Luther en Calvijn volgens Oberman

In dit ‘Calvijnjaar’ (2009) is het goed en zinvol om onze aandacht te bepalen bij een groot Nederlands kerkhistoricus die heeft bijgedragen aan het ‘deconstrueren’ van veel gangbare ‘wijsheid’ en ‘mythologie’ op het gebied van de reformatiegeschiedenis: Heiko Augstinus Oberman (1930-2001). Zijn credo luidde: ‘de kunst is het om informatie en interpretatie uit elkaar te houden. Een historicus moet voortdurend bedacht zijn op de vraag: wordt hier de geschiedenis niet gemanipuleerd?’ Naar zijn mening is onze blik op de Reformatie en de reformatoren nog al eens vertroebeld geraakt door wat wel ‘confessionele geschiedschrijving’ genoemd wordt. Afhankelijk van iemands geloof – rooms-katholiek, protestant of seculier – werd de kerkgeschiedenis op een simplistische manier ingedeeld in ‘good guys’ en ‘bad guys’. Veel kerkhistorici - ook Nederlandse – maken het liefst overal helden en boeven van. Bij rooms-katholieke en seculiere historici staat Calvijn meestal in de toptien van boeven die vele slachtoffers hebben gemaakt. Conservatieve protestantse auteurs maken hem tot een heilige en willen geen kwaad van hem weten. Tegen dit soort praktijken verhief Oberman zijn krachtige en gezaghebbende stem, die hem bij sommigen – ironisch genoeg - de bijnaam ‘de paus der kerkhistorici’ bezorgde. Dat neemt niet weg dat Oberman ongetwijfeld behoorde tot de grootste kerkhistorici ter wereld voor de late Middeleeuwen en de Vroegmoderne tijd. Na zijn aanvankelijke aandacht voor de ideeëngeschiedenis (history of ideas), afficheerde hij zich later als een voorstander van wat hij noemde ‘ a social history of ideas.

Covenant theology: an invitation to friendship

In his covenant or federal theology Johannes Cocceius (1603-1669) sought to formulate a theology which described all of human history by introducing the structure of consecutive covenants or foedera. In this essay I explore the various ways in which he described the covenantal relationship between God and humankind in terms of ‘friendship with God’ (amicitia cum Deo). It enabled him to shed new light on many of the traditional topics of Protestant theology: (1) salvation history; (2) ecclesiology (church and sacraments) and (3) the Christian life (ethics). The main thesis defended is that the type of covenant theology presented by Cocceius can be best described as an interesting form of what today might be called a ‘relational theology’ with some significant hermeneutical perspectives and theological possibilities for today

Antropologie in de klassiek gereformeerde theologie

Ik begin met enige verheldering aan te brengen in de begrippen die in de titel van deze lezing gebruikt worden. In de eerste plaats: wat verstaan we onder antropologie? Letterlijk betekent antropologie: de leer van de mens. Nu zijn er zijn vele vormen van antropologie denkbaar: fysische antropologie (over de mens als biologisch organisme), archeologische antropologie (over overblijfselen van menselijke culturen), linguïstische antropologie (over de variatie in taal en het sociaal gebruik daarvan en de relatie van taal en cultuur) en culturele antropologie (over de religie, het sociale gedrag en de economische structuur van volken en groepen). Naast deze vier gebieden is er ook de wijsgerige antropologie. Het gaat dan om een vakgebied in de filosofie dat zich richt op de structuren van het menszijn. Belangrijke thema’s zijn de verhouding tussen lichaam en geest, het onderscheid tussen mens en dier, tussen mens en machine. Enzovoorts

Briefwisseling tussen Coccejus en Voetius over het huwelijk van een eunuch

In de correspondentie van Coccejus komen we slechts twee keer een briefwisseling met Voetius tegen en wel over een bijzonder merkwaardige kwestie. Het ging om een geval van een eunuch, woonachtig te Dresden die in het huwelijk was getreden. Aan de theologische faculteiten van Leiden, Utrecht en Groningen werd de vraag voorgelegd of deze verbintenis als een wettig christelijk huwelijk beschouwd mocht worden. Dit werd afgewezen omdat een verbintenis zonder voortplantingsmogelijkheden geen huwelijk kon zijn. Deze briefwisseling tussen Voetius en Coccejus is te vinden in de door Coccejus’ zoon in 1706 te Amsterdam uitgegeven Opera Anecdota, Tomus II, Epistolae, nr. 427 en 444. Naast enkele summiere gegevens over deze casus krijgen we ook een indruk van de (inter)nationale contacten op universitair niveau, evenals een kijkje in het dagelijks leven van beide theologen. Ondanks hun theologische meningsverschillen bleven ze elkaar in dit geval met veel respect bejegenen. Helaas heb ik het door Voetius opgestelde advies in deze kwestie (nog) niet kunnen achterhalen

'Het' calvinisme heeft nooit bestaan

Protestanten in Nederland mogen niet klagen. De betrekkelijk grote aandacht in de media voor Calvijns leven en werk (1509-1564) is meer dan opvallend. Via een groots opgezette mediacampagne van de Theologische Universiteit in Apeldoorn wordt de reformator uit Genève op talloze manieren voor het voetlicht gebracht. Door middel van tentoonstellingen, publieke debatten, krantenartikelen en enquêtes wordt gepoogd de reformator voor een breed publiek toegankelijk te maken. Geen middel wordt daarbij onbenut gelaten. Wie niet oppast struikelt over de flessen Calvijn-wijn en verslikt zich in de Calvijn- bonbons, die de reformator zelf als chronisch maagpatiënt nooit zou hebben verdragen

