Spalona ziemia. Losy bułgarskiego zaplecza gospodarczego w czasie wyprawy Nikefora I Genika z roku 811

The article is dedicated to the impact of the military expedition led by the Byzantine emperor Nikephoros I Genikos (802–811) on the overall political and economic situation of the Bulgarian state. During the military operations carried out in the Khanate, the Byzantine forces undertook the devastation of arable fields, the killing of farm animals and probably committed murders of the local population. Many researchers associate this activity with the loosening of discipline within the army, which was to be the result of a lack of control on the part of the commander-in-chief. On the basis of the correlation and rationalization of the sources in the matter, we have to interpret all these actions in a completely different way, as a conscious activity aimed at causing the Bulgarians the greatest possible losses by the imperial army. Moreover, the interpretation contradicts the universally accepted thesis, that the imperial campaign was aimed at eliminating Bulgarian statehood and incorporating its lands into Byzantium. It seems, therefore, that the purpose of the described activities was to exclude, for a long time, Khan Kroum (796/803–814) and his subordinates from military engagement in Thrace, Macedonia, i.e. areas where the Empire tried to regain and consolidate its influence.Celem artykułu jest przedstawienie wpływu wielkiej wyprawy zbrojnej pod wodzą cesarza bizantyńskiego Nikefora I Genika (802–811) na ogólną polityczno-gospodarczą sytuację ziem państwa bułgarskiego. W trakcie działań zbrojnych na terenie chanatu, wojska bizantyńskie niszczyły pola uprawne,  wybijały zwierzęta hodowlane i prawdopodobnie dopuściły się mordów na miejscowej ludności. Zazwyczaj badacze tłumaczą te działania rozluźnieniem dyscypliny w armii cesarskiej, w związku z brakiem decyzyjności ze strony głównodowodzącego. Na podstawie korelacji i racjonalizacji źródeł dotyczących kampanii należy uznać, że niszczycielska aktywność wojskowa była podejmowana świadomie, z myślą o zadaniu Bułgarom możliwie największych strat gospodarczych. Co więcej, taka interpretacja przeczy powszechnej tezie, że wspomniana kampania cesarska miała na celu likwidację państwowości bułgarskiej i inkorporację jej ziem do Bizancjum. Należy uznać, że celem opisywanych działań było raczej wyłączenie na dłuższy czas chana Kruma (796/803–814) i jego podwładnych z zaangażowania zbrojnego na terenie Tracji i Macedonii, czyli obszarów, na których cesarstwo starało się odzyskać oraz umocnić swoje wpływy

Τέρνοβος, ἐν ᾗ τὰ βασίλεια ἦν τῶν Βουλγάρων: the Role of the Bulgarian Capital City According to Ῥωμαϊκὴ ἱστορία by Nikephoros Gregoras

The paper is devoted to a detailed analysis of direct and indirect references to Tărnovo, the capital of the so-called Second Bulgarian Tsardom (12th–14th centuries) in Roman history of Nikephoros Gregoras, an outstanding Byzantine scholar of the first half of the fourteenth century. An analysis of the passages devoted to this city leads to a conclusion that the status of the city was fully obvious to the Byzantine historian – this was the main, capital city of the Bulgarian state, in which its rulers permanently resided, without holding which one could not be a fully legitimate tsar of the Bulgarians and exercise real power of the northern neighbours of Byzantium. Thus the conflicts over power in contemporary Bulgaria focused primarily on taking Tărnovo. The Bulgarian tsar departed with military expeditions most often from this city, having gathered in its vicinity armed forces, and to this city Byzantines and rulers of other neighbouring countries sent their envoys to meet with the Bulgarian autocrat

