Ochrona wartości wysoko cenionych w działalności gospodarczej

Artykuł dotyczy identyfikacji wartości wysoko cenionych chronionych ustawowo w działalności gospodarczej i relacji między wartościami wysoko cenionymi a konkurencyjnością i innowacyjnością przedsiębiorstw. Ich wpływna konkurencyjność przedsiębiorstw jest ewidentny – poszczególne wartości chronione ustawowo stanowią granice swobody prowadzenia działalności gospodarczej w danym rodzaju działalności, natomiast traktowane łącznie tworzą uwarunkowania prowadzenia działalności gospodarczej. Dana wartość wysoko ceniona może działać jako stymulant procesów innowacyjnych

Zmiana uczestników profesjonalnych po uzyskaniu przez inwestora decyzji o pozwoleniu na budowę w świetle przepisów Prawa budowlanego

The construction permit allows the investor to carry out the construction works. The investor might not have expertise in the field ofconstruction, therefore during the process of building professionals are appointed and they become official participants of it. They include: construction manager, supervisor and designer, whose task, in general, is to help the investor. Their occurrence after the release of a building permit may be due to construction law, administrative decision – building permit, or be dependenton the will of the investor. The purpose of this article is to analyse the methods and relevant provisions, which allow the above mentioned participants to be changed, following the issue of the decision of the building permit, with particular emphasis on the time aspects of continuation of the functions exercised by them. At the end ofthe article legal effectsof no notice of change of a professional participant are indicated

Gospodarcze i planistyczne problemy tworzenia i stosowania uchwały reklamowej: analiza prawna

Advertising plays an important role as a part of business activity. The right to commercial advertising is an expression of the constitutional principle of freedom of the economic activity. Restrictions on advertising have a diverse legal nature and can affect business activity. These restrictions may refer to the content of the advertisement, its addressee, but also to the form and place of its presentation. The main goal of the article will be to establish the determinants of creating and applying the so-called advertising resolutions, with an indication and analysis of the problem areas, regarding issues related to conducting a business activity and the issues of spatial planning law. The value underlying the implementation of the analyzed legal regulations is spatial order. The shape of the regulations, in the scope of the advertising resolution, allows that as a result of weighing values, the legislator decided to grant primacy to spatial order over the freedom of economic activity. From the point of view of the freedom of economic activity, the above solutions, assuming the rationality of the local legislator, may be conducive to the creation of equal opportunities of competing for market participants, including by defining the rules for the location of advertisements applicable to all undertakings. However, advertising resolutions may in some situations diversify the situation of them, for example due to the definition of the rules and rates of fees depending on the zone in which the advertise-ment will be placed. In conclusion, the advertising resolution is recognized as a potentially effective tool to combat spatial disorder in advertising.Reklama odgrywa istotną rolę w działalności gospodarczej. Prawo do reklamy gospodarczej jest przejawem konstytucyjnej zasady wolności działalności gospodarczej. Ograniczenia w zakresie reklamy mają zróżnicowany charakter prawny i mogą wpływać na prowadzenie działalności gospodarczej przez przedsiębiorców. Ograniczenia te mogą odnosić się do treści reklamy, jej adresata, ale także do formy i miejsca jej prezentacji. Zasadniczym celem artykułu będzie ustalenie determinant tworzenia i stosowania tzw. uchwał reklamowych, ze wskazaniem i analizą obszarów problemowych, dotyczących kwestii związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz z problematyką prawa planowania przestrzennego. Wartością leżącą u podłoża wprowadzenia analizowanych regulacji prawnych jest ład przestrzenny. Kształt przepisów w zakresie uchwały reklamowej pozwala na stwierdzenie, że w wyniku ważenia zasad ustawodawca postanowił przyznać prymat ładowi przestrzennemu nad swobodą działalności gospodarczej. Z punktu widzenia wolności działalności gospodarczej powyższe rozwiązania, przy założeniu racjonalności lokalnego prawodawcy, mogą sprzyjać stworzeniu równych szans konkurowania dla uczestników obrotu gospodarczego, m.in. poprzez określenie zasad lokalizacji reklam obowiązujących wszystkich przedsiębiorców. Jednakże uchwały reklamowe mogą w niektórych sytuacjach różnicować sytuację przedsiębiorców, chociażby z uwagi na określenie zasad i stawek opłat w zależności od strefy, w której reklama będzie umieszczana. W konkluzji uchwała reklamowa uznawana jest za potencjalnie skuteczne narzędzie walki z nieładem przestrzennym w zakresie reklam