Het Deïsme overwonnen : Gerrit Achterbergs gedicht 'Deïsme' gelezen tegen de achtergrond van de gereformeerde verbondstheologie

Gert Marchal is een theoloog met een brede armslag. Zijn publicaties getuigen niet alleen van zijn expertise op het gebied van de exegese en de theologie van het Nieuwe Testament, maar ook van zijn nauwe verbondenheid met het belijden van de kerk der eeuwen. Beide aspecten komen ook naar voren in de pastorale bewogenheid waarmee hij hartstochtelijk is blijven zoeken naar antwoorden op levensvragen waarvoor de gemeente zich in deze tijd gesteld ziet. Tussen al die regels door die hij geschreven heeft kunnen we echter ook iets anders ontdekken. Ik doel met deze opmerking op zijn grote belezenheid in moderne literatuur en poëzie. Gert Marchal is een mens die gevoelig is voor het werk van dichters en schrijvers van vroeger en nu, die voor hem het onzegbare konden en kunnen verwoorden. Van deze luisterende betrokkenheid op de moderne literatuur en poëzie zijn in zijn oeuvre talloze voorbeelden te geven. In deze bijdrage wil ik hem - ter markering van zijn emeritaat en met dank voor wat ik van hem geleerd heb - een interpretatie van een van de gedichten van Gerrit Achterberg aanbieden. Het gaat om het gedicht ‘Deïsme’ (Verzamelde Gedichten, 922; voortaan geciteerd als VG)) dat hierboven is weergegeven. Zonder twijfel heeft hij in zijn werk als predikant en columnist meer dan eens naar dit gedicht verwezen

Paus Benedictus XVI en zijn zoektocht naar Jezus van Nazareth

In twee artikelen doe ik een verslag van mijn leeservaringen met het nieuwe ‘Jezusboek’ van Joseph Ratzinger, sinds 2005 paus Benedictus XVI. In het eerste artikel probeer ik ter inleiding iets te zeggen over de theologische positie van de nieuwe paus en de verschuivingen die daarin zijn opgetreden. Daarvoor grijp ik terug op enkele centrale gegevens uit zijn biografie. In het tweede artikel ga ik in breder in op de exegetische vragen die er bij mij bij het lezen van zijn boek over Jezus van Nazareth gerezen zijn. Mijn Utrechtse collega Marcel Sarot, bijzonder hoogleraar aan de UU en van rooms-katholieke huize, zal daarop reageren

'Een kleine zuster, nog zonder borsten': Johannes Coccejus' uitleg van Hooglied 8:8

In 1665 en 1666 publiceerde de Leidse theoloog Johannes Coccejus (1603-1669) twee belangrijke commentaren die een prominente rol speelden in zijn visie op de geschiedenis van de kerk. De eerste was zijn commentaar op de Openbaring van Johannes, de tweede op het Hooglied. In deze twee commentaren interpreteerde hij de geschiedenis van de christelijke kerk in het kader van wat hij ‘profetische exegese’ noemde. Daarbij maakte hij gebruik van een zogenaamde periodenleer, die sinds de kerkvader Augustinus gebruikt werd om de (kerk) geschiedenis te interpreteren met behulp van nog niet vervulde profetieën in het Oude Testament. Bijbelse geschiedenis, kerkgeschiedenis en wereldgeschiedenis werden in deze interpretatie nauw op elkaar betrokken

Scholasticism revisited: methodological reflections on the study of seventeenth-century reformed thought

Historical theologians have commonly held that a rather negative connection exists between the two major intellectual movements in the Protestant world of the sixteenth and seventeenth centuries – the Reformation and Protestant scholasticism. These scholars have condemned the writings of the Protestant scholastics as an unfortunate survival of medieval traditions that could be safely disregarded, and argued that the true spirit of Protestantism was expressed in the literature of the Reformers. Protestant scholastics were condemned without a hearing and labelled as empty “quibblers,” followers of a dead past who failed to understand the living problems of their new times. Characterized as the return of medieval dialectic and Aristotelian logic to the Protestant classroom, it was, therefore, considered a distortion or perversion of Reformation theology. Many recent works on the history of Protestant theology still repeat the common notion that scholasticism was a relapse into earlier “concept–splitting school philosophy,” giving some of the charges made against scholasticism by the Reformers a much more extreme meaning than they originally had

Developments in Structuring of Reformed Theology:The Synopsis Purioris Theologiae (1625) as Example

The Synopsis Purioris Theologiae (1625), an influential handbook of Reformeddogmatics, began as a cycle of disputations. A comparison of it with the cyclesthat were held previously in Leiden reveals some shifts in the structure of Reformeddogmatics. After introducing the Synopsis, this paper highlights thefunction of prolegomena, the place of predestination, and the relationship betweenthe magistrate and eschatology. It concludes that the choices made in theSynopsis illustrate tensions in Reformed theology. After the conflict with theRemonstrants it became urgent to carefully define the character of theology inthe prolegomena, to relate predestination to the person and work of Christ, andto connect the task of the magistrate to the doctrine of the church