Otwarcie uniwersytetów w Wilnie i w Warszawie po I wojnie światowej w świetle współczesnych relacji

The article presents the circumstances of the resumption of activities of Polish universities in Warsaw and Vilnius in 1915 and 1919. It describes the political situation that accompanied both events. In the case of the University of Warsaw, it was the realities of World War I and the desire of the emperors of Germany and Austria-Hungary to win over Poles against the Russians. In the case of Vilnius University, it was the renewal of Polish scientific and cultural life and confirmation of the annexation of the Vilnius Region to the Republic of Poland, which was at the time still at war with Soviet Russia.The author presents the first structures of the revived universities and the profiles of their rectors: prof. Józef Brudziński in Warsaw and prof. Michał Siedlecki in Vilnius. The focus is also placed on recreating the celebrations themselves, which have already been described by contemporaries as historical. The course of these events and their artistic setting have been reconstructed on the basis of historical accounts (newspapers, photographs). Much of the discussed material has been included as illustrations and recalled for the first time in one hundred years.Vilniaus ir Varšuvos universitetų atidarymas po Pirmojo pasaulinio karo pagal šiuolaikinę spaudą Straipsnyje pateikiamos aplinkybės, kuriomis 1915 ir 1919 metais atnaujinta Lenkijos universitetų Varšuvoje ir Vilniuje veikla. Pristatoma šiuos įvykius lydėjusi politinė situacija: Varšuvos universiteto atveju – Pirmojo pasaulinio karo realijos ir Vokietijos bei Austrijos-Vengrijos imperatorių noras palenkti lenkus prieš rusus. Vilniaus universiteto atveju – noras atnaujinti lenkų mokslo ir kultūros gyvenimą bei patvirtinti Vilniaus krašto prijungimą prie Lenkijos Respublikos dar vykstant karui su Sovietų Rusija.Autorius pristato pirmąsias atkurtų universitetų struktūras ir jų rektorių prof. Józefo Brudzińskio Varšuvoje ir prof. Michało Siedleckio Vilniuje asmenybes. Taip pat bando atkurti pačias iškilmes, kurias amžininkai vadino istorinėmis. Šių įvykių eigą ir meninį apdarą rekonstruoja remdamasis istoriniais liudijimais (laikraščiais, nuotraukomis). Daugelis aprašomos medžiagos pateikiama kaip teksto iliustracijos, kurios primenamos pirmąkart per šimtą metų

Kanon i tradycja Władysława A. Kościelskiego. Edycje romantyków w serii „Wielka Biblioteka” Instytutu Wydawniczego „Biblioteka Polska”

