Hoe van productief landbouwland naar kruidenrijk grasland?

C

Maakbare natuur? Herstel van bloemrijke graslanden

De natuur staat wereldwijd onder druk en de biodiversiteit daalt dramatisch. Maar kunnen we de klok terugdraaien en beschadigde ecosystemen herstellen? Als case-study beschouwen we bloemrijke graslanden; op deze groep ecosystemen staat het wereldrecord “aantal plantensoorten op 1 vierkante meter”. Ooit waren dergelijke bloemrijke graslanden zeer algemeen, ook in Vlaanderen, nu resten slechts gedegradeerde fracties hiervan. Hoe kunnen we een perceel terug omvormen naar deze uiterst soortenrijke ecosystemen

Onderzoek naar mogelijkheden voor natuurontwikkeling in de depressie van de Moervaart in relatie tot fosfor

In het strategisch plan van de Gentse Kanaalzone (2005) is vastgelegd om het historisch passief en de huidige beleidsrelevante natuur te compenseren in de onmiddellijke nabijheid van het zeehavengebied. Hiervoor werden verschillende zoekzones aangeduid, o.a. in de Moervaartdepressie op grondgebied Gent en gedeeltelijk grondgebied Moerbeke. Om de schade aan de natuur ten gevolge van de uitbreiding van de Gentse haven te compenseren dient de volgende ‘natte’ natuur te worden ontwikkeld: 72 ha open water, waarvan 58 ha (80%) open water van minstens 50 cm diep en 14 ha (20%) open water van maximaal 50 cm diep, 13 ha rietland, 2 ha grote zeggenvegetatie, 90 ha permanent soortenrijk grasland, waarvan 60/70 ha soortenrijk grasland met kleine landschapselementen en 20/30 ha open nat grasland met brede sloten (aansluitend op het rietland), 16 ha zandig kaal terrein als schiereilanden, omringd door dieper water. Gelet op het langdurig intensief agrarisch gebruik van de beoogde deelgebieden en gelet op de voorziene vernatting nodig voor de realisatie van de natuurdoelen, is het wenselijk inzicht te krijgen in de huidige concentraties aan biobeschikbaar fosfor (P) alsook in de hoeveelheid P dat in de toekomst ten gevolge van interne eutrofiëring biobeschikbaar kan komen. Kennis van de uitgangssituatie met betrekking tot P in de bodem zal bijdragen tot het bepalen van een meest optimaal voorstel van omvormingsbeheer en inrichtingsmaatregelen. Via specifieke maatregelen (verschralen door maaien en afvoeren, uitmijnen, ontgronden) kan eventueel de P stock verlaagd worden in functie van de beoogde natuurontwikkeling. Om te weten of en welke maatregelen best genomen worden dient eerst echter inzicht verkregen te worden in de uitgangssituatie. De doelstellingen van natuurcompensatie kunnen worden opgesplitst in twee grote luiken: (I) de creatie van helder open water, waarbij de nalevering van fosfaten uit de waterbodem te voorkomen is, (II) de ontwikkeling van soortenrijke graslanden van het type dotterbloemgrasland, glanshavergrasland, kamgrasland, … en de ontwikkeling van grote zeggenvegetaties en rietland, waarbij nagekeken moet worden of de huidige bodemcondities met betrekking tot P geschikt zijn. Dit onderzoek brengt de huidige concentraties aan biobeschikbaar P, alsook de hoeveelheid P die door vernatting kan gemobiliseerd worden in kaart. Ook de bodemzuurtegraad en de zwavel- en ijzerconcentraties werden onderzocht omwille van hun invloed op P. De gegevens werden geïnterpreteerd in relatie tot de beschikbare grenswaarden voor het ontwikkelen van open water en de beoogde vegetatietypes, alsook in functie van het voorstellen van milderende maatregelen (maaibeheer, uitmijnen, ontgronden)

Onderzoek naar de potenties voor herstel en ontwikkeling van glanshavergrasland met grote pimpernel in de gebieden Pikhaken–Hollaken en Dorent

