Dental status of adults in the eastern region of Republika Srpska

Introduction. A significant change in frequency and characteristics of oral diseases in developed countries has been detected recently. The aim of this study was to determine the dental status of teeth in adults in the eastern region of Republika Srpska and to determine possible difference in the prevalence of dental diseases according to the demographic characteristics. Materials and Methods. The study included 182 respondents aged 35-44 years and 185 respondents aged 65-74 years, selected randomly from four municipalities in the eastern region of Republika Srpska. Dental examinations were conducted according to the standards and criteria developed by the World Health Organization. Dental status, determined by DMFT index, was analyzed according to the gender and place of residence (urban/rural). Results. The mean DMFT index was 20.2 in the age group 35-44 years and 28.5 in subjects aged 65-74 years. The dominant component of the index in both studied groups was the number of extracted teeth. For subjects aged 65-74 years from rural areas a significantly higher DMFT index as compared to the residents in urban regions (p<0.05) was reported. Females had fewer caries lesions (p<0.05) and greater number of restored (p<0.01) teeth as compared to male respondents in the age group 35-44 years. On the other hand, in the older population study group, females had lower number of restored teeth (p<0.01), higher number of missing teeth (p<0.01) and higher DMFT index (p<0.2001) as compared to males. Conclusion. The present results indicate that the prevalence of caries in adults in the eastern region of Republika Srpska is very high

Interpretacija projektantskih rešenja primenom digitalne grafike

Contemporary design solutions that move the boundaries of creativity include the use of digital graphics, in order to get innovative graphical interpretation which includes interventions in space using various element, materials and plants, which requires the use of a combination of different software packages .This paper analyzes the combination of the available graphical software for interpretation projects in the context of landscape architecture profession. Model 'Garden' was created in the 'SketchUp' software for the purpose of visual questionnaire and detailed research work in programs for visualization: 'Photoshop' , 'Lumion' and '3DMax'. Combining the two research methods: study graphic interpretation, 'learning by doing' method in software for digital graphic and research public opinion questionnaire ('Single stimulus' method) led to the results which give recommendations for the use of a combination of appropriate software packages.Savremena dizajnerska rešenja koja pomeraju granice kreativnosti podrazumevaju upotrebu digitalne grafike, u svrhu dobiijanja inovativnih grafičkih interpretacija. Pejzažna arhitektura je transdisciplinarna struka, koja podrazumeva intervencije u prostoru upotrebom različitih elemenata, materijala i biljaka, što zahteva upotrebu i kombinaciju različitih softverskih paketa. Ovaj rad se bavi istraživanjem kombinacija dostupnih grafičkih softvera za interpretaciju projekata u okviru pejzažnoarhitektonske struke. Model 'Vrt' je izrađen u 'SketchUp' softveru za potrebe izrade vizuelnog upitnika kao i detaljnijeg istraživanja rada u programima za vizuelizaciju: 'Photoshop', 'Lumion' i '3DMax'. Kombinacijom dve istraživačke metode: istraživanjem grafičke interpretacije, učenjem kroz rad ('Learning by doing') u softverima za digitalnu grafiku i istraživanjem mišljenja javnog mnjenja upitnikom ('Single stimulans' metodom) došlo se do rezultata koji daju preporuke za upotrebu kombinacije adekvatnih softverskih paketa

