Automatic medical term generation for a low-resource language: translation of SNOMED CT into Basque

211 p. (eusk.) 148 p. (eng.)Tesi-lan honetan, terminoak automatikoki euskaratzeko sistemak garatu eta ebaluatu ditugu. Horretarako,SNOMED CT, terminologia kliniko zabala barnebiltzen duen ontologia hartu dugu abiapuntutzat, etaEuSnomed deritzon sistema garatu dugu horren euskaratzea kudeatzeko. EuSnomedek lau urratsekoalgoritmoa inplementatzen du terminoen euskarazko ordainak lortzeko: Lehenengo urratsak baliabidelexikalak erabiltzen ditu SNOMED CTren terminoei euskarazko ordainak zuzenean esleitzeko. Besteakbeste, Euskalterm banku terminologikoa, Zientzia eta Teknologiaren Hiztegi Entziklopedikoa, eta GizaAnatomiako Atlasa erabili ditugu. Bigarren urratserako, ingelesezko termino neoklasikoak euskaratzekoNeoTerm sistema garatu dugu. Sistema horrek, afixu neoklasikoen baliokidetzak eta transliterazio erregelakerabiltzen ditu euskarazko ordainak sortzeko. Hirugarrenerako, ingelesezko termino konplexuak euskaratzendituen KabiTerm sistema garatu dugu. KabiTermek termino konplexuetan agertzen diren habiaratutakoterminoen egiturak erabiltzen ditu euskarazko egiturak sortzeko, eta horrela termino konplexuakosatzeko. Azken urratsean, erregeletan oinarritzen den Matxin itzultzaile automatikoa osasun-zientziendomeinura egokitu dugu, MatxinMed sortuz. Horretarako Matxin domeinura egokitzeko prestatu dugu,eta besteak beste, hiztegia zabaldu diogu osasun-zientzietako testuak itzuli ahal izateko. Garatutako lauurratsak ebaluatuak izan dira metodo ezberdinak erabiliz. Alde batetik, aditu talde txiki batekin egin dugulehenengo bi urratsen ebaluazioa, eta bestetik, osasun-zientzietako euskal komunitateari esker egin dugunMedbaluatoia kanpainaren baitan azkeneko bi urratsetako sistemen ebaluazioa egin da

Amatasunak arte garaikidean

Lan honetan, arte garaikidean amatasunaren gaia nola lantzen den aztertu nahi dugu. Gaia heldu ahal izateko lana bi ataletan banatu dugu, ondorengo hurbilketa modua planteatuz: Lehen atalean, feminismoaren eraketa eta garapen orokor bat azalduko dugu, arte garaikidean emakumeek hartu duten garrantzia eta indarra ulertzeko ezinbestekoa dela pentsatzen dugulako. Teorilari garrantzitsuenetariko batzuen ekarpenaz baliatuko gara, emakumeek gizartearekiko hartuko duten konpromisoa eta artean irekiko den begirada berria ulertu ahal izateko. Mugimenduaren barnean sortu diren adar desberdinak aipatuko ditugu eta bakoitzaren berezitasunen bat azaleratuko dugu. Zehazki, berdintasunaren aldeko feminismoa, ezberdintasunaren aldekoa eta sozialistaz arituko gara, egun ematen ari den korrontean amaitzeko. Emakumeek, artean, amatasunari eskaini dizkioten lanen errepaso txiki bat egingo dugu, Louise Bourgeois, Mary Kelly, Marina Abramovic, Tracey Emin eta Ana Álvarez-Errecalde-ren artelanen bitartez, gaiaren estetika narratiboek jasan duten aldaketa azkarraren kontzientzia izan eta emakumeen ahalmentze prozesuaren lekukotza izateko. Bigarren atalean, egungo amatasunak agerian jarriko ditugu arte garaikidearen bitartez. Honetarako, lau azpi atal irekiko ditugu. Gai bera abiapuntu izanik lanek hartzen duten noranzko ezberdinak azaleratzea interesatzen zaigu eta aniztasunaren garrantzia azpimarratzea. Pello Ulazia-ren obrak, Isilean, aitatasunaz, maskulinitate berriez eta berdintasunaz hitz egingo digu. Maria Llopis-en Maternidades subversivas liburua aitzakia, post-pornoaren mundua ezagutuko dugu, ezberdintasunaren aldeko feminismoak sexuarekiko duen konpromisoa amatasun denboraldira zuzentzen baitu. Ana Casas-en Kinderwunsch lanak etxeko esparru pribatua, ama-seme erlazioak eta norbanakoaren barne pentsamenduak ikustera gonbidatuko gaitu. Eta azkenik, Offmothers taldeak, elkar lanaren indarra eta garrantzia azaleratuko digu. Amak diren artista talde honen proiektuak arduren partekatzea gizarte osoaren erantzukizuna dela erakutsiko digu. Amaitzeko, lanaren ideia nagusien errepasoa egingo dugu hausnarketa eta ondorioei bidea irekiz. Lanetik ateratzen ditugun gogoeta aipagarrienak honakoak lirateke: emakumeek gorputzaren bitartez espresatzeko modua aurkitu dutela, honek duen ahalmen estetikoaz baliatuz; eta aniztasuna ikustaraztearen garrantzia ezinbestekoa 3 dela gizarte tolerante eta konprometitu bat eraikitzeko, berdintasuna eta errespetua denon partaidetzarekin lortuko baitugu

