Czarownica pławiona i spalona w mieście Delhi w 1340 roku, czyli o powszechnikach kulturowych i ich roli w prawie karnym

Among the historians there are often disputes about the origin of a legal norm. The establishing of this origin is particularly significant when the norms that are binding in the given communities resemble those that are known to have been binding in other periods of time and on other territories. The resemblance of the norms results from various forms of legal culture diffusion (including the resemblance resulting from the reception of law provisions). Likewise, the resemblance may result from the parallel evolution (cultural convergence). What plays an essential role in a certain field of law are also the primeval common elements or the cultural universals, derived from the most remote stages of the development of mankind. What offers interesting examples in this respect is the analysis of the principles of penalizing the magic practices as well as the analysis of types of evidence designed to prove the truthfulness of facts presented at the trial whenever the reality of witchcraft and its effects are acknowledged. In the present paper the starting point is the story told by Arab traveller Ibn Battuta about the trial of the witch accused in 1340, in India, of putting on a form of the hyena and killing a young boy. In the evidentiary proceedings the ordeal of water was applied and the accused, when found guilty, was condemned to death by being burned at the stake. The description in question includes  numerous elements characteristic of  the  trial  of  witches in  Europe at  the  beginning of modern era. It may be found that the belief that human beings may be transformed into animals and that women, while putting on a magic form, may kill young men, was widely spread in all remote cultures and is confirmed by numerous sources. The penalizing of witchery appears in the oldest relicts of law, those that are four thousand‐year old story. This penalizing has survived until now in the customary law of many peoples of Africa, Asia and Oceania. This is not witchery as such that is penalized (the useful magic is accepted) but only such practices which – according to the opinion of the groups and communities – cause harm and are “socially noxious”. In the oldest communities the “spontaneous primeval norms” protect above all life and health of human beings as well as the basis of their  existence.  As  the  structures  of  state  power  develop  the  norms  of  the  law  impose  the punishments also for the witchery that hits the basic system and doctrinal values (including the penalties for behaviour challenging the recognized religion). In the medieval trials of witches, Christianity and the late Roman understanding of the crime of apostasy were invoked as justification. In Hindu law, in its turn, the primeval values (life) were pointed to as what was mostly defended. The need to arrive at the national establishing of the trial facts, visible in all cultures, contrasted, in case of crime of witchcraft, with the irrationality of matter and the impossibility of applying the objective criteria for the evaluation of fact situations. Hence the evidence that was commonly applied in the trials was the one that is considered irrational today(ordeals as well as the oath). Also the ordeals were to the varying extent applied in all known cultures of the past and they are still applicable in the present day cultures that are of traditional nature. The ordeals  however  were  alien  to  the  Roman  law  and  they  in  fact  contradicted also  the  Christian doctrine. In Europe their origin was Germanic. The medieval influential position of the Germanic states, and the Church which cooperated with them, led to the spreading of ordeals within the orbit of Western Christianity. The renaissance of Roman law and the development of Canon law as well as the strengthening of theology, were responsible for the withdrawal of the Church’s acceptance of them. This is what eventually happened after Lateran Council IV. The Roman‐Canonical trial provided for further possibility of penalizing witchcraft in the context of the crime of apostasy. In its evidentiary proceedings this trial therefore resorted later to witnesses and to confessio extorted by tortures. In this respect the evident attempts at turning the evidentiary proceedings into the rational ones had paradoxically its source in Roman law. It is striking however that from the most remote time the ordeals of the same type as those detectable among the Germanic peoples were applied – in similar matters – also in India. In this respect it is hard to avoid the association of the discussed phenomenon with the “proto‐Indo‐European community”. Yet it should be remembered that the loss of contact between the Germanic peoples and the Aryan ancestors of the Hindu population is what occurred 5–6 thousand years ago. What is interesting is that the “legal culture universals” are found above all in the area of penal law, both substantial and procedural. These universals are bound with the deep areas of human subconsciousness that, on a large scale, are common among the present day communities despite the differences in their cultures. These universals continue their existence, arousing surprise. The present day witchcraft trials in which ordeals are still applied and which are detectable in India, testify to this

Z badań nad pojęciem "konieczności". Urguere w źródłach prawa rzymskiego.

"1.Język źródeł prawa rzymskiego ewoluował przez stulecia. Początkowo teksty prawne używały języka potocznego i nie zaznaczała się odrębność terminologii prawniczej. Język przepisów był taki sam jak język używany w życiu codziennym. Rozwój nauki prawa w okresie późnej republiki i pryncypatu doprowadził do wykształcenia się pewnej grupy terminów spotykanych właściwie jedynie w tekstach prawniczych."(...

