M & L Jaargang 11/3

GeneriekPatrick Vissers en Michiel Heirman Het Sint-Fredeganduskerkhof te Deurne. Is er leven na de dood? [The Saint Fredegand graveyard in Deurne (Antwerp). Is there any life after death?]Ooit de vredigste rustplaats van menig welstellend Antwerpenaar zag het kerkhof rond de Sint-Fredeganduskerk te Deurne méér dan lijfelijk de dood voor ogen. Afgeschreven, dan weer beschermd maar openlijk ten prooi gelaten aan vernieling, leek het einde daarnet nog onomkeerbaar aangebroken. Toch volstaat voor Patrick Vissers en Michiel Heirman één oogopslag m de fascinatie te ondergaan van dit groots, zwaar met herinneringen beladen park.Roland Op De Beeck De gebeeldhouwde retabels: een typisch produkt van het Antwerpse kunstambacht (1420-1560). [Sculptured retabels. A typical produce of the Antwerp artistic crafts (1420-1560).]Niet zelden monumentaal, uitgevoerd in de beste materialen en door de handigste ambachtslui, vormden de 16de-eeuwse Antwerpse retabels een gewaarmerkt en fel gegeerd handelsproduct. Van het Iberisch schiereiland tot de Baltische zee, getuigt dit oorspronkelijk onmisbaar cultusobject nog steeds van een ooit artistiek hoogstaande én winstgevende Vlaamse activiteit. Vooruitlopend op een ambitieuze restauratiecampagne, laat Roland Op De Beeck ons kennis maken met deze gouden wonderen.Lode De Clercq De restauratie van het Ghémarmonument op het kerkhof te Laken. [The restoration of the Ghemar mausoleum in Laeken (Brussels).]Begenadigde oorden als het kerkhof van Laken vormen ware openlucht-schouwplaatsen voor klein-architectuur en monumentaal beeldhouwwerk. Wetenschappers vinden er dan weer hun gading als onderzoeksterrein voor de weinig bezoedelde gedragingen van gesteenten. Zèlf nauw betrokken bij de restauratie van het mausoleum voor de familie Ghémar, maakt Lode De Clercq duidelijk in welke mate het grafmonument al deze eigenschappen combineert en derhalve diende te worden gered.SummaryM&L Binnenkran

M & L Jaargang 31/2

Lode De Clercq, Rudi Mertens en Elke Denissen - Het zwembad aan de Veldstraat in Antwerpen. [The swimming pool at the Veldstraat in Antwerp.]Hoewel in 1932 gebouwd volgens een zeer modern en goed doordacht concept, was dit oudst bewaarde zwembad van Antwerpen dringend aan restauratie toe. Het werd een zorgvuldig balanceren tussen respect voor het historisch materiaal en aanpassing aan de nieuwe strengere normen voor publiekszwembaden, voorgesteld door één van de architecten, Rudi Mertens, erfgoedconsulent Elke Denissen en vooronderzoeker Lode De Clercq. Getrouwe replicas van oorspronkelijk bouwmateriaal bleken gelukkig voorhanden. De hedendaagse toevoeging van een hamam verhoogt nog de attractiviteit van deze vernieuwde watertempel.Dieter Nuytten - Bouwgeschiedenis en restauratie van het locutorium van de parkabdij in Heverlee. [Building history and restoration of the Heverlee Park abbeys Locutorium.]Strategisch gesitueerd binnen het complex, vervulde het Spreekhuys of Locutorium eertijds de functie van ontmoetingsplaats tussen de norbertijner monniken en hun bezoekende verwanten. In het globale herbestemmingsplan zal dit gebouw, dat opvalt door zijn gereconstrueerde kleurige buitenafwerking, een gelijkaardige functie als onthaalknooppunt vervullen. Dieter Nuytten beschrijft de restauratie, het zorgvuldig vooronderzoek en de weloverwogen behandelingsopties van dit sleutelmonument binnen het grote abdijcomplex.Walter Sevenants - De kasteelsite Butsel in Boutersem. [The castle site Butsel in Boutersem.]Op een landtong, diep ingesneden in de vallei van de Velp, bevond zich ooit de woning van de Heren van Boutersem. In 2001 werden bij graafwerkzaamheden van Aquafin resten van dit kasteel ontdekt. De interesse van archeologen was meteen gewekt en in opdracht van de Vlaamse overheid volgde een grondige archeologische evaluatie. Walter Sevenants leidde dit onderzoek en kwam tot de conclusie dat deze goed bewaarde archeologische site nog een schat aan informatie bevat. Een voorstel tot bescherming meer dan waard!Summar

