Ставoви и практики за Хуман Папиломавирус, вакцина за Хуман Папиломавирус и поврзани фактори меѓу населението во Република Косово

Аpproximately 50–80% of sexually active women are exposed to at least one HPV variant during their lifetime. Based on the 2015 annual report of the National Institute of Public Health of Kosova, 68 new cases of cervical cancer were detected. The aim of the study was to investigate the attitude and practice regarding Human Papillomavirus (HPV) infections and the Human Papillomavirus vaccine in the population of the Republic of Kosova. Material and methods: A cross-sectional survey was conducted to assess the knowledge concerning HPV infections among the population aged 18 to 35+ years. The study was conducted during the period of time June 2021 –to August 2021. The sample included 500 participants. The questionnaire was anonymous, and participants were free to end their participation any time, without completing the questionnaire. Results: Regarding the claim "The HPV vaccine is safe", more than half of the respondents, respectively58.6% declare that they do not know, 33.4% of the respondents agree, 6.0% gave an incorrect answer / disagree, and 2.0% did not answer. The percentage difference between the unknown and correct answers is statistically significant for p<0.05. Conclusion: This study found out that the attitude towards the HPV vaccine among people of the Republic of Kosova is low to moderate. HPV vaccines should be included in the national immunization programs, since there is not still established national vaccination program for HPV vaccination.Приближно 50-80% од сексуално активните жени се изложени на барем една варијанта на ХПВ во текот на нивниот живот. Врз основа на годишниот извештај на Националниот институт за јавно здравје на Косово за 2015 година, откриени се 68 нови случаи на рак на грлото на матката. Целта на студијата беше да се истражи ставот и практиката во однос на инфекциите со хуман папиломавирус (ХПВ) и вакцината против хуманиот папилома вирус кај населението на Република Косово. Материјал и методи: Спроведена е студија на пресек за да се процени знаењето за ХПВ инфекциите кај популацијата на возраст од 18 до 35+ години. Студијата е спроведена во периодот јуни 2021 година до август 2021 година. Примерокот опфати 500 учесници. Прашалникот беше анонимен, а учесниците можеа слободно да го прекинат своето учество во секое време, без да го пополнат прашалникот. Резултати: Во однос на тврдењето „ХПВ вакцината е безбедна“повеќe од половина од испитаниците, односно 58,6% се изјасниле дека не знаат, 33,4% од испитаниците се согласуваат, 6,0% дале неточен одговор/ не се согласуваат, а 2,0% не одговориле. Процентуалната разлика помеѓу непознатите и точните одговори е статистички значајна за p<0,05. Заклучок: Оваа студија покажа дека односот кон ХПВ вакцината кај жителите на Република Косово е низок до умерен. ХПВ вакцините треба да бидат вклучени во националните програми за имунизација, бидејќи сèуште не постои воспоставена национална програма за вакцинација против ХПВ

Знаења за хуман папиломавирус и фактори поврзани со него кај населението на Косово

