Du lenkiškojo TĖVYNĖS koncepto profiliai

The starting point for this study is the dynamic view of homeland formulated by e.g. Karol Wojtyła in his Thinking Homeland (“When I think homeland, I seek the road that cuts through mountainsides… it runs steeply up in each of us and does not allow to stand still”). The study focuses on two profiles of the Polish concept: the noble-intelligentsia profile and the folk-peasant profile. In the former, which continues the tradition of military legions, the relationship between people and homeland is modelled in accordance with the patriotic-heroic ethos, deriving from the Romantic tradition and focusing on active resistance and sacrifice. In the latter, the predominant mood is expiatory, connected with the responsibility for the collapase of the the 1st Polish (Nobility) Republic. This profile includes the all-national homeland, then the regional and European homeland – the ideas of the state, civic, and cultural homeland compete with one another. The folk profile of homeland derives from the tradition of Polish peasantry – peasants did not feel responsible for the collapse of the state, being de facto slaves in the Poland of nobility. The peasant ethos, based on the idea of joint work and social solidarity, is close to the positivistic spirit. It links the idea of duty (homeland can ask for sacrifice) with that of expectation (homeland should extend one’s care over people). The folk profile includes the homeland of family and home, the local homeland, the national homeland, as well as the world as people’s homeland. It is assumed that the two profiles of homeland are to a great extent complementary.Atramos tašku pasirinkęs dinamišką Karolio Wojtyłos poemoje Myśląc Ojczyzna (lie. „Mąstant apie Tėvynę“) suformuluotą tėvynės koncepciją (Kiedy myślę: Ojczyzna, szukam drogi, która zbocza przecina, … biegnie stromo w każdym z nas i nie pozwala ustać) ‘Kai mąstau: Tėvynė, ieškau kelio, kuris šlaitus kerta, bėga stačiai per kiekvieną iš mūsų ir neleidžia sustoti’, autorius aptaria du lenkų TĖVYNĖS koncepto profilius: bajorijos (inteligentų) ir liaudies (valstiečių). Pirmajame, kuris savitai tęsia kovotojų pulkų tradiciją, žmogaus ryšys su tėvyne modeliuojamas pagal patriotinį herojišką etosą, kilusį iš romantizmo ir turintį jo bruožų, orientuotą į kovą ir pasiaukojimą. Bajorų žemvaldžių tradicijoje šis profilis iš esmės įgijo atgailos dimensiją, buvo siejamas su kaltės jausmu dėl Pirmosios Respublikos žlugimo. Jame vyraujanti nacionalinės tėvynės samprata į antrą planą nustumia tarpusavyje konkuruojančias regioninės, europietiškosios, pilietinės ir kultūrinės tėvynės sąvokas. Antrajame, liaudiškajame, profilyje tėvynė kyla iš valstietiškosios tradicijos, kuriai kaltės dėl tėvynės žlugimo jausmas buvo svetimas, mat bajorų Lenkijoje valstiečiai buvo baudžiauninkai. Valstietiškasis bendro darbo ir visuomeninio solidarumo idėjomis paremtas etosas itin artimas pozityvizmo dvasiai. Be to, jame tėvynės samprata grindžiama ne tik pareigos jausmu (Żywią i bronią), bet ir apsaugos dimensija: tėvynė ir motina neturi vien reikalauti pasiaukojimo, ji taip pat privalo globoti savo vaikus. Liaudiškajame profilyje vyrauja vietinės, „naminės“ tėvynės samprata, nacionalinės tėvynės ar pasaulio kaip bendros tėvynės samprata jam nebūdinga. Autorius daro prielaidą, kad abu aptarti tėvynės profiliai daugeliu atžvilgių vienas kitą papildo

Kultūrinė lingvistika: teorinės prielaidos ir metodai. DARBO definicijos „Slavų ir jų kaimynų aksiologiniame leksikone“ (LASiS) pavyzdys