Ohar batzuk nafar-lapurterazko galdera eta galdegai indartuez

Lan honetan, nafar-lapurterazko galdera eta galdegai egitura berezi batzuk aztertzen ditugu, 'egitura indartuak' izendatzen ditugunak. Haien sintaxia eta semantikaren puntu nagusien deskribapen bat egiten dugu lehenik. Hitz hurrenkeraren aldetik, galdera eta galdegai egitura estandarrengandik hurbilak dira. Esaldi konplexu eta NZ edo galdegai anitzeko egiturei dagokienez, aldiz, oso jokamolde desberdina erakusten dute. Interpretazioaren aldetik, frantsesezko galdera eta erantzun estrategiekiko egiten dugun konparazioak erdibitutako perpausek bezalako jokabidea dutela erakusten du. Azkenik, egitura hauen analisi baterako ideiak iradokitzen ditugu. Egitura hauetan gertakarien deskripzio definitu bat dagoela proposatzen dugu, kuantifikatzaile exhaustibo batek sortzen duena. Analisi honek, erakusten dugu, lanaren lehen partean aurkeztutako egitura indartuen ezaugarri sintaktiko eta semantikoak azaltzen dit

Euskararen estandarizazio prozesua Jakin aldizkarian (1956-1968)

Euskararen estandarizazioaz ia mende erdi joan den honetan, garai hartako eztabaida eta gertaerak aztertzea du xehe honako lan honek. Horretarako, Jakin aldizkariko 1956 eta 1968 urteen arteko hainbat artikulu aztertzea erabaki dugu, aldizkariaren sortze urtetik Arantzazuko Biltzarrera arte gai honen inguruan idatzitako artikuluak, hain zuzen. Honela, urte haietako lagin txiki baina esanguratsu honen bidez, estandarizazioaren ingurukoak aztertuko ditugu. Hau guztia, betiere, urte haietako (1956-1968) Jakin aldizkariko artikuluez osatutako corpusean oinarrituz; aldizkariaren sortze urtetik Arantzazuko Biltzarrera arte. Lanaren egiturari dagokionez, gaikako sailkapena burutu dugu informazioa era argiagoan adieraztearren. Lehenik, sarreran, lanaren helburua, aztertutako corpusa eta lanaren egitura zehaztuko ditugu. Ondotik, bigarren atalean, euskararen estandarizazioaren beharrez eta abiapuntuez jardungo dugu, euskararen egoera nolakoa zen eta estandarizazioa zertarako osatu nahi zen ulertzeko. Hirugarrenik, estandarizazioari egotzitako norabidea eta bete beharreko helburuak zeintzuk ziren ikusiko dugu. Hizkuntzak bizirautearen beharraz jardungo dugu eta baita kultur hizkuntza izatearen beharraz eta literatur eredu bakarra osatzearen garrantziaz ere. Laugarren atalean prozesuan pairatutako oztopoak azalduko ditugu. Halako neurriko proiektu bati ekiterako orduan ugari izan ziren beldurrak eta eztabaidak. Eztabaidok ugari izan baziren ere, corpusean agertutako hiru aztertuko ditugu: euskalkien eztabaida, benetako euskal hitzen ingurukoa eta h hizkiak eragindakoak. Hala ere, dena ez zen oztopo eta eztabaida izan. Estandarizazioari ekiteko eta prozesua bultzatzeko, azkartzeko eta babesteko sorturiko hainbat ekimen eta elkarte ere sortu ziren. Bosgarren atal horretan aztertuko ditugu aipaturiko laguntza horiek. Atal horretan aurkituko ditugu zehazki “Euskaltzaindiaren laguntzailleak”, Baionako Biltzarra eta Ermuko idazleen bilkura. Horrez gain, atalari amaiera emateko 1968ko Arantzazuko Biltzarraz arituko gara, biltzar horretan eman ziolako Euskaltzaindiak hasiera ofiziala estandarizazioari. Amaitzeko, lanaren bidez ateratako ondorioak zein diren aztertuko dugu. Ikusitako guztiarekin estandarizazioaren lehen urte haietan izaniko ikusmolde eta pentsamenduak nolakoak ziren ikasi ahal izango dugu eta baita pentsaera horiek estandarizazioaren eraikuntzan izaniko isla eta eragina ere

