COMPARATIVE ANALYSIS OF THE TEMPORARY SERVICE CONTRACT IN THE LEGAL SYSTEMS OD THE REPUBLIC OF SERBIA, NORTHERN MACEDONIA AND EUROPEAN COUNTRIES

The need for research and analysis of temporary service contracts is self-evident, giventhe fact that this contract in modern law has significantly expanded its scope of application,especially to various intellectual, cultural, scientific and other agency work, with several newrules in the field and rights and obligations of the contracting parties. Nevertheless, the basicideas, the legal cornerstone of the temporary service contract, such as the concept, consensualcharacter and basic rights and obligations still remain the same in modern law, but with theaddition of legal solutions on other components in accordance with the needs of modern lifeand labor market, which will be explained further in the paper

Skydd av samhällsviktig verksamhet och användningen av GIS

The modern day society, and especially cities, are dependent on infrastructure and the continueous flow of goods, services and people. Some of these infrastructures are critical for the others functioning on a normal pace and have been coined as critical infrastructures. This paper addresses the protection of critical infrastructures in four different municipalities in Sweden through the directives from the MSB and the EU-directive from 2008. With theories of risk society, modernity and resilience, as well as modells such as comprehensive emerhency management, the work of the protection of critical infrastructures in Sweden is examined. In several other countries such as USA and Japan, Geographic Information Systems (GIS) have been used as an important tool for analysing, describing and determine the risks and threats that hazards, terrorist attacks and major accidents pose on the critical infrastructures and society.The main questions posed in this paper was therefore to examine how these four municipalities adress the protection of critical infrastructures, how they use GIS in this work and what potential and risks GIS have in being incorporated in emergency management by officials

Uporedna analiza proizvodnje različitih nasadnih kategorija šarana u poluintenzivnom sistemu gajenja

Šaran (Cyprinus carpio) je kao slatkovodna vrsta široko zastupljena kada je u pitanju farmsko gajenje riba u centralnoj i istočnoj Evropi. Na području Srbije, “klasična” poluintenzivna proizvodnja je dominantan tip gajenja riba, sa preko 95% ukupno proizvedenog šarana, a zasnovana je na kombinaciji prirodne i dodatne hrane (žitarica i smeša koncentrata). Kada je reč o gajenju različitih kategorija šarana u okviru jednog proizvodnog objekta, uglavnom se pristupa gajenju samo jedne kategorije. Razlog tome su jednostavniji i manji manipulativni procesi prilikom izlova kao i sama ishrana riba, naročito kad su u pitanju žitarice i ručno hranjenje. Cilj ovog istraživanja je bio da se analiziraju mogućnosti gajenja mešanog nasada različitih kategorija šarana u odnosu na gajenje samo jedne kategorije. Eksperiment je realizovan na proizvodnom ribnjaku OZZ “Despotovo“ iz Despotova. U toku jedne proizvodne sezone, na ribnjačkim površinama A, B i C, analiziran je uticaj kombinovanog i nezavisnog gajenja dvogodišnjeg (S1+) i konzumnog šarana (S2+) na proizvodne karakteristike u poluintenzivnom sistemu gajenja, upotrebom peletirane hrane. Na osnovu dobijenih podataka o masi riba i količine potrošene hrane, dobijeni su rezultati ostvarenog prirasta (BWG) i koeficijenta konverzije hrane (FCR). Gajenjem jedne kategorije šarana ostvaren je bolji BWG nego kombinovanim gajenjem dve uzrasne kategorije riba u okviru istog proizvodnog objekta. Rezultati ostvarenog prirasta pokazali su razlike između jezera (A = 2 287 kg/ha; B = 1 399 kg/ha; C = 988 kg/ha). Razlog tome je potencijal prirasta nasađenih kategorija riba, jer se kod S1+ ostvaruje oko 3 puta veći prirast nego pri gajenju starije kategorije (S2+). FCR je takođe bio najniži pri gajenju samo S1+ (2.26). Pri kombinovanom gajenju S1+ i S2+ vrednost FCR bila viša (2.41) nego u jezeru A, ali i znatno niža nego pri gajenju S2+ u jezeru C (3.2). Korišćenje peletirane hrane sa višim sadržajem proteina (35/7), dodatno je uticalo na postizanje boljih rezultata kod S1+ gajene u jezeru A, nego kod S1+ i S2+ gajene u jezerima B i C. Ovo potvrđuju i drugi istraživači, koji ukazuju da je prirast riba bolji ukoliko je riba hranjena smešom sa većim sadržajem proteina, posebno onih životinjskog porekla. Razlike u FCR-u se pripisuju bržem metabolizmu koji je prisutan kod mlađih kategorija riba. Na osnovu vrednosti ostvarenog prirasta riba, gajenjem samo S1+ (A = 2 287 kg/ha) ili S2+ (C = 988 kg/ha), postiže se za 10% niža vrednost nego pri kombinovanom gajenju S1+ i S2+ (B = 1 399 kg/ha). Razlog tome je što mlađe kategorije riba (usled zbijenijih branhiospina) bolje iskorišćavaju sitnije organizme koji čine prirodnu hranu, kao i sitnije frakcije dodatne hrane koja se brže raspada u vodi kada se u ishrani riba koristi peletirana hrana. Moglo bi se zaključiti da se bolji rezultati BWG i FCR ostvaruju ukoliko se gaji samo jedna kategorija riba. Međutim, na osnovu preračunatog odnosa u nasadu S1+ i S2+ (20 : 80) u okviru istog jezera i ostvarenog prirasta (kg/ha) u individualnom gajenju, može se zaključiti da je prirast viši za oko 10% pri gajenju mešanog nasada S1+ i S2+