M & L Jaargang 12/5

GeneriekLode De Clercq Art Nouveau en metaalpolychromie. Een evaluatie van enkele recente case-studies. [Art Noveau and metal polychromy. An assessment of recent case-studies.]Ter afsluiting van het eerste eeuwfeest van de Art Nouveau wordt deze efemere architectuur extra in de verf gezet, en dit vanuit een meer technische dan kunsthistorische invalshoek. Recente restauratieve ingrepen hebben inderdaad aangetoond dat deze vaak eigenzinnige creaties niet alleen specifieke restauratietechnieken vereisen, maar bovendien veel van hun verfrissende originaliteit gaandeweg zijn verloren.Lode De Clercq maakt met een inleidend artikel alvast duidelijk dat de zo bejubelde zichtbare aanwending van metaal ook in zijn antecedenten onverbrekelijk verbonden was met een geëigende polychrome afwerking.Luc Maes m.m.v. Lode De Clercq Naar een restauratie van het Antrique-huis. [Towards a restoretion of the Autrique-house.]Een gebrekkige kennis van deze eerste door Victor Horta in Brussel gebouwde rijwoning, verklaart de onverdiende schaduwplaats ten gunste van de daaropvolgende woning Tassel. Doorgedreven bouwhistorisch onderzoek, naar aanleiding van de recente gevelrestauratie en de geplande interieurrestauratie, bracht nochtans aan het licht dat latere aanpassingen een hoogst innoverend decor verhulden, waarin de sluimerende Art Nouveau latent aanwezig blijkt. In samenwerking met Lode De Clercq distilleert Luc Maes uit deze bevindingen een bedachtzaam maar ontegensprekelijk hedendaags renovatie-ontwerp.Barbara Van der Wee De recente restauraties in het Hortamuseum (1990-1993). [The recent restoration of the Horta museum (1990-1993).]Twee decennia openstelling voor het publiek blijken de eigen woning-met-atelier van Victor Horta meer dan aanvaardbaar te hebben toegetakeld.In het licht van een fundamentele reorganisatie van dit waanzinnig populair museum, omschreef Barbara Van der Wee in een masterplan de onontkoombare opeenvolgende restauratiefasen. Eerst aan de beurt kwamen de onstabiel geworden hoofdtrap van het woonhuis, de voorgevels en het verdwenen atelierraam: een relaas dat leest als een detective-roman.Jos Vandenbreeden Het herenhuis Solvay, of de instandhouding van een wereldmonument. [The Solvay mansion, or preserving a world monument.]In generlei mate door financiële beslommeringen beperkt groeide Victor Horta\u27s herenhuis voor Armand Solvay uit tot één der ongekroonde meesterwerken van de Art Nouveau.De uitzonderlijk gave bewaringstoestand heeft nochtans niet kunnen beletten dat restauratiewerken sinds 1980 de toekomst van dit uitzonderlijk monument dienen veilig te stellen. Tot de meest recente ingrepen behoren hierbij de reconstructie van een eertijds verminkt voorgevelgedeelte en het herstel van de bakstenen achtergevel. Jos Vandenbreeden speelde hierbij een gedreven en beslissende rol.SummaryM&L Binnenkran

M & L Jaargang 15/5

Lode De Clercq en Herman Van Meer m.m.v. Jos Gyselinck De Academiezaal te Sint-Truiden: een onbekend oeuvre van de Gentse archiect Louis Roelandt (1786-1864). [The Academy hall at Sint-Truiden: an unknown work of the Ghent architect Louis Roelandt.]Luc Vervoort en Roger Deneef De meander van Vorsdonk en de Turfputten te Gelrode (Aarschot) een historsche en ecologische verkenning. [The Vorsdonk meander and the peat bog at Gelrode (Aarschot). A historical and ecological enquiry.]SummaryM&L Binnenkran

