Prosopomorphic vessels from Moesia Superior

Osnovna karakteristika prosopomorfnih posuda je prikazan lik, odnosno crte lica - oči sa obrvama, nos i usta, a ne retko, brada, kosa i uši. Tokom antike, prosopomorfne posude se javljaju u dugom rasponu, od I do početka V veka, u skoro svim provincijama Rimskog carstva, a nalažene su, kako u logorima, naseljima i na nekropolama, tako i u samim grobovima. Ova neuobičajena grupa posuda javlja se u različitim oblicima, tehnologijama izrade i veličinama, ali je, u odnosu na većinu rimskih formi, zastupljena znatno manjim brojem nalaza. Obimnu studiju o 'posudama sa licem' objavila je G. Braithwaite obradivši primerke iz Italije i zapadnih provincija Rimskog Carstva od pre rimskog perioda do IV veka. Zbog otežanih okolnosti prilikom prikupljanja građe sa naših prostora, slika o rasprostranjenosti i zastupljenosti ovih posuda na prostorima Gornje Mezije ne odražava pravu situaciju. Cilj ovog rada je da prikazanu sliku dopuni, uglavnom do sada nepublikovanim nalazima, ali i primercima kod kojih je bila potrebna izvesna korekcija. Na lokalitetima Gornje Mezije nađeno je oko 50 prosopomorfnih posuda. Najviše primeraka potiče sa istraženog prostora Viminacijuma (oko 40), a zatim Ulpijane, Dijane i Guberevca, dok je po jedan nalaz evidentiran u Singidunumu, Margumu, Talijati i Azanji (sl. 1). U zavisnosti od načina izrade, odnosno toga da li je korišćeno vitlo, kalup i vitlo ili samo kalup izdojene su tri osnovne grupe. Posude rađene na vitlu (kat. 1-30) predstavljene su najvećim brojem, sa preko 30 nalaza. Rađene su u formi pehara različitih oblika, ali sličnih dimenzija, a crte lica su najčešće aplicirane. Sa izuzetkom nekoliko nalaza, osnovni oblici uobičajeni su u keramičkoj produkciji II i III veka i javljaju se kako na Viminacijumu i u Singidunumu, tako i na drugim antičkim lokalitetima. Najbrojniji su pehari rađeni od dobro prečišćene gline pečene u crvenim tonovima, bojene ili firnisovane, ređe neobrađene površine. Crte lica su često nevešto izvedene, a u nekim slučajevima potpuno šematizovane. Potrebno je pomenuti nekoliko primeraka koji na delu posude suprotnom od lika imaju zanimljiv dodatak - na jednom je neposredno ispod oboda urezan natpis u dva reda (kat. 4), na drugom je plastično izveden falus (kat. 13), a na dvema posudama su tupom alatkom izvedeni ukrasi (kat. 11 i 18). Prosopomorfne posude rađene na vitlu javljaju se krajem I, odnosno početkom II veka i kontinuirano traju do sredine III veka. Posude rađene kombinacijom vitla i kalupa (kat. 31-33), zastupljene su sa svega tri primerka, sačuvanih u manjim delovima, te nije bilo moguće odrediti njihove oblike niti dimenzije. Rađene su od dobro prečišćene gline dve su crvene, a jedna sive boje pečenja. Imajući u vidu da do sada nisu registrovani identični primerci, izdvajaju se dve posude (kat. 31 i 32), za koje je evidentno da su izrađene u istom kalupu, a razlikuju se po boji pečenja i bojenja, kao i detaljima dorade lika i kose. Prema tehnološkim karakteristikama slične su nalazima proizvedenim u domaćoj radionici za izradu tera sigilate Viminacijum - Margum (glina 'mekše' fakture oranžcrvene, retko sive boje pečenja). Subjektivnim posmatranjem tehnoloških karakteristika - strukturom i bojom pečenja gline, kao i obradom površine među keramičkim materijalom II i III veka nađenim na Viminacijumu uobičajenom - možemo pretpostaviti da su sve tri posude izrađene u ovom centru. Posude rađene u dvodelnim kalupima (kat. 34-36), zbog svog oblika ljudske glave tzv. 'haed-pots', samo se uslovno mogu nazvati prosopomorfnim. Kao i prethodna grupa, zastupljene su sa tri nalaza, od kojih dva (kat. 33 i kat 34) potiču sa južne nekropole Viminacijuma, dok je treći, nađen u Singidunumu (kat. 36), predstavljao sadržaj završne faze zasipanja rova u Knez Mihailovoj ulici. Posude imaju formu pehara i napravljene su od dobro prečišćene gline pečene u crvenim tonovima, crveno bojene i glačane, ili firnisovane površine. Lice i kosa su precizno izvedeni mada je samo od posude iz Singidunuma sačuvana i druga strana, na kojoj je verovatno prikazana kosa. Poreklo posuda sa oblikom ljudske glave je istočnomediteransko, gde se javljaju još u bronzano doba, a tokom rimskog perioda proširile su se i na oblasti zapadnog Mediterana, severne Afrike i evropskih provincija. Na osnovu ovde prikazanih kao i ranije publikovanih prosopomorfnih posuda nađenih u Gornjoj Meziji može se videti da su sve posude imale forme pehara ili manjih lonaca, visine 9-12 cm, a slična situacija je u Donjoj Panoniji, Dakiji i Donjoj Meziji. Većina oblika uobičajena je u keramičkoj proizvodnji rimskog perioda. Kako se može videti na analiziranim nalazima sa našeg prostora, a i iz drugih provincija, ne mogu se naći identični primerci. Ta činjenica ukazuje da nije postojala serijska proizvodnja