding the identification of the statue in the dress of Isis from Nin (Aenona), this paper will analyse the archival sources and museum documentation on the site, circumstances of the find, and history of the statue; it will define the area where the statue was found and determine whether there is a “topographic” link with the Julio-Claudian group of imperial statues; in this regard, the results of petrographic, mineral and chemical analyses of the female stone statue, which have recently been completed, will also be discussed, and, along with iconographic, formal and stylistic analyses, our own views will be presented on whether the statue is of Isis or her devotee, when and where the statue might have originated, and how its occurrence fits into the context of the Municipium Aenona in the Principate

The New Archaeological Map of Ancient and Early Medieval Tarsatica

U radu se predstavlja nova arheološka karta antičke i ranosrednjovjekovne Tarsatike, rezultat projekta “Arheološka karta Tarsatike” iz 2013. godine. U kratkom pregledu dosadašnjih istraživanja autori donose starije primjere karata Rijeke s ucrtanim arheološkim nalazima te rezultate istraživanja i interpretacije istraživača vezane uz urbanizam Tarsatike. Zaključno su iznesena razmatranja i smjernice vezane uz pitanja i probleme tarsatičkog rastera i urbanizacije.The paper presents a new map of ancient and early medieval Tarsatica, which is the result of a project titled “Archaeological Map of Tarsatica” from 2013. In a brief review of the studies conducted to date, the authors present older examples of maps of Rijeka with marked archaeological finds, the results of research activities, and individual interpretations of studies related to the town planning of Tarsatica. To conclude with, the considerations and guidelines are presented, which are connected with the questions and issues related to the raster and urbanization of Tarsatica

Note su una statua di Mater Magna proveniente dal territorio di Salona

According to the bibliography in the territory of Salona (Roman province of Dalmatia), two fragmentary statues of Mater Magna with an object similar to cista mystica were found. This is an ‘atypical’ attribute, at least regarding to the depictions of the goddess in sculpture. More frequently, it appears in the images related to the ministers of the cult, the priests of the Phrygian and Roman tradition. The contribution examines the significance of cista mystica within the cult of Mater Magna and Attis as well as the question of identification and significance of this attribute in statues from Salona