Administratywizacja prawa karnego w sprawach praktyk ograniczających konkurencję

The article analyses mutual relations between the protection of competition under administrative law and under criminal law. The authors draw attention to the introduction of numerous criminal procedural institutions to administrative proceedings regarding restrictive practices. The authors postulate the extension of criminalization of the most serious infringements of competition. Penal law protection of competition should operate in parallel with the administrative competition law. These regulations complement each other.Przedmiotem analizy w artykule jest problematyka wzajemnych relacji pomiędzy prawem administracyjnym a karnym na przykładzie praktyk ograniczających konkurencję. Autorki zwracają uwagę na wprowadzenie licznych instytucji prawa karnego do postępowania administracyjnego w sprawach praktyk ograniczających konkurencję. W artykule postulowane jest rozszerzenie objęcia kryminalizacją najcięższych naruszeń konkurencji. Ochrona konkurencji na gruncie prawa karnego powinna funkcjonować równolegle z ochroną uregulowaną w prawie administracyjnym. Regulacje te wzajemnie się uzupełniają

Aspekty prawne planowania i zagospodarowania przestrzennego

Publikacja stanowi efekt badań naukowych prowadzonych wspólnie przez pracowników Katedry Publicznego Prawa Gospodarczego oraz Katedry Prawa Administracyjnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Książka zawiera analizę systemu prawnego planowania i zagospodarowania przestrzennego w Polsce, zarówno na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym

Ład przestrzenny w województwie kujawsko-pomorskim. Diagnoza z założeniami programu jego kształtowania

