Geneza foksingu w świetle badań chemików, biologów i konserwatorów zabytków

Praca przeglądowa przedstawiająca obecny stan wiedzy na temat przyczyn powstawania zaplamień typu "foksing" na papierze

Metody pobierania próbek do badań organizmów niszczących zabytki

Methods of sampling for the biological research of cultural heritage In the conservatory practice historic items deteriorated by microorganisms – moulds, bacteria, aerophilic algae – and higher organisms – wood-destroying fungi, insects, lichens and mosses – are encountered quite frequently. Properly taken samples are then necessary to estimate the vitality of microorganisms, to identify the species of the organisms causing biodeterioration and to choose the optimal combating method. Only the properly taken samples are useful to the research made by specialists in various filds of biology. The sampling conducted by a conservator and a biologist together is not always possible, therefore this work presents some instructions for conservators facilitating them the unassisted appropriate sampling of microorganisms as well as wood-destroying fungi, lichens, mosses and insects. The rules concerning the sampling of biofim to the microbiological research are discussed, including methods aiming for the culturing and identifiation of microorganisms. The methods of sampling for other investigation of the microorganisms are also presented, namely the print on transparent Scotch tape, sampling to the SEM observation and bioluminescence assay owing to which the estimation of contamination a surface by living microorganisms is possible. Moreover, the instructions for the proper sampling of wood-destroying fungi as well lichens, mosses and insects are discussed. The special attention is paid to the caution required during the sampling to avoid any further destructions of the historic support weakened by the activity of the deteriorating organisms

Nowe tendencje w dezynfekcji i dezynsekcji zabytków na podłożu papierowym

Fungi and bacteria as well as insects, mainly larvae of beetles and silverfish, cause frequently significant deterioration of paper-based cultural property. The combating of the biological pests which damage historic paper items with chemical biocides has been applied since the fifties of the twentieth century. However, subsequent years brought disappointment with the excessive use of biocides because more and more attention was attracted to their harmfulness to human health, environment and sometimes also to historic matter. Meanwhile, in many countries in Europe, such as Germany or the Netherlands, and in North America (Canada, USA) practitioners of cultural heritage conservation resign from the disinfection of paper based historic items or it is limited to the objects very strongly affected by microorganisms and then the γ radiation or 70% water solution of ethanol are recommended. In Poland the examinations of vitality of the combated microorganisms before disinfection and sensitivity of the historic item against the biocide are recommended. The disinfestation of the historic paper items is now carried with the fumigation in modified atmosphere containing 99.9% nitrogen. The disinfestation takes appr. 3 weeks and provides the killing of the insects in every developmental stage without the necessity of using toxic chemicals. The dimensions of the special plastic disinfestation chambers can be adjusted depending on the dimensions of the objects and during the treatment the required relative humidity of the atmosphere, i.e. appr. 55%, is maintained inside. Disinfestation treatments using modified atmosphere have been available also in Poland for several years.Grzyby i bakterie oraz owady, głównie larwy chrząszczy i rybiki, stanowią często przyczynę znacznych zniszczeń zabytków na podłożu papierowym. Zwalczanie biologicznych szkodników niszczących zabytki na podłożu papierowym związkami chemicznymi o właściwościach biobójczych stosuje się od lat 50. XX w., jednak lata późniejsze przyniosły krytykę z powodu nadmiernego stosowania biocydów, bowiem coraz większą uwagę zwracano na ich szkodliwość dla zdrowia ludzi, środowiska, a niekiedy także dla materii zabytkowej. W wielu krajach Europy (Niemcy, Holandia) i Ameryki Północnej (Kanada, USA) od kilkunastu lat rezygnuje się z dezynfekcji zabytków na podłożu papierowym lub ogranicza się ją do obiektów bardzo silnie porażonych przez mikroorganizmy i wtedy zaleca się przeważnie dezynfekcję promieniami gamma lub wodnym roztworem 70% etanolu. W Polsce zaleca się wykonanie badań żywotności mikroorganizmów przed podjęciem decyzji o konieczności dezynfekcji zabytku. Zwalczanie owadów w zabytkach na podłożu papierowym obecnie przeprowadza się metodą gazowania w zmodyfikowanej atmosferze, zawierającej 99,9% azotu. Dezynsekcja trwa ok. 3 tygodnie i zapewnia zabicie owadów we wszystkich stadiach rozwojowych bez konieczności stosowania toksycznych związków chemicznych. Rozmiary specjalnych foliowych komór do dezynsekcji można dobrać w zależności od wielkości obiektów, a podczas zabiegu utrzymuje się wymaganą wilgotność względną atmosfery, tj. ok. 55%. Od kilku lat zabiegi dezynsekcji z użyciem zmodyfikowanej atmosfery są dostępne także w Polsce

