Značaj i upotreba žita u ishrani riba

Proizvodnja hrane za ribe, poslednjih godina beleži najbrži rast u industrijskoj proizvodnji hrane za životinje (Jovanović i sar. 2006). Ukoliko sektor akvakulture nastavi sa dosadašnjim prosečnim rastom od 8-10% godišnje do 2025. godine, i proizvodnja hrane moraće da prati taj rast (Tacon,2010). Danas se u hranu za ribe uglavnom uključuju riblje brašno i riblje ulje zbog visoke nutritivne vrednosti. Zbog ograničenosti prirodnih resursa. nameće se potreba za značajnijim uključivanjem biljnih hraniva, pre svega žita u ishrani riba. Žita prvenstveno predstavljaju izvor energije i služe za prihranu riba, međutim, njihovom preradom mogu se dobiti koncentati proteina koji se mogu koristiti kao delimična zamena za proteine animalnog porekla. Žita kao energetska hraniva čine osnovni deo obroka u poluintenzivnom sistemu gajenja riba. Proteinski deo potreba obezbeđuje im fauna dna i zooplankton. U našoj zemlji kukuruz je najvažnije žito koja se koristi u ishrani životinja. Visok sadržaj skroba, srazmerno velika zastupljenost ulja i malo celuloze, čini kukuruz izrazito energetskim hranivom (Đorđević i Dinić, 2007). Kukuruz karakteriše nizak sadržaj proteina sa nepovoljnim aminokiselinskim sastavom. Protein kukuruza pretežno čini zein koji ima nisku nutritivnu vrednost, pre svega usled deficita lizina i triptofana. Proteini ječma su niske biološke vrednosti, ali nešto bolji u odnosu na proteine kukuruza (Perović, Janković et al.,2009). Siromašni su u lizinu i metioninu, mada su selekcijom dobijene sorte sa većim sadržajem lizina. U poređenju sa kukuruzom, po hranljivoj vrednosti, pšenica sadrži više proteina, a manje masti. Sadržaj proteina kod različitih sorata pšenice varira od 10-14% (Protić, Janković,1998). Proteini pšenice su siromašni lizinom, zatim metioninom, treoninom, leucinom i izoleucinom (Janković et al.,2008). Količina lizina, koji je prva limitirajuća aminokiselina, iznosi 0,3-0,37%. Tritikale je hibrid pšenice i raži, koji se zbog relativno visoke nutritivne vrednosti sve više se koristi u ishrani svih kategorija životinja, pa i riba. Tritikale sadrži 11-20% sirovih proteina. Sadržaj aminokiselina je sličan sadržaju aminokiselina pšenice. Najsavremeniju tehnološku operaciju u procesu proizvodnje hrane za ribe predstavlja proces ekstrudiranja. Ekstruzionim kuvanjem na principu «visoka temperatura-kratko vreme» postižu se veca svarljivosti skroba, veća nutritivna vrednost, plutanje ili sporo tonjenje sto omogucava vece učesće žita u hrani za ribe. (Jovanović et al.2006).. Žita kao komponente u kompletnim smešama za ribe u intenzivnom uzgoju imaju izuzetno veliki značaj, posebno u ishrani šarana koji značajan deo energetskih potreba može zadovoljiti iz skroba. Proteinska hraniva, uz dodatak sintetičkih aminokiselina dobijena preradom žita, poput kukuruznog, pšeničnog glutena, kao i proteina pirinča, u značajnoj meri mogu zameniti, riblje brašno kao najkvalitetnije hranivo u ishrani riba. Selekcijom i genetskim modofikacijama treba stvarati žita sa povoljnim nutritivnim svojstvima potrebnim za hranu za ribe

Uticaj masnokiselinskog sastava hrane za ribe na sastav masnih kiselina mesa šarana