Above 70% of sexually active women and men will be infected with human papilloma irus at some point in their lives, and several may yet be infected in more than one circumstance. Around 80% of sexually active women acquire HPV infection, while for the most part, they are asymptomatic with the immune system-mediated clearance of contagion within 6–12 months. High-risk papillomavirus is accountable for causing cancer associated with the cervix, vulva, vagina, anus, penis, and oropharynx. This survey aims to investigate the level of knowledge among residents in the Republic of Kosova regarding human papillomavirus (HPV) infections and HPV-associated diseases and to discover the relationship between these factors. Material and methods: A cross-sectional survey was performed by investigating the knowledge concerning HPV infection in the population aged 18 to 35+ years. The study was conducted in the interval from June 2021 - August 2021. The sample included 500 participants. The questionnaire was anonymous, and participants were free to end the participation at any time, without finishing the questionnaire. Results: More than half of the respondents knew about HPV - 70.0%, and 29.6% did not know. Respondents with secondary and higher education showed 18 times more knowledge for HPV (OR = 18.1311 95% CI: 8.7465-37.5852) than respondents with primary education. To the question Can HPV cause cancer of the cervix, 37.2% (n=186) of the respondents gave a correct answer. The results presented that most participants knew what HPV was (70%), but they also revealed that most participants had low or moderate knowledge about HPV, which was a comparable result with earlier studies. A small number of participants in this survey knew that HPV could heal by itself (12.8%), which was similar to results presented in other surveys. Conclusions: It is important to improve the inadequate knowledge about HPV among the population in the Republic of Kosova. In order to do that, it could be significant to assess which factors affect the knowledge so that young women and all adolescents will get pushed to use protective measures against cervical cancer and have protected sexual behaviour.Над 70% од сексуално активните жени и мажи ќе бидат заразенисо хуман папиломавирус во некоја фаза од нивниот живот, а неколку сепак може да бидат заразени во повеќе од една околност. Околу 80% од сексуално активните жени добиваат ХПВ инфекција, додека во најголем дел, тие се асимптоматски со отстранување на заразата посредувано од имунолошкиот систем во рок од 6-12 месеци. Високоризичниот папиломавирус е одговорен за предизвикување рак поврзан со грлото на матката, вулвата, вагината, анусот, пенисот и орофаринксот.Ова истражување има за цел да го провери нивото на знаење кај жителите во Република Косово во врска со инфекциите со хуман папиломавирус (ХПВ) и болестите поврзани со ХПВ и да ја открие врската помеѓу овие фактори. Материјал и методи: Спроведовме студија на пресек за знаењето на ХПВ инфекцијата кај популацијата на возраст од 18 до 35+ години. Студијата беше спроведена во интервалот од јуни 2021 до август 2021 година. Примерокот вклучи 500 учесници. Прашалникот беше анонимен, а учесниците можеа слободно да го прекинат учеството во секое време, без да го завршат прашалникот.Резултати: Повеќе од половина од испитаниците знаеја за ХПВ - 70,0%, а 29,6% од нив не знаеја. Испитаниците со средно и високо образование покажаа 18 пати повеќе знаење за ХПВ (ОR= 18,1311 95% CI: 8,7465-37,5852) од испитаниците со основно образование. На тврдењето ХПВ може да предизвика рак на грлото на матката, 37,2% (n=186) од испитаниците дале точен одговор.Резултатите покажаа дека повеќето учесници знаеја што е ХПВ (70%), но тие исто така покажаадека повеќето учесници имаа ниско или умерено познавање за ХПВ, што е споредлив резултат со претходните студии. Мал број од учесниците во ова истражување знаеја дека ХПВ може сам да се лекува (12,8%), што е слично со резултатите од други истражувања.Заклучок: Од клучно значење е подобрување на несоодветното знаење за ХПВ кај луѓето во Република Косово. За да се направи тоа, би можело да биде значајно да се процени кои фактори влијаат на знаењето, така што младите жени и сите адолесценти ќе бидат принудени да користат заштитни мерки против рак на грлото на матката и да имаат заштитено сексуално однесување

Tobacco Control and Health Promotion Activities

The use of tobacco is considered as one of the main risk factors for numerous chronic diseases, such as: lung diseases, cancer, and cardiovascular diseases. 4.9 million deaths per year worldwide are tobacco related, having an increasing trend that will lead to double death toll by 2020. WHO is one of the leading organizations in the world actively involved in the health promotion activities related to tobacco consumption reduction and tobacco control. In this regard WHO prepared the Framework Convention of Tobacco Control (FCTC) in 2003, enforced on February 27, 2005. Based on the FCTC the national tobacco control programs should be comprehensive, aiming to control the use of tobacco through various actions including legislation and pricing measures, prevention through education, communication, informative campaigns in order to raise the awareness on tobacco dangers, to prevent tobacco use initiation, to stimulate smoking cessation and to create smoke free environment. WHO recommends that health promotion program should incorporate activities on smoking cessation, smoke free environment, special activities for vulnerable groups such as youth and pregnant women and activities for prevention of initiation of tobacco use. These programs should be supported by the governments through multisectoral activities emphasizing economics and legislation issues. Tobacco smoking is a widespread and serious problem affecting the health of the population in Macedonia. The National Tobacco Control Strategy in R. Macedonia (2005-2010) incorporates legislative and economic measures, health promotion and education for prevention of initiation and smoking cessation, agricultural and environmental measures