Zabytki na podłożu papierowym jako środowisko życia owadów

Skany wykonane przez "Przegląd Papierniczy".Owady stanowią dla zabytków na podłożu papierowym znaczące zagrożenie, podobnie jak mikroorganizmy. W zabytkowych księgozbiorach lub zasobach archiwalnych znajdują się liczne obiekty, w których widoczne są korytarze wydrążone przez larwy chrząszczy uznawanych jako typowe szkodniki magazynów z produktami spożywczymi: żywiaka chlebowca Stegobium paniceum, pustosza wypuklaka Niptus hololeucus lub pustosza kradnika Ptinus fur. Niekiedy papierowy blok książek niszczą larwy chrząszczy zazwyczaj żerujących w drewnie: kołatka domowego Anobium punctatum lub tykotka pstrego Xestobium rufovillosum. Wieloletnie żerowanie larw wymienionych owadów może doprowadzić dawne książki i archiwalia do prawie całkowitego zniszczenia, jednak obecnie rzadko już spotyka się aktywne żerowiska tych chrząszczy. Inne zagrożenie dla obiektów papierowych stanowi rybik cukrowy - pospolity owad bezskrzydły, wszystkożerny, występujący często w łazienkach. W zawilgoconych książkach można spotkać psotniki należące do gryzków. Nie powodują one uszkodzeń papieru, ponieważ żywią się strzępkami grzybni, natomiast ich obecność wskazuje na zawilgocenie zbioru i zagrożenie atakiem grzybów strzępkowych.As is the case with microorganisms, insects constitute a significant threat to paper-based cultural heritage items. In historic book or archival collections there are numerous items where tunnels bored by beetles’ larvae known as typical grocery warehouse pests, such as drugstore beetle (Stegobium paniceum), golden spider beetle (Niptus hololeucus) or whitemarked spider beetle (Ptinus fur) are visible. Occasionally, larvae of wood-boring beetles of furniture beetle (Anobium punctatum) or deathwatch beetle (Xestobium rufovillosum) which commonly feed upon wood destroy paper book block. A long-term feeding of larvae can lead to almost complete damage of old books and archives, however, nowadays active feeding grounds of these beetles are seldom encountered. Another hazard to paper objects is posed by silverfish (Lepisma saccharina) a common wingless, omnivorous insect frequently encountered in the bathrooms. In moistened books also booklice belonging to Psocoptera can be found. They do not cause paper damage because they feed on fungal hyphae, however, their presence indicates moistening of collection and risk of attack of filamentous fungi

Zabytki na podłożu papierowym jako środowisko życia mikroorganizmów

Skany wykonane przez "Przegląd Papierniczy"Papier stanowiący podłoże zabytkowych książek, archiwaliów i dzieł sztuki jest wrażliwy na atak grzybów i bakterii, jeśli zawiera więcej niż 8% wody. Mikroorganizmy niszczące papier pochodzą głównie z gleby, z której są podrywane przez ruchy powietrza, a następnie unoszone w powietrzu w postaci tzw. bioaerozolu. Cząstki bioaerozolu z mikroorganizmami mogą wnikać do wnętrza magazynów bibliotecznych, archiwalnych lub muzealnych i opadać na zbiory jako kurz. W razie zawilgocenia zbiorów zarodniki grzybów i przetrwalniki bakterii zaczynają rozwijać się, tworząc kolonie i powodując zniszczenia papierowego podłoża zabytków poprzez wydzielanie enzymów, w tym celulaz, i związków barwnych, powodujących zaplamienia. W zaawansowanym stadium destrukcji papier staje się cieńszy, powstają ubytki, niekiedy resztki kartek kruszą się lub sklejają.Paper which constitutes a support of historic books, archives and works of art is susceptible to the attack of fungi and bacteria when it contains more than 8% water. Microorganisms deteriorating paper originate from soil, from which they are lifted by air movements and then carried away in the air in the form of a bioaerosol. The particles of bioaerosol carrying the microorganisms are able to penetrate the interiors of store-rooms in libraries, archives and museums and accumulate on collections as dust. In case of moistening of collections fungal and bacterial spores start to develop colonies leading to deterioration of paper support through the excretion of enzymes, including celulases, and colourful compounds, which cause stains. At an advanced stage of destruction paper becomes thinner, defects in paper are visible and sometimes the scraps of pages crumble or are stuck together