Tărnovgrad Viewed by the Others: the Case of Niketas Choniates

The text is devoted to the analysis of the portrayal of Tărnovo, the new capital of the restored near the end of the twelfth century Bulgarian state, in the historical work and speeches by Niketas Choniates, a Byzantine historian, official and rhetorician from the latter half of the twelfth and early thirteenth centuries. As a direct witness of the contemporary Byzantine-Bulgarian relations, a high ranking court dignitary throughout most of the discussed period, and the author of the most important sources shedding light on the restitution of Bulgaria, he left a legacy of extraordinary importance, one which has shaped views of the subsequent generations of Byzantine historians. While examining Tărnovo’s role shows it did not occupy a particularly significant place in the historian’s narrative, and the remarks concerning it appear as if in passing, he nonetheless was fully conscious of the city’s significance not only for the Bulgarians themselves, but also in the context of the prospective expansion of the Empire in the direction of its northern neighbours. It is therefore no accident that in his brief characterisation the city the author focused on the description of the defensive qualities of Tărnovo. Paradoxically, his arguments on this subject may play an important role in the present ongoing discussion among the archaeologists exploring the former capital on the subject of chronology and size of the fortifications surrounding the two most important hills on which the city developed, namely Tsarevets and Trapezitsa

Asparuh and His People on the Lower Danube through the Eyes of Theophanes, or a Story that Was Not Meant to Happen

The Bulgarians’ settlement in the Lower Danube area constituted one of the most significant events in the history of the Balkan Peninsula in the Middle Ages. The Danube Bulgaria’s rise and its territorial expansion changed the political situation in this area. The Bulgarians became Byzantium’s chief opponents in the struggle for establishing ascendancy over the Balkan Peninsula. The analysis of Theophanes’ Chronography, which remains, in addition to the account by Patriarch Nicephorus, the main source of information about these events supports the conclusion that this Byzantine author took a very negative view of the effects of the arrival of these nomads in the former Byzantine territories. Although this account has been analysed in detail by a number of scholars, these authors have paid no attention to the key role of the tale of Khan Kubrat and the disobedience of his five sons who failed to remain faithful to his last wish. The significance of the personal experiences of Theophanes, who witnessed the Bulgarian expansion during the era of Khan Krum, is also omitted from today’s discussion of these issues. These experiences contributed to the way in which he viewed the migration of the ancestors of the distinguished Bulgarian ruler. The chronicler may thus be considered to have offered a very clear view of what the readers should think of the Bulgarians’ arrival in the Balkan territories.Publication of English-language versions of the volumes of the yearly Studia Ceranea financed through contract no. 501/1/P-DUN/2017 from the funds of the Ministry of Science and Higher Education devoted to the promotion of scholarship

Góry Hemos a bizantyńskie wpływy kulturowe i gospodarcze na wczesnośredniowieczną Bułgarię

The text discusses the importance of the Hemos mountain range (nowadays including Pre-Balkan, Stara Planina and Sredna Gora massifs) which separated the core territory of the early medieval Bulgaria in the North from the Byzantine lands in the South (almost through the entire so-called pagan or barbarian period of the Bulgarian state, i.e. from the end of 7th to the middle of 9th centuries), and divided the state in two geographically separated territories during the rest part of the existence of the so-called First Bulgarian Empire (from the second half of the 9th to the end of 10th and beginning of 11th centuries). The source investigation shows that especially during the first half of the period in consideration – the mentioned pagan (barbarian) period – the mountains really acted, to a certain degree, as a barrier for the Byzantine influences on the Bulgarians. That was because of the ideological (political) and religious differences between both the states.Tekst omawia znaczenie górskiego łańcucha Hemosu (współcześnie odpowiadającego masywom Przedbałkanu, Starej Płaniny i Srednej Gory), który rozdzielał jądro terytorialne wczesnośredniowiecznej Bułgarii znajdujące się na północy od ziem bizantyńskich leżących na południu (prawie przez cały tzw. pogański okres państwa bułgarskiego, a zatem pomiędzy końcem VII. a połową IX. w.), i dzielił państwo na dwa geograficznie odrębne obszary przez pozostałą część istnienia tzw. Pierwszego Państwa Bułgarskiego (od drugiej połowy IX. do końca X. i początków XI. w.). Analiza źródłowa wskazuje, że szczególnie w pierwszej części omawianego okresu chronologicznego – w tzw. okresie pogańskim lub barbarzyńskim – góry rzeczywiście, do pewnego stopnia, odgrywały rolę bariery dla wpływów bizantyńskich na Bułgarów. Wynikało to z różnic ideologicznych (politycznych) i konfesyjnych pomiędzy oboma państwami

