Heritage we pretend not to see: An old mining community in the village of Kostolac, Serbia

Iako je Viminacijum već godinama međunarodno poznato i priznato arheološko nalazište koje se nalazi na teritoriji sela Kostolac (Stari Kostolac), ali i turistički potencijal regiona Grada Požarevca i čitave Srbije, osvešćivanje o celokupnom kulturnom nasleđu ovog sela na nivou lokalne zajednice i šire javnosti deluje kao neizvestan i težak proces. Predeo sela Kostolac u severoistočnoj Srbiji i zaleđu Dunava važan je sa aspekta arheološkog nasleđa, ali i industrijskog nasleđa iz prethodna dva veka, koje je sačuvano kroz različite materijalne ostatke i nematerijalno nasleđe vezano za viševekovnu rudarsku aktivnost u ovom kraju. Ove godine obeležava se 150 godina od otvaranja podzemnog rudnika i početka eksploatacije uglja u selu Kostolac, što je u isto vreme i jubilej industrijalizacije moderne Srbije 1870. godine. Nažalost, suprotno važnosti ovog jubileja, građevine rudarske kolonije čiji su nekadašnji stanovnici bili učesnici i svedoci modernizacije i razvoja tadašnje države, potpuno su ruinirane i polako nestaju pred očima meštana i stručne javnosti, nakon zatvaranja podzemnog rudnika 1966. godine. Kasniji ubrzani razvoj savremenog površinskog kopa uglja "Drmno" i otvaranje termoelektrane "Kostolac B", pažnju privrede, pa tako i šire javnosti vezanu za eksploataciju uglja u ovom predelu, usmerio je u drugom pravcu, potpuno zanemarujući vrednost rudarskog nasleđa iz 19. veka u selu Kostolac, pa se prostor rudarske kolonije zaobilazi i u saobraćaju i dnevnoj komunikaciji. Takođe, mnogi duhovni elementi života stanovnika sela oblikovani su pod uticajem aktivnosti rudnika, a do danas nisu šire prepoznati kao vrednosti, iako predstavljaju veoma značajno nematerijalno nasleđe celog regiona. Ostaci stare rudarske kolonije u selu Kostolac predstavljaju vredno industrijsko nasleđe ne samo prostora Kostolca i Grada Požarevca, već i celokupne Srbije, jer prikazuju vezu materijalnog i nematerijalnog nasleđa: ostataka graditeljstva, eksploatacije prirodnih resursa sa rudarenjem, interkulturalnih dijaloga doseljenika rudara i njihovih porodica sa starosedeocima, verovanja i običaja, legendi i mitova. Autorke su ovim tekstom želele da ukažu i ponovo skrenu pažnju naučne i stručne javnosti, zvaničnika i institucija, na važnost rudarskog nasleđa ovog kraja, potrebu njegove zaštite i potencijal buduće prezentacije prostora rudarske kolonije sela Kostolac, u cilju socio-ekonomskog i kulturnog razvoja lokalne zajednice, dok ne bude kasno da se bilo šta učini.In addition to Viminacium, an internationally recognized Roman archaeological site and park, there are many other elements of cultural heritage in the Kostolac village situated in northeastern Serbia near the Danube, which are almost unknown for most of the people in Serbia and beyond. This year, 2020, marks the 150th-anniversary of the opening of coal exploitation in the Kostolac village, and the official beginning of the industrialization of Serbia, determined by this event in 1870. Unfortunately, the remains of the buildings in the mining community which witnessed an important part of the modern development of the country are in a state of ruin and have been slowly disappearing after the closing of the underground coal exploitation in 1966, following the rapid development of modern strip mining and electric generation. Also, many spiritual elements in the life of Kostolac people connected to the mining are not widely recognized as values, although they represent the precious intangible heritage of this village and the whole region

Imaging the feminine in early Byzantine visual culture on the territory of the Central Balkans