Ochrona zabytków na podłożu papierowym przed mikroorganizmami i owadami

Skany wykonane przez "Przegląd Papierniczy"Ochrona zabytków na podłożu papierowym przed biodeterioracją polega przede wszystkim na zapewnieniu prawidłowych warunków ich przechowywania, a w szczególności odpowiedniego mikroklimatu (RH 35-50%, 14-18OC, częstotliwość wentylacji: 0,2 wymiany na godzinę, częstotliwość cyrkulacji powietrza: 2 wymiany na godzinę) oraz porządku i czystości w magazynach. Konieczna jest troska o stan techniczny budynku i eliminacja źródeł jego zawilgocenia. Odkurzanie zbiorów powinno odbywać się co 5 lat przy użyciu odkurzaczy z filtrami HEPA. Stężenia aerozoli grzybowych w magazynach książek lub archiwaliów nie powinny przekraczać 200 jtk/m3. W artykule podane są metody oceny aktywności mikroorganizmów i żerowisk owadów oraz aktualnie polecane sposoby walki z nimi, takie jak stosowanie atmosfer ubogich w tlen, pułapki monitorujące, liofilizacja i in.The protection of paper-based cultural heritage against biodeterioration consists mainly in providing proper conditions of preservation, especially appropriate microclimate (RH 35-50%, 14-18OC, ventilation rate: 0,2 air change per hour, air circulation rate: 2 changes per hour) as well as order and cleanliness in repositories. The attention should be given to the technical state of the building and to elimination of the sources of its humidification. The cleaning of the collections should be held every 5 years using vacuum cleaners with HEPA filters. The concentration of fungal aerosols in the repositories preserving books and archives should not exceed 200 cfu/m3. The article presents methods of estimation of the microorganisms’ and insects’ activity as well as currently recommended procedures of fighting against them, such as anoxia, insect monitoring traps, freeze-drying and others

Wykrywanie kleju żywicznego w papierowych podłożach zabytkowych fotografii oraz ich oprawach

Determination of the rosin size in ancient paper photographic supports and passe-partouts In 1807 Moritz Friedrich Illig published a new method of paper sizing. He used the rosin size for so called “internal sizing”, which was a great revolution in papermaking. This new method has been using to sizing writing, printing, artistic, and also photographic papers. It’s very important for conservators to recognize a kind of substance used for paper sizing when state of preservation is described or planned conservation wet treatments, for example. Author focused on different method of determination of the rosin size in paper samples derived from photographic supports and passe-partouts, such as: Raspail, Libermann-Storch, potassium permanganate and Herzberg reagent, Halpen-Hicks. There is an important difference in effectiveness of determination of the rosin in paper products of different quality, and having various chemical composition. Some factors, such as lignin content and remains of some substances after chemical processing of photographs limit application of some chemical tests on paper samples. Not only tests for rosin presence are important in samples investigation, but also tests with aluminon, alizarin red S, and observation of some paper properties. They are very helpful. Author discussed their possibilities and applications of use for photographic supports and passe-partouts

Zniszczenia mikrobiologiczne zbiorów na tle warunków przechowywania w wybranych bibliotekach i archiwach w Polsce