Riblje meso već dugi niz godina privlači pažnju nutricionista i preporučuje se u ishrani ljudi pre svega zbog visokog sadržaja nezasićenih masnih kiselina, od kojih su naročito značajne polinezasićene omega-3 masne kiseline. Ova jedinjenja smatraju se esencijalnim, jer ih sisari, a samim tim i ljudi, ne mogu sintetisati u organizmu, već ih moraju uneti putem hrane. Dobro je poznato da ove masne kiseline blagotvorno deluju na zdravlje ljudi, smanjuju rizik od pojave oboljenja srčanog mišića i krvnih sudova. U našoj zemlji, u ishrani se u značajnoj meri koristi šaransko meso. Od ukupnog uzgoja rečnih riba u svetu, šaran zauzima prvo mesto sa 70 % celokupne proizvodnje. Uglavnom se uzgaja u ribnjacima, gde se prirodna ishrana planktonom dopunjava pretežno cerealijama. Kako cerealije sadrže vrlo malo esencijalnih masnih kiselina, i masnokiselinski sastav šaranskog mesa se menja, tako da u mesu tovljenih šarana preovlađuje oleinska kiselina, dok su omega 3 masne kiseline manje zastupljene. Najjednostavniji način da se poboljša sastav masnih kiselina ribljeg mesa jeste da se u hranu za ribe dodaju sirovine sa poželjnim masnokiselinskim sastavom, kao što su laneno, ili riblje ulje. Cilj ovog rada bio je upravo da se utvrdi kako dodatak lanenog ili ribljeg ulja u eksperimentalnu hranu utiče na promenu masnokiselinskog sastava hrane za ribe, a potom posredno i na njihov sastav u mesu šarana. U eksperimentu je upotrebljavana ekstrudirana hrana za šarane sa naknadno dodatim uljem u vakuum zamašćivaču. Ribe su gajene u plastičnim tankovima sa protokom vode, kako bi se obezbedilo snabdevanje svežim kiseonikom. Rezulati ovog istraživanja su pokazali da je dodatak obe vrste ulja u značajnoj meri unapredio masnokiselinski sastav hrane za ribe. Dodatak lanenog ulja povećao je relativni udeo α-linolenske kiseline u odnosu na kontrolnu hranu (7,08 % u kontrolnoj hrani u odnosu na 27,57 % u eksperimentalnoj hrani 1), dok je dodatak ribljeg ulja uticao na povećanje sadržaja dokosaheksaenoične (DHA) i eikosapentaenoične (EPA) masne kiseline, koji su u hrani 2 iznosili 4,14 % i 7,32 % (u kontroli su relativni udeli bili 0,36 % i 0,80 %). Kada se govori o ribljem mesu, dodatak obe vrste ulja pozitivno je uticao na masnokiselinski sastav mesa. Tako je odnos n-6/n-3 masnih kiselina u grupi hranjenoj obrokom 1 iznosio 4,64, a u grupi hranjene obrokom 2 bio je 1,87. U oba slučaja odnos je snižen u poređenju sa kontrolnom grupom gde je n-6/n-3 odnos bio 8,97. Prilikom poređenja dve eksperimentalne grupe međusobno, kod mesa šarana hranjenih ekstrudiranom hranom sa dodatkom ribljeg ulja uočava se nešto povoljniji sastav masnih kiselina u odnosu na meso šarana hranjenih obrokom sa dodatkom lanenog ulja, pre svega jer im je značajnije povećan udeo EPA i DHA masnih kiselina. Tako je relativni udeo EPA u ovim uzorcima iznosio 1,0 %, dok je u kontrolnoj grupi bio 0,21 %. U eksperimentalnom uzorku sadržaj DHA je bio 2,47%, a u kontrolnom uzorku 0,67 %. Dakle, sardžaj EPA se povećao skoro 5 puta, a sadržaj DHA oko 3,5 puta u poređenju sa kontrolnim uzorkom. Može se zaključiti da oba dodata ulja imaju pozitivno dejstvno na masnokiselinski sastav mesa šarana i da ne pokazuju negativan uticaj na rezultate odgoja