Ład przestrzenny jest głównym celem polityki przestrzennej wszystkich szczebli planowania i zarządzania rozwojem. Jest to stan uporządkowania przestrzeni, który uwzględnia uwarunkowania przyrodnicze, społeczne i ekonomiczne zrównoważonego rozwoju. Ponieważ ład jest warunkowany kulturowo, jego kryteria zależą od systemu aksjologicznego i kondycji moralnej społeczeństwa. Ład jest subiektywny i zmienny w czasie, także z powodu dynamiki zmian w środowisku życia człowieka. Jest on przestrzenny jest obrazem sposobu organizacji życia społecznego (ładu społecznego). Celem opracowania jest wskazanie obszarów ładu i nieładu przestrzennego w województwie kujawsko-pomorskim (także przykładów), zaproponowanie zasad jego kształtowania i rekomendacji dla samorządów w zakresie polityki przestrzennej, ukierunkowanych na ład w przestrzeni. Praca ma także wskazać sposoby działań, umożliwiających kształtowanie postaw i świadomości społecznej w kwestii ładu. System kształtowania przestrzeni w Polsce opiera się na przepisach ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym [1] oraz na regulacjach rozproszonych w kilkudziesięciu innych ustawach. Kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej odbywa się na szczeblu samorządu gminnego, poziomie powiatu, województwa i kraju. Istniejące w Polsce prawo kształtowania przestrzeni jest wadliwe i wymaga pilnej zmiany. Przygotowywany Kodeks urbanistyczno-budowlany ma unormować kwestie formowania przestrzeni i ładu. Metoda badania stopnia uporządkowania przestrzeni zależy od rodzaju układu odniesienia przestrzennego. W skali miejsca bada się ład w aspekcie fizjonomicznym (estetycznym, wizualnym, architektonicznym, np. budynku, gospodarstwa, miejsca, ulicy, osiedla), natomiast w wymiarze lokalnym (okolicy, wsi, obrębu, miasteczka, miasta, zespołu miejskiego, gminy, powiatu) analizuje się aspekt morfologiczny ładu (strukturalny, lokalny, urbanistyczny, krajobrazowy). Na poziomie regionu (województwa, kraju) badaniu podlega ład w ujęciu funkcjonalnym (planistycznym, regionalnym, społeczno-ekonomicznym). Kryteria identyfikacji oraz oceny ładu przestrzennego to zestaw miar, które są pochodnymi subiektywnych metod i narzędzi analizy: dokumentacyjnych (analiza planów, porównanie stanu faktycznego z planami oraz innymi dokumentami), statystycznych (zestawianie danych statystycznych, np. metoda wskaźnikowa), percepcyjnych (obserwacji, porównanie stanu faktycznego ze wzorcami mentalnymi i wyobrażeniami o przestrzeni), lub mieszanych (porównanie stanu faktycznego z dokumentami, statystyką i wyobrażeniami). Generalną zasadą wyznaczania kryteriów ładu/nieładu przestrzennego w skali lokalnej powinno być badanie zgodności położenia, formy i funkcji analizowanego obiektu, zbioru, struktury, obszaru lub innego elementu przestrzeni z warunkami (predyspozycjami) przestrzeni, sąsiedztwem (zagospodarowaniem w otoczeniu) i planem (przypisaną rolą). Omawiając przyczyny dewastacji przestrzeni i nieładu należy poczynić rozróżnienie pomiędzy źródłami ładu/nieładu, a przyczynami, symptomami i skutkami nieładu. Źródłami ładu przestrzennego są: prawo stanowione, polityka przestrzenna oraz inwestycyjna samorządów, świadomość społeczna i postawy mieszkańców, a także praktyki inwestorów. Zaburzenia tych źródeł wywołują nieład. Symptomy nieładu przestrzennego są dostrzegalne i odczuwalne przez użytkowników przestrzeni, natomiast skutki społeczne i ekonomiczne są bardzo poważne i trudniejsze do identyfikacji oraz oszacowania. Przyczyny nieładu przestrzeni mają charakter ogólnopolski – najważniejsze z nich to: ułomne i niespójne prawo, brak rządowej polityki przestrzennej, brak hierarchiczności planowania, odrębność planowania przestrzennego i społeczno-gospodarczego oraz utrwalone przekonanie o równoznaczności prawa własności z prawem do zabudowy. Problemy przestrzenne w województwie kujawsko-pomorskim mają zróżnicowany charakter. Są to problemy estetyczne, strukturalne i funkcjonalne. Występują one łącznie lub samodzielnie na obszarze całego województwa, ze szczególnym natężeniem wokół większych miast i na styku różnych funkcji (sposobów użytkowania przestrzeni). Najpoważniejsze z nich to: rozpraszanie zabudowy, nieład architektoniczno-urbanistyczny, deformowanie przestrzeni