Lord Kubrat and his five sons. Theophanes’ view of the Bulgarians’ arrival in the Balkan Peninsula

The Bulgarians’ settlement in the Lower Danube area constituted one of the most significant events in the history of the Balkan Peninsula in the Middle Ages. The Danube Bulgaria’s rise and its territorial expansion changed the political situation in this area. The Bulgarians became Byzantium’s chief opponents in the struggle for establishing ascendancy over the Balkan Peninsula. The analysis of Theophanes’ Chronography, which remains, in addition to the account by Patriarch Nikephoros, the main source of information about these events supports the conclusion that this Byzantine author took a very negative view of the effects of the arrival of these nomads in the former Byzantine territories. Although this account has been analysed in detail by a number of scholars, these authors have paid no attention to the key role of the tale of Khan Kubrat and the disobedience of his five sons who failed to remain faithful to his last wish. The significance of the personal experiences of Theophanes, who witnessed the Bulgarian expansion during the era of Khan Krum, is also omitted from today’s discussion of these issues. These experiences contributed to the way in which he viewed the migration of the ancestors of the distinguished Bulgarian ruler. The chronicler may thus be considered to have offered a very clear view of what the readers should think of the Bulgarians’ arrival in the Balkan territories.The Bulgarians’ settlement in the Lower Danube area constituted one of the most significant events in the history of the Balkan Peninsula in the Middle Ages. The Danube Bulgaria’s rise and its territorial expansion changed the political situation in this area. The Bulgarians became Byzantium’s chief opponents in the struggle for establishing ascendancy over the Balkan Peninsula. The analysis of Theophanes’ Chronography, which remains, in addition to the account by Patriarch Nikephoros, the main source of information about these events supports the conclusion that this Byzantine author took a very negative view of the effects of the arrival of these nomads in the former Byzantine territories. Although this account has been analysed in detail by a number of scholars, these authors have paid no attention to the key role of the tale of Khan Kubrat and the disobedience of his five sons who failed to remain faithful to his last wish. The significance of the personal experiences of Theophanes, who witnessed the Bulgarian expansion during the era of Khan Krum, is also omitted from today’s discussion of these issues. These experiences contributed to the way in which he viewed the migration of the ancestors of the distinguished Bulgarian ruler. The chronicler may thus be considered to have offered a very clear view of what the readers should think of the Bulgarians’ arrival in the Balkan territories

In the Shackles of the Evil One: The Portrayal of Tsar Symeon I the Great (893–927) in the Oration ‘On the Treaty with the Bulgarians’

Translated by Michał ZytkaThe year 927 brought a peace treaty between Byzantium and Bulgaria, which ended many years of military struggle between both the states. On this occasion Theodore Daphnopates delivered a speech praising the newly concluded agreement. The blame for the accursed war was to put on (already dead) Symeon I (893–927), the then Bulgarian ruler, and his ungodly aspirations to the crown of the Byzantine Empire. It was his personal ambi- tions that were a real infringement on the God’s earthly order, and it was only and exclusively Symeon, who lead to the appearance of a crack on the House of the Lord. The Bulgarian ruler is referred to as pharaoh, holding the chosen people captive. Symeon is also characterised like various ungodly personages from the Old and New Testament, i. e. Goliath, Ader, Holophernes or even the Devil himself. It can therefore be concluded that Symeon was a usurper, tyrant, sower of discord, murderer, fratricide, and one who committed sacrilege. Daphnopates ex- plicitly writes about his lies, hiding his true intentions, not fulfilling agreements and instabil- ity in his proceedings. So, by means of a variety of hints to ancient history, literature and the Bible the speaker present Symeon as a usurper and an enemy of truth, a servant of Satan

Osadnicy, twierdze, temy. Bizantyńskie działania w celu wzmocnienia granicy z wczesnośredniowieczną Bułgarią, VII–X w.