Violence and Injury Prevention – Challenges For Health Promotion in Macedonia

World Health Organization estimated 5.1 million deaths from injuries in 2002 in the world or 9% of all deaths, disproportionately affecting the young. These are a leading cause of premature death and DALYs at age of 5 to 45 years. In Europe injuries are third leading cause of death, after cardiovascular diseases and cancers with 800,000 or 8.3%. Injuries can be avoided and prevented. Many effective strategies can be used to target high risk groups and to reduce health consequences for victims of injuries. The health sector can play a key role in injury and violence prevention and control, by providing care and services to victims, prevention and advocacy, and engaging in partnerships with other sectors and across all levels of government and society. Decreasing the burden from injuries will require political commitment across all government levels and with this the allocation of adequate resources to take these activities forward. Future challenges for injury and violence prevention and health promotion, that the countries including Macedonia would face are: developing national action plans for unintentional injury and violence prevention, forming an intersectoral injury prevention committee, improving national surveillance system, strengthening national capacity to respond to the burden of injuries and violence through both primary prevention and care, promoting evidence-based practice by facilitating the exchange of knowledge and experience across the Region, recognize gaps in knowledge and prioritize research and development in both primary prevention and care, as well as studies on costs

Tobacco Control and Health Promotion Activities

The use of tobacco is considered as one of the main risk factors for numerous chronic diseases, such as: lung diseases, cancer, and cardiovascular diseases. 4.9 million deaths per year worldwide are tobacco related, having an increasing trend that will lead to double death toll by 2020. WHO is one of the leading organizations in the world actively involved in the health promotion activities related to tobacco consumption reduction and tobacco control. In this regard WHO prepared the Framework Convention of Tobacco Control (FCTC) in 2003, enforced on February 27, 2005. Based on the FCTC the national tobacco control programs should be comprehensive, aiming to control the use of tobacco through various actions including legislation and pricing measures, prevention through education, communication, informative campaigns in order to raise the awareness on tobacco dangers, to prevent tobacco use initiation, to stimulate smoking cessation and to create smoke free environment. WHO recommends that health promotion program should incorporate activities on smoking cessation, smoke free environment, special activities for vulnerable groups such as youth and pregnant women and activities for prevention of initiation of tobacco use. These programs should be supported by the governments through multisectoral activities emphasizing economics and legislation issues. Tobacco smoking is a widespread and serious problem affecting the health of the population in Macedonia. The National Tobacco Control Strategy in R. Macedonia (2005-2010) incorporates legislative and economic measures, health promotion and education for prevention of initiation and smoking cessation, agricultural and environmental measures

Violence and Injury Prevention – Challenges For Health Promotion in Macedonia

World Health Organization estimated 5.1 million deaths from injuries in 2002 in the world or 9% of all deaths, disproportionately affecting the young. These are a leading cause of premature death and DALYs at age of 5 to 45 years. In Europe injuries are third leading cause of death, after cardiovascular diseases and cancers with 800,000 or 8.3%. Injuries can be avoided and prevented. Many effective strategies can be used to target high risk groups and to reduce health consequences for victims of injuries. The health sector can play a key role in injury and violence prevention and control, by providing care and services to victims, prevention and advocacy, and engaging in partnerships with other sectors and across all levels of government and society. Decreasing the burden from injuries will require political commitment across all government levels and with this the allocation of adequate resources to take these activities forward. Future challenges for injury and violence prevention and health promotion, that the countries including Macedonia would face are: developing national action plans for unintentional injury and violence prevention, forming an intersectoral injury prevention committee, improving national surveillance system, strengthening national capacity to respond to the burden of injuries and violence through both primary prevention and care, promoting evidence-based practice by facilitating the exchange of knowledge and experience across the Region, recognize gaps in knowledge and prioritize research and development in both primary prevention and care, as well as studies on costs

Разбирање на здравствениот контекст за имплементација на нова дигитална психосоцијална интервенција за подобрување на менталното здравје во Северна Македонија

