Etnoarcheologia w praktyce. Z badań niedawnej przeszłości

W artykule przedstawione zostały wybrane aspekty, możliwości oraz ograniczenia metod i narzędzi etnoarcheologicznych, wykorzystywanych w badaniach niedawnej przeszłości. Praktykę etnoarcheologiczną zaprezentowano na przykładzie badań prowadzonych na północnych terenach Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Tematem opisywanego projektu są miejsca objęte dyskursem wspólnotowym, wpisane w krajobrazy fizyczny i kulturowy pięciu gmin. Prace badawcze dotyczą miejsc ważnych dla lokalnych społeczności,  stanowiących impuls do wieloaspektowego poznawania historii, kulturowej rzeczywistości, dziedzictwa kulturowego oraz tożsamości mieszkańców badanych terenów. Strategia badawcza stanowi propozycję interdyscyplinarnej metodologii – zestawienia i połączenia etnograficznych i archeologicznych procedur powiązanych z ustaleniami z zakresu historii i historii sztuki. Polega na wypracowaniu metod, które mogłyby służyć w badaniach krajobrazów fizycznego i kulturowego, poprzez zintegrowaną procedurę pozyskiwania i analizy źródeł etnograficznych, archeologicznych, pisanych oraz ikonograficznych

Archeologizacja krajobrazu. Dynamika współczesnych przemian i negocjowanie społecznych znaczeń - przykład wybranych wsi Jury Krakowsko-Częstochowskiej

In the article, the authors describe the process of archaeologization of selected objects in the local landscape, using examples from five municipalities located in the northern areas of the Polish Jurassic Highland. They look at the processes of persistence or transformation (replacement, revitalization, expansion) and abandonment (destruction, disappearance). The analysis of the collected materials combines the perspectives of archaeology and ethnography/cultural anthropology. It is part of the understanding of landscape as a cultural heritage that runs over time, its form and meaning are fields for negotiation by various entities (local communities, state administration and experts/researchers).In the article, the authors describe the process of archaeologization of selected objects in the local landscape, using examples from five municipalities located in the northern areas of the Polish Jurassic Highland. They look at the processes of persistence or transformation (replacement, revitalization, expansion) and abandonment (destruction, disappearance). The analysis of the collected materials combines the perspectives of archaeology and ethnography/cultural anthropology. It is part of the understanding of landscape as a cultural heritage that runs over time, its form and meaning are fields for negotiation by various entities (local communities, state administration and experts/researchers)

Miejsca pamięci i miejsca zapomnienia. Interdyscyplinarne badania na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. Raport z badań. Tom 1. Wprowadzenie metodologiczne

Publikacja powstała w ramach projektu badawczego „Miejsca pamięci i zapomnienia. Interdyscyplinarne badania północnych terenów Jury Krakowsko-Częstochowskiej”.Publikacja jest pierwszym tomem serii raportów, wydanych w formie elektronicznej, prezentujących rezultaty działań podjętych w projekcie badawczym „Miejsca pamięci i zapomnienia. Badania interdyscyplinarne północnych terenów Jury Krakowsko-Częstochowskiej”, realizowanym na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Łódzkiego w latach 2014–2019 w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Tom zawiera propozycję interdyscyplinarnej metodologii oraz zestawu etnograficznych i archeologicznych procedur badawczych powiązanych z ustaleniami z zakresu historii i historii sztuki. W kolejnych raportach zaprezentowane zostaną wyniki badań przeprowadzonych w pięciu gminach powiatu częstochowskiego: Mstów (tom 2), Olsztyn (tom 3), Janów (tom 4), Lelów (tom 5) i Przyrów (tom 6). Całość badań zostanie zwieńczona w oddzielnym opracowaniu wydanym drukiem, zawierającym m.in. wieloaspektowe rozważania dotyczące objętych projektem gmin.Narodowy Program Rozwoju Humanistyki - Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższeg

The Former Gestapo Headquarters and the Provincial Office of Public Security in Anstadt Avenue in Łódź Interdisciplinary Site Research

The paper discusses the research me­thods and the most important results of the interdisciplinary project “The Former Gestapo Headquarters and the Provincial Office of Public Security in Anstadt Avenue in Łódź. Interdisciplinary Site Research” conducted in 2019–2021. Considering the challenges faced by the archaeology of the contemporary past, a subdiscipline of archaeology, an attempt was made to link the results of archaeological research to the relatively well-known historical context of structural and functional transformations of the site explored, mostly the establishment of a Jewish school in Anstadt Avenue at the end of the 1930s, the operation of the Gestapo headquarters during the Second World War and of the communist Provincial Office of Public Security after the war, and the division of the site into police and school sections in 1957, which has been preserved to date. Also ethno­graphic research was carried out, which identified sources referring to the forms of remembrance and commemoration of places, events, and people. The Authors hope that the archaeological research will be soon resumed on account of the planned investments, allowing to publish a complementary and interdisciplinary monograph of the site explored

Places of Memory and Oblivion in the Cultural Landscapes of the Polish Jurassic Highland. References and Extensions

Publikacja powstała w ramach projektu badawczego „Miejsca pamięci i zapomnienia. Interdyscyplinarne badania północnych terenów Jury Krakowsko-Częstochowskiej”. | The publication was prepared as part of the project Places of Memory and Oblivion. Interdisciplinary Studies of the Northern Areas of the Polish Jurassic Highland.Prezentowany tom zamyka serię 6 opublikowanych wcześniej raportów badawczych, przygotowanych w ramach projektu „Miejsca pamięci i zapomnienia. Badania interdyscyplinarne północnych terenów Jury Krakowsko-Częstochowskiej”, zrealizowanego na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Łódzkiego w latach 2014–2019 w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Nie jest on jednak ani rekapitulacją samych badań, ani podsumowaniem treści zawartych w poprzednich tomach serii. Idea, która mu przyświeca, przewiduje raczej tematyczne splecenie, lecz zarazem swobodne nawiązanie do tego, co w badaniach w Jurze zrobiliśmy lub do tego, co o nich napisaliśmy. Szczególnie ważne są w nim poszerzenia i uzupełnienia motywów badawczych oraz wątków pisarskich znanych z poprzednich tomów serii, ale także wprowadzenie wątków i motywów nowych, podpowiadających świeże ujęcia i alternatywne spojrzenia. Autorzy tekstów pomieszczonych w tym tomie nie uchylają się więc od ujęć krytycznych i spojrzeń odmiennych wobec tych przyjętych w badaniach w Jurze, w szczególności wobec założeń oraz kroków badawczych przyjętych i realizowanych przez siebie samych. Ich teksty często mają przez to charakter „sięgających w głąb spraw” komentarzy metodologicznych. Czytelników, znających teksty z poprzednich tomów, teksty z tego tomu z pewnością przez to zainteresują. Czytelników, którzy dawniejszych tekstów jeszcze nie znają, zachęcą – mamy nadzieję – do sięgnięcia po nie i do ich konfrontacji z tekstami przynoszącymi tworzone dziś nawiązania i poszerzenia. Do uczestnictwa w tym wydawniczym przedsięwzięciu zaprosiliśmy studentów biorących udział w jurajskich badaniach, ale również autorów przyglądających się dotąd naszym badaniom z zewnątrz, lecz i ich tematyką, i ich metodologią, i – co równie ważne – ich terenową realizacją autentycznie zainteresowanych, często mających zgromadzone w Jurze własne doświadczenia biograficzne oraz badawcze.Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2014–2019. Projekt realizowany jest na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Łódzkiego

The Professor Andrzej Nadolski’s interests in knightly culture – research and popularization of knowledge