The article raises issues related to the Byzantine reconquista of the Thracian and Macedonian lands after the period of barbarian invasions on the Balkan Peninsula in the 5th–7th c. When implementing the plan to recover these areas, the authorities in Constantinople had to take into account the real threat from the Bulgarian Khanate, established north of the Haimos Mountains. Bulgarians threatened not only the success of the Byzantine venture, but they went much further south, reaching in their raids the surroundings of the imperial capital (in the southeast) or the geographical and historical lands of Macedonia (in the southwest). To remedy this, and to make their presence more real in these areas, the emperors moved there the population from Asia Minor to fulfill the existing settlement voids, embedding them in already existing or newly built fortresses and cities (as garrison units), or on arable lands (rural settlement). Another step was the creation of specific administrative units in the indicated areas, through which it was easier to administer them and effectively organize resistance against invaders from the north. Local settlers also constituted the basic military force obliged to protect these border territories. On the other hand, Thracian strongholds played the role of Byzantine outposts and bases for imperial expeditions organized against Bulgaria itself.Artykuł podnosi zagadnienia związane z bizantyńską rekonkwistą ziem trackich i macedońskich po okresie najazdów barbarzyńskich na Półwysep Bałkański w V–VII w. n.e. Realizując plan odzyskiwania tych terenów władze w Konstantynopolu musiały brać pod uwagę realne zagrożenie ze strony chanatu bułgarskiego, funkcjonującego na północ od gór Hemos. Bułgarzy bowiem zagrażali nie tylko powodzeniu bizantyńskiego przedsięwzięcia, lecz wyprawiali się znacznie dalej na południe, sięgając w swych rajdach okolic cesarskiej stolicy (na południowym wschodzie) czy ziem geograficzno-historycznej Macedonii (na południowym zachodzie). By temu zaradzić, a i urealnić swoją obecność na wspomnianych obszarach, cesarze sprowadzali ludność małoazjatycką, którą uzupełniano istniejące tam pustki osadnicze, osadzając ją w już istniejących lub nowo wzniesionych twierdzach i miastach (jako oddziały garnizonowe), bądź na terenach uprawnych (osadnictwo wiejskie). Innym krokiem było utworzenie na wskazanych terenach konkretnych jednostek administracyjnych, za pośrednictwem których łatwiej było nimi zarządzać i skutecznie organizować opór przeciwko najeźdźcom z północy. Miejscowi osadnicy stanowili również podstawową siłę militarną zobowiązaną do ochrony tych pogranicznych terytoriów. Z drugiej strony twierdze trackie pełniły rolę bizantyńskich forpoczt i baz wypadowych dla wypraw cesarskich organizowanych przeciwko samej Bułgarii

Vlachs in medieval Bulgaria in the research of Bulgarian scholars (20th–21st centuries)

