Aquinas’s Exegesis of Ps. 51(50) as a Tool of Christian Education

The main hypothesis presented and examined in this paper is that St. Thomas Aquinas had written the commentary on Ps. 51(50) (“Have mercy on me, o God”, miserere mei, Deus) mainly for educational reasons. It is argued that he did it not only to collect useful notes to teach about the Psalm’s content and understanding, but also, above all, to have a well-designed tool to teach Christian theology. This argumentation is based on external (context) and internal (content) analysis of Ps. 50 conducted in this article. It is also shown that this hypothesis has an additional explanatory power, as it helps us to understand the strategy adopted by Aquinas when composing the commentary and sheds some light on his pedagogical practice.Ezegeza Ps 51(50) św. Tomasza z Akwinu jako narządzie edukacji chrześcijańskiejW artykule zaprezentowano i rozważono hipotezę, zgodnie z którą św. Tomasz z Akwinu napisał komentarz do Ps 51(50) („Zmiłuj się nade mną, Boże”, miserere mei, Deus), mając na względzie cele edukacyjne. Argumentuje się, że nie uczynił tego jedynie, aby zebrać przydatne notatki do nauczania treści i rozumienia owego psalmu, lecz przede wszystkim, by dysponować dobrze zaprojektowanym narzędziem do nauczania teologii chrześcijańskiej. Argumentacja ta opiera się na analizie kontekstu tego dzieła (zewnętrznej) oraz analizie jego zawartości (wewnętrznej). Pokazano również, że hipoteza ta ma walory wyjaśniające, gdyż pomaga zrozumieć przyjętą przez Akwinatę strategię komponowania komentarza, a także rzuca dodatkowe światło na jego praktykę edukacyjną

Religija, teologija i filozofske vještine automatiziranih programa za čavrljanje (chatbotova) pogonjenima velikim jezičnim modelima (LLM)

In this study, I demonstrate how religion and theology can be useful for testing the performance of LLMs or LLM–powered chatbots, focusing on the measurement of philosophical skills. I present the results of testing four selected chatbots: ChatGPT, Bing, Bard, and Llama2. I utilize three examples of possible sources of inspiration from religion or theology: 1) the theory of the four senses of Scripture; 2) abstract theological statements; 3) an abstract logic formula derived from a religious text, to show that these sources are good materials for tasks that can effectively measure philosophical skills such as interpretation of a given fragment, creative deductive reasoning, and identification of ontological limitations. This approach enabled sensitive testing, revealing differences among the performances of the four chatbots. I also provide an example showing how we can create a benchmark to rate and compare such skills, using the assessment criteria and simplified scales to rate each chatbot with respect to each criterion.U radu se nastoji prikazati kako se vjera i teologija mogu iskoristiti za testiranje uspješnosti velikih jezičnih modela (LLM–ova) i automatiziranih programa za čavrljanje (chatbotova) pogonjenima na takvim modelima, mjerenjem njihovih filozofskih vještina. Predstavljaju se rezultati testiranja četiriju odabranih chatbotova: ChatGPT, Bing, Bard i Llama2. Za potrebe testiranja uzeta su tri moguća izvora iz područja vjere i teologije: 1) teorija četiri smisla Svetog pisma, 2) apstraktne teološke izjave, 3) apstraktna logička formula izvedena iz vjerskog teksta kako bi se pokazalo da su ovi izvori korisni u zadacima koji učinkovito mjere filozofske vještine kao što su npr. interpretacija danog isječka, kreativna dedukcija te prepoznavanje ontoloških ograničenja. Ovakav pristup omogućuje ispitivanje osjetljivosti kojom se otkrivaju razlike u uspješnosti četiriju chatbotova. Također je dan primjer kako odrediti referentne vrijednosti za ocjenu i usporedbu vještina, koristeći kriterije za procjenu te pojednostavljene skale za ocjenjivanje svakog korištenog chatbota u pogledu ispunjenja pojedinog kriterija