Information and Communication Technologies in Education as a Stimulus to Economic Development

Education has always been a driving force behind economic prosperity. However, this has become especially important in a globalized knowledge- and new-technology-based economy. The research presented in this paper focuses on the relationship between ICT, population education, and economic growth and development. The analysis of this relationship is based on the latest data collected from relevant national and international institutions. The results obtained from a survey conducted at the Faculty of Economics, University of Belgrade, are also analyzed. The paper highlights the challenges faced by the education systems in general, and the education system of the Republic of Serbia in particular, confronted with the new wave of technological innovation which is fundamentally changing the nature of work and imposing new requirements with regard to the necessary knowledge and skills. Our research results indicate that ICT and education have been recognized by the Government of the Republic of Serbia as the important determinants of economic and the overall social development

Uticaj brzine obrtanja pužnice ekstrudera na fizičke karaktreistike hrane za pastrmke

Upotreba ekstrudera u tehnologiji proizvodnje svih vrsta hrane za ribe ubrzano se širi u celom svetu, što je u poslednje vreme evidentno i u domaćoj industriji. Danas se hrana za ribe uglavnom proizvodi u obliku ekstrudata čije fizičke karakteristike, pored ostalog, zavise od sastava hrane, ali i od procesnih parametara tokom ekstrudiranja, od kojih su najznačajniji: temperatura u cevi ekstrudera, geometrija matrice, površina otvora na matrici, tip ekstrudera, geometrija pužnice i brzina obrtanja pužnice. Sposobnost ekstrudata da pluta ili tone (brzina tonjenja) često je najkritičnija funkcionalna karakteristika hrane za ribe, jer utiče kako na ishranu riba i ostalih vodenih životinja, tako i na zagađenje vode koja predstavlja njihovo životno stanište. Plutajuće/tonuće karakteristike zavise od gustine ekstrudata, a gustina se reguliše upravo uslovima ekstrudiranja. U zavisnosti od vrste kojoj je namenjena, hrana za ribe se proizvodi kao: plutajuća (šaran, tilapia, som), sporo-tonuća (pastrmka, losos) i tonuća (grgeč, škampi). Pastrmka je salmonidna vrsta ribe za čiji je opstanak neophodna sveža tekuća voda, a pripada porodici Salmonidae. Kako je grabljivica, “hvata” hranu dok sporo pada kroz vodu, pa je za njenu ishranu neophodno proizvesti sporo-tonuću hranu. S obzirom da slabo i teško vari skrob, osnovni izvori energije kod pastrmke su prvenstveno masti, a potom i proteini. Da bi se zadovoljili nutritivni zahtevi pastrmke, uz istovremeno obezbeđenje neophodnih fizičkih karakteristika hrane, uslovi ekstrudiranja se moraju strogo definisati i kontrolisati tokom čitavog procesa. Brzina obrtanja pužnice, kako je već navedeno, predstavlja jedan od najznačajnijih parametara ekstrudiranja. Stoga se ovaj rad bavi ispitivanjem uticaja pomenute karakteristike procesa na kvalitet hrane za pastrmke. Na standardni sastav hrane za pastrmke primenjene su tri različite brzine obrtanja pužnice od 180, 300 i 420 obrtaja u minuti. Pri ekstrudiranju su upotrebljenje dve matrice sa ukupnom površinom otvora od 50 mm2 i 100 mm2. Tokom procesa, praćene su promene parametara: temperatura i pritisak u cevi ekstrudera, potrošnja energije, gubitak vode na izlazu iz ekstrudera i fizičkih karakteristika: nasipna masa i sposobnost absorpcije vode ekstrudata. Specijalna pažnja posvećena je promeni brzine tonjenja, veličini od naročitog značaja za ishranu pastrmke. Dobijeni rezultati brzine tonjenja izraženi su kao srednje vrednosti merenja za petnaest slučajnih uzoraka i upotrebljeni za izračunavanje jednostavnog linearnog modela zavisnosti brzine tonjenja hrane za pastrmke od brzine obrtanja pužnice ekstrudera i ukupne površine otvora upotrebljene matrice. Visoka vrednost koeficijenta determinacije (R2 = 0.93) ukazuje na to da dobijena jednačina dobro opisuje gore pomenutu zavisnost