przez inwestycje górnicze i energetyczne (kopalnie surowców mineralnych i farmy wiatrowe), lokalizowanie inwestycji uciążliwych (np. przemysłu rolniczego) w pobliżu osad ludzkich, niespójność relacji obszarów posiadających potencjał rozwoju, słabe powiązania między miejscami zamieszkania i pracy, produkcji i konsumpcji, itp. Inwestycje w odnawialne źródła energii przy zachowaniu zasad ładu przestrzennego nie muszą wywoływać negatywnych skutków dla krajobrazu. Przykłady zarówno dobrych i niekorzystnych dla ładu przestrzennego praktyk na ternie województwa można mnożyć. Identyfikacja problemów i konfliktów przestrzennych w województwie kujawsko-pomorskim pozwoliła wskazać na przyczyny prawne jako główne źródło nieładu przestrzennego. Skutkiem złego prawa jest dewastacja przestrzeni w aspekcie urbanistycznym i funkcjonalnym. Obszary ładu przestrzennego nie mają charakteru ciągłego. Tworzą je przede wszystkim tereny objęte ochroną prawną: parki narodowe i krajobrazowe, następnie kompleksy leśne, historyczne centra średniowiecznych miast lokacyjnych oraz tereny zaprojektowane i zrealizowane według przyjętego planu. Współcześnie istnieją już metody i narzędzia kształtowania ładu w przestrzeni. Nowoczesne metody projektowania i realizacji budynków oraz zespołów urbanistycznych pozwalają unikać tworzenia obiektów i obszarów zabudowy niespójnych z otoczeniem. W ramach projektu zrealizowano badanie socjologiczne opinii oraz postaw mieszkańców województwa względem ładu przestrzennego, obejmujące cztery studia przypadków: 1) duże miasto – Toruń (ład przestrzenny z perspektywy obywatelskiej); 2) małe miasto – Golub-Dobrzyń (ład z perspektywy kulturowej); 3) gmina podmiejska – Lubicz (ład przestrzenny z perspektywy instytucjonalnej) i 4) gmina rolnicza – Kęsowo (ład z perspektywy funkcjonalnej). Ponadto przeanalizowano związki ładu przestrzennego z ładem społecznym. Główne wnioski z badania: skuteczna i racjonalna polityka przestrzenna powinna być tworzona przy udziale mieszkańców i z uwzględnieniem interesów inwestorów; podstawowym problemem społecznym w zakresie ładu jest słabo ukształtowana tożsamość lokalna mieszkańców i wynikający z niej brak zainteresowania jakością przestrzeni życia; konieczne są nowe metody uczestnictwa społeczności lokalnej w rozwoju przestrzennym oraz edukacja estetyczna; na obszarze województwa dominują: niska aktywność społeczna, niski poziom zainteresowania sprawami lokalnymi, powszechne niezrozumienie sensu dbania o ład przestrzenny, zwłaszcza w formie rygorów prawnych. Dalszy przebieg procesów kształtowania przestrzeni w województwie kujawsko-pomorskim jest uzależniony od zmian prawa, przede wszystkim od wprowadzenia Kodeksu urbanistyczno-budowlanego. W wyniku reformy prawa negatywne procesy przestrzenne mogą zostać wyhamowane, a niekorzystne zjawiska ograniczone. Brak reakcji ustawodawcy spowoduje pogłębianie się procesów chaotycznej suburbanizacji i niekontrolowanego rozpraszania zabudowy, niszczenia krajobrazu i dewastacji środowiska przyrodniczego. Założenia polityki kształtowania ładu przestrzennego muszą uwzględniać zarówno istniejące uwarunkowania przyrodnicze, społeczne i gospodarcze, jak i możliwości działania samorządu województwa. Wymogi ochrony przestrzeni to zestaw warunków, które muszą być spełniane przez politykę przestrzenną. Obejmują wskazania planistyczne, społeczne i ekonomiczne. Wśród wymogów ochrony przestrzeni do uwzględnienia w planie zagospodarowania przestrzennego województwa znajdują się: postulat wprowadzenia kryteriów ekonomicznych do planowania przestrzennego i monitorowanie procesów przestrzennych. Kujawsko-pomorski program kształtowania ładu przestrzennego powinien stanowić dla samorządu wojewódzkiego i władz lokalnych punkt odniesienia dla polityki przestrzennej i działań kształtujących przestrzeń. Jego konkretyzacją powinien być plan działań w zakresie kształtowania ładu przestrzennego w województwie. Obydwa dokumenty powinny być skoordynowane ze strategią rozwoju i planem zagospodarowania województwa. Regionalne zasady i standardy kształtowania ładu przestrzennego obejmują wskazania, które powinny być uwzględniane w działaniach planistycznych, projektowych oraz inwestycyjnych w województwie, realizowanych na zlecenie lub współfinansowane