The study consists of four parts. The first part is devoted to the beginnings of cultural linguistics in Poland, connected with the Wrocław-based programme for research on Polish national culture, the emergence of the “Language and Culture” research network (and a publication series with the same title), and the launch of the Lublin-based journal Etnolingwistyka in 1988. The second part contains examples of linguistic facts being viewed in cultural perspective, with a special role of the lexicon as the “mirror of culture”. Part three presents a repertoire of seven conceptual constructs proposed in Lublin cognitive ethnolinguistics (linguistic worldview, stereotypes as cultural concepts, cognitive definition, viewpoint and interpretive perspective, profiling of base images, values, and the experiencing, conceptualizing, and speaking subject). Finally, the fourth part illustrates the application of this theoretical framework in an analysis of the Polish cultural concept of PRACA ‘WORK’.Pranešimą sudaro keturios dalys. Pirmoje trumpai pristatomos bendro pobūdžio etnolingvistinių (kultūrinės lingvistikos) tyrimų Lenkijoje teorinės prielaidos. Antroje pateikiami kalbinių faktų tyrimų iš kultūrinės perspektyvos, pabrėžiant leksikos kaip kultūros veidrodžio reikšmę, pavyzdžiai. Trečioje primenamos pagrindinės Liublino etnolingvistikos mokyklos pasiūlytos ir plačiai vartojamos sąvokos (kalbos pasaulėvaizdis, stereotipas, kognityvinė definicija, žiūros taškas ir perspektyva, profiliavimas ir profilis, vertybės, subjektas). Ketvirtoje (pagrindinėje) dalyje, remiantis „Slavų ir jų kaimynų aksiologiniu leksikonu“ (le. Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów, t. 1–5, Lublin 2015–2019) ir taikant LEK metodologiją, atliekama DAR BO (le. PRACA ) koncepto analizė ir pateikiami jos rezultatai

Z czym „rymuje się” WOLNOŚĆ? Koncept WOLNOŚCI w polu leksykalnym, w pojęciowej słowosieci i w konceptosferze

Autor stawia pytanie o to, w jakiej sieci powiązań funkcjonuje wolność (jako słowo, pojęcie i koncept kulturowy) w polskiej lingwosferze i proponuje trzypoziomowy model opisu tego „usieciowienia”: leksykalny, pojęciowy i ideowy. O ile dwa pierwsze poziomy są poddawane przez system językowy i pojęciowy, o tyle trzeci poziom określony jako „ideowy” jest podatny na intencjonalne traktowanie i może być wykreowany subiektywnie, odpowiednio do przyjętego przez podmiot mówiący systemu norm i wartości i wykazuje znaczną zmienność. Przekładem takiej kreacji jest narracyjne przedstawienie przez Profesora Wojciecha Chlebdę 5-tomowej serii konceptów (DOM, PRACA, EUROPA, WOLNOŚĆ, HONOR) jako spójnej całości tworzącej swego rodzaju konceptosferę.Międzynarodowa konferencja naukowa: Jedność w różnorodności. Wokół słowiańskiej aksjosfery. EUROJOS XIV (11−13 września 2018) ‒ zadanie finansowane w ramach umowy 800/P-DUN/2018 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę

Tradycja i pamięć językowa uśpiona, pielęgnowana i ożywiana. Pytania o źródła polskiej tożsamości kulturowej

Tradition is understood here in the cultural sense (following Kazimierz Dobrowolski) as “the heritage that older generations pass on to younger ones”, regardless of whether the process is conscious or not and to what extent. By confronting data from contemporary Polish with data from its earlier stages (excerpted from the work of Lehr-Spławinski, Gamkrelidze and Ivanov, Gołab, Rzetelska-Feleszko and others), the author identifies various linguistic and cultural spheres, sources of the cultural heritage, linked to the lexical and conceptual system of contemporary Poles in a variety of ways. Those include: the Slavic sphere, the Indo-European sphere (the weakest in terms of memory), the Ancient Greek-Roman and Judeo-Christian spheres, the Western-European sphere, which modified and enriched the Ancient and Christian traditions. The Polish of the 20th c. also draws from the tradition of the landed gentry and from folk tradition (including peasantry). Links with specific spheres are documented with lexical examples, both common and proper nouns (given names, family names). This kind of “stratigraphic” approach reveals layers of contemporary Polish and the multiplicity of stages in the development of Polish national culture