Euskal itzulpengintza gaur: argitaletxeen funtzioa euskarazko literatur itzulpenetan

Izenburuak iradokitzen duen bezala, argitaletxeek euskarazko literatur itzulpenean betetzen duten funtzioa izango dugu lan honetan aztergai. Argi utzi nahi genuke hasieratik gure helburua ez dela izango literatur itzulpenen ezaugarri linguistikoak aztertzea, baizik egiten diren literatur itzulpenetan, argitaletxeek zer nolako eragina duten ikusi eta itzulpen horiek zer nolako testuingurutan egiten diren ikertzea, horretarako elkarrizketa bidezko metodologia erabiliz. Hasteko, lan honen lehen atalean, euskarazko itzulpenak argitaratzen dituzten argitaletxeen katalogo bat prestatzen hasi gara, argitaletxe horietako bakoitzaren ezaugarri aipagarrienak nabarmenduz. Lan honen ezaugarriak kontuan hartuz, jakitun gara katalogo horrek oraindik ere hutsuneak dituela eta ez dituela gaur egun euskarazko literatur itzulpenak argitaratzen dituzten argitaletxe guztiak biltzen, baina ahalegindu gara ahal den neurrian argitaletxeek gaur egungo euskarazko literatur itzulpenetan duten zeresanaren inguruko panorama orokor bat eskaintzen: zein diren euskarazko literatur itzulpenak argitaratzen dituzten argitaletxeak, sormen-lanen aldean itzulpenek zer nolako pisua duten argitaletxe horietan, euskarazko itzulpenek zenbateko pisua duten beste hizkuntzetara egindako itzulpenen aldean, zein hizkuntzatatik itzultzen den nagusiki euskarara, zein generotako lanak izaten diren eta lan horiek jatorrizko hizkuntzetatik edo zubi-hizkuntzak erabiliz itzultzen ote diren. Behin euskarazko literatur itzulpenaren ikuspegi hori ulertuta, literatur itzulpen horiek zein testuingurutan egiten diren jakin nahi izan dugu, eta horretarako, itzulgaiak eta itzultzaileak nola aukeratzen diren aztertzeaz gain, itzultzaileek zein baldintzatan lan egiten duten ezagutu nahi izan dugu. Jarraian, itzulpenari eta itzultzaileari ematen zaion ikusgarritasunari erreparatu diogu, liburuen elementu paratestualetan arreta jarriz. Zehazki hiru izan dira aztertutako alderdiak: hasteko, itzulpen-lanetan itzultzailearen aipamenik eta bestelako daturik txertatzen den aztertu dugu; bigarrenik, jatorrizko lanaren izenbururik aipatzen den jakin nahi izan dugu; eta azkenik, zubi-hizkuntzak erabiltzen diren kasuetan horren berri ematen den argitu nahi izan dugu. Lanaren azken atalean, itzulpenen salmentaren inguruko informazioa bildu dugu, euskarazko literatur itzulpenek merkatuan zer nolako pisua duten ezagutzeko asmotan. Behin elkarrizketetatik ateratako ondorioak plazaratuta, azken ondorio batzuk atera ditugu, lanean zehar aipatutako ondorio aipagarrienak laburbilduz eta etorkizunera begira, euskarazko literatur itzulpenari mesede egingo lioketen proposamenak aurkeztuz. Lanari amaiera emateko, kontsultatutako iturri bibliografikoen zerrenda eta elkarrizketetan erabilitako galdetegia aurkezten dira