przez Województwo. Zasady te nie odbiegają znacząco od ogólnie przyjętych reguł planowania i zagospodarowania przestrzennego. Między innymi powinny one uwzględniać podstawy rozwoju zrównoważonego. Rekomendacje w zakresie kształtowania ładu przestrzennego zostały sformułowane dla jednostek samorządu terytorialnego, administracji budowlanej, ustawodawcy, instytucji i organizacji zajmujących się problematyką mającą wpływ na kształtowanie ładu przestrzennego, oraz dla uczestników konkursów architektoniczno-urbanistycznych. Wśród propozycji przedsięwzięć oddziałujących na postawy i zachowania społeczeństwa znalazła się koncepcja miejsca „Przestrzenie kultury” jako przykład możliwych rozwiązań edukacyjno-kulturowych ukierunkowanych na kształtowanie świadomości społecznej. Inną propozycją jest warstwa „Ład przestrzenny” w geoportalu województwa, zarządzanym przez Infostradę Kujaw i Pomorza, jako narzędzie partycypacji społecznej, wspomagające kształtowanie ładu przestrzennego. Ponadto województwo powinno podjąć działania edukacyjne i kulturotwórcze w celu kształtowania świadomości mieszkańców i urzędników, działając regionalnie i włączając się w projekty ogólnopolskie. W dalszej części opracowania przedstawiono propozycje zmian regulacji prawnych kształtujących ład przestrzenny, z których duża część jest zbieżna z dezyderatami zawartymi w projekcie Kodeksu urbanistyczno-budowlanego. W pracy odnotowano najważniejsze założenia projektowanego systemu kształtowania przestrzeni, jakim jest Kodeks urbanistyczny. Określono także kryteria oceny planowania i realizacji inwestycji, mających wpływ na stan przestrzeni, wspieranych środkami Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego 2014-2020. W części końcowej pracy sformułowano – na podstawie doświadczeń zebranych w rezultacie przeprowadzonych analiz – propozycje monitoringu ładu przestrzennego. Monitoring zagospodarowania i ładu przestrzennego powinien być prowadzony na wszystkich szczeblach planowania. W skali województwa powinien opierać się na dostępnych bazach danych, przede wszystkim na: BDOT10k, BDL GUS, mapie sozologicznej, danych gminnych oraz PZPW i SRW. Analizy przestrzenne powinny mieć charakter topologiczny (rzeczywisty kształt i zasięg występowania zjawisk) i statystyczny (w układzie gmin i obrębów ewidencyjnych). Propozycje wykonania dodatkowych analiz i ekspertyz zawierają wykaz opracowań, które są ważne dla kwestii ładu. Wśród nich są: ocena kosztów społecznych i ekonomicznych nieładu w woj. kujawsko-pomorskim, szczegółowa prognoza demograficzna województwa, audyt krajobrazowy (do którego zobowiązane są samorządy gminne). Wśród wielu wniosków zawartych w pracy należy zwrócić uwagę na te dotyczące systemu funkcjonowania planowania i zagospodarowania przestrzennego. Mówią one, że w obowiązujących w Polsce regulacjach prawnych problemem jest zakres władztwa planistycznego w zarządzaniu przestrzenią i ładem przestrzennym. Państwo praktycznie zaniechało zarządzania tą sferą i czas najwyższy, aby struktury państwa zaczęły realizować jeden ze swoich podstawowych obowiązków, jakim jest sprawne planowanie, w sposób istotny współdecydujące o warunkach życia w Polsce. Fetysz ochrony prywatnej własności ponad dobro wspólne (publiczne) i jego kosztem, wylansowany przez liberalne prawo i ugruntowywany przez sądy administracyjne, musi zostać zarzucony. Interes społeczny związany z ochroną przestrzeni wspólnej nie może być zdominowany doraźnym zyskiem. Rynek nieruchomości to element gry o przestrzeń, w tym głównie przestrzeń wspólną, i nie może na nim przeważać gospodarka wolnorynkowa. Aktualnie miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego powstają praktycznie tylko na zamówienie właścicieli terenów lub ich pełnomocników, w granicach własności, a nie w granicach optymalnych, uzasadnionych urbanistycznie. Organom sporządzającym plany miejscowe trudno jest bronić racjonalnych i uzasadnionych dobrem wspólnym celów, przy wadliwym prawie. Gminom będzie łatwiej zarządzać przestrzenią, gdy będzie miała czytelne wsparcie w dobrej regulacji prawnej. _____________________________________________________________________ [1] Dz. U. z 2016 r. poz. 778 ze zm. Dalej: „ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym”