ovakve vrste posuda, već da su one pravljene za određene prilike, a njihov izgled je, pored namene, zavisio od inspiracije i veštine samih majstora. Nalazi ovih posuda na nekropolama, u samim grobovima, u logorima i civilnim naseljima, upućuju na njihovu višestruku namenu, mada ona još uvek nije dovoljno razjašnjena. Opšte je prihvaćeno da su likovi-maske posudi davali zaštitnu ulogu, bilo da se radi o zaštiti pokojnika ili porodice koja ih koristi, njihove kuće i imanja. Broj posuda nađenih na prostorima nekropola (najčešće je to oko 50% od ukupnog broja) potvrđuje njihovo korišćenje u pogrebnim ritualima. Slika nalaza iz Gornje Mezije ne razlikuju se u većoj meri od one u drugim provincijama. I ovde je oko 50% nađeno na prostorima nekropola (na žrtvenim površinama i u samim grobovima), a od deset posuda iz grobova, osam je iz grobova sa kremacijom. Imajući u vidu da je broj skeletnih sahrana na Viminacijumu, skoro tri puta veći od onih sa kremacijom, očigledno je da su prosopomorfne posude znatno češće korišćene prilikom obreda i sahrana spaljenih pokojnika. Uzrok ovakvoj pojavi za sada nam nije poznat i svakako predstavlja još jednu od nedoumica koju tek treba razjasniti. Posude rađene na vitlu, sa apliciranim detaljima crta lica, mogle su biti korišćene i u svakodnevnom životu (za konzumiranje tečnosti), ali to ne isključuje njihovu primenu prilikom religijskih obreda bilo da su se oni odvijali u javnim građevinama ili privatnim domovima. Kako u većini provincija gde su posude sa likom nalažene, uglavnom na lokalitetima smeštenim duž reka, i u Gornjoj Meziji potiču sa nalazišta lociranih pored Dunava. Izuzetke predstavljaju primerci iz Azanje i Ulpijane (karta). Najstariji primerci prosopomorfnih posuda nađenih u Gornjoj Meziji predstavljaju uvoz iz severne Italije, dospeo krajem I i početkom II veka, a najviše ih potiče iz kulturnih horizonata i grobova datovanih od druge polovine II do sredine III veka (jedna posuda nađena je u kasnoantičkom horizontu). Sudeći prema tehnološkim karakteristikama, u ovom periodu su izrađivane u nekoj od viminacijumskih radionica. Iako ne postaje konkretni dokazi, moralo je postojati više lokalnih radionica u kojima su, pored ostale grnčarije, pravljene i posude sa likom. U susednim provincijama pretpostavljeni centri bili su u Mursi (Donja Panonija), jedan od primera je i Mikasasa (Micasasa), u Dakiji, a kao mogući centar, smešten na severnoj obali Crnog mora, navodi se i Olbia. Ovi centri bili su aktivni tokom II i početkom III veka. Mišljenja smo da su u Viminacijumu, kao značajnom keramičkom centru - u kome je otkriven kompleks za izradu keramičkih posuda i opeka, potvrđena proizvodnja reljefno ukrašenih posuda rađenih u tehnici tera sigilate, kao i keramičkih svetiljki - pravljene i posude sa likom. Takvo mišljenje, pored pomenutih tehnoloških karakteristika posuda, potkrepljuje i činjenica da sa ovog lokaliteta potiče preko 80% prosopomorfnih posuda nađenih u Gornjoj Meziji. Za donošenje konkretnijih zaključaka koji se odnose na proizvodnju i druga pitanja vezana za prosopomorfne posude iz Gornje Mezije, neophodna je detaljna obrada keramičkog materijala sa svih istraženih nalazišta na našem prostoru. Poznato nam je da ih nema među do sada obrađenom keramikom iz Naisusa (iskopavanja u okviru Niške tvrđave), kao ni na Medijani (Niš), a na osnovu informacija dobijenih posle detaljne obrade keramike nije ih bilo ni na nalazištima Horeum Margi (Ćuprija), Castra Novae (Čezava) Smorna (Boljetin), Transdierna (Tekija) i Saldum. Međutim, bez obzira na to što ova vrsta posuda nije izrađivana u velikom broju, malo je verovatno da ih na drugim antičkim lokalitetima nije bilo.The prosopomorphic vessels from Moesia Superior had the form of beakers varying in outline but similar in size. They were wheel-thrown, mould-made or manufactured by using a combination of wheel-throwing and mould-made appliqués. Given that face vessels are considerably scarcer than other kinds of pottery, more than fifty finds from Moesia Superior make an enviable collection. In this and other provinces face vessels have been recovered from military camps, civilian settlements and necropolises, which suggests that they served more than one purpose. It is generally accepted that the faces-masks gave a protective role to the vessels, be it to protect the deceased or the family, their house and possessions. More than forty of all known finds from Moesia Superior come from Viminacium, a half of that number from necropolises. Although tangible evidence is lacking, there must have been several local workshops producing face vessels. The number and technological characteristics of the discovered vessels suggest that one of the workshops is likely to have been at Viminacium, an important pottery-making centre in the second and third centuries