Engel Elements in groups of automorphisms of rooted trees.

139 p.Zuhaitz d-adiko errotuen automorfismoen taldeak sakonki aztertuak izan dira azken urteetan, propietate interesgarriak dituzten taldeen iturri aberatsa baitira. Esate baterako, horien azpitalde asko Burnsideren Problema Orokorraren kontra adibideak dira. Engelen taldeen alorrean, Burnsideren Problema Orokorraren analogoa Engelen taldeak lokalki nilpotenteak diren edo ez aztertzea da. Tesi honetan, Engelen baldintzaren inguruan izan diren azken emaitzak azalduko ditugu eta Engelen elementuak aztertuko ditugu zuhaitz errotuen automorfismoen taldeen familia berezi batzuetan: talde fraktaletan eta talde adarkatuetan esaterako. Lehenik, Bartholdik hasi zuen Grigorchuken taldearen Engelen elementuen deskribapena amaituko dugu. Ondoren, talde fraktalen eta talde (ahulki) adarkatuen taldeak kontsideratuko ditugu. Talde fraktalei dagokienez, bihurdura gabeko abelianizazioa badute Engelen elementu ez-tribialik ez dutela frogatuko dugu. Bestalde, ikuspuntu guztiz berri batekin, bihurdura taldeak ez diren talde adarkatuek Engelen elementu ez-tribialik ez dutela ere ikusiko dugu eta, gainera, ezkerreko Engel elementuen inguruan emaitza ezberdinak frogatuko ditugu talde adarkatua bihurdura taldea denean. Honela, talde ahulki adarkatuek ezkerreko Engelen elementu bornatu ez-tribialik ez dutela frogatuko dugu eta, baldintza batzuk gehituz, eskuineko Engelen elementuekin gauza bera gertatzen delaikusiko dugu. Emaitza guzti hauek, talde fraktalen eta talde (ahulki) adarkatuen familian aurki daitezkeen talde berezi batzuetan aplikatuko ditugu, besteak beste, Basilica taldean, (multi-)GGS-taldeetan, Hanoi Dorrearen taldean, automorfismo finitarioen taldean eta AutT talde osoan

Engel Elements in groups of automorphisms of rooted trees.

139 p.Zuhaitz d-adiko errotuen automorfismoen taldeak sakonki aztertuak izan dira azken urteetan, propietate interesgarriak dituzten taldeen iturri aberatsa baitira. Esate baterako, horien azpitalde asko Burnsideren Problema Orokorraren kontra adibideak dira. Engelen taldeen alorrean, Burnsideren Problema Orokorraren analogoa Engelen taldeak lokalki nilpotenteak diren edo ez aztertzea da. Tesi honetan, Engelen baldintzaren inguruan izan diren azken emaitzak azalduko ditugu eta Engelen elementuak aztertuko ditugu zuhaitz errotuen automorfismoen taldeen familia berezi batzuetan: talde fraktaletan eta talde adarkatuetan esaterako. Lehenik, Bartholdik hasi zuen Grigorchuken taldearen Engelen elementuen deskribapena amaituko dugu. Ondoren, talde fraktalen eta talde (ahulki) adarkatuen taldeak kontsideratuko ditugu. Talde fraktalei dagokienez, bihurdura gabeko abelianizazioa badute Engelen elementu ez-tribialik ez dutela frogatuko dugu. Bestalde, ikuspuntu guztiz berri batekin, bihurdura taldeak ez diren talde adarkatuek Engelen elementu ez-tribialik ez dutela ere ikusiko dugu eta, gainera, ezkerreko Engel elementuen inguruan emaitza ezberdinak frogatuko ditugu talde adarkatua bihurdura taldea denean. Honela, talde ahulki adarkatuek ezkerreko Engelen elementu bornatu ez-tribialik ez dutela frogatuko dugu eta, baldintza batzuk gehituz, eskuineko Engelen elementuekin gauza bera gertatzen delaikusiko dugu. Emaitza guzti hauek, talde fraktalen eta talde (ahulki) adarkatuen familian aurki daitezkeen talde berezi batzuetan aplikatuko ditugu, besteak beste, Basilica taldean, (multi-)GGS-taldeetan, Hanoi Dorrearen taldean, automorfismo finitarioen taldean eta AutT talde osoan