Obowiązki przedsiębiorcy w zakresie lokalizacji inwestycji mieszkaniowej i inwestycji towarzyszącej

The subject of analysis of this article is the issue of linking and analysing the impact of legal regulations in the field of spatial planning, resulting from the special housing law, with the obliga-tions of undertakings. The author analyses legal requirements related to the location of a residential investment and an associated investment. These are infrastructure and distance requirements, as well as requirements to prohibit location in legally protected areas. The historical thread of so-called developer obligations is also included.Przedmiotem niniejszego artykułu jest problematyka powiązania i analizy wpływu re-gulacji prawnych z zakresu planowania przestrzennego, wynikających z tak zwanej specustawy mieszkaniowej, wraz z problematyką obowiązków przedsiębiorcy. Autorka analizuje wymogi praw-ne związane z lokalizacją inwestycji mieszkaniowej i inwestycji towarzyszącej. Są to wymogi in-frastrukturalne i odległościowe oraz wymogi zakazu lokalizacji na terenach prawnie chronionych. Poruszony jest również historyczny wątek tak zwanych developer obligations

Decyzje Prezesa UOKiK w sprawach zmów przetargowych

This article concerns the decisions of the President of the Office of Competition and Consumer Protection (OCCP) in the field of anti-competitive agreements in the form of bid rigging in the last ten years. During that time, the President of the OCCP issued 75 decisions. These decisions were appealed in 32 cases. A fine was imposed in 64 decisions. In the case of the remaining 11 decisions, the proceedings were discontinued or the penalty was not imposed. The article analyzes the issue of the harmfulness of bid rigging in the decisions of the President of the OCCP, the existing forms of bid rigging and evidence of their conclusion, as well as the cases of waiving the penalty due to the precedent nature of the case. In his decisions, the President of the OCCP had no doubts as to the harmfulness of bid rigging and the violation of public interest in those cases in which it occurred. Instances of bid rigging, consisting both in agreeing on the terms of the offers submitted as well as in placing and withdrawing offers, were detected in large numbers. In the analyzed decisions, the President of the OCCP consistently formulated and maintained the position on the difficulties of evidence in the case of concerted practices as part of which no civil law agreement was concluded between the participants of the agreement.Przedmiotem zainteresowania autorki w niniejszym opracowaniu są decyzje Prezesa UOKiK. W tekście dokonano analizy z zakresu porozumień ograniczających konkurencję w postaci zmowy przetargowej z ostatnich dziesięciu lat. W tym czasie Prezes UOKiK wydał 75 decyzji z tego zakresu. Od tych decyzji w 32 przypadkach złożono odwołanie; w 64 decyzjach nałożono karę pieniężną, a w przypadku pozostałych 11 decyzji postępowanie umorzono albo odstąpiono od wymierzenia kary. W artykule przeanalizowano kwestię oceny szkodliwości zmów przetargowych przez Prezesa UOKiK, zaistniałe formy zmów przetargowych i dowody świadczące o ich zawarciu, a ponadto przypadki odstąpienia od wymierzenia kary ze względu na precedensowy charakter sprawy. W swoich decyzjach Prezes UOKiK nie miał wątpliwości co do szkodliwości zmów przetargowych i naruszenia interesu publicznego w wypadkach, gdy zmowy te zostały zawarte. Licznie wykrywane były zmowy, które polegały na uzgodnieniu warunków składanych ofert, a także zmowy, w których działania przedsiębiorców zakładały rozstawianie i wycofywanie ofert. W analizowanych decyzjach Prezes UOKiK konsekwentnie formułował i podtrzymywał tezę o trudnościach dowodowych w wypadku praktyk uzgodnionych, gdy nie doszło do zawarcia umowy cywilnoprawnej między uczestnikami porozumienia

Kształtowanie ładu przestrzennego w województwie kujawsko-pomorskim. Diagnoza i działania, 294 s.