Effects of selected bryophyte species extracts on microorganisms

Two dozen of bryophyte species was collected from native habitat types across Europe to test if the ethanol extract can affect the growth of various microorganisms. After start-up test the ethanol extract did not show any influence on growth and development to Gram-negative bacteria and fungi Candida albicans (ATCC10231). Thus, the further tests focused on the Gram-positive bactreia. The ethanol extract of 5g bryophyte material was macerated in liquid nitrogen, and then extract was evaporated till dry. The dry residue was dissolved in 5ml of methanol. This was used in further analyses by MIC and MBC techniques. The result obtained showed the most effective extracts were those made from Pellia endiviifolia and Bazzania trilobata. Phytopathogenic bacteria and fungi C. albicans showed resistance to extracts of any bryophyte species tested. Gram-positive bacterias, namely Staphylococcus aureus (ATCC25923), Listeria monocytogenes (ATCC19111) and Bacilus subtilis (ATCC6633) were intolerant to extracts of liverworts P. endiviifolia and B. trilobata. MIC value for two above mentioned liverworts extract tested were 7-12mm, while referent antibiotic (rifampicin) inhibitory zone were 15-35mm. The most resistant to any bryophyte extracts was Escherichia coli (ATCC25922), while the most sensitive was B. subtilis (ATCC6633) with MIC values obtained 0.01-0.19 mg/ml. The results obtained show clear antimicrobial potential of P. endiviifolia and B. trilobata, however further research are needed

Morfološki deformiteti usnog aparata roda chironomus (diptera: chironomidae) izazvani teškim metalima

U slatkovodnim ekosistemima larve Chironomidae su izložene svim prisutnim toksičnim materijama u vodi i sedimentu i kao takve mogu se koristiti kao idealni biotest organizmi. Kod larvi hironomida često se razvijaju deformacije usnih delova, posebno mentuma, za koje se pretpostavlja da su uglavnom prouzrokovani neorganskim hemikalijama. Kod gajenih hironomida (Chironomus) na sedimentu iz šaranskog ribnjaka utvrđen je stepen i tip deformiteta u zavisnosti od koncentracije i tipa teških metala. Larve Chironomus-a (prikupljene iz Jelenačkog potoka) bile su izložene olovo (II) acetat-3 hidratu i bakar (II) sulfat-pentahidratu u koncentracijama 30, 120 i 200 µg/g suve mase sedimenta. Za procenu stepena deformiteta korišćen je indeks toksičnosti TSI po Lenatu. Kod larvi Chironomus-a, izloženih olovu primećen je porast učestalosti deformiteta sa povećanjem koncentracija i to najčešće deformitet medijalno-lateralnih zuba, koji su kraći, i nedostatak zuba. Larve Chironomus-a izložene bakru pokazuju pad stope deformiteta od najniže ka najvišoj koncentarciji, a najčešći tipovi deformiteta su kraći i podeljeni medijalni zubi i kraći medijalno-lateralni zubi

Efekti različitih vrsta organskog đubriva na veličinu tela i produkciju daphnia magna