Application of distance learning using adaptive neuro phase methodology

Globalnom pojavom pandemije virusa COVID-19, koja je drastično promenila način i organizaciju života i poslovnih aktivnosti, mesto i uloga e-učenja se pokazala izuzetno bitnom komponentom vaspitno-obrazovnog rada. Svakodnevna i funkcionalna upotreba informaciono-komunikacionih tehnologija (IKT) zahteva upotrebu sofisticiranijih funkcija računarskih programa kojima se sprovodi proces učenja i podučavanja. Ova doktorska disertacije je napisana sa namerom da se analiziraju i razmotre mogući efekti primene IKT u obrazovanju, kroz paradigme primene IKT u nastavi, kao i preko mogućih aspekata primene učenja na daljinu pomoću metoda tehnika i alata veštačke inteligencije, tačnije pomoću ANFIS-a ili adaptivnog neuro-fazi sistema (Adaptive Neuro- Fuzzy Inference Systems). Kroz stavove učenika i nastavnika o primeni elektronskog učenja, u narednim poglavljima biće istražen uticaj kompetentnosti nastavnika i kontinuiranog stručnog usavršavanja istih na efekte učenja i ciljeve obrazovanja, kao i prednosti i nedostaci platformi za elektronsko učenje. Takođe, u disertaciji je izvršen kritički pregled teorijskih aspekata procesa učenja na daljinu. Primarna svrha doktorske disertacije je da studiozno istraži značaj, ulogu i mogućnost unapređenja nastave primenom adaptivne neuro-fazi metodologije. Ovom doktorskom disertacijom pokazaćemo kako primena softvera, metoda, tehnika i alata veštačke inteligencije u velikoj meri olakšava posao svim zaposlenima i donosi značajne rezultate u uštedi vremena i efikasnijem obavljanju posla. Takođe ćemo predstaviti i originalan pristup primene informacionih sistema – neuronskih mreža, odnosno ANFIS metodologije, u funkciji unapređenja efekata elektronske nastave. Rezultati istraživanja ukazuju da je u procesu učenja na daljinu i primeni veštačke inteligencije ključno dobro poznavanje i razumevanje funkcionalnosti obrazovnog procesa. Upravo potpuno razumevanje obrazovnog procesa moguće je sprovođenjem analize procesa nastave i pribavljanjem informacija potrebnih za procese primene IKT u nastavi. Jedan od najvažnijih činilaca za vaspitno-obrazovne ustanove koje su uspešno implementirale platforme za učenje na daljinu su digitalno pismeni i visoko kvalifikovani prosvetni radnici koji primenjuju metode, tehnike i alate veštačke inteligencije

Uticaj različitih oblika kalcijum-hidroksida i hlorheksidina kao interseansnih medikamenata na ishod endodontskog lečenja zuba sa hroničnim periapeksnim lezijama

Introduction/Objective The aim of this study was to determine clinical and radiographic periapical healing of teeth with apical periodontitis treated with different formulations of calcium hydroxide (CH) - paste (CH-paste) and gutta-percha points (CH-GP) - as well as those of chlorhexidine (CHX) - gel (CHXgel) and gutta-percha points (CHX-GP) -12 months after therapy. Methods Eighty patients with chronic apical periodontitis were randomly allocated to four treatment groups according to the intracanal medicament used: CH-paste, CH-GP, CHX-gel, and CHX-GP group. Seventy-eight patients were analyzed clinically and radiographically 12 months postoperatively. The periapical index (PAI) was used for the radiographic evaluation of treatment. Results Overall outcome was classified according to radiographic evaluation only, since clinical success was observed in all the patients. In all the groups, significant reduction in PAI scores was observed (p lt 0.001). The proportions of healed teeth (PAI ≤ 2) were 73.7%, 60%, 68.4%, and 65% in CH-paste, CH-GP, CHX-gel and CHX-GP group, respectively, with no significant differences between the groups. Conclusion The results suggest that there are no differences between investigated CH- and CHX-delivery systems regarding treatment outcome of teeth with apical periodontitis.Uvod/Cilj Cilj ovog istraživanja je bio da se ispita klinički i radiografski ishod lečenja zuba sa apeksnim periodontitisom 12 meseci posle završene terapije i primene različitih oblika kalcijum-hidroksida (KH): pasta (KH-pasta) i gutaperka poeni (KH-GP) i hlorheksidina (HH): gel (HH-gel) i gutaperka poeni (HH-GP). Metode Randomizovano je 80 ispitanika sa hroničnim periapeksnim lezijama u četiri grupe na osnovu vrste korišćenog interseansnog medikamenta: KH-pasta, KH-GP, HH-gel i HH-GP. Dvanaest meseci posle završenog lečenja pregledano je 78 ispitanika i urađeni su retroalveolarni snimci. Za procenu radiografskog uspeha lečenja korišćen je periapikalni indeks (PI). Rezultati Ishod lečenja je klasifikovan na osnovu radiološkog nalaza jer je kod svih ispitanika zabeležen klinički uspeh lečenja. U svim ispitivanim grupama je zabeleženo značajno smanjenje vrednosti PI (p lt 0,001). Izlečenje (PI ≤ 2) uočeno je kod 73,3% zuba u grupi KH-pasta, 60% u KH-GP grupi, 68,4% u grupi HH-gel i kod 65% zuba u grupi HH-GP, pri čemu razlike između grupa nisu bile statistički značajne. Zaključak Rezultati ovog istraživanja pokazuju da ne postoji razlika u ishodu lečenja zuba sa apeksnim periodontitisom posle primene ispitivanih oblika KH i HH

The use of information and communication technologies by enterprises in the European Union member countries