Podstawowym i najważniejszym celem, którym samorząd województwa kieruje się w swoich działaniach, jest poprawa jakości życia mieszkańców naszego regionu. Zabiegamy o inwestycje, które dają miejsca pracy. Wspieramy modernizację już istniejących oraz budowę nowych: dróg, szpitali, szkół, placówek kultury, chronimy zabytki. Bowiem, jak zapisaliśmy to w „Strategii rozwoju województwa”, misją regionu jest „człowiek, rodzina, społeczeństwo”. Jednak to jak żyją obecni i jak żyć będą przyszli mieszkańcy Kujaw i Pomorza zależy także od tego co ich otacza. Czy środowisko naturalne i efekty działań człowieka są harmonijne połączone? Czy są piękne, przyjazne i funkcjonalne? To właśnie ład przestrzenny determinuje, w znacznym stopniu, jakość naszego życia. „Architektura, jak każda sztuka, jest najdoskonalszym zwierciadłem, w którym odbijała się epoka tworząca ją, i ze szczątków jej nawet można łatwo odgadnąć stopień materialnej i moralnej kultury tych, którzy ją do życia powołali” – już prawie wiek temu pisał Stanisław Noakowski, urodzony w Nieszawie wybitny polski architekt i artysta. Dlatego tak ważne jest, byśmy zmieniając, unowocześniając nasz region, wciąż pamiętali, że ma to być miejsce, w którym po prostu chce się żyć. A ci, co przyjdą po nas, pozytywnie ocenili nasz „stopień materialnej i moralnej kultury”. Byśmy zostawili im region, w którym także oni będą lubili być i mieszkać. Piotr Całbecki Marszałek Województwa Kujawsko-PomorskiegoŁad przestrzenny to złożony problem prawny, ekonomiczny, urbanistyczny, architektoniczny, społeczny, ekologiczny i geograficzny, który ex definitione oznacza uporządkowaną, estetyczną i spójną przestrzeń. Termin ten, obok pojęcia krajobrazu, jest syntezą wiedzy o przestrzeni i środowisku życia człowieka, sumą jego doświadczeń i zamierzeń. Ład przestrzeni jest celem polityki przestrzennej i jednocześnie wynikiem zrównoważonego rozwoju. Jest także wskaźnikiem poziomu i jakości życia grup społecznych. Ład w środowisku życia człowieka, którego wyrazem jest harmonijny krajobraz, jest obrazem naszej kultury i cywilizacji. Waga zagadnienia ładu przestrzennego rośnie wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym, wzrostem zamożności i wykształcenia społeczeństwa. Proces kształtowania ładu jest długotrwały – jest to praca, która musi zostać rozłożona na pokolenia. Polityka przestrzenna samorządów powinna opierać się na założeniu, że chcąc za 20 lat cieszyć się w regionie ładem przestrzennym, powinniśmy rozpocząć starania o jego kształt już dzisiaj. Definicja urzędowa ładu przestrzennego, funkcjonująca w obiegu prawnym, znajduje się w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, w art. 2: ład przestrzenny to harmonijne ukształtowanie przestrzeni: „takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia w uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczne”. W planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym uwzględnia się wymagania ładu przestrzennego (art. 1. ust. 2). Natura ładu jako formy uporządkowania przestrzeni nawiązuje wprost do definicji przestrzeni jako zbioru elementów, między którymi istnieją relacje natury geometrycznej lub abstrakcyjnej (Dziewoński 1977). Harmonijne uporządkowanie tych relacji jest istotą ładu przestrzennego. Definicja ładu przestrzennego implikuje celowość, planowość i racjonalność. Istnieje wiele innych, naukowych definicji ładu, które uzupełniają sformułowania ustawowe, np. wg J. Paryska ład przestrzenny to porządek przestrzenny, uwzględniający i odwzorowujący prawidłowości działania społeczeństwa i gospodarki oraz funkcjonowania przyrody (Parysek 2007: 67). Funkcjonuje również definicja ładu nawiązująca do koncepcji terytorialnego systemu społecznego Z. Chojnickiego (TSS), który sformułował TSS jako „system społeczny, w którym zbiorowość ludzi trwale zajmuje, zagospodarowuje i kontroluje wyodrębniony obszar powierzchni ziemi, czyli terytorium” (Chojnicki 1988: 498). Definicja ładu w ujęciu TSS brzmi: „przestrzenna organizacja i funkcjonowanie terytorialnego systemu społecznego, kształtowane świadomie i celowo przy uwzględnieniu kryteriów racjonalności społecznej” (Parysek 2007: 68). Ład przestrzenny jest obrazem ładu społecznego i jest uwarunkowany kulturowo. Nieład społeczny zawsze znajduje swój wyraz w nieładzie przestrzennym, a w skrajnych przypadkach anarchia społeczna przekłada się na chaos przestrzenny. Porządek przestrzenny jest także przejawem zrównoważonego rozwoju. Synonimami ładu są takie atrybuty, jak: harmonia, porządek, spójność, proporcjonalność, funkcjonalność, zgodność, równowaga, czytelność, użyteczność i efektywność (por. Kolipiński 2007). Desygnatami ładu przestrzennego