U akvakulturi se već decenijama masovno proizvodi zooplankton kao živa hrana za gajenje mlađi riba, rakova i mekušaca. Za slatkovodne ribe se osim naupliusa artemije i rotatorija može koristiti i veliki broj drugih organizama, naročito iz grupe Cladocera (Daphnia magna, D. carinata i dr.). Korišćenje organiskog đubriva (stajnjaka) za proizvodnju žive hrane, može biti ekološki (uklanjanje nutrijenata) i ekonomski isplativo. Stajnjak je bogat izvor azota, fosfora i ugljenika kao i organskih materija i kao takav se može koristiti kao alternativni izvor nutrijenata za gajenje žive hrane za potrebe akvakulture. Cilj ovog istraživanja je bio ispitivanje efekata 4 različite vrste stajnjaka (goveđi, ovčiji, koziji i riblji) na produkciju i veličinu tela D. magna. Eksperiment je realizovan u laboratorijskim uslovima, u 1L čašama, u dozi od 1g/L stajnjaka. Pored praćenja hemijskih parametara (kiseonik, elektroprovodljivost, pH, ukupan fosfor, nejonizovani amonijak), određivana je i ukupna brojnost dafnija kao i njihova veličina iz celih uzoraka. Tri veličinske klase dafnija (mala, srednja i velika) su ispitivane da bi se dobio uvid u populacionu strukturu i reproduktivni potencijal dafnija za čije su gajenje korišćeni različiti stajnjaci. Značajno veća brojnost dafnija (P<0.05) dobijena je u tretmanu sa goveđim stajnjakom, u odnosu na tretmane sa ovčijim i kozijim stajnjakom. Između ostalih nije bilo značajnih razlika. Kada se razmatraju veličinske klase, statistički značajno najveću brojnost su imale male D. magna u svim tretmanima u odnosu na velike. Na osnovu dobijenih rezultata, može se reći da je tretman sa goveđim stajnjakom pokazao najbolje rezultate i kada je u pitanju ukupna brojnost, ali i brojnost po veličinskim klasama (prosečna brojnost malih, srednjih i velikih dafnija je bila najveća). Osim toga ovaj tretman se izdvajao od ostalih i po svim hemijskim parametrima. U njemu je izmerena najveća prosečna koncentracija kiseonika, elektroprovodljivosti i pH, a najmanja koncentracija ukupnog fosfora i nejonizovanog amonijaka. U zaključku se može reći da je goveđi stajnjak obezbedio najbolje uslove za rast i reprodukciju D. magna

Komparativna analiza sastava masnih kiselina u prirodnoj i dodatnoj hrani šarana sa ribnjaka

Rezultati prikazani u radu ukazuju na daleko veći značaj prirodne hrane kao izvora polinezasićenih masnih kiselina u odnosu na peletiranu hranu u ishrani šarana u poluintenzivnom sistemu gajenja. Utvrđeno je da su od organizama koji su činili prirodni obrok šaranu: predstavnici familija Chironimidae sa dominaciojm vrste Chironomus plumosus iz faune dna i zooplanktonski organizmi (sa dominacijom Cladocera) imali znatno veći sadržaj omega 3 i omega 6 masnih kiselina nego peletirana hrana. Istraživanja su obavljena u 4 ribnjačka jezera šaranskog ribnjaka „Despotovo“ sa poluintezivnim sistemom gajenja baziranom na prihrani peletiranom hranom. Peletiranu hranu odlikuje najmanja raznovrsnost masnih kiselina i izrazita dominacija linolne i oleinske kiseline. Larve Chironomidae i zooplankton karakteriše veća zastupljenost zasićenih masniih kiselina(SFA: 49.36 ± 1.92 i 38.70 ± 0.67) u odnosu na peletiranu hranu (15.47±0.41), a zooplankton odlikuje i najveća raznovrsnost i zastupljenost n-3 masnih kiselina. Odnos n-3/n-6 masnih kiselina deset puta je veći kod zooplanktona nego kod Chironomidae, a sedam puta veći kod Chironomidae nego kod peletirane hrane