Истраживање у овој докторској дисертацији имало је за циљ обједињавање постојећих резултата и знања везаних за визуелни материјал који се тиче жене, у периоду од IV до почетка VII века, на територији данашње Србије и суседних земаља. У трагању за сликом рановизантијске жене прикупљени материјал посматран је кроз призму визуелне културе, на тај начин омогућавајући разумевање не само иконографских образаца, већ и позиционирање жене унутар друштвеног и културног контекста овог времена. Основни методолошки приступи у овом истраживању су женска историја (woman’s history), феминистичке теорије (feminist theories) и родне студије (gender studies). Захваљујући овим методолошким приступима постојећа слика о женама на централном Балкану може бити другачије тумачена и смештена у оквир модерних академских студија, широко прихваћених широм света. У циљу стварања целокупне слике женске појавности, кроз три поглавља појединачно, разматране су слике рановизантијских царица, обичних и божанских жена...The research goal of this doctoral dissertation was to synthesize the existing results and knowledge concerning visual material regarding women in the period between 4th and beginning of the 7th century, at the territory of present day Serbia and its neighbouring countries. In search for the image of early Byzantine woman, the collected material was observed through a lens of visual culture, thereby enabling not only understanding of iconographic patterns, but also positioning of women within the social and cultural context of the time. The main methodological approaches in this research are woman’s history, feminist theories and gender studies. Owing to these methodological approaches, images of women present on the central Balkans could be reinterpreted and placed within the framework of modern academic studies, widely accepted worldwide. In order to create an overall image of women’s appearance, images of early Byzantine empresses, ordinary and divine women were envisaged, through three chapters individually..

Female power that protects: Examples of the apotropaic and decorative functions of the Medusa in Roman visual culture from the territory of the Central Balkans

Meduza ili Gorgona imala je tokom antičkog perioda u rimskoj vizuelnoj umetnosti zaštitnički, ali i izrazit dekorativni karakter. Nj eno poreklo treba tražiti među praistorijskim boginjama prirode, te stoga nije neuobičajena njena bliskost sa boginjama kao što su Boginja Majka, Rea, Kibela, Demetra ili materinska Artemida. Meduza je od arhajskog do kasnoantičkog perioda doživela brojne transformacije koje se mogu tretirati kao jedinstveni primerak evolucije lika. Demonsko biće široke glave sa naglašenom bradom, velikim ustima i isplaženim jezikom prerasta tokom helenističkog perioda u ženu izuzetne lepote sa diskretno naznačenim zmijama u kosi ili sa samo nagoveštenim rogovima na glavi. U pojedinim eshatološko-filozofskim pravcima različite je tumačena njena uloga. Prema orfičarima, Meduza se nalazila na vratima pakla i tretirana je u okviru mesečevog kulta. Prema pitagorejcima imala je ulogu da hrabri ljude na njihovom putu preko Okeana do ostrva Blaženih. Za stoičare, Meduza je bila personifikacija straha kojeg pobeđuje mitski junak Persej. Gorgonin pogled imao je za cilj da ubije pohotljive, životinjske nagone kod ljudi, dok je kod muškaraca obuzdavao njihovu muškost, ali nije imao efekta na žene. Tokom rimske epohe, u arhitektonskoj i sitnoj, zanatskoj umetnosti Meduza je isključivo predstavljana kao lepa žena sa diskretnim zmijama u kosi i s krilima na glavi. Najzastupljenija je na spomenicima funerarnog karaktera (stele i sarkofazi), na kojima je zadržala prvobitni karakter "one koja posmatra", štiti i zastrašuje sve potencijalne uništitelje groba. Glava Meduze na mozaiku iz ulaza u triklinijum vile sa peristilom u Medijani ima funkciju zaštite prolaza. Među predmetima sitne zanatske umetnosti, Meduza uglavnom krasi vojničku opremu (oklop) i oružje (umbo štita). U tim situacijama, lik Meduze imao je za cilj da štiti vojnika od svih nedaća, a pre svega od pogibije. Apotropejska moć Meduze bila je za Rimljane toliko značajna da je predstava glave Meduze postala deo nekakvog ličnog kulta, jer je nošena u okviru nakita, pa je često bila dekoracija kameja i gema na prstenju, naušnicama i medaljonima. Lik ljupke žene na nakitu namenjenom ženama ima jedno dodatno svojstvo, koje je pre svega vezano za zaštitu nežnog ženskog bića, jer, kao što se saznaje iz mita o Perseju, Meduza je zastrašivala muškarce, a nikako žene, te se stoga može tretirati i kao zaštitnica žena. U narodnoj tradiciji Srba zabeležene su dve legende zahvaljujući kojima je lik Meduze nastavio svoj vizuelni i simbolički život na zidovima pravoslavnih manastira Rukumija i Nimnik (kod Požarevca) - dva zabata nadgrobnih stela sa glavom Meduze upotrebljena su kao spolije na fasadama navedenih manastira. Biće apotropejskog karaktera je tako, preko narodne tradicije, prihvaćeno u hrišćanskom svetu kao trijumf pravde, pokajanja i kažnjavanja krivaca, usaglašavajući pagansko sa hrišćanskim religioznim idejama.The motif of Medusa had significant importance in Roman visual culture, reflecting the comprehension of ancient people about this frightful being. Visual material from the territory of the Central Balkans suggests a widely known understanding and belief of the protective as well as apotropaic functions of Medusa. The motif of Medusa i.e. the Gorgoneion, was one of the well known and most represented motifs in architecture, funerary art and artiminori and a widely appreciated decoration of jewelry, signifying the importance of Medusa's protection for people, especially for women