In Search of an Ethnolinguistic Paradigm : A Glossary of Key Terms and Concepts

Autor artykułu stawia pytanie, na ile etnolingwistyka spełnia warunki paradygmatu w rozumieniu Thomasa Kuhna („Paradygmat jest tym, co podzielają członkowie wspólnoty naukowej, i na odwrót, wspólnota naukowa łączy ludzi, którzy podzielają pewien paradygmat“) i zestawia słowa kluczowe składające się na instrumentarium dyscypliny. Autor odnosi swoje uwagi do zespołu badaczy skupionego wokół międzynarodowego rocznika „Etnolingwistyka“, określanego jako lubelska szkoła etnolingwistyki kognitywnej. Reprezentatywne dla niej są dwa słowniki: Słownik stereotypów i symboli ludowych (t. 1–2, 1996–2020) i 5-tomowy Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów (2015–2019). Na podstawie praktyki obu słowników a także towarzyszących im roboczych opracowań można już – zdaniem autora – ułożyć słownik podstawowych terminów etnolingwistyki kognitywnej („glosariusz“). Składa się on z kilkunastu kluczowych pojęć: językowy obraz świata, koncept (synonim: „stereotyp“), punkt widzenia i perspektywa, defi nicja kognitywna, profi lowanie i profi l, podmiot, wartości i in. To instrumentarium zostało zastosowane zwłaszcza z „Leksykonie“ i stało się wspólnym dobrem zespołu autorskiego. Dzięki temu został spełniony także drugi postulat Kuhna.Аутор чланка поставља питање у којој мери етнолингвистика испуњава услове парадигме по поимању Томаса Куна („Парадигма је оно што дели чланове научне заједнице и обрнуто, научна заједница повезује људе који деле одређену парадигму“) и упоређује кључне речи које чине инструментаријум ове дисциплине. Аутор посвећује пажњу истраживачима окупљеним око међународног годишњака Etnolingwistyka, око приступа који се назива Лублинска школа когнитивне етнолингвистике. За ову школу су репрезентативна два речника: Słownik stereotypów i symboli ludowych (вол. 1–2, 1996–2020) и лексикон у пет томова Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów (2015–2019). На основу ова два речника и пратећих публикација већ је могуће – према аутору – саставити речник основних појмова когнитивне етнолингвистике („глосаријум“). Чини га неколико кључних појмова: језичка слика света, концепт (синоним: „стереотип“), тачка гледишта и перспектива, когнитивна дефиниција, пр офилисање и профил, субјект, вредности и друго. Тај терминолошки апарат је коришћен нарочито у настанку аксиолошког лексикона и постао је заједничко добро целог ауторског тима. Захваљујући томе испуњен је и Кунов други постулат.The paper’s author examines to what extent ethnolingustics meets the paradigmatic criteria according to Thomas Kuhn (“A paradigm is the thing that divides the members of the scientifi c community and vice versa, the scientifi c community connects people sharing a certain paradigm”) and compares the key terms which constitute this discipline’s instrumentarium. The author focuses on the researchers gathered around the international annual titled Etnolingwistyka, the representatives of the approach known as the Lublin School of Cognitive Ethnolinguistics. Two dictionaries are representative of the School: Słownik stereotypów i symboli ludowych (Vol. 1–2, 1996–2020) and the fi ve-volume lexicon titled Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów (2015–2019). According to the author, based on these two dictionaries and the accompanying publications, it is already possible to compile a glossary of key terms of ethnolinguistics. Such glossary would consist of several key concepts: the linguistic worldview, concept (synonymous with “stereotype”), viewpoint and perspective, cognitive defi nition, profi ling and profi le, subject, values, etc. This terminological apparatus was particularly used in the creation of the said axiological lexicon and has now become the common good of the whole team of authors. This corresponds to Kuhn’s second postulate

Tradycja i pamięć językowa uśpiona, pielęgnowana i ożywiana. Pytania o źródła polskiej tożsamości kulturowej

Tradition is understood here in the cultural sense (following Kazimierz Dobrowolski) as “the heritage that older generations pass on to younger ones”, regardless of whether the process is conscious or not and to what extent. By confronting data from contemporary Polish with data from its earlier stages (excerpted from the work of Lehr-Spławiński, Gamkrelidze and Ivanov, Gołąb, RzetelskaFeleszko and others), the author identifies various linguistic and cultural spheres, sources of the cultural heritage, linked to the lexical and conceptual system of contemporary Poles in a variety of ways. Those include: the Slavic sphere, the Indo-European sphere (the weakest in terms of memory), the Ancient Greek-Roman and Judeo-Christian spheres, the Western-European sphere, which modified and enriched the Ancient and Christian traditions. The Polish of the 20th c. also draws from the tradition of the landed gentry and from folk tradition (including peasantry). Links with specific spheres are documented with lexical examples, both common and proper nouns (given names, family names). This kind of “stratigraphic” approach reveals layers of contemporary Polish and the multiplicity of stages in the development of Polish national culture.Autor przyjmuje kulturowe rozumienie tradycji (zgodne z definicją Kazimierza Dobrowolskiego) jako „wszelkiej spuścizny, którą ustępujące generacje przekazują pokoleniom wchodzącym w życie”, niezależnie od tego, w jakim stopniu jest to dziedziczenie świadome, w jakim nieświadome. Konfrontując dane dotyczące współczesnego języka polskiego z opracowaniami historyczno-językowymi (LehraSpławińskiego, Gamkrelidzego i Iwanowa, Gołąba, Rzetelskiej-Feleszko i innych), autor wyróżnia kręgi językowokulturowe, z których to dziedzictwo się wywodzi i z którymi wciąż system leksykalnopojęciowy współczesnych Polaków pozostaje w bliższych lub dalszych związkach. Omawia kręgi następujące: krąg słowiański i najsłabiej pamiętany, starszy indoeuropejski; krąg antyczny (greckorzymski) i judeochrześcijański; krąg zachodnioeuropejski, który zmodyfikował i wzbogacił tradycję antyczną i chrześcijańską; a jeśli idzie o XX-wieczny język ogólnopolski – dziedzictwo szlacheckie i ludowe (w tym chłopskie). Przynależność do poszczególnych kręgów jest dokumentowana wybranymi przykładami leksykalnymi, czerpanymi zarówno z pola nazw pospolitych, jak własnych (imiona, nazwiska Polaków). Takie podejście (określone jako „stratygraficzne”) pozwala mówić o wielowarstwowości współczesnej polszczyzny i polistadialności polskiej kultury narodowej