Ceramic balsamaria-bottles: The example of Viminacium

Među brojnim keramičkim formama nađenim na prostoru Viminacijuma, osobenošću se izdvaja grupa posuda koje se u literaturi, uglavnom, nazivaju balsamarijima. Mada su po obliku često slične staklenim balsamarijima, većini primeraka obrađenih u ovom radu bi, prevashodno zbog većih dimenzija, više odgovarao termin boce. Najraniji balsamariji (ampullae), odnosno male boce javljaju se u helenističkom i ranorimskom periodu, u oblastima Mediterana, na širokom prostoru od Palestine do Španije. Izrađivani su od keramike i njihova visina, najčešće, nije prelazila 10 cm. Do sada najdetaljniji pregled ovih najranijih balsamarija uradila je V. Andersen-Stojanović, pri čemu su razmatranja o njihovoj funkciji i hronologiji zasnovana na primercima nađenim na nekropolama Stobija, kao i ranije publikovanim nalazima sa Atinske Agore iz Korinta, Argosa i Sarda. Stakleni balsamariji, čiji se početak proizvodnje vezuje za sredinu I veka stare ere, već krajem istog stoleća skoro u potpunosti potiskuju sa tržišta one izrađene od keramike. Oslanjajući se na do tada publikovane nalaze, V. Andersen-Stojanović smatra da je upotreba keramičkih balsamarija, u znatno izmenjenom obliku i veličini, nastavljena tokom II i III veka u Trakiji i na Kipru. Na Viminacijumu, gde je istraženo preko 13000 grobova, keramički balsamariji su zastupljeni sa 21 primerkom. Svi su nađeni na prostoru južne nekropole (lokaliteti Više grobalja i Pećine) i potiču iz 19 (20) grobova. Zajednička karakteristika im je dug tanak vrat bez drški, dok obod, recipijent i dno mogu biti različito profilisani. Glina od koje su rađeni je od dobro do fino prečišćene, ponekad sa dodatkom usitnjenog krečnjaka. Pečeni su u nijansama crvene boje (Munsell 2,5YR 5-6/8 5YR 7/6), neobrađene, delimično glačane, ili ređe, bojene površine. Visina posuda je od 13,6 do 22,3 cm, dok se zapremina kreće od 90 do 600 ml. Na osnovu oblika je izdvojeno devet grupa. Najbrojniji među njima su varijante balsamarija lukovičasto profilisanog recipijenta (sl. 1/1-8), zatim primerci izduženog vrećastog tela (sl. 2/1-5) i balsamariji loptastog recipijenta (sl. 3/1-2). Ostali oblici (sl. 4-9), se javljaju sa po jednim nalazom. Primerci nađeni na Viminacijumu pripadaju, uslovno rečeno, mlađoj fazi proizvodnje ove keramičke forme. Na osnovu publikovanih nalaza, može se zaključiti da su, u odnosu na starije balsamarije manjih dimenzija, u kasnijem periodu, od kraja I i tokom II veka, izrađivani u znatno manjem broju. Naime, među nalazima sa nekropola u Duklji, Singidunumu i Sirmijumu uopšte nije bilo keramičkih balsamarija, dok su na emonskoj i ptujskoj nekropoli, kao i u grobovima sa drugih nalazišta oni izuzetno retki. U bogatom keramičkom materijalu iz Viminacijuma, gde je izdvojeno 14 funkcionalno različitih tipova i preko 600 oblika posuda, keramičke boce su zastupljene u zanemarljivom broju. Međutim imajući u vidu ukupan broj do sada publikovanih nalaza ove vrste, one čine zavidan uzorak. Sudeći prema strukturi i boji gline, kao i načinu izrade potiču iz različitih, za sada nepotvrđenih, proizvodnih centara. Izuzetak predstavlja blago deformisan primerak (sl. 3/1), za koji, zbog tehnoloških karakteristika, možemo pretpostaviti da predstavlja viminacijumski proizvod. Na osnovu postojećih podataka o stratigrafiji, kao i priloga sa kojima su nađeni - uglavnom žižaka, keramičkih posuda i novca (tabele 1-3), primerci sa Viminacijuma mogu se datovati u period kraja I i prve polovine II veka. Pitanja vezana za osnovnu funkciju keramičkih balsamarija - boca, kao i ona o njihovom značenju i korišćenju u pogrebnim ritualima, ostaće nedovoljno razjašnjena. Najprihvatljivijom nam se čini pretpostavka da su ove posude u primarnoj upotrebi služile kao ambalaža za proizvode pakovane u manjim količinama, možda