M & L Jaargang 14/3

GeneriekMarjan Buyle Een kermis is een geseling waard. Voorstellingen van het vagevuur in de monumentale kunst. [Representations of the purgatory in monumental art.]Op kerkhoven, veelal aangebracht tegen koormuren, waren voorstellingen van deze vrijwel onontkoombare louteringsplaats geenszins ongewoon.Heden vaak miskend zoniet verdwenen, wist Marjan Buyle een representatief aantal onder hen opnieuw te identificeren.De eenmalige conserveringsbehandeling van dergelijk Vagevuur in Lokeren resulteerde tegelijk in een te veralgemenen diagnose.Michiel Heirman Versteende harmonie. Het fronton van de Muntschouwburg. [The fronton of the Royal Mint theatre in Brussels.]Spijts prille ontwerpen van de beeldhouwers Rude en Godecharle, bleef het fronton van de Brusselse Muntschouwburg na de inhuldiging in 1819 nog tientallen jaren onbemand.Slechts in 1854 wist de bejubelde Simonis met zijn volplastische allegorie van de menselijke hartstochten en tot meerdere voldoening de leemte op te vullen. Zijn zwanenzang, naar zou blijken, waar luidens Michiel Heirman zelfs de daaropvolgende verwoestende brand geen vat op zou hebben.Lode De Clercq Het tympaan van de Sint-Jakob-op-de-Koudenbergkerk op het Koningsplein te Brussel. [The tympan of the Saint Jacob Coudenberg church in Brussels.]Onduidelijkheid blijft bestaan nopens het beeldhouwwerk dat ooit - en tot de Franse revolutie - het fronton sierde van de classicistische Sint-Jakob-op-de-Koudenbergkerk te Brussel. Het vervangende Triniteitssymbool zou pas vanaf 1850 door J.F. Portaels worden overschilderd met een monumentaal, aan de Heilige Maagd gewijd tafereel, in de nog experimentele waterglastechniek. Niet zozeer het falen van de techniek nochtans, stelt Lode De Clercq, maar veeleer het iconografisch programma zouden leiden tot vinnige kritieken en opmerkelijke, door de kunstenaar zelf later aangebrachte retouches.Walter De Backer, Paul Huvenne en Herman Van Den Bossche De tuin van het Rubenshuis in Antwerpen: een historische evocatie. [The garden of the Rubens house in Antwerp: a historical evocati.]Hoe Rubens zijn eigen tuin in Antwerpen ooit heeft gestoffeerd valt nauwelijk nog te achterhalen, al leverde wat intensiever speurwerk wel enkele verhelderende aanwijzingen op.Duidelijk is alvast dat een eerste, in 1946 afgesloten reconstructiepoging in de goede bedoelingen bleef steken, maar bovendien inzake respectvol beheer heel wat te wensen overliet.Ongetwijfeld waarheidsgetrouwer is de recente heraanleg waarbij Walter De Backer, Paul Huvenne en Herman Van den Bossche nauw betrokken waren.SummaryM&L Binnenkran

M & L Jaargang 16/6

Marc De Borgher Het beschermd landschap De vallei van de Kindernouwbeek. [The valley of the Kindernouwbeek in Lille.]Lode De Clercq, Jeanne-Françoise Theyskens en Marianne Decroly Drie gesculpteerde beeldengroepen op de muur van de Koninklijke Stallingen in Brussel. Onderzoek en restauratie. [Three sculptural groups on the wall of the Royal Stables in Brussels: examination and restoration.]Frans Doperé en Bart Minnen De verborgen Romaanse toren (2de helft 11de eeuw) in de Sint-Pieterskerk te Rotselaar. [The hidden Romanesque tower (2nd half of the 11th century) in the Saint Peters church at Rotselaar.]Yvette Vanden Bemden en Herman Wauters De gebrandschilderde glaspanelen uit de kerk van Nederokkerzeel. [The stained-glass windows from the church of Nederokkerzeel.]SummaryM&L Binnenkran