Image as a Way of Self-Representation, Association and Type Creation for Late Antique Women in the Central Balkans

The ancient Romans valued portraiture as a means of communication and self-representation. Men and women were commemorated in a variety of media, from carved cameos, to gold glass medallions, to paintings and statuary. The tomb, was the most common location for these portraits. This paper examines the portraits of women from the late antique Balkans. It demonstrates how the portraits of women communicated ideas about the person portrayed through iconographic markers, such as hairstyle, gesture, or clothing. Often these markers of identity were borrowed from empresses or from goddesses, so that one can speak of types that the artists commonly deployed. Along with these empire-wide types and markers of qualities, portraits from the Balkans also demonstrate local specificity

Milena Pavlović Barilli's pictorial poetics and Viminacium landscape

Asocijativni i inspirativni predeo kao kategorije kulturnih predela u oblasti zaštite kulturnog nasleđa omogućavaju da se za određen istorijski predeo vežu tragovi različitih vrsta umetnosti na čiji nastanak je predeo uticao, a koji nisu nužno hronološki uslovljeni. U ovom radu je prikazana interakcija predela i umetnosti/umetnika, na primeru arheološkog nalazišta Viminacijum nadomak Požarevca i svetski priznate slikarke Milene Pavlović Barili rođene u ovom gradu. U pismima koja je slala majci Danici, Milena je uvek sa najvećom ljubavi pisala o rodnom kraju i sa toplom emocijom se sećala detinjstva provedenog u njemu, što se zaključuje i na osnovu zapisanih majčinih sećanja. Period Mileninog likovnog stvaralaštva između 1932. i 1936. godine, Miodrag B. Protić nazvao je "linearnim", odnosno "parisko-rimskim" periodom, dok ga Jelica Milojković naslovljava kao "linearno-antički" period. Period je tematski najviše određen antičkim nasleđem, a tokom njega Milenina piktoralna poetika referira na antičku prošlost upotrebom motiva arhitektonskih elemenata, kao i skulptura ili ljudskih figura u formi skulptura, te kompozicijskim rešenjima koja za potku imaju mitološke obrasce. Obrazovanje koje je sticala u evropskim metropolama, posete velikim muzejima, kao i poznavanje savremenih umetničkih tokova metafizičkog realizma i nadrealizma, zasigurno su doprineli ovakvoj Mileninoj poetici. Ipak, tragom Mileninog pisma majci Danici iz 1943. godine i Protićevog zapažanja da je u detinjstvu mogla videti ostatke antičke arhitekture i umetnosti na području Požarevca bogatom arheološkim nalazištima, autorke ovog rada iznose mogućnost da je upravo Viminacijum mesto u čijem je materijalnom, ali i nematerijalnom nasleđu Milena našla motive i inspiraciju za dela nastala u periodu između 1932. i 1936. godine. Ovakav vid asocijativne veze u saglasnosti je sa konceptom nadrealizma koji je u ovom radu iskorišćen kao metod za povezivanje predela Viminacijuma i piktoralne poetike Milene Pavlović Barili. Shodno tome, određeni motivi Mileninih slika dobili su drugačiju interpretaciju koja na podsvesnom nivou sugeriše da ono što je umetnica videla u detinjstvu i mladosti kasnije u njenom slikarstvu izranja kao deo imaginarnog narativa.Since the effects of a landscape go further than geography and beyond the time line, this paper questions the possibility that the Viminacium landscape, the archaeological area near the Danube in Serbia, inspired the art of the internationally recognised painter and poet Milena Pavlović Barilli. One can try to trace the relationship between Viminacium and Milena's art primarily in the motifs that are associated with Antiquity. Architectural elements, statues or human figures that resemble statues, as well as compositions that refer to the mythological patterns are an indicative part of Milena's pictorial poetics. The greatest influence of ancient material and immaterial heritage on Milena's art is visible in paintings and drawings from the 1930s