The knightly culture is an issue of the margin of science and, as such, becomes the object of research of medieval study, including archaeology and weapon study. Among these was undoubtedly the forerunner of Andrzej Nadolski. His research into knightly culture and popularization of knowledge about it was the result of attempts to interpret the material side of life of medieval knights, especially weaponry. Interests in knightly culture of the scholar became the result of a particular stage of development of Polish arts and research challenges facing Polish archeology erected from the forties to the nineties of the Twentieth century. In the initial period based on a top-down program of study of material culture of early medieval Polish state, Nadolski placed particular emphasis on the study of early medieval weapons. In his study of the early arms and armour from the Polish lands were, however, discussed the cultural role of the sword and the spear. Within a few decades of his professional activity Andrzej Nadolski has repeatedly argued that he was knowledgeable about the history and transformation of medieval chivalry, which were not in the center of his research interests. These interests were often the carcass of his analysis of clothing and armor shows on the images of kings and knights battle performances, and virtually all studies and the discussions weapons, archaeological sites (mote castles, battlefields) and medieval art of war, which came from his pen. Nadolski’s erudition in the field of knowledge of the culture of chivalry was most apparent in his popularization work. By moving into the issues such as the ethos of chivalry and its Christian inspiration, knightly rituals, martial arts of war and tournaments, heraldry and hunting. His work has become a precious tip for further indepth study as part of a modern, interdisciplinary paradigm practicing of historical archeology and weapon studies

Mount Skarzawa. Archaeological (and not only) exploration of place

The article presents an example of Mount Skarzawa (near Mstów, on the north-east of Częstochowa) which has shown the cognitive potential of ethnographic interviews for the archaeological research on the recent past. Skarzawa according to the narrative of local residents was regarded as a bad place. There are many legends connected with the Skarzawa Mountain: about suicides or the calf, which haunted at night; about Polish insurgents buried here in 1863; Germans, who hid the treasure during the World War I and about the hiding Jews at the beginning of World War II. Conducted archaeological research revealed, among others: cavity containing bones of the human hand and parts of equipment of a German soldier from the World War I. It can be assumed that in the grave a soldier or a few German soldiers who died during the war were buried because of the German-Russian actions that took place around Mstów in 1914–1915. Probably the moment of burial was registered by local residents, which gave rise to stories about treasure buried by the Germans during the World War I. Probably after the war the grave was exhumed and the remains were transferred to one of the collective war cemeteries of German and Russian soldiers in the vicinity of Częstochowa

Archeologia nas a tożsamość lokalna. Kontekst interdyscyplinarny

In this paper, the Author presents the semantic and methodological scope and characteristics of a new field the archaeology of the contemporary past. In his opinion the essence of the archaeology of the contemporary past is best conveyed by the term archaeology of us, which refers to the relationships between individuals or communities and their own material heritage. Due to the community and local dimension of archaeology of the contemporary past, an important source in this field is oral tradition, which is obtained and analysed during ethnographic interviews. The author refers to his own experience, gained during many years of research in the Polish Jurassic Highland, and indicates the importance and research effectiveness of incorporating the methodology of ethnographic research into the perspective of archaeology of the contemporary past.Autor w artykule przedstawia zakresy znaczeniowe i metodologiczne nowej specjalizacji, jaką jest archeologia współczesności, wykazując podstawowe cechy ją charakteryzujące. Uważa, że istotę archeologii współczesności najlepiej oddaje pojęcie archeologia nas (archaeology of us), odnoszące się do relacji konkretnych ludzi i wspólnot z ich własnym dziedzictwem materialnym. Wspólnotowy i lokalny wymiar archeologii współczesności powoduje, że ważnym dla niej źródłem są przekazy ustne, pozyskiwane i analizowane w trakcie wywiadów etnograficznych. Autor powołuje się na własne doświadczenia, przede wszystkim wieloletnich badań na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, i wskazuje, jak ważne i badawczo efektywne może być włączanie w perspektywę archeologii współczesności metodologii badań etnograficznych