Uticaj ulja uljane repice u ribljoj hrani na kvalitet mesa šarana

Meso šarana, najzastupljenije ribe na ribnjacima u Republici Srbiji, predstavlja značajan nutritivni izvor n-3 visoko nezasićenih masnih kisleina (HUFA), pre svega eikozapentaenske (EPA) i dokozaheksaenske (DHA) kiseline, koje imaju važnu ulogu u bitnim fiziološkim procesima u organizmu i očuvanju zdravlja ljudi. Sadržaj masti i masnokiselinski sastav šarana su pod uticajem pola, godišnjeg doba, reproduktivnog statusa, uslova životne sredine, načina gajenja a posebno načina ishrane. Dobra tehnologija proizvodnje na ribnjaku je od nesumnjivog značaja za odgovarajuću strukturu planktonskih i bentosnih organizama, što igra veliku ulogu u dobijanju mesa šarana što boljeg hemijskog sastava. Riblje ulje je dugo predstavljalo glavni izvor masti u hrani za ribe, ali je zbog sve veće potrošnje, pa samim tim smanjene raspoloživosti i drastičnog povećanja cene istog došlo do povećanja upotrebe ulja biljnog porekla kao potpune ili delimične zamene za riblje ulje u hrani za ribe. Zamena ribljeg ulja sa biljnim uljima može imati i negativnih efekata na ribe iz uzgoja pošto je riblje ulje dobar izvor n-3 HUFA, što nije slučaj kada su u pitanju ulja biljnog porekla koja sadrže visok procenat 18C n-3 masnih kiselina, ali su siromašna ili potpuno lišena n-3 HUFA. Prema dosadašnjim istraživanima šaran ima veće potrebe za n-6, nego za n-3 masnim kisleinama za optimalan rast i razvoj. Uljana repica ima višestruku namenu: za ishranu ljudi, životinja i kao industrijska biljka. Odnos n-6/n-3 u ulju uljane repice je 2:1, što je pogodno sa aspekta zdravlja ljudi; bogato je oleinskom kisleinom i polinezasićenom masnim kiselinama (PUFA), pogotovo sa linolnom i linoleinskom kiselinom, ali ne poseduje n-3 HUFA. Često se upotrebljava u komercijalnim smešama za ishranu riba, bez negativnog uticaja na proizvodne parametre, ali može imati negativan uticaj na masnokiselinski sastav mesa šarana. Međutim, najveći broj istraživanja o zameni ribljeg ulja uljem uljane repice je izveden na salmonidnim vrtsama riba, pa su poželjna dalja ispitivanja o uticaju ovog ulja na kvalitet mesa i imunološki status šarana. Može se reći da meso šarana uglavnom poseduje povoljan masnokisleinski sastav i svrstati se u zdravu hranu za ljude. Gajenje šarana sa korišćenjem gotovih krmnih smeša bi trebalo da postane praksa na ribnjacima u Srbiji, kako bi se povećala proizvodnja po jedinici površine, dobio šaran što boljeg kvaliteta i postigla dugoročna ekonomska održivost. Takođe, potrebno je vršiti promociju šarana kao nacionalog zdravog proizvoda poželjnog u svakodnevnoj ishrani ljudi. Istraživanja o daljem unapređenju kvaliteta mesa šarana, kao i o načinu ishrane koji će zadovoljiti potrebe ove vrste, ali i ciljeve što ekonomičnije proizvodnje su neophodna u cilju dobijanja što jeftinijeg šarana, koji će zadovoljiti sve potrebe potrošača