M & L Jaargang 26/6

Dieter Nuytten, Lode De Clercq en Piet Stevens Bouwgeschiedenis en restauratie van het voormalige gastenkwartier van de abdijsite van Vlierbeek in Kessel-lo. [Building history and restoration of the former guesthouse of the abbey site Vlierbeek in Kessel-lo.]Als geen ander kreeg de voormalige benedictijnenabdij van Vlierbeek in de loop van haar geschiedenis alle mogelijke (tegen)slagen te incasseren. Gesticht halverwege de 12de eeuw wordt de bloeiperiode vanaf de 16de eeuw gevolgd door financiële aderlatingen, plundering en brandstichting, uitdrijving van de monniken, verbeurdverklaring van de gebouwen, openbare verkoping en sloop.Behalve de kloosterkerk bleef desondanks ook het 18de-eeuwse gastenkwartier bewaard, een getuige van de heropflakkering onder de jansenitisch gezinde abt Pieter Paradaens en omwille van zijn barok inkomportaal door Plantenga geroemd als één der fraaiste in het hertogdom Brabant.Naar aanleiding van de restauratie in 2006 en geruggensteund door fors archiefmateriaal situeert Dieter Nuytten de jongste ingreep in de ruimere historische context.Inge Verdurmen en Dries Tys De militaire domeinen in Vlaanderen, bewaarplaatsen van archeologische en landschapshistorische relicten. [The significance of military domains in Flanders regarding archaeology, history and landscape.]Het moge contradictorisch lijken, maar precies omwille van hun specifiek gebruik blijken de uitgestrekte militaire domeinen sinds de 19de eeuw behoorlijk ongerepte reservaten te zijn gebleven van elders verdwenen archeologisch en paleo-ecologisch erfgoed.Binnen de diverse bewaarde landschapstypes spannen heidelandschappen als door de mens gevormde cultuurlandschappen hierbij de kroon.Van neolithicum tot de 20ste eeuw bewaarden ze sporen van hun gestage evolutie naast een veelbelovend bodemarchief: voor Inge Verdurmen en Dries Tys voldoende redenen om, na een verkennende studie, te pleiten voor uitvoerig onderzoek en de uitwerking van een voor elkeen aanvaardbaar beheersmodel.Nicky Vergouwen, Evelien van Biezen en Catheline Metdepenninghen De restauratie van de kroonluchter uit de kapel van Karel De Goede in de Sint-Salvatorskathedraal te Brugge. [The restoration of a neo-gothic chandelier.]De zaligverklaring van Karel de Goede in 1882 en de creatie door Jean Baptiste Bethune van een nieuw schrijn voor diens opnieuw populaire relieken in de Brugse Sint-Salvatorkathedraal zou de Sociëteiten van Sint Franciscus Xaverius in 1885 aanzetten tot de bestelling van een monumentale, 4 meters 50 centimeters omspannende neogotische lichtkroon Delineante Petro Raoux en uitgevoerd door de Brugse kopergieter Franciscus Blondel. Ruim 120 jaar later bleek een grondige opknapbeurt niet overbodig: een operatie waar de uitvoersters Nicky Vergouwen en Evelien van Biezen, samen met Catheline Metdepenninghen gedetailleerde toelichting bij verstrekken.Summar

M & L Jaargang 22/4

Herman Van den Bossche, Roger Deneef en Jo Wijnant De Alpentuin Het Bloemdal in het Provinciaal Domein van Huizingen. Apotheose van een tuinenbeweging en beschermd monument. [The Alpine Garden Het Bloemdal at Huizingen, Apotheosis of a garden design movement and protected monument.]Marcel M. Celis, Joris Snaet en Lode De Clercq Antoine en Emile Beernaert, steenhouwers (ca. 1850-1924). [Antoine and Emile Beernaert, stonecutters (1850-1924).]Lode De Clercq De assimilatie van een aantal zachte Franse kalksteensoorten in het midden van de 19de eeuw in België en hun conservatieproblematiek. [The nineteenth century assimilation of French soft limestones in Belgium and their conservation.]Jacques Vereecke en Bénédicte Reynders De restauratie van het stenen grafmonument van de architecten Suys op het kerkfhof van Laken. [The restoration of the funerary monument to the architects Suys on the Laken cemetery.]Summar