The aims of this work were to assess the biodeterioration of library and archive collections as well as to identify the causes of the destructive processes. The investigation was carried out in five selected storerooms with particular attention being paid to the accumulation of moisture on wall barriers. The measurements of air relative humidity (RH) and temperature as well as the assessment of the biodeterioration of the collections were performed. The samples taken from the objects attacked by microorganisms were microbiologically tested. A direct dependency between the defects of buildings and the accumulation of moisture on wall barriers was confirmed. The source of moisture accumulation in some storerooms were rainwater penetrating the interior of the rooms through a leaky emergency door, through cracks in roof or terrace coverings or water from the overfilled manholes. The floodings resulted in the water stains on walls and ceilings, flaking of paint coatings, or sometimes colourful deposits of moulds or salts. The average values of the air RH in the examined storerooms ranged between 46.0% and 47.4%. However, it was noted that this parameter highly fluctuated up to 30% RH during a year. The average temperatures were between 19.5 and 21.0ºC, which means they were around 1.5 to 3ºC higher than temperatures recommended for library and archive collections. The temperature values were also variable and, to a large extent, dependent on the outdoor conditions. Around a quarter of collections in all examined storerooms was, to a larger or lesser degree, damaged by living organisms (fungi, insects and rodents). Some of the threats were still up-to-date, e.g. the attack of insects in one of the storerooms. However, a great number of other damage, in particular caused by microorganisms, has its beginnings in the past and the microorganisms responsible for the damage may have been inactive for a long time now. Hence, it is very difficult to find a correlation between the results of microscope examinations of deposits taken from the attacked places and the results of cultivation of microorganisms from the same spots. The collections had been stored in the examined storerooms for a relatively short period of time between 10 and 30 years. Their condition of preservation was, to a larger degree, affected by violent conditions (storing in basements, storing in attics, moving places, wars) and moisture, which had accumulated for decades before the collections were placed in the examined storerooms.

Badania nad zastosowaniem celulozy bakteryjnej w konserwacji i restauracji dzieł sztuki

Bacterial cellulose (BC) obtained in the bacterial biosynthesis by Acetobacter xylinum is considered one of the most interesting materials tested and used in different areas of the human activity. Successful its applications in medicine and food industry launched a study of this material on a large scale. Many characteristic and unique properties of bacterial cellulose are used already in the paper industry Research and application of bacterial cellulose nano fibers made up of cellulose, its non-toxic, biocompatibility and biodegradability fit perfectly into the world of interest and progress in nanotechnology. Plant cellulose and bacterial cellulose have the same chemical structure, but different chemical and physical properties. Bacterial Cellulose is biopolymer not soluble, more elastic and demonstrate a high tensile strength. The study was performed in collaboration with the Institute of Technical Biochemistry, Technical University of Łódź. Planned and carried out the study covered a wide range of experience of testing the applicability of bacterial cellulose as well as its modification in the work of restoration. So far, studies and practical adaptation of bacterial cellulose in our research are the first tests in the conservation area. The exceptions were the addition of bacterial cellulose sample during the manufacture of paper hand-derived, which as noted have a positive impact on the properties of paper produced and lead to the conclusion that the paper with the participation of bacterial cellulose can be used for archival and preservation purposes. Research undertaken in this study are the first extensive experience seeking to use the unique properties of this material such as high strength and elasticity, content of pure cellulose with a high degree of polymerization and the ability of these material to modification. Microscopic analysis (SEM, ESEM, AFM) showed significant differences in the structural construction of the test paper and bacterial cellulose (BC). BC is a product of a multi-layered as opposed to a paper test. It consists of a large number of very fine mesh of layers made of the microfibrils, whose thickness is usually tens of nanometers (usually less than 100 nm). Preliminary studies of bacterial cellulose membranes indicated the need to modify the native membrane by drying them to form sheets, and further grinding in the presence of water. Suspensions of bacterial cellulose known in our work hygrogels were modified with the addition of fillers, dyes, methyl cellulose, fibers of paper, fabric and dry shredded leather and parchment. The obtained hydrogels were characterized by low density and high water content, which allowed the formation of thin coats or seams. Additive methylcellulose had a positive influence on the properties of suspensions and coats. Structure of the sheets turned out by use the hydrogels was in contrast to the less dense sheets of BC a more flexible and bibulous. These suspensions were poured on the low-pressure suction table create flexible, durable sheets with similar appearance to the materials, which were the source fiber supplements. Hydrogels blended well with the fibers of fabrics, leather and parchment response for good and flexible materials. A significant advantage of bacterial cellulose is easy given to maintaining its forms such as impress of the sieve or cloth texture and others. Sheets of bacterial cellulose, its suspension were used as a bonding agent to reinforcing by coating and lining of test paper. Adhesive properties of hydrogels demonstrated that they can be used as a bonding mediums. Suspensions of bacterial cellulose fibers made from various materials were used for filling the holes in paper, textiles, leather and parchment. Lining samples of Bacterial cellulose sheets did not show any tendency to cracking and tearing. The test paper lining on sheet of BC strengthened the mechanical properties of the test paper. Suspensions of bacterial cellulose fibers used for coating the test paper and tissue samples delicate reinforcing them. Positive effect of application dried sheets to restoration of old photos, application of modified hydrogels to filling and reinforcing the paper and others tested treatment indicate necessary to continue of the evaluation on these field. Study were performed a wide range of experience. By microscopy examination (SEM, ESEM, OTC) was identified the morphology and structure of the membranes, any modified sheets and products. Colorimetrically determined by the brightness and colors of tested materials. PH and mechanical properties of the membranes, modified sheets and adhesive bonded joints to conservation materials was tested according to Polish standards. Determined mass, thickness, basis weight of the bio-cellulose materials and their changes under influence of the modification applied. Researched the optimal methods of membranes and modified sheets drying. Determined the rate of water vapour transmission according to Polish standards. It was made also evaluation of hygro-stability of the biocellulosic sheets. Biocellulose and test paper changes were studied under the influence of accelerated ageing. The results of investigation indicated that Bacterial Cellulose was more sensitive to microbial attack than the test paper. This characteristic can be improved by application of biocides.