“In principio”: The Metaphysical Exegesis of John 1:1 by Albert the Great, Bonaventure and Thomas Aquinas

The article presents the interpretations of the phrase “in principio” (John 1:1) provided by Albert the Great, Bonaventure and Thomas Aquinas in their commentaries on the Gospel of John. Their approaches are different. Albert uses the concepts of the first principle and of the intellect which acts universally and produces its own light. Bonaventure builds his interpretation on Augustine’s distinction between the beginning without beginning and the beginning from the beginning. Aquinas creates a conceptual framework based on metaphysical theories. All three approaches reflect the metaphysical character of the exegesis of John 1:1 performed by these authors. This metaphysical attitude enables them to use advanced concepts and constitutes a basis for calling their exegesis “analytical.”„In principio”: metafizyczna egzegeza J 1,1 Alberta Wielkiego, Bonawentury i Tomasza z Akwinu Artykuł przedstawia interpretacje słów „in principio” (Jan 1,1) zaproponowane przez Alberta Wielkiego, Bonawenturę i Tomasza z Akwinu w ich komentarzach do Ewangelii wg św. Jana. Ujęcia tych autorów różnią się. Albert używa pojęć pierwszej zasady oraz intelektu, który działa powszechnie i wytwarza swoje światło. Bonawentura buduje swoją interpretację na Augustyńskim rozróżnieniu między początkiem bez początku i początkiem z początku. Akwinata tworzy zaś ramę pojęciową opartą na teoriach metafizycznych. Wszystkie te ujęcia ujawniają metafizyczny charakter dokonanej przez tych autorów egzegezy pierwszego zdania Janowej Ewangelii. Owo metafizyczne nastawienie umożliwiło im zastosowanie zaawansowanych pojęć i stanowi jeden z powodów, by ich egzegezę określić jako “analityczną”

Modele rozumowań i ujęcia metody naukowej u Alberta Wielkiego i Tomasza z Akwinu

W rozprawie tej prezentuję ścieżki myślenia dwóch średniowiecznych teologów i filozofów: Alberta Wielkiego i Tomasza z Akwinu. Analizuję uwarunkowania, które w jakiś sposób mogły kształtować ich rozumowania (część pierwsza), ich modele rozumowań, np. dedukcję i indukcję - pokazując, jak je rozumieli i jak ich używali (część druga) oraz ich ujęcia metody naukowej (część trzecia). Pokazuje to procedury osiągania prawdziwej wiedzy zwanej nauką (scientia) - 1) które obaj myśliciele starali się stosować i 2) których rzeczywiście przestrzegali. Analizy te opierają się na komentarzach Alberta i Tomasza do Analityk Wtórych Arystotelesa, i innych jego dzieł, na ich Summach, na komentarzu Tomasza do De Trinitate Boecjusza i na wielu innych tekstach obu autorów.In this dissertation I present the paths of thinking of two medieval theologists and philosophers: Albert the Great and Thomas Aquinas. I analyse conditions that could in some way form their reasonings (the first part), their models of reasoning, eg. deduction, induction - by showing how they understood and used them (the second part) and their concepts of scientific method (the third part). This shows the procedures of gaining the real knowledge called science (scientia) 1) that both thinkers tended to apply and 2) that they really followed. These analyses are based on commentaries of Thomas and Albert to Aristotle's Posterior Analytics and other works, on their Summas, on Thomas's commentary to Boethius's De Trinitate and on many other texts of both authors