The aim of this study was to identify the contextual attributes in North Macedonia and their characteristics relevant to the implementation of a new digital intervention to improve mental health, called DIALOG+. This research is the first of its kind in North Macedonia due to the analysis of contextual attributes that may affect the effectiveness of the intervention and its acceptability in various settings of mental health care. Some of the data processed in this paper were provided and analyzed by the National Mental Health Strategy 2018-2025 and other relevant accompanying documents from the World Health Organization and action plans, as well as through interviews with stakeholders (patients, carers, clinicians and policy makers) for their opinion before introducing the DIALOG + intervention and the report on the assessment of the situation in the centers where the implementation of the intervention should have started. The collected data were then mapped to a framework developed by the Ottawa Implementation Group, which included 14 contextual attributes. The results are summarized in 2 subgroups, and are presented as facilitators and barriers to implementation, specific to the mental health system in North Macedonia. The characteristics of DIALOG + (widely applicable psychosocial intervention) are in accordance with modern assumptions for psychosocial rehabilitation of patients with psychosis. Hence, we can conclude that it is a useful tool for professionals in monitoring and achieving the true vision and mission of these institutions. It will help patients reintegrate into society, become more independent and use their full potential in the pursuit of healthy and functional living.Целта на оваа студија беше да ги идентификува контекстуалните атрибути во Северна Македонија и нивните карактеристики релевантни за спроведување на нова дигитална интервенција за подобрување на менталното здравје, наречена DIALOG+.  Ова истражување е прво од ваков вид во Северна Македонија поради анализата на контекстуалните атрибути што може да влијаат на ефективноста на интервенцијата и на нејзината прифатливост во различни поставки на здравствената заштита на менталното здравје. Дел од податоците обработени во овој труд се обезбедени и анализирани од Националната стратегија за ментално здравје 2018-2025 и други соодветни придружни документи од Светската здравствена организација и акциски планови, како и преку интервјуа со засегнатите страни (пациенти, негуватели, клиничари и креатори на политики) за нивното мислење пред воведување на интервенцијата DIALOG+ и извештајот за проценка на состојбата во центрите каде требаше да се започне со имплементирање на интервенцијата. Потоа, собраните податоци беа мапирани на рамката развиена од Групата за имплементација на Отава, која вклучува 14 контекстуални атрибути. Резултатите беа сумирани во 2 подгрупи, и се прикажани како фацилитатори и бариери за спроведување, специфични за ментално-здравствениот систем во Северна Македонија. Карактеристиките на DIALOG+ (широко применлива психосоцијална интервенција) се во согласност со современите претпоставки за психосоцијална рехабилитација на пациенти со психоза. Оттука, може да заклучиме дека претставува корисна алатка за професионалците во следење и остварување на вистинската визија и мисија на овие установи. Тоа ќе им помогне на пациентите да се реинтегрираат во општеството, да станат понезависни и да ги искористат своите целосни капацитети во потрага по здравствено и функционално живеење

Health Promotion Activities in the Republic of Macedonia

This course covers the following topics: definitions and basic concepts of health promotion, Macedonian health system and health indicators, the new Macedonian public health policy and priorities, health promotion activities regarding 12 key priorities, advantages and weaknesses of the process of health promotion and future developments

Health Promotion Activities in the Republic of Macedonia

This course covers the following topics: definitions and basic concepts of health promotion, Macedonian health system and health indicators, the new Macedonian public health policy and priorities, health promotion activities regarding 12 key priorities, advantages and weaknesses of the process of health promotion and future developments

Одредени Ñпецифики на адхерентноÑта кон хронична медикаментозна терапија кај пациентите Ñо хипертензија, туберкулоза и ХИВ/СИДРво Република Македонија