Historiaurreko nabigazio metodoak Ozeano Atlantikoan

Lan honetan, gutxi landu den gai bat berreskuratzeko asmoz, historiaurreko taldeek Ozeano Atlantikoan, Mesolitotik - Brontze Arora arte, gauzatuko zituzten nabigazio metodo ezberdinak aztertu ditugu, eta honekin batera, beharko zituzten teknikak, materialak, garraioak eta ezaguerak. Itsasketaren hastapenei begira, Paleolitoan kokatu ditugu lehenengo zantzuak. Hala ere, hauen azterketa jorratzea, oso zaila suertatu da aztarnen faltagatik eta, horrela, Holozenora arte itxaron beharko dugu lehenengo elementuak izateko. Ikerketa egiterako unean, Atlantikoko itsasertzean aurkitutako nabigazio aztarna material eta ikonografikoetan oinarritu gara. Honek muga garrantzitsuak ditu kontserbazioaren ikuspegitik, itsasontziak egiteko erabilitako materialak galkorrak direlako eta asko uretan galduko zirelako. Beste iturria ikonografia da, eta kontserbazio arazoaz gain, irudien interpretazioa ere ez dela erraza aipatu behar da. Horrela, garraio eta kabotaje sistema desberdinak jorratu ditugu, monoxiletan berebiziko arreta ipiniz. Izan ere, azken hauek izango ziren ugarienak eta zantzu gehien utzi zituztenak. Propultsio elementuak aztertzerakoan, arraunen sistema aztertuena izango da. Izan ere, ez dugu haize-oihalaren erabilpena baztertzen baina, topatutako zantzuei begira eta, aurkitutako itsasontzien gila ezagatik, oso zaila suertatuko zela ikusi dugu. Hala ere, beste lurralde batzuetako zenbait adibide aipatu ditugu (Egiptokoak etab.), Atlantikoko nabigazioa hobeto ulertzen lagundu dezaketelako. Azterketa, ez dugu bakarrik itsasoko edo kanpoko nabigaziorantz bideratu, ibaietako itsasketa ere jorratu da berez daukan garrantziagatik. Lortutako emaitzei dagokionez, nabigazio sistema bilakatuak ikusi ditugu Atlantiko osoan zehar, izan ere, eboluzio nabari bat antzematen da analizatutako itsasontzi eta itsasketa mota guztietan, eredu sinpletik bilakatuetara. Horretaz gain, arrantza sistema desberdinak kontrolatzen zituztela argi geratzen da aurkitutako aztarnekin. Izan ere, ezin dugu arrantza sistema marjinal bat bezala ulertu behar eta, zenbait kasutan, janari iturri garrantzitsu bat bezala erabiliko da. Beraz eta, analisia egin osteko ondorioei begira, historiaurreko talde desberdinen nabigatzeko gaitasuna guztiz egiaztatuta gelditzen da. Izan ere, garai batean berebiziko 3 garrantzia izango zuela onartu behar dugu, bai gauzatuko zuten merkataritzan bai arrantzan, nahiz eta kontserbazio arazoengatik informazio asko galdu den