Necessity and Determinism in Robert Grosseteste’s De libero arbitrio

In this paper, the theory of necessity proposed by Robert Grosseteste is presented. After showing the wide range of various kinds of determination discussed by him (connected with: (1) one’s knowledge about the future, (2) predestination, (3) fate, (4) grace, (5) sin and temptation), a different context of Grosseteste’s use of the notion of necessity is analyzed (within logical and metaphysical approaches). At the heart of his theory lie: the definition of necessity, which is that something lacks the capacity (posse) for its opposite, and the distinction between two perspectives within which we can consider necessity: (1) the one according to which the truthfulness of a dictum determines that it cannot be the opposite, (2) a pre- or atemporal one, as if something had not yet begun. On these grounds, Robert explains that God’s omniscience is compatible with contingency, including human free decisions. Robert’s theory is still relevant and useful in contemporary debates, as it can provide strong arguments and enrich discussions, thanks to the twoperspectives approach, which generates nine kinds of positions on the spectrum of determinism and indeterminism

Tomasza z Akwinu ścieżki myślenia o predestynacji w Summie teologii

This paper is devoted to Saint Thomas Aquinas’s considerations on predestination. However this is not meant to be another work presenting his teaching on the subject. The aim of this article is to reconstruct and analyse “paths of thinking” which Doctor Angelicus designed when discussed the topic of predestination. In this paper I would like to refer to the approach sketched in the book The paths of thinking of Albert the Great and Thomas Aquinas, according to which a path of thinking is a way a thought of certain thinker runs

The Light as the arché of the World: Robert Grosseteste’s Metaphysics of Light

Robert Grosseteste (ok. 1168-1253), choć wciąż nie jest postacią powszechnie znaną, istotnie przyczynił się do rozwoju światowej filozofii, zarówno jako myśliciel, który dogłębnie przeanalizował i powiązał idee swoich największych poprzedników, jak i jako autor koncepcji zwanej metafizyką światła. Jej główna teza głosi, że wszechświat uczyniony jest ze światła jako jego arché, a dokładniej, że światło stanowi pierwszą formą cielesną wszystkich ciał, będąc zarazem formą najszlachetniejszą i najważniejszą, jako ich species i perfectio. Idea ta dobrze komponowała się z innymi głoszonymi przez Grosseteste tezami pochodzącymi z jego teologii, zgodnie z którymi istnieje również światło duchowe, a ponadto sam Bóg jest światłem, będącym jednak ponad światłem duchowym i cielesnym; wraz z nimi idea ta prowadzi do wniosku, że światło spaja całą rzeczywistość cielesną i duchową. Analiza koncepcji Roberta Grosseteste przedstawionej w jego słynnym traktacie O świetle [De luce] pokazuje, że koncepcję tę budują dobrze uzasadnione, logicznie powiązane ze sobą jasne tezy, oparte na kilku aksjomatach, innych twierdzeniach i przynajmniej jednej definicji. Dotyczy to zwłaszcza pierwszych, głównych tez, które zostały dowiedzione przez skrupulatne i zarazem poprawne sylogizmy. Wydaje się, że świetle Arystotelesowskiej idei metafizyki (nazywanej przezeń filozofią pierwszą i teologią) koncepcja ta w pełni zasługuje na miano „metafizyki światła”. A ponieważ Grosseteste bardzo cenił Arystotelesowską metodologię nauk zaprezentowaną przez Stagirytę w Analitykach wtórych (gdzie naukę – episteme – rozumie się jako wiedzę pewną o tym, co jest konieczne) i stosował ją w swoich badaniach, z poprzedniej konkluzji wyłania się kolejna, a mianowicie, że również sam Grosseteste mógł swoją koncepcję rozumieć właśnie jako metafizykę światła. Wreszcie, oryginalność tej koncepcji, pomimo oparcia jej na ideach jego poprzedników, pozwala twierdzić, że w pełni uprawnione jest mówienie o „metafizyce światła Roberta Grosseteste”.Although Robert Grosseteste (ca. 1168-1253) is still not a widely known thinker, he significantly contributed to world philosophy, both as the one who deeply rethought and combined ideas of his greatest predecessors and as the author of the conception called a ‘metaphysics of light.’ Grosseteste’s main thesis was that the universe is made of light, which is its arché, or rather, that the light is the first corporeal form of all the bodies, the noblest and the most important one, constituing their species and perfectio. This idea was compliant with his other theses which originated from his theology and held that there is also spiritual light and that God himself is the Light which is above both corporeal and spiritual light. Thus Grosseteste concluded that light is the factor that ‘holds together’ all the reality, both in its corporeal and spiritual dimensions. An analysis of his conception, which he put forward in his work entitled De Luce, shows that it logically combines well justified and clear theses, based on some axioms, other statements and at least one definition. This is true in particular about his first, main theses which are proven by careful and correct syllogisms. With a view to Aristotle’s idea of metaphysics (which he calls „the first philosophy” and „theology”) one may say that Grosseteste’s conception may be rightly be called a „metaphysics of light”. Since Grosseteste much appreciated and followed Aristotle’s methodology of science (understood as indubitable knowledge about what is necessary, or episteme) which the Stagirite put forward in his Posterior Analytics, the former conclusion leads to another one, namely that Grosseteste himself might have considered his own ideas as a metaphysics of light. Finally, due to the originality of the conception proposed by Grosseteste, despite its being based on the ideas of his predecessors, one may claim that its description as ‘Robert Grosseteste’s metaphysics of light’ is well justified