The paper analyzes the use of information and communication technologies (ICT) in enterprises in the European Union member states. The objectives of the analysis were to examine the level reached in the application of ICT in European enterprises and explore the differences in ICT usage that exist between the EU member states. The analysis is based on the Eurostat data on ICT usage in enterprises in the European Union countries (EU-28) for the years 2018 and 2017. The following indicators of ICT usage were analyzed: fixed broadband access, the speed of the internet connections, the presence of the Internet (enterprises having a website), the use of social media, the use of cloud computing services, e-commerce indicators (the share of the enterprises making e-sales and the share of e-commerce in the total turnover) and the indicators of e-business integration - the share of the enterprises using enterprise resource planning (ERP), customer relationship management (CRM) and the supply chain management (SCM) software applications. A comparative analysis of the EU countries by the value of these indicators was carried out. The main focus in the analysis was to identify the factors that influence the difference in the value of the ICT indicators between the countries. The analysis has shown that the regional position, the geographic characteristics, the size of the country and the level of its economic development are the factors that influence these differences.U radu se analizira primena informaciono-komunikacionih tehnologija (IKT) u preduzećima u zemljama članicama Evropske unije (EU). Ciljevi analize bili su da se ispita dostignuti nivo u primeni IKT u preduzećima i da se istraže razlike u korišćenju IKT koje postoje među zemljama članicama EU. U analizi su korišćeni podaci EUROSTAT-a o primeni IKT u preduzećima Evropske unije (EU-28) za 2017. i 2018. Analizirani su sledeći indikatori primene IKT u preduzećima: širokopojasna internet konekcija, brzina internet konekcije, prisustvo na internetu (posedovanje Web sajta), korišćenje društvenih medija, korišćenje cloud računarstva, indikatori e-trgovine (udeo preduzeća koja prodaju svoje proizvode preko interneta i učešće e-trgovine u ukupnom prometu), i indikatori integrisanosti e-poslovanja (udeo preduzeća koja koriste integralni poslovni software, software za upravljanje odnosima sa klijentima i softver za upravljanje lancem snabdevanja). Izvršena je komparativna analiza zemalja EU po vrednosti ovih indikatora, sa ciljem da se utvrdi koji faktori utiču na razlike u vrednosti indikatora među zemljama. Analiza je pokazala da su regionalni položaj, geografske karakteristike, veličina zemlje i dostignut nivo ekonomskog razvoja faktori koji utiču na ove razlike

The use of information and communication technologies by enterprises in the European Union member countries

The paper analyzes the use of information and communication technologies (ICT) in enterprises in the European Union member states. The objectives of the analysis were to examine the level reached in the application of ICT in European enterprises and explore the differences in ICT usage that exist between the EU member states. The analysis is based on the Eurostat data on ICT usage in enterprises in the European Union countries (EU-28) for the years 2018 and 2017. The following indicators of ICT usage were analyzed: fixed broadband access, the speed of the internet connections, the presence of the Internet (enterprises having a website), the use of social media, the use of cloud computing services, e-commerce indicators (the share of the enterprises making e-sales and the share of e-commerce in the total turnover) and the indicators of e-business integration - the share of the enterprises using enterprise resource planning (ERP), customer relationship management (CRM) and the supply chain management (SCM) software applications. A comparative analysis of the EU countries by the value of these indicators was carried out. The main focus in the analysis was to identify the factors that influence the difference in the value of the ICT indicators between the countries. The analysis has shown that the regional position, the geographic characteristics, the size of the country and the level of its economic development are the factors that influence these differences.U radu se analizira primena informaciono-komunikacionih tehnologija (IKT) u preduzećima u zemljama članicama Evropske unije (EU). Ciljevi analize bili su da se ispita dostignuti nivo u primeni IKT u preduzećima i da se istraže razlike u korišćenju IKT koje postoje među zemljama članicama EU. U analizi su korišćeni podaci EUROSTAT-a o primeni IKT u preduzećima Evropske unije (EU-28) za 2017. i 2018. Analizirani su sledeći indikatori primene IKT u preduzećima: širokopojasna internet konekcija, brzina internet konekcije, prisustvo na internetu (posedovanje Web sajta), korišćenje društvenih medija, korišćenje cloud računarstva, indikatori e-trgovine (udeo preduzeća koja prodaju svoje proizvode preko interneta i učešće e-trgovine u ukupnom prometu), i indikatori integrisanosti e-poslovanja (udeo preduzeća koja koriste integralni poslovni software, software za upravljanje odnosima sa klijentima i softver za upravljanje lancem snabdevanja). Izvršena je komparativna analiza zemalja EU po vrednosti ovih indikatora, sa ciljem da se utvrdi koji faktori utiču na razlike u vrednosti indikatora među zemljama. Analiza je pokazala da su regionalni položaj, geografske karakteristike, veličina zemlje i dostignut nivo ekonomskog razvoja faktori koji utiču na ove razlike