najpre za mirišljava ulja. Okolnosti nalaza na Viminacijumu dovode u pitanje pretpostavku da su prilikom sahrana balsamariji korišćeni za izlivanje tečnosti po grobu. Naime, u čak šest grobova, keramičke boce nađene su zajedno sa krčazima, i to najčešće sa tri krčaga. Ne može se sa sigurnošću reći ni da li su primerci većih dimenzija, izrađeni u kasnijem periodu, imali istu funkciju kao oni manji, iz helenističkog i ranorimskog razdoblja. Naime za razliku od manjih keramičkih balsamarija, kojih je, često, bilo više u jednom grobu, u grobovima datovanim u kraj I i prvu polovinu II veka uglavnom je nalažen po jedan primerak. Jedini grob sa dva balsamarija otkriven na Viminacijumu, je grob sa kremiranim ostacima pokojnika (G1-998) u kome su, pored ostalih nalaza (tabele 1-3), bila tri krčaga i bočica od stakla. U tom smislu ostaje i dilema da li keramičke boce, stakleni balsamarij i krčazi, nađeni u jednom grobu, ukazuju na promenu u običajima i nameni keramičkih balsamarija prilikom sahrana u kasnijem periodu. Izvesno je, da su, kako na južnoj nekropoli Viminacijuma, tako i na navedenim nekropolama, odnosno u pojedinač nim grobovima sa drugih nalazišta, keramičke boce najčešće nalažene u grobovima sa kremiranim ostacima pokojnika. Na Viminacijumu, gde je uzorak istraženih grobova daleko veći nego na ostalim nalazištima - od ukupno 7839 grobova sa inhumiranim pokojnicima, svega pet je imalo keramičke boce kao prilog, dok je u 2726 grobova sa kremiranim ostacima nađeno čak 16 ovih posuda. Podaci dobijeni analizom skeletnih ostataka iz tri groba, u kojima su sahranjene četiri individue, pokazali su da su dva pripadala deci (jedne do dve godine starosti), treći mlađoj osobi starosti između 15 i 19 godina, a najstarija je muškarac od oko 50 godina. Nažalost analiza kremiranih ostataka, do sada, nije urađena. Imajući u vidu pomenutu činjenicu da većina balsamarija potiče, upravo, iz grobova sa kremiranim ostacima, može se pretpostaviti da bi antropološka analiza pomenutih ostataka dala podatke koji bi omogućili donošenje određenijih zaključaka vezanih za namenu i značaj keramičkih balsamarija u pogrebnom ritualu.The earliest balsamaria to appear in the Hellenistic and Early Roman periods are ceramic and seldom over 10 cm in height. On the Southern Necropolis of Viminacium (sites Više grobalja and Pećine) 21 vessels of this type have been found. The features they have in common are a long slender neck and the absence of handles. Based on the shape of their bodies nine groups have been identified. Although they are similar to glass balsamaria, the term bottle seems more appropriate chiefly on account of their size. Of several proposed suggestions about their basic function, the most plausible seems to be that their primary use was as containers for products packed in small amounts. Although most published finds come from burials, the question of their significance and use in funerary rituals remains inadequately elucidated. It is impossible to say with certainty whether the larger-sized vessels of a later date had the same function as the smaller Hellenistic and Early Roman ones. What is certain is that they are usually found in cremation burials, as shown by both Viminacium's Southern Necropolis, the necropolises of Poetovio and Emona, and individual graves on other sites. To judge from the clay fabric and colour and the manner of manufacture, the ceramic bottles from Viminacium come from different and as yet unidentified production centres. From the stratigraphic data and the grave goods they were found in association with they can be dated to the end of the first and first half of the second century, tentatively regarded as a later phase in their production

Motor ability as a basis of psychomotor development of preschool children with disabilities