Ulja biljnog porekla u ishrani ciprinidnih vrsta riba

Meso ciprinidnih vrsta riba predstavlja značajan izvor proteina, masti, vitamina i minerala u ishrani ljudi. Masti ovih ribljih vrsta su bogate nezasićenim masnim kiselinama (USFA), kako mononezasićenom (MUFA), tako i polinezasićenim (PUFA) masnim kiselinama. Navedene grupe masnih kiselina imaju mnogobrojne povoljne efekte na održavanje fizioloških procesa u organizmu, pa samim tim i na očuvanje zdravlja ljudi. Hemijski sastav mesa ciprinidnih vrsta riba, kao i masnokisleinski sastav istog su pod uticajem brojnih faktora, među kojima je ishrana jedan od najznačajnijih. Glavni izvor masti u hrani za ribe je dugo bilo riblje ulje, ali je zbog drastičnog povećanja proizvodnje ribe iz akvakulture, njegova dalja upotreba u istoj meri postala neodrživa. U zavisnosti od vrste ribe, kao izvor masti se sve više koriste ulja biljnog porekla, kao delimična ili potpuna zamena za riblje ulje u kompletnoj hrani za ribe. Ovaj alternativni izvor masti može imati i negativnih efekata na ribe iz akvakulture, pre svega jer su ulja biljnog porekla siromašna ili su potpuno bez n-3 visoko nezasićenih masnih kiselina (n-3 HUFA), dok je riblje ulje poznato kao jako dobar izvor pomenutih masnih kiselina. Ovaj problem je slabije izražen kod ciprinidnih vrsta riba, koje su omnivori ili herbivori i prema rezultatima dosadašnjih istraživanja imaju veće potrebe za n-6 nego za n-3 masnim kiselinama za optimalan rast i održavanje bitnih fizioloških funkcija. Biljna ulja koje se najčešće koriste u ishrani riba su sojino, laneno, ulje uljane repice, suncokretovo, palmino i druga ulja. Upotrebljavaju se u komercijalnim smešama za ishranu ciprinidnih vrsta riba, bez negativnog uticaja na proizvodne parametre, ali mogu nepovoljno uticati na masnokiselinski sastav mesa ovako hranjenih riba. Međutim, najveći broj istraživanja o zameni ribljeg ulja uljima biljnog porekla je izveden na salmonidnim vrstama riba, pa su poželjna dalja ispitivanja o uticaju različitih vrsta ulja biljnog porekla na hemijski i masnokiselinski sastav mesa, kao i na zdravstveno stanje ciprinida. Meso cipirinidnih vrsta je uglavnom pogodnog hemijskog i masnokiselinskog sastava i predstavlja važnu komponentu u zdravoj ishrani ljudi. Sve navedeno ukazuje na neophodnost istraživanja o daljem unapređenju kvaliteta mesa ciprinidnih vrsta riba upotrebom kompletnih smeša, kako bi se zadovoljile nutritivne potrebe ovih vrsta, povećala proizvodnja po jedinici površine, dobila riba kao finalni proizvod što boljeg kvaliteta i postigla dugoročna ekonomska održivost i zadovoljile potrebe potrošača. Pored toga, potrebno je kontinuirano vršiti promociju ribe gajene na ribnjacima Srbije kao nacionalog zdravog proizvoda poželjnog u svakodnevnoj ishrani ljudi