są: harmonijne ukształtowanie przestrzeni (stan jej zagospodarowania) lub pożądany stan przestrzeni (model jej zagospodarowania). Ta dychotomia odpowiada pojęciom ładu konkretnego i modelu ładu w koncepcji terytorialnego systemu społecznego Z. Chojnickiego (1988): ład konkretny to obserwowany porządek przestrzenny TSS (zagospodarowanie przestrzenne obszaru), a model ładu przestrzennego to wizja organizacji przestrzennej i funkcjonowania TSS (obraz postulowany, plan zagospodarowania przestrzennego jako model ładu). Ład przestrzenny jest kategorią aksjologiczną, posiada wartościujący ładunek semantyczny o pozytywnym charakterze. Co więcej, pojęcie ładu jest kategorią subiektywną, zależną od doświadczeń i kultury jednostki, oznaczającą spójność przestrzeni postrzeganej z planem lub wzorcem kulturowym. Nie przeszkadza to jednak dążeniom badaczy do zobiektywizowania niektórych wymiarów ładu jako określonego stanu przestrzeni. Należy także pamiętać, że ład przestrzenny jest stanem nietrwałym, ponieważ sama przestrzeń jest bardzo dynamiczna. Ład przestrzenny jest, obok ładu społecznego, gospodarczego i przyrodniczego (naturalnego), częścią złożonego porządku, podsystemem systemu „megaładu”, z którego można wydzielić ład przyrodniczy i ład kultury materialnej (Markowski 2003: 9). T. Markowski (2003: 10) definiuje ład jako „subiektywne odczuwanie porządku (harmonii) przez człowieka w elementach jego otoczenia”, przy jednoczesnej, wrodzonej skłonności ludzi do destrukcyjnego rozpraszania materii i energii, prowadzącego do entropii, jak i do działań negantropijnych (porządkujących), przejawiających się budowaniem złożonych struktur. Pojmowanie ładu jako porządku geometrycznego rozmieszczonych na konkretnym obszarze obiektów architektonicznych jest dużym uproszczeniem (Parysek 2007: 76). Pojęcie ładu wykracza semantycznie poza geometrię (kształt), fizjonomię (wygląd), morfologię (formę, budowę) i estetykę przestrzeni, obejmując pojęcia funkcji (roli), użytku (wykorzystania) i racjonalności (efektywności). Dopiero taki zakres znaczeniowy tego pojęcia umożliwia właściwą analizę stanu przestrzeni i ładu przestrzennego. Wyrazem ładu przestrzennego jest harmonijny krajobraz. Należy wyjaśnić w tym miejscu związek pojęcia ładu przestrzennego z terminem krajobraz. Pojęcie krajobrazu ma wiele definicji i jest niejednoznaczne. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu1 definiuje krajobraz jako „postrzeganą przez ludzi przestrzeń, zawierającą elementy przyrodnicze lub wytwory cywilizacji, ukształtowaną w wyniku działania czynników naturalnych lub działalności człowieka”. Ustawa wprowadza także pojęcie krajobrazu priorytetowego, przez któ- ry rozumie „krajobraz szczególnie cenny dla społeczeństwa ze względu na swoje wartości przyrodnicze, kulturowe, historyczne, architektoniczne, urbanistyczne, ruralistyczne lub estetyczno-widokowe, i jako taki wymagający zachowania lub określenia zasad i warunków jego kształtowania”. Ład przestrzenny nie jest ani tożsamy z krajobrazem priorytetowym, ani z pojęciem krajobrazu jako takim. Obydwa pojęcia (ładu i krajobrazu) mają różne desygnaty – ład oznacza przestrzeń uporządkowaną (stan faktyczny lub model), natomiast krajobraz przestrzeń postrzeganą, niezależnie od jej stanu. Należy przy tym pamiętać, że przyjęta w Polsce urzędowa definicja krajobrazu, będąca wyrazem kompromisu między podejściem fizjonomicznym, stosowanym m.in. w architekturze (krajobraz jako obraz kulturowy i wygląd środowiska życia człowieka), a strukturalnym, rozwiniętym na gruncie nauk przyrodniczych (w ekologii krajobrazu i geografii fizycznej, traktujących krajobraz jako jednostkę strukturalną przestrzeni geograficznej i ekologii środowiska), nie jest jedynym możliwym sposobem rozumienia pojęcia krajobraz (por. Europejska Konwencja Krajobrazowa 2006 oraz prace naukowe z tego zakresu). W krajach Europy Zachodniej i Ameryce Północnej rozpowszechnione jest podejście antropologiczno-kulturowe, uznające, że krajobraz jest ilustracyjnym sposobem przedstawiania, strukturyzowania lub symbolizowania otoczenia (Daniels i Cosgrove 1988). Krajobraz jest zatem zindywidualizowanym, subiektywnym obrazem, sposobem postrzegania obiektywnie istniejących, materialnych struktur przestrzennych oraz ich semantycznej interpretacji. Pojęcie krajobrazu jest konstruktem myślowym, umożliwiającym kształtowanie środowiska życia człowieka w celu osiągnięcia pożądanego stanu (doskonalenia jakości życia). Definicja krajobrazu zależy od celu konstruktu i powinna być zawsze przywoływana w badaniach. Przestrzeń postrzegana oznacza, że istnieje ścisły związek między strukturą przestrzeni a jej obrazem, czyli krajobrazem