U radu se analizira značaj motoričkih aktivnosti, kao osnove harmoničnog psihomotornog razvoja predškolske dece i daje pregled mogućeg sadržaja telesnih aktivnosti koje treba implementirati u programe za decu predškolskog uzrasta. Procena motoričkog razvoja 25. dece ometene u razvoju, uključene u razvojne grupe, izvršena je na osnovu „Dial 3“ testa. Rezultati ukazuju da su motoričke sposobnosti dece neočekivano ispod očekivanog za uzrast. Prema najstožijem kriterijumu (SD 16%) od 25 dece, 24 je verifikovano kao „potencijalno zaostajanje’’, dok samo jedno dete ulazi u kategoriju „u redu’’. Sagledavanjem motoričkih sposobnosti i potreba dece ometene u razvoju, analizirajući primenjene predškolske programe, zaključujemo da je realizacija telesnih aktivnosti u odnosu na uzrast i strukturu dece prema dijagnozi, neočekivano mala. Aktivnosti fine motorike pokazuju veću zastupljenost, od aktivnosti koje stimulišu razvoj grubih motoričkih sposobnosti. Sam izbor aktivnosti u grupi, kao i uključenost dece, vrši defektolog prema raspoloživim sredstvima, znanju, motivaciji i strukturi dece. Potrebno je kompletirati tim u razvojnim grupama i intenzivirati telesne aktivnostiIn this work we do some analysis to emphasize motor activities as the base of harmonic development of preschool children and gave some project proposal for implementing these activities in preschool programs. According to results during the screening of motor ability of 25 children in developmental groups by Dial 3 test, motor ability of those children is at a very low level. In fact ‘’Potential delay’’ is a characteristic of 24 children and just 1 is in category ‘’OK’’ in standard deviation of 16%. When addressing motor ability needs of these children and in analyzing preschool programs, a conclusion can be drawn that there aren’t enough motor activities for the children with this kind of disability especially when they are in preschool period. In preschool programs there are more activities for fine motor ability than the activities for the developing gross motor ability. Which activities and how many children will be involved depend on the special educator. Their motivation, knowledge, tools and equipment for children are crucial in choosing the right activity. We need to involve all kinds of special educators in preschool institutions and do more intensive motor activities in these programs

Motor functioning as an indicator of numerical abilities

Ovo istraživanje bavi se odnosom motoričkog funkcionisanja i matematičkih (numeričkih) veština u kontekstu čestog komorbiditeta kod neurorazvojnih poremećaja, pre svega motoričkog poremećaja sa teškoćama u učenju / egzekutivnim funkcijama. Cilj rada je da ispita da li se razvoj logičkih operacija (LO), kao preduslova za efikasno rešavanja matematičkih (numeričkih) problema, može objasniti motoričkim funkcionisanjem. Uzorak je činilo 331 dete školskog uzrasta oba pola, starosti od 7,3 do 11 godina bez medicinskog rizika i bolesti, prosečne i natprosečne inteligencije. Procenjeno je motoričko funkcionisanje, kao prediktivna varijabla, u domenima neuromaturacija, opšte motoričke sposobnosti, senzorno-motorna integracija, izvođenje pokreta na verbalni nalog i imitacijom, a logičke operacije u aspektima inkluzija broja (IN), kontekstualno korišćenje informacija (CI), odabir relevantne informacije (RI), korišćenje aritmetičkog principa (AP) kao zavisna varijabla. Hijerarhijska regresiona analiza, nakon uklanjanja uticaja IQ, pokazala je da skup prediktorskih varijabli objašnjava 22,2% (p < 0,001) uspešnosti u zadacima logičkih operacija. Pojedinačno, model objašnjava 18,9% (p < 0,001) varijanse za zadatak inkluzija broja, 17,7% (p < 0,001) kontekst informacija, 13,2% (p = 0,004) odabir relevantne informacije i 19,0% (p = 0,001) korišćenje aritmetičkog principa. Nađena je značajna korelacija između posmatranih domena motoričkog funkcionisanja i logičkih operacija. Rezultati pokazuju da je motoričko funkcionisanje značajan indikator razvoja logičkih operacija kao pretpostavke numeričkih veština. Korišćeni model procene mogao bi biti koristan u identifikaciji dece koja su u riziku od podbacivanja u matematici, a profil motoričkog razvoja u kreiranju individualnih rehabilitacionih i korektivnih programa i strategija podrške u nastavi matematike.This research deals with the relation between motor functioning and mathematical (numerical) skills in accordance with comorbidity in neurodevelopmental disorders, in particular motor disorder with learning disabilities / executive functions. The aim of this paper was to investigate whether logical operations (LO) as the prerequisite of efficient mathematical (numerical) problem solving can be explained by motor functioning. The sample consisted of 331 school-age children of both genders, aged between 7.3 to 11, without medical risk and diseases, with average and above-average intelligence. In the study, we examined motor functioning in the domain of neuromaturation, general motor abilities, sensory-motor integration, execution of movements on verbal order and imitation, as a predictive variable, and logical operations in aspects of inclusion of number (IN), contextual use of information (CI), selection of relevant information (RI), using the arithmetic principle (AP) as a dependent variable. Hierarchical regression analysis, after removing the impact of IQ, showed that a set of predictor variables explains 22.2% (p < 0.001) of variance in logical operations. The model explained 18.9% (p < 0.001) of variance in inclusion of number, 17.7% (p < 0.001) in context of information, 13.2% (p = 0.004) in selection of relevant information and 19.0% (p = 0.001) in using the arithmetic principle. A significant correlation between observed domains of motor functioning and logical operations was found. The results show motor functioning as a significant indicator of the development of logical operations as the assumption of numerical skills. The used assessment model can be useful in identifying children at risk for mathematical underachievement. Motor development profile can be used in creating individual rehabilitation and corrective programs and support strategies in mathematics teaching