The history of publishing houses of the 19th and 20th century is a subject that has so far been poorly recognized and studied by researchers. A measure of these “white spots” (with exceptions) is the lack of studies on the most important Polish publishing house of the 19th century – the Gebethner and Wolff company. One reason for this state of affairs is, of course, the lack of archives destroyed during World War II. However, these shortcomings are not even made up for by bibliographies of the editions, which could be drawn up on the basis of available library catalogs. Among the many distinguished publishing houses of the interwar period, in addition to Gebethner and Wolff, Mortkowicz, Gubrynowicz, “Biblioteka Polska” Publishing Institute is also noteworthy. It was founded and was run by a representative of the Kościelski family, well-known in the field of cultural patronage of the beautiful century. Taking advantage of the period of Polonization of industry in the former Prussian partition, its founder bought out modern printing plants in Bydgoszcz. As a result, they attracted attention with their typographic and editorial level. At the same time, the literary culture of Kościelski and the artists who gathered around him (including Leopold Staff, Jan Kasprowicz, Wacław Berent, Aleksander Guttry) ensured that the institution had a thoughtful publishing policy and a high level of published works. In this light, taking into account both tradition and contemporaneity – a detailed analysis is worthwhile of the publishing program of the works of the Romantics published by “Biblioteka Polska” Publishing Institute, which combined the old and new views of the era. The article is supplemented by a complete listing of works by Romantic authors that appeared in “Wielka Biblioteka” series published in 1920–1931 in by “Biblioteka Polska” Publishing Institute.Historia oficyn wydawniczych XIX i XX wieku jest tematem dotychczas słabo rozpoznanym i opracowanym przez badaczy. Miarą tych „białych plam” (poza wyjątkami) jest brak opracowań o najważniejszym wydawnictwie polskim XIX stulecia – firmie Gebethner i Wolff. Jednym z powodów tego stanu jest rzecz jasna brak archiwów zniszczonych w czasie drugiej wojny światowej. Ale braków tych nie nadrabiają nawet bibliografie wydań, które mogłyby zostać sporządzone na podstawie dostępnych katalogów bibliotek. Wśród wielu zasłużonych wydawnictw międzywojnia, obok Gebethnera i Wolffa, Mortkowicza, Gubrynowicza, na uwagę zasługuje także Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”. Został założony i był prowadzony przez przedstawiciela znanej na polu mecenatu kulturalnego pięknego wieku rodziny Kościelskich. Wykorzystując okres polonizacji przemysłu w dawnym zaborze pruskim, jego fundator wykupił nowoczesne zakłady poligraficzne w Bydgoszczy. Dzięki temu zwracały one uwagę poziomem typograficznym i edytorskim. Jednocześnie kultura literacka Kościelskiego i skupionych wokół niego twórców (m.in.  Leopolda Staffa, Jana Kasprowicza, Wacława Berenta, Aleksandra Guttrego) zapewniły tej instytucji przemyślaną politykę wydawniczą i wysoki poziom publikowanych dzieł. W tym świetle, biorąc pod uwagę zarówno tradycję, jak i współczesność – szczegółowej analizy jest warty program wydawniczy dzieł romantyków, jakie ukazały się nakładem Instytutu Wydawniczego „Biblioteka Polska”, który łączył w sobie dawne i nowe spojrzenie na tę epokę. Artykuł uzupełnia pełne zestawienie dzieł autorów romantycznych, które ukazały się w serii „Wielka Biblioteka” wydawanej w latach 1920–1931 w Instytucie Wydawniczym „Biblioteka Polska”

Lucjan Rydel and a beautiful book

Artistic activity at the turn of the 19th and 20th centuries resulted not only in the development of literature and art, but also functional art and crafts, e.g. graphics and book decoration. Apart from artistic press, it was clearly visible in the phenomenon of the so-called beautiful book. The most distinguished artists of that period: Stanisław Wyspiański, Jan Bukowski, Antoni Procajłowicz – designed covers, vignettes and decorations of the best-known literary works. Lucjan Rydel, who found himself among those artists, was a friend of Wyspiański and cooperated with him, which meant that their first joint works heralded the discussed phenomenon at the Vistula River. This big event was the publication of Rydel’s translation of Iliada with the pictures and illustrations by Wyspiański, who also decorated Rydels’ volumes of poetry, using floral motifs, which were typical in his later work. Also other artists in their ornaments have tried to refer to the motifs which were dominant in Rydel’s works. Thanks to this practice, some editions of dramas (1902, designed by A. Procajłowicz) and Bajka o Kasi i królewiczu (1904, designed by S. Dębicki) should be regarded as the most renowned works of the ‘beautiful book’ trend, not only in Poland, but also in East-Central Europe. This paper focuses on the most representative ‘beautiful books’, based on Lucjan Rydel’s works from the period 1896–1911