Archiwum Akt Dawnych Diecezji Toruńskiej (2001-2016)

Archiwa diecezjalne w dzisiejszym znaczeniu są efektem wprowadzonych Kodeksem Prawa Kanonicznego z 1917 roku postanowień o zakładaniu w diecezjach archiwów historycznych. W Polsce powołano w 1925 roku Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu, które jest najstarszym działającym archiwum szczebla diecezjalnego w naszym kraju. Archiwa te odpowiadają za gromadzenie archiwaliów z instytucji centralnych w diecezji, agend diecezjalnych oraz dekanatów i parafii istniejących na podległych im terenach. Celem publikacji jest przybliżenie wiedzy o archiwach kościelnych, a zwłaszcza Archiwum Akt Dawnych Diecezji Toruńskiej, które w 2016 roku obchodziło 15-lecie swojej działalności. Pierwsze trzy teksty traktują o archiwach diecezjalnych. Wiesława Kwiatkowska przedstawiła metodykę opracowania archiwaliów kościelnych nakreśloną w literaturze naukowej. Jest to synteza zawierająca gotowe przykłady praktyk możliwych do zastosowania w archiwach kościelnych. Ks. Robert R. Kufel przedstawił dzieje, zasób i organizację Archiwum Diecezjalnego w Zielonej Górze, zaś dla toruńskiego archiwum uczynił to Mateusz Zmudziński. Kolejne trzy rozdziały odnoszą się do prac konserwatorskich i badań mikrobiologicznych prowadzonych w toruńskim archiwum diecezjalnym. R. Białkowski, M. Borycka i M. Pronobis-Gajdzis w bardzo ciekawej części charakteryzują prace wykonane podczas audytu konserwatorskiego w Archiwum Akt Dawnych Diecezji Toruńskiej. Na uwagę zasługują propozycje zmian i modyfikacji. J. Karbowska-Berent, D. Jezierska i T. Sawoszczuk przedstawili wyniki badań mikrobiologicznych prowadzonych w archiwum i na obiektach w nim przechowywanych. A. Zięba i E. Jabłońska omówiły efekty konserwacji zachowawczej przeprowadzonej na części zasobu przez studentów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Ostatnie trzy części traktują o toruńskich archiwaliach. Kinga Michalak scharakteryzowała księgi metrykalne parafii farnej w Lidzbarku k. Działdowa, Marta Ruczyńska przedstawiła marginalia z metrykaliów parafii w Radomnie, zaś P. Czekaj i M. Zmudziński opublikowali spis akt z parafii farnej w Wąbrzeźnie