Wreath: Its use and meaning in ancient visual culture

Kružni aranžman od cveća i lišća naziva se vencem. Venac je najčešće bio nošen na glavi, a bio je predstavljan i u umetnosti: u arhitektonskoj ili slikanoj dekoraciji, u skulpturi, na novcu ili upotrebnim predmetima. Prvobitno, venci su bili pravljeni od svežeg bilja. Vremenom su dobijali različite ukrase, a kasnije su često bili pravljeni i od drugih materijala. Kada su bili od zimzelenog lišća ukazivali su na večnost i trijumf, a korišćeni su u sportskim i cirkuskim igrama. Pored darivanja simboličkog pobedničkog venca, pobednicima Olimpijskih, Pitijskih i Istamijskih igara su ukazivane velike časti i nagrade, poput doživotnog izdržavanja, dok su filozofi bili nagrađivani samo palminim grančicama i vencima. U kontekstu pobede, venac je ovenčavao i glave rimskih imperatora, koje je često nagrađivala sama boginja Viktorija, u likovnom obrascu koji će kasnije postati osnova krunisanja u okviru vladarskih ikonografija. Stekavši značajnu simboličku ulogu, već svojom primenom u svakodnevnom životu antičkog čoveka, venac je postao i jedan od omiljenih motiva zagrobne umetnosti, gde je obezbeđivao trijumf nad smrću. Bilo da kruniše vojnika ili običnog čoveka, učestvujući u funkciji antičke heroizacije ili u životu hrišćanskog vernika, on predstavlja pobedonosni znak izabranih, nagrađenim vencem slave. Tako je postao i neizostavan element Hristovog monograma, koji u palminom ili lovorovom vencu, za vernike predstavlja vrhunac eshatološke ideje o pobedi nad smrću i vaskrsenjem. Tokom svog daljeg razvoja, venci su pravljeni od plemenitih metala, ukrašavani dragim kamenjem, te određene vrste kruna, vode direktno poreklo iz forme venca, tako i dalje podsećajući moćne vladare srednjeg veka da su svoju zemaljsku vlast primili od Boga koji je na nebu. Da se u podsvesti ljudi neke ideje i koncepti ne menjaju vekovima, a nasleđe ostaje duboko utkano u ono od čega smo svi arhetipski sazdani, pokazuje i mnoštvo narodnih običaja sačuvanih do danas, u kojima je venac taj koji označava ljubavnu sreću, zdravlje, zaštitu i uvek pobedu. .Wreath is one of frequently used motives, both in funerary and decorative arts. This paper addresses these two aspects. Primarily, the paper deals with the visual identity of this motif in painting, mosaic, sculpture and relief, its functions and meaning as a utilitarian object, but also in the wider symbolic context, as an instrument of sovereign ideology. The basic idea is in the interpretation of pagan and Christian symbolism of the wreath, and inheritance of the role it had during different periods of time, where its meaning has been retained up to the present. The question that paper opens is the transformation of wreath to the crown, namely the extent to which the crown from it was developed.

Виминацијум - историјат истраживања

The legionary fort in Viminacium was most likely established at the beginning of the 1st century CE, as the Romans reached this part of the Danube Valley. It seems that organising the military on the Danube occurred simultaneously with the establishment of the province of Moesia, in the year 15 CE. The Romans’ tendency to establish legionary forts on the Danube and to obtain a border that would be more secure was motivated by the need to protect the Roman provinces in the south of the Balkans from plunderers from the north. Subordinating free tribes that used to dwell between the province of Macedonia and the Danube occurred over the three final decades of the 1st century BCE and ended with a gradual movement of legions from Macedonia towards the north and the establishment the province of Moesia. This stretched from the river Sava to the Black Sea. It soon became apparent that the province was too big to be effectively controlled and, as a result, in the year 86 CE, it was divided into two parts: Upper and Lower Moesia

Stereotipi kao prototipovi u percepciji žena: nekoliko primera iz istorije i narodne tradicije

The perception of women in past centuries has often been based on preconceived ideas, models and patterns of behaviour, all of which formed stereotypes concerning women. Many stereotypes originated in the patriarchal environment and according to Christian moral principles. Not even ladies from imperial circles were spared of being labelled with diferent stereotypes, one of the most frequent being their modest provenance, and of being called harlots, courtesans or prostitutes. This perception was later taken to a new, deeper level in the centuries-long folk tradition, where women, often of foreign origin, from notable families or in high positions in the state, were considered cursed or guilty for something that a man was not supposed to be blamed for. These women were the objects of many legends and were often associated with demonic creatures and considered fairies or witches