Adherence to treatment is a key link between process and outcome during treatment. Inadequate adherence to the treatment regimen can have a profound impact on the clinical outcome of the disease / condition. Typically, the adherence to prescribed drugs is approximately 50% and varies between 0% and 100%. Adherence to chronic drug therapy is a multidimensional phenomenon determined by the mutual impacting factors. With this research we have attempted to examine the adherence to chronic medication/drug treatment among patients with TB, hypertension and HIV/ AIDS and possible interlinks between their employment status, health insurance status and a cost of medicines or cost of transportation to collect medicines. Material and methods: We have conducted across-sectional study with commencing self-reporting unstandardized (for socio-economic info) questionnaire and standardized Morisky, Green, and Levine Adherence Scale (MGL). From more than  5000 questionnaires distributed, we have collected 3464 completed questionnaires which providedthe basis for statistical analysis. Results: The results inpatients with hypertension and HIV/AIDS indicated positive correlation between unemploymentand adherence with a decreased adherence to prescribed therapy. In addition, inpatients with hypertension who were without health insurance, adherence to prescribed medication/drug treatment was reduced.The results obtained indicated that the price of the drug has a role in adherence in patients with hypertension, with links of decreased adherence correlating with the price of medicines. For patients diagnosed with HIV/AIDS inthis study we could not establish a connection between the price of medictions/drugs and adherence to therapy. Similarly, inpatients with tuberculosis we were unable to determine statistically significant correlation between the cost of transportation  to the location where the drugs weretaken and adherence to prescribed medicament regimen. Conclusions: Unemployment, lack of health insurance and the price of the drug correlated with decreasedadherence to the prescribed therapy in our respondents.ÐтхерентноÑта кон медицинÑкиот третман е клучна алка на меѓупроцеÑот и иÑходот во тек на леку- вањето. ÐеÑоодветното придржување кон терапевÑкиот режим може да има големо влијание врз кли- ничкиот иÑход на болеÑта/ÑоÑтојбата. Типично, Ñтапката на атхерентноÑÑ‚ кон препишаните лекови е околу 50%, а варира од0% до 100%. ÐтхерентноÑта кон хроничната медикаментозна терапија е мулти- димензионален феномен детерминиран од влијанието на взаемниот ÑÐ¾Ð¾Ð´Ð½Ð¾Ñ Ð½Ð° повеќе фактори. Со ова иÑтражување Ñе обидовме да ја иÑпитаме атхерентноÑта кон хроничниот медикаментозен третман кај пациенти Ñо туберкулоза, хипертензија и ХИВ/СИДРи можниот интерлинк помеѓу ÑтатуÑот на вработеноÑÑ‚, ÑтатуÑот на здравÑтвено оÑигурување и цената на лековите или цената на транÑпортот на пациентите при преземање на лековите (за пациентите Ñо туберкулоза). Материјал и методи: При- менивме иÑтражувања од типот на Ñтудија на преÑек Ñо Ñпроведување на прашалници Ñо Ñамопо- полнување, и тоа неÑтандардизиран прашалник (за ÑоциоекономÑки  Ð¿Ð¾Ð´Ð°Ñ‚оци) и Ñтандардизирана Ñкала на MoриÑки, Грин и Левин (MGL) за атхерентноÑÑ‚ кон препишаните лекови. Од диÑтрибуираните повеќе од 5000 прашалници,  Ð±ÐµÐ° добиени 3464 пополнети прашалници кои беа база за ÑтатиÑтичката анализа. Резултати: Резултатите кај пациентите Ñо хипертензија и ХИВ/СИДРиндицираат позитивна корелација помеѓу невработеноÑта и атхерентноÑта кон лековите и тоа Ñо појава на намалување на атхерентноÑÑ‚ кон препишаната терапија. Понатаму, кај пациентите Ñо хипертензија кои Ñе без здрав- Ñтвено оÑигурување, атхерентноÑта кон препишаната терапија е намалена. Добиените резултати од ова иÑтражување укажуваат дека цената на лековите има улога во атхерентноÑта кај пациентите Ñо хипертензија, и тоа поврзаноÑÑ‚ на намалена атхерентноÑÑ‚ во Ð¾Ð´Ð½Ð¾Ñ Ð½Ð° цената на лекот. Кај пациентите во оваа Ñтудија Ñо дијагноза ХИВ/СИДРи Ñо примена на овие инÑтрументи не можевме да утврдиме поврзаноÑÑ‚ помеѓу цената на лековите и атхерентноÑта кон терапијата. ИÑто така, кај пациентите Ñо дијагноза туберкулоза не бевме во можноÑÑ‚ да детерминираме корелирана ÑтатиÑтичка Ñигнификант- ноÑÑ‚ помеѓу цената на транÑпортот до локацијата за преземање на лековите и атхерентноÑта кон пре- пишаниот медикаментозен режим. Заклучоци: Кај нашите иÑпитаници утврдивме дека невработеноÑ- та, немањето здравÑтвено оÑигурување и цената на лекот корелира Ñо намалување на атхерентноÑта кон препишаната терапија