Cocto latere nobilitavit: o ceglanych murach kościołów średniowiecznego Krakowa

Praca recenzowana / peer-reviewed pape

Schody na Skałkę. Z zagadnień ikonografii męczeństwa św. Stanisława Biskupa

For over one hundred years research discussions have revolved around two issues: was Skałka really the site of the martyrdom of bishop Stanislaus, and, what was the church like in its medieval phases: the alleged, pre-Romanesque phase and, confirmedby sources, the Gothic foundation of Casimir the Great. An argument over the site of the martyrdom will turn out to be unimportant if it is considered in two different meanings, two different orders of interpretation. In the historiographic meaning, bishop Stanislaus might have been killed on the Wawel hill, while in the hagiographic meaning, the martyrdom must have taken place on the site called Skałka, outside the town and the Vistula river, in a distant sanctuary of Archangel Gabriel. The latter of the aforementioned research questions - what was the church “NaSkałce’ like in the Middle Ages - was put at the end of the 19th century by Władysław Łuszczkiewicz. In an answer, he presented the churches imagined in the scenes of the Martyrdom of St. Stanislaus in triptychs from St. Mary’s church in Cracow and froma church at Pławno. He understood them as realistic views of Skałka at the beginning of the 16th century A survey of a broad material shows, however, that in the late medieval iconography of St. Stanislaus at least two architectural types of the church which is the background of the Martyrdom scene can be distinguished at the beginning of the 16th century. The question what Skałka was like in reality is a wrong question then and must be left unanswered. The right question is: why was the architectural background of the Martyrdom scene depicted in such different ways, and, was this architecture in its iconographic design really meant to show only the Gothic church ‘Na Skałce’. With varied realisations of details of the church itself, the common motives of all depictions of Skałka are: walls  surrounding the hill, gates built in them - one, two or three, always open and flights of stairs or ladders leading to the gates from the site where the hired assassins mutilate the body of the Saint. Moreover, nearly in every depiction figures can be seen mounting the stairs towards the open gates. These figures as well as stairs or ladders or gates are not to be found in the texts of The Life o f the Saint because painted and graphic renderings have primarily moralizing aim. The archetype of ‘the stairs to Heaven’ is substantiated in the  iconography of the Martyrdom as stairs to the church on Skałka.The interpretation of the stairs to Skałka can therefore be  resented as follows: L i t e r a l l y , stairs to the gates are indeed stairs leading to the church ‘Na Skałce’. I n a n a l l e g o r i c a l interpretation, they are the Cross of Christ, who enabled thefaithful to ascend to Redemption. A typological unity of steps on Jacob’s ladder and the Cross of Christ has frequently been raised in exegesis, and St. Stanislaus appears here, like every martyr, as alter Christus. In a t r o p o l o g i c a l interpretation, ascending stairs indicate aspiring towards perfection through mounting the steps of deeds. I n a n a n a g o g i c interpretation, these stairs  lead to the gates of heavenly Jerusalem. Na zachodnim cyplu dawnej wyspy wiślanej znajduje się niewielkie wzniesienie, już przed wiekami zwane zdrobniale Skałką (Rupella). Jego względna wysokość istotnie nie jest wielka - około 6 metrów - lecz w płaskim krajobrazie nadrzecznej terasy sylweta wzgórza zwieńczonego kościołem stanowi wyraźną dominantę. Od ponad stu lat dyskusje badawcze koncentrują się wokół dwu zagadnień: czy istotnie Skałka była miejscem męczeństwa biskupa Stanisława, oraz jak wyglądał kościół Na Skałce w swych średniowiecznych fazach - domniemanej przedromańskiej i potwierdzonej źródłowo gotyckiej, fundacji Kazimierza Wielkiego. Oba zagadnienia są wzajemnie powiązane.Przywołane w artykule przykłady porównawcze ukazują tło ideowe, na którym kształtowały się i funkcjonowały wyobrażenia ikonograficzne pasji św. Stanisława oraz sposób postrzegania miejsca Męczeństwa - kościoła Na Skałce w wieku XV i na początku wieku XVI

Royal Cathedral Church on Wawel Hill in Krakow: jubilee of the consecration 1364-2014

Praca recenzowana / peer-reviewed pape

Krytyka pretensjonalnego historyzmu w twórczości Witkacego i Gruszczyńskiego na przykładzie ul. Retoryka w Krakowie