New methods for early detection of Developmental problems and behavioral problems in children

Pravovremeno otkrivanje dece sa smetnjama, rana identifikacija osnovnih i pratećih razvojnih problema, adekvatan sistem podrške u inkluzivnim grupama, praćeno je nizom slabosti, što se pre svega ogleda kroz nedostatak odgovarajućih instrumenata, koji bi bili u funkciji identifikacije potreba i planiranja podrške. Prema procenama Američke asocijacije pedijatara, ukupna učestalost osoba sa smetnjama i poremećajima, na uzrastu od 0 do 21 godine iznosi izme�����u 16% i 18% . U izveštaju kanadske komisije za emocionalne poremećaje i probleme u učenju kod dece (Commision on Emotional and Learning Disorders in Children) iz 1970. godine, navode se podaci istraživanja incidence dece sa posebnim edukativnim potrebama iz više zemalja: u Kanadi ona je iznosila oko 16%, u Velikoj Britaniji 14%, u Francuskoj 12-14%, u Sjedinjenim Državama 10-15%. Uz procenu da tek oko 2.5% ove populacije jeste nedovoljno mentalno razvijeno, ovo sugeriše da oko 12% populacije u redovnoj osnovnoj školi ima razvojno determinisana ograničenja učenja i sazrevanja. U ovom radu će biti opisan instrument „Parents' Evaluation of Developmental Status“ (PEDS). PEDS (roditeljska evaluacija razvojnog statusa detata) je precizna i jedna od najbržih metoda za ranu detekciju dece sa smetnjama i poremećajima. Sa deset kratkih pitanja upućenih roditeljima, PEDS pomaže profesionalcima da identifikuju decu pod rizikom za školske probleme i one sa nedetektovanim razvojnim ili bihejvioralnim teškoćama/oštećenjima. PEDS predstavlja metod detektovanja i adresiranja razvojnih i bihejvioralnih problema kod dece. Uključuje procenu svih razvojnih domena, poseduje formu longitudinalnog praćenja postignuća, nadzora i aktivnosti koje se sprovode. Na osnovu uvida u statistiku Zavoda za javno zdravlje Republike Srbije možemo zaključiti da se na vreme „otkriju“ samo deca koja imaju upadljivu teškoću u funkcionisanju ili ona koja imaju izražene poremećaje. Samo ta deca se upućuju na program rane intervencije i kategorizaciju, čime ulaze u statističke izveštaje. Sistem podrške se u ovom slučaju, bazira na medicinskim procedurama, čiji je cilj rehabilitacija u užem smislu, dok su ostali segmenti, a posebno vaspitno-obrazovna podrška i prilago�����avanja sredine detetu, gotovo apsolutno zapostavljeni.Early detection of children with disabilities, early identification of basic and accompanying development problems, an adequate system of support in inclusive groups, is followed by various problems, primarily reflected in the lack of appropriate instruments that would identify needs and plan support. According to the American Association of Pediatrics estimates, the total percentage of people with disabilities and disorders, at the age of 0 to 21 is between 16% and 18%. A report by the Canadian Commission on Emotional and Learning Disorders in Children dating from 1970, states that, according to survey data, the incidence of children with special educational needs from several countries is the following: about 16% in Canada, 14% in UK, 12-14% in France, 10-15% in USA. With the estimate that only about 2.5% of the population is not sufficiently developed mentally, this suggests that about 12% of the population in regular primary schools has limitations of learning development and maturation. (Krstic 2002) This paper will describe the instrument, "Parents' Evaluation of Developmental Status" (PEDS), (FP Glascoe, Robertshaw NS, 2007). PEDS is a method for detecting and addressing developmental and behavioral problems in children. It is one of the most accurate and fastest methods to do so. With ten short questions addressed to parents, PEDS helps professionals to identify children at risk and those with developmental or behavioral difficulties/impairments. It includes assessment of all development domains, has the form of longitudinal follow-up outcomes, and monitors activities in progress. On the basis of the Statistics Department of Public Health of the Republic of Serbia, it can be concluded that only those children with serious difficulties in functioning, or those with prominent disorders are timely detected (Health and Statistical Yearbook of Serbia 2008). Only these children are enlisted in programs of early intervention and categorization, whereby they are included in statistical reports. In this case the support system, based on medical procedures, is aimed at rehabilitation in the narrow sense, while other segments, especially educational support and adjustment of environment to the child, are almost completely neglected