Uloga i značaj zooplanktona u poluintenzivnom sistemu gajenja šarana

Jedan od svetski najzastupljenijih sistema za gajenje riba je poluintenzivni sistem koji čini više od 80% (Tacon and De Silva, 1997). U najtradicionalnijem obliku, prisutnom uglavnom u Aziji, veći deo nutritivnih potreba riba se zadovoljava iz prirodne hrane, prisutne u jezeru, dok se manji deo zadovoljava kroz dodatnu hranu. Osnovna ideja ovog sistema je da se potrebe riba u proteinima zadovoljavaju konzumiranjem zooplanktona, zoobentosa i druge prirodne hrane, dok se energetske potrebe zadovoljavaju žitaricama i drugim lokalnim proizvodima u obliku dodatne hrane. Poslednjih godina u zemljama jugoistočne Evrope (Srbiji, BiH, Bugarskoj, Rumuniji) sve se više koristi peletirana i ekstrudirana hrana, umesto žitarica ili u kombinaciji sa žitaricama uz iskorišćavanje prirodne hrane iz samog ribnjaka. Zooplankton predstavlja važanu prirodnu hranu za larve i odrasle stadijume mnogih vrsta riba koje se gaje u akvakulturi. On je i glavna prirodna hrana za larve i mesečnjake šarana, a zajedno sa faunom dna, predstavlja hranu za mlađ i gajenog konzumnog šarana. Zooplankton je značajan izvor proteina, amino kiselina, lipida, masnih kisenina, minerala i enzima (Kibria et al., 1997). U novim ribnjacima zooplankton je uglavnom poreklom iz vode za vodosnabdevanje, dok u starijim objektima, deo ovih organizama potiče iz banke trajnih jaja koja se nalaze u sedimentu, najčešće do dubine od 2 do 10 cm, odakle se jedan deo svake sezone razvija i prelazi u vodu. Razvitak zooplanktonskih organizama (Rotatoria, Cladocera, Copepoda), ima izraženu sezonalnost, pa je maksimum produkcije karakterističan za maj i jun (Paterson, 1993). Na žalost, tokom letnjih meseci (jul i avgust), kada postoje optimalni temperaturni uslovi za rast šarana, najčešće se javlja značajan pad uglavnom svih grupa zooplanktona a naročito kladocera i kopepoda. Ovaj pad u produktivnosti je pre svega rezultat sezonalnosti zooplanktonskih organizama a može biti i posledica velikog pritiska riba na zooplankton u uslovim gustog nasada riba. Do izvesne mere se produkcija prirodne hrane može podstaći upotrebom veštačkih đubriva ili stajnjaka, koji zapravo dovode do porasta produkcije fitoplanktona koji je osnov ishrane za zooplanktonske organizme. Larve šarana mogu da konzumiraju manje oblike zooplanktona kao što su rotatorije i nauplius larve kopepoda. Sa porastom, šaran počinje da konzumira krupnije oblike kladocera i kopepoda, a potom i organizme faune dna, hironomide i oligohete. Za šarana i druge vrste Teleostea, krupniji oblici zooplanktona, naročito krupne kladocere (Daphni magna i D. pulex) predstavljaju lako uočljiv plen, ne samo zbog dimenzija tela, već i zbog dobro pigmentisanog i krupnog oka. Osim toga, starije uzrasne kategorije šarana imaju tako razvijeni usni aparat koji je prilagođen za sakupljanje hrane koja je veća od 250 μm (Sibbing et al., 1986). Usled ovoga, na početku proizvodne sezone, na većini ribnjaka nasađenih sa jedno- i dvogodišnjom mlađi, vrlo brzo dolazi do istrebljenja krupnih zooplanktonskih organizama, što dovodi do dominacije rotatorija, larvi kopepoda kao i malih kladocera, kao što je Bosmina longirostris, jer više nema kompeticije za hranom. U slučajevima kada postoji niska produkcija prirodne hrane, a ne postoji mogućnost đubrenja, usled npr. visoke temperature vode, dodatni objekti kao što su neupotrebljiva ribnjačka jezera, jame ili pak veliki tankovi, mogu poslužiti za dodatnu produkciju prirodne hrane – zooplanktonskih organizama. Masovna proizvodnja prirodne hrane na ovaj način može biti relativno jeftina posebno kada se kao đubrivo koristi stajnjak. Za manje količine zooplanktona, sakupljanje se može obaviti pomoću velikih planktonskih mreža zakačenih za čamac ili se mogu vući sa obale. Ukoliko su u pitanju veći objekti u kojima se gaji zooplankton, za sakupljanje se može koristiti adaptiran čamac po ugledu na "Baleen sistem" koji je poseduje deo koji zahvata vodu i mrežu za proceđivanje, nakon čega se organizmi propuštaju kroz seriju mrežica čime se raspoređuju po veličinskim klasama. Razmatrajući svetski problem nedostatka vode i potrebe za održivom upotrebom vode i nutrijenata u akvakulturi neophodno je unapređenje dosadašnje prakse poluintenzivnog gajenja šarana. Prirodna hrana predstavlja obnovljiv izvor proteina, amino kiselina, masti i masnih kiselina, za gajene ribe i zato usavršavanje poluinteinzivnog sistema između ostalih mera unapređenja treba da ide i u pravcu njihovog većeg korišćenja bilo iz samih ribnjačkih objekata za gajenje šarana ili iz planktonskih jama, jezera ili tankova za njihovo gajenje. Na ovaj način će se omogućiti ekonomičnije iskorišćavanje prirodne hrane, a u kombinaciji sa optimalnom dodatnom hranom će nutritivne potrebe riba biti u potpunosti zadovoljene