Możliwość dowiedzenia istnienia Boga w Summie teologii Alberta Wielkiego na tle pism Tomasza z Akwinu

Możliwość dowiedzenia istnienia Boga jest jednym z najważniejszych problemów filozoficznych. Została ona rozważona przez Alberta Wielkiego w jego „Summie teologii”. Nie znalazłem jednak żadnej pracy, w której przeanalizowanoby, jak to zrobił, i tylko jedną pracę, w której o tym wspominano. Temat ten wydaje się niezwykle istotny dla filozofii, ponieważ otwiera drogę do dowodzenia istnienia Boga. Było to oczywiste dla Tomasza z Akwinu – również w jego „Summie teologii” zagadnienie możliwości dowiedzenia istnienia Boga poprzedza słynne „pięć dróg”. Z tych powodów w artykule tym analizuję rozważania Alberta na temat dowodliwości istnienia Boga w jego najdojrzalszym, nie dokończonym dziele pt. „Summa teologii”. Na każdym etapie porównuję je z paralelnymi fragmentami pism Tomasza z Akwinu, by wyśledzić pewne miejsca wspólne oraz oryginalne rozwiązania obu myślicieli. Wynik tej analizy jest w pewnym stopniu zaskakujący. Choć Albert i Tomasz formułują czasem podobne argumenty, zdarza się, że ich odpowiedzi są zupełnie różne. Na przykład Albert stwierdza, że istnienie Boga jest, ogólnie rzecz biorąc, oczywiste samo przez się, podczas gdy Tomasz – że dla nas („quo ad nos”) – wcale tak nie jest. Ponadto, Akwinata twierdzi, że możemy dowieść istnienia Boga na podstawie skutku (per effectum), natomiast Albert, który wyróżnia trzy rodzaje dowodzenia, wydaje się odrzucać taką możliwość i dopuszcza jedynie dowodzenie „ad im possibile” oraz mniej ścisłe rodzaje dowodzenia. Chociaż możliwe jest uzgodnienie ich stanowisk w tej sprawie, to jednak ostatecznie nie ma pewności, czy myśliciele ci rzeczywiście osiągnęliby konsensus. Dodatkowe informacje dotyczące dyskutowanego zagadnienia uzyskujemy z Albertowej prezentacji dowodów istnienia Boga. Prezentacja ta różni się jednak od Tomaszowej prezentacji z „Summy teologii”. Co więcej, na tle wcześniejszych stwierdzeń Alberta wątpliwe jest, czy wszystkie te dowody traktuje on jako poprawnie przeprowadzone dowodzenie, dzięki któremu otrzymuje się konieczne wnioski. Albertowa dyskusja na temat możliwości dowodzenia istnienia Boga pozostawia wiele pytań. Wydaje się jednak ciekawa, inspirująca i skłania do ponownego przemyślenia stanowisk Tomasza.Demonstrability of God’s existence is one of most important philosophical problems. It was discussed by Albert the Great in his “Summa theologiae”. However I did not find any work which analyzed how he did it and only one work which mentioned this problem. This topic seems crucial in philosophy, because it opens the way for proving God’s existence. It was obvious for Thomas Aquinas – also in his “Summa theologiae” the issue of demonstrability of God’s existence precedes the famous “five ways”. This is why in this paper I analyze Albert’s discussion about demonstrability of God’s existence in his most mature, not finished work “Summa theologiae”. At every step I compare it with parallel passages from theological works of Thomas Aquinas to trace down common points and original solutions of both thinkers. The outcome of this analysis is to some extend surprising. Although Albert and Thomas sometimes formulate similar arguments, it happens that their answers are completely different. For example Albert states that God’s existence is generally self-evident, whereas Thomas – that for us (“quoad nos”) it is not. What is more, Aquinas says that we can demonstrate God’s existence from the effect (“per effectum”), while Albert, who distinguish three kinds of demonstration, seems to refute such a possibility and allows only demonstration “ad impossibile” and less strict demonstrations. Although it is possible to agree their views in this case, we finally do not know if they really would agree. Some more information concerning the discussed problem we obtain from Alberts’ presentation of proofs of God’s existence. However it differs a lot from Aquinas’ presentation in his “Summa theologiae”. Moreover, on the background of Albert’s earlier statements it is doubtful if he treats all collected proofs as correct demonstrations which provide necessary conclusions. Albert’s discussion about demonstrability of God’s existence leave many questions. However it seems interesting, inspiring and leads to rethink again Thomas’ positions