Motor ability as a basis of psychomotor development of preschool children with disabilities

U radu se analizira značaj motoričkih aktivnosti, kao osnove harmoničnog psihomotornog razvoja predškolske dece i daje pregled mogućeg sadržaja telesnih aktivnosti koje treba implementirati u programe za decu predškolskog uzrasta. Procena motoričkog razvoja 25. dece ometene u razvoju, uključene u razvojne grupe, izvršena je na osnovu „Dial 3“ testa. Rezultati ukazuju da su motoričke sposobnosti dece neočekivano ispod očekivanog za uzrast. Prema najstožijem kriterijumu (SD 16%) od 25 dece, 24 je verifikovano kao „potencijalno zaostajanje’’, dok samo jedno dete ulazi u kategoriju „u redu’’. Sagledavanjem motoričkih sposobnosti i potreba dece ometene u razvoju, analizirajući primenjene predškolske programe, zaključujemo da je realizacija telesnih aktivnosti u odnosu na uzrast i strukturu dece prema dijagnozi, neočekivano mala. Aktivnosti fine motorike pokazuju veću zastupljenost, od aktivnosti koje stimulišu razvoj grubih motoričkih sposobnosti. Sam izbor aktivnosti u grupi, kao i uključenost dece, vrši defektolog prema raspoloživim sredstvima, znanju, motivaciji i strukturi dece. Potrebno je kompletirati tim u razvojnim grupama i intenzivirati telesne aktivnostiIn this work we do some analysis to emphasize motor activities as the base of harmonic development of preschool children and gave some project proposal for implementing these activities in preschool programs. According to results during the screening of motor ability of 25 children in developmental groups by Dial 3 test, motor ability of those children is at a very low level. In fact ‘’Potential delay’’ is a characteristic of 24 children and just 1 is in category ‘’OK’’ in standard deviation of 16%. When addressing motor ability needs of these children and in analyzing preschool programs, a conclusion can be drawn that there aren’t enough motor activities for the children with this kind of disability especially when they are in preschool period. In preschool programs there are more activities for fine motor ability than the activities for the developing gross motor ability. Which activities and how many children will be involved depend on the special educator. Their motivation, knowledge, tools and equipment for children are crucial in choosing the right activity. We need to involve all kinds of special educators in preschool institutions and do more intensive motor activities in these programs

New methods for early detection of Developmental problems and behavioral problems in children

Pravovremeno otkrivanje dece sa smetnjama, rana identifikacija osnovnih i pratećih razvojnih problema, adekvatan sistem podrške u inkluzivnim grupama, praćeno je nizom slabosti, što se pre svega ogleda kroz nedostatak odgovarajućih instrumenata, koji bi bili u funkciji identifikacije potreba i planiranja podrške. Prema procenama Američke asocijacije pedijatara, ukupna učestalost osoba sa smetnjama i poremećajima, na uzrastu od 0 do 21 godine iznosi izme�����u 16% i 18% . U izveštaju kanadske komisije za emocionalne poremećaje i probleme u učenju kod dece (Commision on Emotional and Learning Disorders in Children) iz 1970. godine, navode se podaci istraživanja incidence dece sa posebnim edukativnim potrebama iz više zemalja: u Kanadi ona je iznosila oko 16%, u Velikoj Britaniji 14%, u Francuskoj 12-14%, u Sjedinjenim Državama 10-15%. Uz procenu da tek oko 2.5% ove populacije jeste nedovoljno mentalno razvijeno, ovo sugeriše da oko 12% populacije u redovnoj osnovnoj školi ima razvojno determinisana ograničenja učenja i sazrevanja. U ovom radu će biti opisan instrument „Parents' Evaluation of Developmental Status“ (PEDS). PEDS (roditeljska evaluacija razvojnog statusa detata) je precizna i jedna od najbržih metoda za ranu detekciju dece sa smetnjama i poremećajima. Sa deset kratkih pitanja upućenih roditeljima, PEDS pomaže profesionalcima da identifikuju decu pod rizikom za školske probleme i one sa nedetektovanim razvojnim ili bihejvioralnim teškoćama/oštećenjima. PEDS predstavlja metod detektovanja i adresiranja razvojnih i bihejvioralnih problema kod dece. Uključuje procenu svih razvojnih domena, poseduje formu longitudinalnog praćenja postignuća, nadzora i aktivnosti koje se sprovode. Na osnovu uvida u statistiku Zavoda za javno zdravlje Republike Srbije možemo zaključiti da se na vreme „otkriju“ samo deca koja imaju upadljivu teškoću u funkcionisanju ili ona koja imaju izražene poremećaje. Samo ta deca se upućuju na program rane intervencije i kategorizaciju, čime ulaze u statističke izveštaje. Sistem podrške se u ovom slučaju, bazira na medicinskim procedurama, čiji je cilj rehabilitacija u užem smislu, dok su ostali segmenti, a posebno vaspitno-obrazovna podrška i prilago�����avanja sredine detetu, gotovo apsolutno zapostavljeni.Early detection of children with disabilities, early identification of basic and accompanying development problems, an adequate system of support in inclusive groups, is followed by various problems, primarily reflected in the lack of appropriate instruments that would identify needs and plan support. According to the American Association of Pediatrics estimates, the total percentage of people with disabilities and disorders, at the age of 0 to 21 is between 16% and 18%. A report by the Canadian Commission on Emotional and Learning Disorders in Children dating from 1970, states that, according to survey data, the incidence of children with special educational needs from several countries is the following: about 16% in Canada, 14% in UK, 12-14% in France, 10-15% in USA. With the estimate that only about 2.5% of the population is not sufficiently developed mentally, this suggests that about 12% of the population in regular primary schools has limitations of learning development and maturation. (Krstic 2002) This paper will describe the instrument, "Parents' Evaluation of Developmental Status" (PEDS), (FP Glascoe, Robertshaw NS, 2007). PEDS is a method for detecting and addressing developmental and behavioral problems in children. It is one of the most accurate and fastest methods to do so. With ten short questions addressed to parents, PEDS helps professionals to identify children at risk and those with developmental or behavioral difficulties/impairments. It includes assessment of all development domains, has the form of longitudinal follow-up outcomes, and monitors activities in progress. On the basis of the Statistics Department of Public Health of the Republic of Serbia, it can be concluded that only those children with serious difficulties in functioning, or those with prominent disorders are timely detected (Health and Statistical Yearbook of Serbia 2008). Only these children are enlisted in programs of early intervention and categorization, whereby they are included in statistical reports. In this case the support system, based on medical procedures, is aimed at rehabilitation in the narrow sense, while other segments, especially educational support and adjustment of environment to the child, are almost completely neglected