Artykuł omawia architekturę fin de siècle przy ulicy Retoryka w Krakowie i jej recepcję przez artystów awangardy lat dwudziestych następnego stulecia. U schyłku wieku XIX tekstualność historyzmu była aprobowana, ale pokolenie później uważano ją za pretensjonalną. Jednym z krytyków był Witkacy. Wspólnie z przyjaciółmi stworzył w Krakowie awangardową grupę artystyczną „Formiści”. Równocześnie kochał się w Jadwidze Unrug, która mieszkała na końcu ulicy Retoryka. W swej powieści Nienasycenie (wyd. 1930) nie opisywał co prawda architektury tych kamienic, ale wyobrażał sobie ich mieszkańców, śniących „krakowski sen o potędze”. Drugim krytykiem był Włodzimierz Gruszczyński, który „z modernizował” w roku 1929 tamtejszy Dom Egipski, ozdobiony motywami kwiatów lotosu, uskrzydlonego dysku słonecznego, fi gurkami Ozyrysa etc. Egzotyczno-historyzujące elewacje przemodelował na modne ówcześnie art deco. Postawy Witkacego i Włodzimierza Gruszczyńskiego względem fi n de siècle są spójne. Obie są negacją: dla Witkacego jest to negacja treści, a dla Gruszczyńskiego formy.The paper discusses the fin de siècle architecture at Retoryka Street in Krakow and its reception by avant-garde artists of the next century. In the late 19th century, the textuality of Historicism was approved, but a generation later it was considered pretentious. One of the critics was Stanislaw Ignacy Witkiewicz, a writer and a painter. He was a member of the avant-garde group “The Formists” and he was in love with Jadwiga Unrug, who lived at the end of Retoryka Street. In his novel Insatiability (published 1930) he did not describe the architecture of these tenement houses, but their inhabitants dreaming „a Krakow dream of power”. The second artist was Włodzimierz Gruszczyński, who (in 1929) remodelled the richly decorated Egyptian House into simplifi ed Art-Deco. The attitudes of Witkiewicz and Gruszczyński towards fi n de siècle are negations: for Witkiewicz it applies to the „contents”, and for Gruszczyński – to the architectural shape

Włodzimierza Gruszczyńskiego kreacje, projekcje, utopie…

(...)"…mawiał profesor Włodzimierz Gruszczyński – architekt, malarz, teoretyk urbanistyki i architektury. Często pytał: „Dlaczego to, co nas otacza jest tak dalekie od tego, co chcielibyśmy widzieć? Czy jesteśmy gromadą głupców i nieuków? Wcale nie, tylko architektura jest taka trudna”2. Wszelkie jego trafne i zwięzłe wypowiedzi były traktowane przez studentów i współpracowników jako credo."(...

Chronotopos monasticus : the medieval clock and the rhythm of monastic life at the Mogiła Abbey near Krakow = Średniowieczny zegar i rytm monastycznego życia w klasztorze w Mogile koło Krakowa

Praca recenzowana / Peer-reviewed paperW ramach projektu badawczego „Architektura zakonów mniszych i mendykanckich w wieku XIII i XIV”, nr WAiSP/DS/3/201

Lwowska kopia zaginionego obrazu pędzla Iacomo Negrettiego zwanego Palma Il Vecchio

For over a hundred years in a private collection in Cracow there has been a distemper painting on parchment with an image of the Holy Family. Dark letters show through the faded front as the back was originally a document written in the Roman type. When the document expired, the other side of the parchment was used for a painting and the format was moved by 90 degrees. The document is a decorated copy of a church fair privilege given by pope Pius VI to the Bemardine Nuns in Lviv in 1777. At the bottom there is an authentication issued in the Obroszyn castle by a Lviv archbishop Waclaw Hieronim Sierakowski. Thus, both the copy and the authentication were issued jointly in Lviv Archbishop Curia in Lviv.Od przeszło stu lat w prywatnych zbiorach w Krakowie znajduje się obraz Świętej Rodziny malowany temperą (?) na pergaminie. Spod wyblakłej malatury przebijają ciemne litery, albowiem podobrazie było pierwotnie dokumentem spisanym antykwą. Pergaminowy arkusz o wymiarach 45 x 50 cm z nieaktualnym tekstem wtórnie wykorzystano malując na odwrocie obraz przestawiając przy tym format o 90 stopni. Dokument jest ozdobnym odpisem przywileju odpustowego nadanego przez papieża Piusa VI dla lwowskiego klasztoru Bernardynek w r. 1777. Na tym samym arkuszu, u dołu widnieje potwierdzenie autentyczności wystawione w pałacu obroszyńskim przez ówczesnego arcybiskupa lwowskiego Wacława Hieronima Sierakowskiego. Zatem zarówno odpis jak i potwierdzenie wystawiono łącznie w lwowskiej kurii arcybiskupiej

Sztuka tworzenia miejsc

Publikacja recenzowana / Peer-reviewed publicatio

Inspiracje twórcze a dzieło stworzone

Praca recenzowana / peer-reviewed pape