'Tomb with cupids' from Viminacium: A contribution to research of construction, iconography and style

Fresko oslikana grobnica G-160, poznata je kao 'Grobnica sa kupidonima', zbog predstave kupidona na istočnom zidu. Otkrivena je 2003. godine na viminacijumskoj nekropoli 'Pirivoj', gde se i danas prezentuje javnosti in situ. Konstrukcija grobnice ima trapezni presek. U okviru analize konstrukcije grobnice, u ovom, kao i u ostalim fresko oslikanim grobnicama, vidimo geometrije koje su bliske idealnom slučaju upisivanja trapeznog preseka u jednakokraki trougao sa uglom od 72°. Ove geometrije mogu biti povezane sa zlatnim presekom, što naglašava mogućnost njegovog postojanja i u okviru slikarstva jedne grobnice. Čeoni zidovi grobnice G-160 (zapadni i istočni) imaju oblik trapeza, dok su podužni, iskošeni zidovi (severni i južni) u obliku pravougaonika. Freske zapadnog zida nisu sačuvane, ali u okviru tumačenja ikonografije i simetrije, mogući zaključak je da su prikazivale portrete pokojnika. Istočni zid sadrži scenu sa kupidonima, kalatosom, girlandama i cvetom. Južni i severni zid imaju isti raspored polja i scena i, u odnosu na zapadni zid, postavljeni su u simetriji leve i desne ruke, odnosno kao u ogledalu. Među motivima ovih zidova su paunovi, ptice interpretirane kao golubice/prepelice/jarebice, vinova loza i scena sa prinošenjem darova (sluškinja na južnom i sluga na severnom zidu). Prema analogijama, a u okviru konteksta prostora grobnice, ovi motivi su jasna aluzija na raj i drugi život, kojem pokojnici pristupaju vođeni kupidonima i obezbeđeni darovima slugu. Eklektički manir slikanja, ukazuje na majstore lokalne radionice, koji su za uzor koristili dominirajuće stilove prekonstantinske i konstantinske umetnosti, što slikarstvo ove grobnice stavlja u sam početak IV veka.The tomb G-160, known as the 'Tomb with Cupids', was discovered in 2003, during the excavations at the Pirivoj - Viminacium necropolis. The tomb has a trapezial section, characteristic for Viminacium tombs of the late antique period, and its interior was painted using the fresco technique. Scenes and motives are set on all four walls of the tomb. Since the western wall is damaged, the tomb is named after the depiction of cupids on the eastern wall. The wealth of the iconographic repertoire, together with an analysis of the geometry and symmetry, allowed the reconstruction of the conceptual context and it can be concluded that the tomb was dedicated to Venus, or Dionysus. The tomb painting could be dated to the beginning of the 4th century, owing to the analysis of the style, which combines an eclectic Eastern expressionism, classicism and illusionism of the Constantine era

Interpretation of Cultural Heritage and Formal Education: ‘’TRAME’’ Erasmus+ Project Serbia Participation

Today, the valorization of cultural heritage is seen as a complex process, which is primarily based on an interdisciplinary approach, greatly surpassing the known concepts of protection, presentation or interpretation. Certainly, the foundations of adequate valorization of cultural heritage should primarily be shaped by knowledge about it, and formal education must necessarily be seen as one of the basic carriers of information and the initial phase of continuous work on developing awareness of the importance of heritage. Therefore, the first valuation of heritage is inextricably linked to the knowledge gained in schools, at the first place - primary, and more importantly in the secondary. From all the above, it follows that it is necessary to make cultural, and especially archaeological heritage, as accessible as possible for the educational system through an appropriate methodological approach and modern tools, as well as examples of good practice, whether on an international, national or local level. On the other hand, in order to achieve this kind of synergy, the interpretation of cultural heritage in all three mentioned segments plays a very important role. It enables the development of teaching methodologies through non-formal learning and the application of practical knowledge formed through the use of various educational tools, while through examples of good practice it develops a sense of acceptance (adoption) and evaluation of heritage in local environments. This type of dialogue between formal education and interpretation of cultural heritage is one of the topics researched by the TRAME project - Tracce di memoria from the Erasmus + program, and on this occasion the main results of the project will be presented