M & L Jaargang 7/2

GeneriekAn Malliet De restauratie van de Egyptische tempel. [The restoration of the Egyptian temple in the Antwerp Zoo.]Sinds de bouw in 1856, reeds kort na het nog prille ontstaan van de Antwerpse Zoologie, zou het grootse giraffen- en olifantenpaviljoen schier ononderbroken intense aandacht blijven opeisen.Toch blijkt de jongste, verreikende restauratie-ingreep, in velerlei opzichten opzienbarend.Voor dit evenement vraagt An Malliet nu even extra aandacht.Eugène Warmenbol en Petra Maclot Tempel en stal in één: de Egyptische tempel in de Antwerpse zoo in kunsthistorisch en historisch perspectief. [Temple and stable united: the Egyptian temple in the Antwerp Zoo from a arthistorical an historical viewpoint.]De onverstoorbare speurderstalenten van Eugène Warmenbol en Petra Maclot naar Egyptiserende archetypen zijn reeds langer bekend.Bij deze tempelzoektocht naar Charles Servais en Lodewijk Delgeur, gaat ruim wat aandacht bevooroordeeld ook naar de mindere goden. Een document... dat wordt vervolgd.Guido Jan Bral Van vooronderzoek tot uitvoeringsontwerp. [The restoration of the Egyptian temple in the Antwerp zoo: from preliminary inquiry to final design.]Naast het toch reeds bijzondere bestek vroegen de intrigerende beschilderingen van het tempelvoorportaal om een uitzonderlijke aanpak. Ter inleiding blikt Guido J. Bral terug op de totstandkoming van een uniek ontwerp.Lode De Clercq De restauratie van de strucwerken van het peristilium en het portaal van de Egyptische tempel. [The Egyptian temple in the Antwerp zoo: restoration of the stucco of the peristyle and the porch.]Wat stuc is helen vormt de eerste uitdaging. Tussen graffito en moulages vat Lode De Clercq de koe meteen weloverwogen bij de horens.M. Dupas en Eddy De Witte Antwerpen-Zoo. Egyptische tempel. Controle van de zoutextracties. [The restoraton of the Egyptian temple in the Antwerp Zoo: monitoring the salt extractions.]Wateroplosbare zouten vormen ook in Egyptiserende tempelmuren nochtans oplosbare problemen. Voor M. Dupas en Eddy De Witte is de behandeling van deze capillaire kwaal bondig geformuleerd: extractie, zonder meer.Walter Schudel De restauratie van de taferelen 20 en 21. [The restoration of the scenes 20 and 21 of the Egyptian temple in the Antwerp Zoo.]Gewapend met scalpels en engelengeduld zal Walter Schudel zich spreekwoordelijk fixeren op de vrijlegging van Antwerpen.Guido Jan Bral, Bernard Delmotte, Jan Verbeke De reconstructie van de monumentale polychromie van het voorportaal van de Egyptische tempel. [Reconstruction of the monumental polychromy in the porch of the Egyptian temple of the Antwerp Zoo.]Guido Jan Bral, Bernard Delmotte en Jan Verbeke bespreken verder samen hoe 1250 steekproeven via 300 meter polyesterkalk, 3 kleurenschemas en 2 kleurenkaarten tot de reconstructie zouden leiden van een 54 polychrome taferelen.Eugène Warmenbol en Luc Delvaux Oud-Egyptische teksten uit de tijd van farao Leopold I van Opper- en Neder-België. [Ancient Egyptian texts from the time of pharaoh Leopold I of Upper- and Lower-Belgium.]Marchand de latin, allicht - maar niettemin is Lodewijk Delgeur vooreerst spitsvondig, onderlegd en schalks.Zo moge althans blijken uit de sobere vertaling door Eugène Warmenbol en Luc Delvaux van de nu weer genietbare hiërogliefen van het voorportaal.SummaryM&L Binnenkran

M & L Jaargang 21/5

Ann Verdonck, Piet Swimberghe en Veerle De Houwer Een edel en verfijnd genot. Polychromie in de woonkamer van woning Billiet te Brugge. [Noble and refined delight. A polychrome design for the living room of the Billiet house in Bruges.]Roger Deneef, Lydie Mondelaers en Susanne Van Aerschot-Van Haeverbeeck Het Sint-Kamillusgesticht te Bierbeek, monument voor een levensbeschouwing. [Saint-Camilllus Psychiatric Asylum at Bierbeek, monument to an ideology.]Lode De Clercq Vondsten van muurschilderingen in de Sint-Jacobskerk in Antwerpen. [Wall paintings discovered in Saint-Jacobs Church in Antwerp.]Linda Van Dyck en Marie-Hélène Ghisdal Een vroeg-15de-eeuwse muurschildering met de voorstelling van de man van smarten in de kathedraal van Antwerpen. Prachtige fragmenten van een minutieus uitgevoerde schildering.Dirk Van Eenhooge Middeleeuwse Brugse huizen: bouwhistorisch onderzoek in de huizen in Sint-Jacobs en Den Ancker. [Medieval Houses in Bruges (2): In Sint-Jacobs and Den Ancker.]Summar