Pojęcie „konieczności" w prawie rzymskim. Uwagi metodologiczne

" 1. Pojęcie „konieczności” odgrywa istotną rolę w sferze prawa, c zawsze jest ona uświadomiona. Dotyczy to współczesnych systemów prawa, a tak­ że praw dawnych. „Konieczność” jest przede wszystkim atrybutem norm prawnych i przesłanką ich obowiązywania. Może być jednocześnie w poszczególnych przy­ padkach także podstawą zawieszania ich skuteczności, w zależności od treści i re­ lacji wobec innych norm oraz wartości. Może także zwalniać od odpowiedzialności za naruszenie normy (wyższa konieczność). Z tego punktu widzenia wydaje się uprawnione rozróżnienie „konieczności” systemowej i „konieczności” zewnętrz­ nej, wpływającej na stosowanie prawa, której źródła leżą poza tym systemem. „Konieczność” ma zatem rozmaite konotacje. "(...

Rozważania o nauce i dogmatyce prawa. Materiały konferencji naukowej zorganizowanej przez Wydział Administracji Krakowskiej Szkoły Wyższej Im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego

SŁOWO WSTĘPNE W Krakowskiej Szkole Wyższej im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego odbyła się 25 stycznia 2002 roku konferencja naukowa pt. „Rozważania o nauce i dogmatyce prawa” zorganizowana przez Wydział Administracji tej uczelni. Prezentowany zeszyt zawiera materiały stanowiące zbiór referatów zgłoszonych na tę sesję. Tematyka publikowanych niżej tekstów jest dość zróżnicowana. Wiąże się to z różnorodnymi zainteresowaniami naukowymi zatrudnionych, lub współpracujących z Wydziałem Administracji Krakowskiej Szkoły Wyższej pracowników naukowo-dydaktycznych. Chcieliśmy bowiem tę pierwszą prawniczą sesję zorganizować wyłącznie w oparciu o własną kadrę, dając tym samym przegląd prac badawczych prowadzonych w uczelni. Referaty koncentrowały się wokół problemów współczesnego prawa, po części sięgając także do niezbyt odległej przeszłości. Część pierwsza - „O nauce i stosowaniu prawa” - zawiera teksty poświęcone głównie szeroko rozumianej problematyce prawnoadministracyjnej, od nauki administracji i prawa administracyjnego po zagadnienia dogmatyki tego prawa. W części drugiej - zatytułowanej „W kręgu teorii, filozofii i kodyfikacji prawa” - znalazły się prace dotyczące prawa opartego na normach religijnych i moralnych, prawa natury, konstytucyjnej ochrony praw człowieka oraz prac nad kodyfikacją prawa rodzinnego. Oddając do rąk Czytelnika poniższy zeszyt pragnę wyrazić nadzieję, że rozbudzi on zainteresowanie nie tylko prezentowaną problematyką, ale także Szkołą, w której prace te powstały. Prof, dr hab. Jerzy Malec Dziekan Wydziału Administracji Krakowskiej Szkoły Wyższej im. Andrzeja Frycza Modrzewskieg

Administracja, zarządzanie i handel zagraniczny w warunkach integracji. Materiały konferencyjne - Administracja

Ze wstępu: "Sekcja A - „Administracja”, będąca jedną z czterech sekcji, w których toczyły się obrady Międzynarodowej Konferencji Naukowej „Administracja, zarządzanie i handel zagraniczny w warunkach integracji”, zdominowana została przez problematykę związaną z miejscem i rolą państwowej służby cywilnej w Polsce w związku z procesem integracji europejskiej. Ten istotny i ciągle jeszcze nie zakończony w pełni proces kształtowania apolitycznego korpusu służby cywilnej przedstawiony został zarówno w aspekcie historycznym, jak też współczesnym."(...