Nastavnički osećaj efikasnosti i implikacije za realizaciju inkluzivne nastave

Numerous studies confirm that self-efficacy positively correlates with teachers’ readiness to accept innovations in teaching and meet students’ needs, and with their satisfaction and performance at work. The aim of this research is to examine teachers’ sense of self-effi­cacy and, by analyzing it, to point to teachers’ existing strengths and weaknesses in the implementation of inclusive education. The sample consists of 148 teachers, 54.7% of whom are pri­mary school teachers, and 45.3% are subject teachers. The research was conducted in five primary schools in Serbia. The Teachers’ Sense of Efficacy Scale - TSES/Long form was used for the purpose of this research. Overall answers of the teachers from our sample are within “I have quite a bit of influence” self-assessment framework in the Scale (AM 7.14, SD 0.66), with minimum self-efficacy assessment in “I have some influence”. Distribution of answers in the subscales is similar to the distribution of overall answers, but it is observed that in the subscale “Efficacy in Challenging Goals”, regardless of high arithmetic mean (AM 6.50, SD 1.09), minimum self-efficacy assessment is closer to “I have very little influence”. Teachers’ sense of self-efficacy is a construct which can signi­ficantly influence teachers’ readiness to work in a challenging envi­ronment, and as such, has to be included in considering the implica­tions for the implementation of inclusive education.Brojna istraživanja potvrđuju da samoefikasnost pozitivno korelira sa spremnošću nastavnika da prihvate novine u nastavi, izađu u susret potrebama učenika, kao i sa zadovoljstvom i učinkom na poslu. Istraživanje je imalo za cilj da ispita nastavnički osećaj samoefikasnosti i da, njegovom analizom, ukaže na postojeće snage i slabosti nastavnika za realizaciju inkluzivne nastave. Uzorak istraživanja je činilo 148 nastavnika. Nastavnici razredne nastave su činili 51,7%, dok je, 45,3% bilo nastavnika predmetne nas­tave. Istraživanje je obavljeno u pet osnovnih škola u Srbiji. Za potrebe ispitivanja korišćena je duža verzija Skale nastavničkih osećaja efikasnosti (Teachers’ Sense of Efficacy Scale - TSES / Long form). Ukupni odgovori nastavnika našeg uzorka na Skali nalaze se u ok­viru samoprocene “Imam dosta uticaja” (AS 7,14, SD 0,66), sa minimalnom procenom samoefikasnosti u nivou “Imam nešto uticaja”. Distribucija odgovora na subskalama slična je distribuciji ukupnih odgovora, ali se uočava da je na subskali Efikasnost u radu sa izazovnim ciljevima, i pored visoke aritmetičke sredine (AS 6,50, SD 1,09) minimalna procena samoefikasnosti bliža nivou “Imam vrlo malo uticaja”. Osećaj samoefikasnosti nastavnika je konstrukt koji značajno može da utiče na njihovu spremnost da rade u izazovnom okruženju i, kao takav, mora se uključiti u razmatranje implikacija za realizaciju inkluzivne nastave