Pisma zebrane a edycje krytyczne polskiej literatury. Zarys zjawiska

The article is an attempt to outline the phenomenon of collected works of Polish fiction which have appeared in the last 150 years. The aim of the text is to exemplify the most important editions and to characterize their critical apparatus, which at the further stage of research may become a basis for detailed considerations. First of all, the author discusses completed editions of Polish writers of the second half of the 19th and 20th century, which appeared in the last one hundred and fifty years (1870–2020). The author shows the evolution of the phenomenon and outlines when the contemporary model of opera omnia edition emerged, starting from Roman Pilat’s text from 1884 and ending with the proposals of Konrad Górski, Zbigniew Goliński, Jan Trzynadlowski and Roman Loth from the second half of the 20th century. In view of the small number of theoretical studies on collected works, the article has the character of a prolegomenon of the phenomenon, and constitutes a proposal of issues that could become the subject of separate considerations. Among the most important questions that have been posed are: when can a given edition be called critical? Is it at all possible in the light of the specificity of the writing of 19th and 20th century authors? How does the theory of editing relate to publishing practice?Artykuł jest próbą zarysowania zjawiska dzieł zebranych polskiej literatury pięknej, jakie ukazały się na przestrzeni ostatnich 150 lat. Celem autora jest egzemplifikacja najważniejszych edycji i charakterystyka ich aparatu krytycznego, co na dalszym etapie badań będzie mogło stać się podstawą szczegółowych rozważań. W artykule omówiono przede wszystkim ukończone edycje twórców literatury polskiej drugiej połowy XIX i XX wieku, które ukazały się w latach 1870–2020. Ukazano ewolucję zjawiska i wskazano moment wykształcenia się współczesnego modelu edycji opera omnia, poczynając od tekstu Romana Pilata z 1884 roku, aż po propozycje Konrada Górskiego, Zbigniewa Golińskiego, Jana Trzynadlowskiego i Romana Lotha. Ze względu na niewielką liczbę prac teoretycznych poświęconych dziełom zebranym artykuł ma charakter wstępny i stanowi propozycję zagadnień, które mogłyby stać się tematem osobnych rozważań. Wśród najważniejszych pytań sformułowanych przez autora można wymienić: kiedy daną edycję można nazwać krytyczną? Czy w ogóle jest to możliwe wobec specyfiki pisarstwa twórców XIX i XX wieku? Jak ma się teoria edytorstwa do praktyki wydawniczej

Piękna książka na ziemiach polskich u schyłku XIX wieku

The author discusses issues pertaining to the movement connected with the revival of the art of printing on Polish lands, which resulted in the inception of so-called “beautiful book”. Its emergence has its roots in Western Europe (the Pre- -Raphaelites and William Morris) and is related to thriving Art Nouveau. The article emphasizes artistic and socio-political factors which affected the movement on Polish lands. In addition, the author stresses its primary features, which were visible in Poland, and highlights the involvement of distinguished contemporary artists such as Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Stanisław Dębicki, Edward Okuń, Stanisław Turbia-Krzyształowicz, Antoni Procajłowicz or Jan Bukowski, a prominent, yet forgotten artist of book. Furthermore, the article presents opinions expressed by Polish theoreticians of printing who combined the idea of “beautiful book” with a new work of applied art.W artykule zostały poruszonezagadnienia związane z pojawieniem się na ziemiach polskich ruchu odnowy sztuki drukarskiej, którego owocem była „piękna książka”. W tekście wskazuje się na korzenie zjawiska w Europie Zachodniej (działalności prerafaelitów i Williama Morrisa) oraz powiązanie z rozwijająca się wówczas Art Nouveau. Podkreśla się jednak różnice i uwarunkowania, jakim podlegał ten ruch na ziemiach polskich (uwarunkowania zarówno artystyczne, jak i społeczno-polityczne). Wśród cech prymarnych, jakie wystąpiły nad Wisłą, autor odnotował zaangażowanie najwybitniejszych współczesnych artystów, wśród których byli m.in. Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Stanisław Dębicki, Edward Okuń, Stanisław Turbia-Krzyształowicz, Antoni Procajłowicz czy zapomniany, jeden z najwybitniejszych artystów książki – Jan Bukowski. Zarysował również głosy polskich teoretyków drukarstwa, którzy pojęcie „pięknej książki” zestawiali z nowym typem dzieła sztuki użytkowej

Listy prywatne – listy służbowe. Problemy edycji korespondencji prezesa „Czytelnika” Jerzego Borejszy z archiwum domowego