Zwaar bemeste landbouwbodems bezitten hoge stocks aan actief en totaal P. De biobeschikbare P concentraties liggen dan vaak ook veel hoger dan de streefwaarde voor het ontwikkelen van glanshavergraslanden met grote pimpernel van 15 mg.kg-1. Het omvormen van deze percelen via een maaibeheer kost vaak enkele tientallen jaren. Een beheer van uitmijnen kan deze omvorming versnellen, maar ook dan zijn de termijnen vaak langer dan men als beheerder wenst. Voor percelen die tot grote diepte zeer hoge stocks aan P bevatten kan ontgronden overwogen worden, maar hier zijn een aantal randvoorwaarden aan verbonden. Zo moet de hydrologie na afgraven nog steeds geschikt zijn voor de ontwikkeling van glanshavergraslanden. Volgens Van Ryckegem & Van den Bergh (2010) is de ideale voorjaarsgrondwaterstand voor glanshavergrasland met grote pimpernel niet hoger dan 50 tot 70 cm onder het maaiveld, terwijl de gemiddelde laagste (zomer) grondwaterstand best lager zakt dan 80 cm onder het maaiveld. Indien gekozen wordt voor ontgronden moet ook rekening gehouden worden met de mogelijke verwijdering van een interessante zaadbank. Door ontgronding wordt eveneens het bodemorganisch materiaal verwijderd dat zich voornamelijk in de bovenste horizonten bevindt. Het verwijderen van organisch materiaal vermindert het zuurbufferend vermogen van de bodem. Een voorwaarde voor kans op slagen is dat er nog herkolonisatiemogelijkheden zijn vanuit de directe omgeving. Eventueel wordt herkolonisatie versneld door maaisel van referentiepercelen op het perceel te brengen. In Dorent bevinden zich een aantal percelen die zich momenteel qua abiotiek al in een gunstige situatie bevinden. Op sommige van deze percelen komt grote pimpernel voor. Ook in de wegbermen is grote pimpernel aanwezig. De hydrologische condities in Dorent lijken op het eerste zicht zware afgravingen niet toe te laten, maar dit moet in meer detail bekeken worden. Een vrij groot aantal percelen kan echter met oppervlakkige ontgronding van 10 cm en/of via maaibeheer op vrij korte termijn omgevormd worden tot percelen die geschikt zijn voor glanshavergrasland. Voor de zwaar bemeste percelen die tot op grote diepte hoge concentraties aan P bevatten kan men beter het natuurdoel bijstellen, en kiezen voor een rijker natuurdoeltype. Het zuidelijke deel van Pikhaken is al voor het grootste gedeelte abiotisch geschikt voor herstel van glanshavergrasland met grote pimpernel. Deze percelen kunnen door maaien beheerd worden. In deze zone bevinden zich echter geen relicten met grote pimpernel in de directe nabijheid. Voor de zwaar bemeste percelen in Hollaken en het noordelijke deel van Pikhaken is ontgronden wellicht de enige manier om soortenrijke natuur te herstellen. De hydrologische condities lijken ontgronden op de meeste percelen ook toe te laten, maar in functie van de voorjaars- en wintergrondwaterstanden kan dit best nog in meer detail bekeken worden. Ook in deze zone zijn geen relictpopulaties in de directe nabijheid aanwezig, wat herkolonisatie bemoeilijkt

NIP Fondatie-Heernisse: expertenadvies vegetatieontwikkeling

Binnen het natuurinrichtingsproject (NIP) Fondatie-Heernisse wordt bekeken wat de potenties zijn voor vegetatieontwikkeling van soortenrijke natuur (blauwgrasland, dotterbloemgrasland, ...) op voormalige landbouwgrond. De huidige aanrijking met nutriënten en de hydrologie worden in detail in kaart gebracht en passende herstelmaatregelen (afgraven, uitmijnen van fosfor, maaibeheer) worden besproken