Thomas Aquinas Non-monotonically

Non-monotonic logics has been popular for recent 15 years. However, it occurs that they are useful to describe some reasonings presented by… Thomas Aquinas. In this paper I show four examples of reasonings where Thomas abandons the principle of monotonicity, all taken from two questions of Summa theologiae concerning God. In each of them Aquinas adds some new premises to the previous set of premises and then draws a conclusion contrary to the previous one, what is impossible under the classical inference. In the next step I present some conclusions, primarily: that for sure we cannot state that these reasonings are just entimematic; that Thomas appears as a superintelligent observer having a holistic view and hence may seem to use in his reasonings rather reduction than deduction; and that we should not call his logic „default”, but rather talk about „the logic of theoria” or „contemplative/speculative logic”. Finally, I try to find the goal (or the meaning) of using by Thomas one of non-monotonic logics, taking into account that his inferential and interpretive rules serve to organise and clarify some theses (which are very instructive from the perspective of hermeneutics). Perhaps we may find this goal in… education. Well, after all, the Summa is a textbook. As we can see - not only of theology

The Question about Non-monotonicity in Theology

Does Thomas Aquinas use non-monotonical reasonings? In my recent paper Thomas Aquinas Non-monotonically I argued that he does. However Patryk Pogoda has opposed to my statement. In this paper I try to disarm his arguments. What is more this polemic became for me an occasion to develop some crucial problems concerning non-monotonicity. Before all while answering to some arguments of my opponent I had an opportunity to show that non-monotonical reasoning is a proper way of inferention in theology. The main causes of this fact are: the plurality of meanings in theology, the process of deeper and deeper penetrating the revelation and the fact that information studied in theology is given not by a human, but by God. These three causes create a specific situation for the theologian who cannot translate a revealed information which looks as it was metaphorical to some simple unequivocal sentences. In the starting point he does not know the status of this information and should first trust to God’s word to became aquainted with it, so he has to accept it as it is and on this basis infere what he can. But if he (or another theologian) get some other premises he may dismiss the former correct inference - and this is exactly what we call non-monotonical reasoning