The article characterizes the specificity of editing the correspondence of a cultural activist and the chairman of the largest publishing office in Poland, “Czytelnik” Cooperative – Jerzy Borejsza. It points to characteristic features of such collections, majority of which have either not survived (in other publishing offices), or can still remain in private hands. The author emphasizes those elements of political and cultural situation which played the key role in the destruction of documents by party members, and years later also by writers. Those elements also had an impact on the formal features of the mentioned letters (possible censorship by the authorities), as well as their content. However, even despite the fragmentary nature of such archives, their edition is undisputable, as they serve as a supplement for diarist writing of major creators of culture, such as Maria Dąbrowska and Zofia Nałkowska. A separate problem, which was touched upon, was emphasis on the role of detailed descriptions of the edition’s base, which should be provided by an editor, especially in relation to documents from 1944–1946. In many cases, war damages caused messages to be sent in a form which was at below today’s standards, and factors which significantly affect the contents might also be all types of stamps (field post, military censorship, etc.), as well as official annotations. Messages were written on anything and with anything which was available, which makes it immensely difficult to read the sent texts. In such cases, it seems reasonable to include photographs of those documents.Artykuł charakteryzuje specyfikę edycji korespondencji działacza kulturalnego i prezesa największego po drugiej wojnie światowej na ziemiach polskich wydawnictwa, Spółdzielni „Czytelnik” – Jerzego Borejszy. Wskazuje na cechy charakterystyczne dla tego typu zbiorów, które w większości bądź nie zachowały się (w innych wydawnictwach), bądź nadal mogą spoczywać w rękach prywatnych. Autor zwraca uwagę na te elementy sytuacji politycznej i kulturalnej, które odgrywały kluczową rolę w niszczeniu dokumentów przez działaczy partyjnych, a po latach także przez literatów. Elementy te miały także wpływ na cechy formalne wymienianych listów (możliwość cenzury przez władze), jak również ich treść. Jednak nawet mimo fragmentaryczności takich zasobów ich edycja nie podlega dyskusji. Wiele z nich uzupełnia bowiem zapisy diarystyczne czołowych twórców kultury, jak np. w tym wypadku pisarek: Marii Dąbrowskiej i Zofii Nałkowskiej. Osobnym problemem, który został poruszony w artykule, było zwrócenie uwagi na rolę szczegółowych opisów podstawy wydania, jakie powinny być sporządzane przez edytora, szczególnie w odniesieniu do dokumentów z lat 1944–1946. W wielu wypadkach wojenne zniszczenia zmuszały do wysyłania wiadomości w stanie odbiegających od dzisiejszych norm, a istotne znaczenie dla treści mogą mieć także wszelkie pieczątki (poczty polowej, cenzury wojskowej etc.), jak i urzędowe adnotacje. Pisano, na czym się dało i czym się dało, co po siedemdziesięciu latach powoduje olbrzymie problemy z odczytaniem przesyłanych tekstów. W takim wypadku zasadne wydaje się umieszczanie fotografii tych dokumentów

Poet–translator during the First World War. Translations by Jan Kasprowicz in the period 1914–1918

Tekst przedstawia twórczość translatorską Jana Kasprowicza w okresie I wojny światowej. Omawia wpływ, jaki wojna miała na skupienie się na tej formie aktywności literackiej, a także na wybór dzieł najwybitniejszego greckiego tragika Eurypidesa. Autor przedstawił pogląd, że podjęcie się przez Kasprowicza ambitnego projektu przekładu wszystkich dzieł tego twórcy wypływała z jednej strony z zamówienia złożonego przez Akademię Umiejętności, ale z drugiej była świadomą decyzją tłumacza. Poprzez sięgnięcie do antyku Kasprowicz starał się dać odpowiedź na fundamentalne w czasie wojny pytania: o jej sens, a także cenę. Obok szczegółowego przedstawienia kalendarium przekładów Jana Kasprowicza autor artykułu wskazuje najważniejsze fakty z jego biografii w latach wojny. Przytacza również jego wypowiedzi na temat warsztatu translatorskiego, które osadza w kontekście współczesnych teorii przekładu.The text presents Jan Kasprowicz’s translation work during the First World War. It discusses the War’s contribution to the concentration on this form of literary activity and to the selection of the works by the most distinguished Greek tragic dramatist, Euripides. The author presents the view that the fact that Kasprowicz took up the ambitious project of translating all works by Euripides resulted from the Academy of Learning’s commission on the one hand and from the translator’s conscious decision on the other hand. By going back to antiquity, Kasprowicz endeavoured to answer the questions that were fundamental during the War: about its sense and price. Apart from presenting the timeline of Jan Kasprowicz’s translations in detail, the author mentions the key facts from his biography during the War. He also quotes the translator’s statements about the translation techniques and positions them in the context of contemporary theories of translation