O pojęciu wolności gospodarczej w ekonomii i w naukach prawnych

„Wolność gospodarcza” jest terminem, który często pojawia się w publikacjach oceniających wpływ czynników doktrynalnych, politycznych i ustrojowych na gospodarkę poszczególnych państw. W praktyce służy porównaniu, w jakim zakresie i stopniu władza publiczna oddziałuje w nich bezpośrednio lub pośrednio na procesy gospodarcze. Stan faktyczny zostaje skonfrontowany z modelem wolnego rynku, w którym nie ma władczych działań, regulujących nie tylko funkcjonowanie gospodarki, ale nawet otoczenia społecznego, które wpływa na decyzje przedsiębiorców. Termin jest w języku znakiem pojęcia. Wskazuje konstrukcję myślową, w której skupia się abstrakcyjnie ujęta istota oznaczonych nim zjawisk albo idei. W publikacjach posługujących się terminem „wolność gospodarcza” z reguły nie definiuje się treści tego pojęcia. Brak także refleksji metodologicznej nad modalnością jego stosowania. Jest ona jednak potrzebna, gdyż „wolność gospodarcza” występuje w języku kilku dziedzin wiedzy, posługujących się zróżnicowanymi instrumentami opisu rzeczywistości. Ma to istotny wpływ na rozumienie, a zwłaszcza na kreację rzeczywistości gospodarczej przez władze publiczne. Samo pojęcie „wolność gospodarcza” zrodziło się i ustaliło swój zakres w XVIII i XIX wieku jako postulat polityczny oraz doktrynalny ruchów liberalnych. Jego treść była przedmiotem szczegółowej analizy wedle kryteriów ekonomicznych pod koniec XX wieku, gdy nurt neoliberalny znalazł w nim podstawę porównań i ocen wolności w skali globalnej. Wolność gospodarcza stała się jednak również elementem prawnego porządku normatywnego. Na skutek realizacji liberalnych żądań ustrojowych jest dziś chronionym dobrem prawnym traktowanym jako naturalne prawo człowieka. W prawie aparatura pojęciowa odgrywa znacznie większą rolę niż w ekonomii. Stosowanie przepisów dokonuje się w rozumowaniu dedukcyjnym, opartym na zestawieniu pojęć ogólnych i stanów faktycznych. Jeśli brak precyzyjnego pojęcia tego, co należy chronić, nie można w systemie prawnym ustanowić gwarancji prawnych ochrony. Wolność gospodarcza wymaga tymczasem ochrony, co wynika z ocen ekonomistów, niezależnie od opinii w kwestii zakresu ochrony. Analiza zawarta w prezentowanej publikacji prowadzi do wniosku, że uformowane w XVIII i XIX wieku fundamenty doktryny liberalnej wyznaczają nadal podstawy rozumienia wolności gospodarczej w naukach ekonomicznych i naukach prawnych – z jedną różnicą. W naukach ekonomicznych inspiracje neoliberalne doprowadziły do ustalenia kilkudziesięciu składników, które łącznie definiują obecnie treść tego pojęcia. W ekonomii sformułowano złożone i wieloczynnikowe pojęcie, które musi stanowić punkt odniesienia dla innych nauk. Tymczasem nauce prawa oraz prawodawcom i sądom wyniki ustaleń ekonomistów nie są znane. Stosowana przez prawników terminologia jest zmienna i nie ulega wątpliwości, że w prawie brak całościowego pojęcia „wolność gospodarcza”. Wskazuje się w nim tylko niektóre jej aspekty i ustala cząstkowe zakresy ochrony. Nie jest ona zresztą ani pełna, ani konsekwentna. Niezależnie od tego, w jaki sposób należy w przyszłości formułować przepisy gwarantujące wolność gospodarczą w jej ekonomicznym rozumieniu, pierwszym postulatem, który wynika z przedstawionej analizy, jest przeniesienie wiedzy ekonomicznej w tym zakresie na grunt nauk prawnych.The notion of „economic freedom” very often appears in publications evaluating the influence of political, doctrinal and constitutional factors on the economy of particular countries. The term servers the comparison of the degrees of governmental direct and indirect impact on economic processes in those countries. The actual situation is confronted with a model of free market which is devoid of the state actions regulating the economy, as well as devoid of any social environment influencing entrepreneurs’ decisions. In language a term signifies an idea. It denotes a mental construction in which an abstract idea is contained. Publications on „economic freedom” usually do not define this term. However, a methodological reflection on the modality of its usage is needed, since „economic freedom” appears in vernaculars of a few disciplines of knowledge, each of which describing the reality by means of differing instruments. This fact considerably moulds the understanding, as well as the creation of economic reality by governments. The term „economic freedom” itself was begotten and established in its scope in the 18th and 19th centuries as a political and doctrinal proposition of liberal movements. At the end of the 20th century it was subject to detailed economic analysis when the neoliberal trend took it as the basis for comparisons and assessments on a global scale. Also, economic freedom became an element of legal normative order. Due to the realization of liberal constitutional demands at present economic freedom is taken as a legal interest and a natural human right. In the sphere of law regulations are applies after deductive reasoning consisting in the combination of facts and general notions. In the absence of a precise concept of what is to be protected, it is impossible to establish a guarantee of legal protection. Meanwhile, economic freedom must be protected, which is indisputable among economists irrespective of their opinions on the scope of the said protection. The present analysis leads to the conclusion, that the 18th and 19th century liberal foundations continue to define the concept of economic freedom in the realm of economy and law. There exists, however, one distinction. In economy neoliberal inspirations helped establish a few dozen components jointly defining the discussed notion. This complex definition is a reference point for other disciplines. Nevertheless, in the sphere of law, legislators and justices are unaware of the economics’ approach to the term. The terminology used by lawyers is volatile and undoubtedly lacks a cohesive notion of „economic freedom”. Law accounts for only some of its aspects and determines merely partial scopes of protection, which is neither comprehensive nor consistent. Irrespective of the future formulation of the regulations on economic freedom as defined be the science of economy, the utmost proposition resulting from the present analysis is the transfer of economic knowledge to the realm of law

In memoriam

Wiesław Litewski (1933-2004