Do wrażliwych problemów naukowych, na które nakładają się czasami współczesne animozje o podłożu nacjonalistycznym, należy kwestia miejsca i znaczenia w dziejach średniowiecznej Bułgarii ludu określanego w źródłach z epoki mianem Wołochów. Gros rozważań dotyczących tego tematu koncentruje się na wydarzeniach związanych z restytucją państwowości bułgarskiej pod koniec XII w., po niemal 170 latach od jej likwidacji przez Bizantyńczyków i dotyczy charakteru etnicznego zarówno przywódców rebelii przeciwko władzy bizantyńskiej, uczestników tejże oraz nowopowstałego państwa. Historiografia bułgarska okresu XX–XXI w. wypracowała dwa zasadnicze stanowiska wobec kwestii znaczenia i roli tzw. Wołochów i Wołochii w powstaniu i dziejach Drugiego Państwa Bułgarskiego. Pierwsze z nich, reprezentowane przez uczonych tej miary co Wasił Złatarski, Genowewa Caknowa-Petkowa, Borisław Primow, Nikołaj Markow, uznaje realny udział etnicznych Wołochów w restytucji państwowości bułgarskiej, drugie natomiast, przyjęte przez historyków pokroju Petyra Mutafcziewa, Iwana Dujczewa, Iwana Bożiłowa, Georgiego Bakałowa, Georgiego Nikołowa, Aleksandra Nikołowa czy Terweła Popowa, bądź całkowicie neguje ich rzeczywistą obecność w gronie powstańców, bądź skrajnie ją marginalizuje. Co zrozumiałe, żaden z uczonych bułgarskich nie jest skłonny przychylić się do popularnej wśród historyków rumuńskich tezy o wiodącej roli etnicznych Wołochów w restytucji państwa bułgarskiego pod koniec XII stulecia. Nawet zwolennicy ich realnego udziału w tym przedsięwzięciu, w tym szukający kompromisowej formuły Primow, czy wyraźnie starający się przedstawić w pełni obiektywny ogląd sytuacji Markow albo nie zgadzają się z hipotezą o wołoskim rodowodzie przywódców powstania, albo nie decydują się na sformułowanie jasnej konkluzji w tej materii. Oczywiście, poglądy badaczy skupionych wokół każdego z wyżej wskazanych stanowisk rozmijają się ze sobą w szeregu szczegółach, z drugiej zaś strony wszystkich omawianych historyków, z jednym wyjątkiem (Markow), a zatem z obu grup, łączy dość podobna argumentacja, podkreślająca bezapelacyjność bułgarskiego charakteru zarówno sił napędowych rebelii przeciwko władzy bizantyńskiej jak i odnowionego państwa. Gros tej argumentacji sformułowana została jeszcze w okresie międzywojennym (Złatarski, Mutafcziew) i czasach trwania Drugiej Wojny Światowej. (Dujczew), by następnie zostać powieloną i w pewnych kwestiach nieco wzbogaconą przez kolejne pokolenia historyków. The question of the place and role of the people referred in sources as Vlachs constitutes one of the most sensitive scientific problems. Sometimes they are influenced by contemporary nationalistic animosities. Most of the deliberations concerning this topic focus on the events connected to the restitution of Bulgarian statehood at the end of the 12th century, almost 170 years after its liquidation by the Byzantines. There are differences about the ethnic character of the leaders of the rebellion against the Byzantine power and its participants. The Bulgarian historiography of the 20th–21st century has developed two basic attitudes on the question of the meaning and role of the so-called Vlachs and Wallachia in the creation and history of the Second Bulgarian State. The first one is  represented by scholars such as Vasil Zlatarski, Genoveva Cankova-Petkova, Borislav Primov, Nikolai Markov. They recognize the participation of ethnic Vlachs in the restitution of Bulgarian statehood. The second attitude (Petar Mutafchev, Ivan Dujchev, Ivan Bozhilov, Georgi Bakalov, Georgi Nikolov, Alexander Nikolov or Tervel Popov) completely negates their real presence among the insurgents or marginalizes it to the extreme. Moreover, none of the Bulgarian scholars are inclined to support the thesis popular among Romanian historians about the leading role of ethnic Vlachs in the restoration of the Bulgarian state at the end of the 12th century. Even the proponents of their real participation in this endeavor, including Primov, who is looking for a compromise formula, or Markov, who is clearly trying to present a fully objective view of the situation, either disagree with the hypothesis of the Wallachian lineage of the uprising’s leaders or choose not to formulate a clear conclusion on the matter. Of course, the views of scholars around each of these positions diverge in a number of details. On the other hand, all the historians in question (with one exception - Markov), hence, the representatives of both groups, share a rather similar argumentation, emphasizing the unquestionable Bulgarian character of both the driving forces behind the rebellion against the Byzantine power and the restored state. Most of this argumentation was formulated in the interwar period (Zlatarski, Mutafchev) and during the Second World War (Dujchev), and was later reproduced, and in some respects, slightly expanded by subsequent generations of historians.&nbsp

Wstęp

Książka jest zbiorem tekstów prezentujących szeroki wachlarz zagadnień dotyczących historii średniowiecznej Polski i Europy. W czterech działach ‒ na wybranych, konkretnych przykładach ‒ podjęto tematykę dotyczącą monarchów i ich rodzin, społeczeństwa i jego poczynań, sztuki, architektury i artefaktów życia codziennego, jak również światopoglądu ludzi wieków średnich. Tak różnorodne problemy badawcze zaciekawią wszystkich, którzy interesują się historią średniowiecza, w tym heraldyką, genealogią, archeologią czy historią sztuki