EFFECTS OF DIFFERENT VARIANTS OF STERILE AND FERTILE PLANTS ON MAIZE HYBRID YIELDS

Maize is a very important field crop according to both, its distribution and sown areas. The possibility of different utilisation of maize for food, feed and industrial processing is greatly contribute to high economic significance of this crop. The aim of conducted studies was to determine the effect of various proportions of fertile and sterile plants on the yield by performing trials in a certain location. The three-replication trial was set up according to the randomised complete block design in the location of Zemun Polje under conditions dry land farming. A mixture of different variants of sterile and fertile plants of the commercial hybrid ZPSC 341 was made. Statistical data processing included the analysis of variance according to the randomised complete block design, regression and correlation analyses of grain yield and the percentage of fertile plants in the hybrid ZPSC 341, in order to determine the changes in grain yields in relation to the percentage ratio of sterile to fertile plants. Obtained results indicate that the highest (15.472 t ha-1), i.e. lowest (14.046 t ha-1) average yield was recorded in the hybrid with 80%, i.e. 5% fertility, respectively. The coefficient of correlation points to a weak dependence of the yield and the fertility percentage (rxy=0.101). Based on the coefficient of determination, the percentage dependence between the yield and the percentage of fertile plants was low (R²=0.010)

Korišćenje savremenih tehnoloških postupaka u proizvodnji hrane za ribe različitih fizičkih karakteristika

In order to produce fish feed which can satisfy the nutritive requirements and the ever stricter legislation on environment protection, it is necessary to maintain appropriate physical properties of the finished product. When referring to the physical properties of fish feed, we usually think about shape, particle size, their specific weight or bulk density and water stability. Technological production methods are the decisive factor for obtaining these properties, in addition to the well balanced nutritive demands and the adequate quality of raw materials. The goal of this paper is to point out the most important parameters of technological procedures for fish feed processing which are immediately related to the physical properties of the feed. This is presented through examples of specific products which are used by the “FSH Komponenta” company from Ćuprija in Serbia in order to offer potential solutions for certain demands in the fish feed industry

Quality of liquid goat whey affected by heat treatment of milk and coagulation type: case study of the Serbian market

Two groups of market samples were collected: four samples of whey produced in small scale facilities, and four samples produced in large scale dairy factories. The additional two groups: acid (a) and sweet whey(s) were collected in laboratory from cheeses produced from differently heated goat milk (A—65°C/30 min, B—80°C/5 min and C—90°C/5 min). Gross composition (dry matter content, fat content, protein content), pH, protein, mineral composition and microbial counts were determined. Obtained results for laboratory and market whey samples were analyzed by two-way and one-way ANOVA, respectively. Visualization of quantitative relationships within market and laboratory whey samples has been done by principal component analysis (PCA). Comparison of the protein composition of market samples with those from the laboratory suggested that the majority of goat whey from the market originated from milk heated between 65 and 80°C. While heat treatment of milk affected protein composition, coagulation type determined mineral composition of whey. The amount of Ca content was almost four times higher, while the amount of Zn is more than 15 times higher in acid than in sweet goat whey. The lack of influence of heat treatment on the Ca and Mg content in whey has been detected. Such behavior is the opposite of cow milk behavior, in which with the subsequent increase in heating temperature, the amount of soluble Ca and Mg decreases. For all analyzed samples, dry matter content was in agreement with the legally required minimum level (5.5%). Although legal requirements for safety and quality of small scale dairy products are more flexible than that of the large counterparts, there was not a single characteristic that differed significantly between small scale and large scale market goat whey

CONSTANT DEVELOPMENT OF HUNTING ECONOMY (SHOOTING SPORT) AND PROTECTION OF LIFE ENVIRONMENT

In this essay is considered that our country is rich in important comparative natural and ecologic conditions for hunting economy development, especially in regions of hills and mountains. This economy sector provides method of constant development and protections of life environment parallel with technology of grow development of different kinds of venison (wild animals). This provides permanent possibility and base for intensive increase of production in hunting economy. Our hunting-ground is one of the most popular in Europe, especially for large animals (deer, hoofed deer, alpine goat, wild pig etc.). This economy sector also provides development of sport and recreation base of tourism. This and some other economic and ecologic characteristics provides profitable export possibility of our country