O aktualnych zadaniach etnolingwistyki

This article is the voice of Etnolingwityka’s editor-in-chief on the current tasks of ethnolinguistics as a scholarly subdiscipline, as well as of the journal. According to the author, of the two foundations of Slavic ethnolinguistics mentioned by Nikita Tolstoy (i.e., its pan-Slavic character and the unity of language and culture) it is mainly the latter that has preserved its topicality: language is the source of knowledge about people and human communities, as well as the basis for building one’s identity (individual, national, regional, professional). The agenda of cultural linguistics has been followed by the contributors to the present journal and its editorial team with a focus on various genres of folkore, the problems of the linguistic worldview, and in recent issues with studies on the semantics of selected cultural concepts (family, democracy, equality, otvetstvennost’, etc.). Ethnolinguistic research of this sort, seeking “culture in language” (i.e. in the semantic layer of linguistic forms), render ethnolinguistics (especially in its cognitive variant) close to Western cultural or anthropological linguistics. When Slavic ethnolinguistics, being treated as a cultural linguistics, focuses on the semantics of value terms, it stands a good chance of engaging in a dialogue with Western anthropological linguistics and contributing original insights to the common body of research on values. A specific proposal in this direction is the international project EUROJOS

O aktualnych zadaniach etnolingwistyki

This article is the voice of Etnolingwityka’s editor-in-chief on the current tasks of ethnolinguistics as a scholarly subdiscipline, as well as of the journal. According to the author, of the two foundations of Slavic ethnolinguistics mentioned by Nikita Tolstoy (i.e., its pan-Slavic character and the unity of language and culture) it is mainly the latter that has preserved its topicality: language is the source of knowledge about people and human communities, as well as the basis for building one’s identity (individual, national, regional, professional). The agenda of cultural linguistics has been followed by the contributors to the present journal and its editorial team with a focus on various genres of folkore, the problems of the linguistic worldview, and in recent issues with studies on the semantics of selected cultural concepts (family, democracy, equality, otvetstvennost’, etc.). Ethnolinguistic research of this sort, seeking “culture in language” (i.e. in the semantic layer of linguistic forms), render ethnolinguistics (especially in its cognitive variant) close to Western cultural or anthropological linguistics. When Slavic ethnolinguistics, being treated as a cultural linguistics, focuses on the semantics of value terms, it stands a good chance of engaging in a dialogue with Western anthropological linguistics and contributing original insights to the common body of research on values. A specific proposal in this direction is the international project EUROJOS.O aktualnych zadaniach etnolingwistyki jako subdyscypliny badawczej i rocznika o tej nazwie  („Etnolingwistyka”  1988–2015) wypowiada się  redaktor naczelny pisma. Uważa, że z dwóch zasad,  które u podstaw etnolingwistyki słowiańskiej stawiał Nikita Tołstoj – wymiar ogólnosłowiański i jedność języka i kultury – aktualność  zachowała głównie ta druga zasada, tj. traktowanie języka jako źródła wiedzy o człowieku i społeczności  i podstawy budowania własnej tożsamości  (indywidualnej, narodowej, regionalnej, zawodowej). Program  lingwistyki kulturowej był realizowany przez redakcję rocznika i autorów piszących na jego łamach w latach 1988–2015 z nastawieniem na różne gatunki folkloru, na problemy językowego obrazu świata, w ostatnich numerach pisma – na studia szczegółowe dotyczące semantyki wybranych  konceptów kulturowych (rodzina, demokracja, równość, otvetstvennost’ itp.). Tak uprawiane badania etnoligwistyczne – szukające „kultury w języku”, w semantycznej warstwie  form językowych – zbliżają etnolingwistykę  (zwłaszcza w jej wariancie kognitywnym)  do zachodniej lingwistyki kulturowej. Etnolingwistyka słowiańska traktowana jako lingwistyka kulturowa, obierając za wyróżniony  przedmiot swoich zainteresowań  semantykę nazw wartości, ma szanse wejść w partnerski dialog z zachodnią lingwistyką antropologiczną i wnieść do wspólnych badań nad wartościami swój oryginalny wkład. Propozycją ram dla takiego dialogu jest międzynarodowe konwersatorium etnolingwistyczne  EUROJOS