Izbor kriterijuma za odlučivanje u uslovima rizika

Normative decision theory has developed a large number of decision-making criteria that may be used in the decision-making process in circumstances of risk. How to choose the adequate one for the given problem situation? The choice of an adequate decision making criterion requires the knowledge of criteria, their features, and the possibility of their utilization in different situations. In this study, a criteria analysis is also suggested, from the aspect of consistency with the aim to be achieved and with the features of the decision problem, from the aspect of ability to achieve rationality and from the point of view of the acceptability of consequences the change of the criterion will produce. The requirements set upon the decision-maker by the normative theory in the aspect of respecting axioms for rational choice and the maximization principle are also presented. The criteria analysis requires the usage of the results of the descriptive decision theory research as well, which, due to the bounded rationality of the decision-maker, questions the abilities of the criterion to keep to the axioms of rationality and provide maximization.Normativna teorija odlučivanja razvila je veliki broj kriterijuma koji se mogu koristiti u procesu odlučivanja u uslovima rizika. Kako među njima odabrati odgovarajući kriterijum za odlučivanje u datoj problemskoj situaciji? Izbor odgovarajućeg kriterijuma zahtevaće poznavanje kriterijuma za odlučivanje, njihovih karakteristika i mogućnosti primene u različitim situacijama odlučivanja. U radu se, takođe, predlaže i analiza kriterijuma s aspekta konzistentnosti sa ciljem koji se želi postići i karakteristikama problemske situacije, s aspekta mogućnosti postizanja racionalnosti, kao i sa stanovišta prihvatljivosti posledica koje će primena kriterijuma izazvati. Izloženi su i zahtevi koje normativna teorija postavlja donosiocu odluka u vezi sa poštovanjem aksioma racionalnog izbora i principa maksimizacije. Analiza kriterijuma zahtevaće korišćenje i rezultata istraživanja deskriptivne teorije odlučivanja, koja, usled ograničene racionalnosti donosioca odluke, dovodi u pitanje mogućnosti kriterijuma da se do kraja ispoštuju aksiomi racionalnosti i obezbedi maksimizacija

The use of information and communication technologies by enterprises in the European Union member countries

The paper analyzes the use of information and communication technologies (ICT) in enterprises in the European Union member states. The objectives of the analysis were to examine the level reached in the application of ICT in European enterprises and explore the differences in ICT usage that exist between the EU member states. The analysis is based on the Eurostat data on ICT usage in enterprises in the European Union countries (EU-28) for the years 2018 and 2017. The following indicators of ICT usage were analyzed: fixed broadband access, the speed of the internet connections, the presence of the Internet (enterprises having a website), the use of social media, the use of cloud computing services, e-commerce indicators (the share of the enterprises making e-sales and the share of e-commerce in the total turnover) and the indicators of e-business integration - the share of the enterprises using enterprise resource planning (ERP), customer relationship management (CRM) and the supply chain management (SCM) software applications. A comparative analysis of the EU countries by the value of these indicators was carried out. The main focus in the analysis was to identify the factors that influence the difference in the value of the ICT indicators between the countries. The analysis has shown that the regional position, the geographic characteristics, the size of the country and the level of its economic development are the factors that influence these differences.U radu se analizira primena informaciono-komunikacionih tehnologija (IKT) u preduzećima u zemljama članicama Evropske unije (EU). Ciljevi analize bili su da se ispita dostignuti nivo u primeni IKT u preduzećima i da se istraže razlike u korišćenju IKT koje postoje među zemljama članicama EU. U analizi su korišćeni podaci EUROSTAT-a o primeni IKT u preduzećima Evropske unije (EU-28) za 2017. i 2018. Analizirani su sledeći indikatori primene IKT u preduzećima: širokopojasna internet konekcija, brzina internet konekcije, prisustvo na internetu (posedovanje Web sajta), korišćenje društvenih medija, korišćenje cloud računarstva, indikatori e-trgovine (udeo preduzeća koja prodaju svoje proizvode preko interneta i učešće e-trgovine u ukupnom prometu), i indikatori integrisanosti e-poslovanja (udeo preduzeća koja koriste integralni poslovni software, software za upravljanje odnosima sa klijentima i softver za upravljanje lancem snabdevanja). Izvršena je komparativna analiza zemalja EU po vrednosti ovih indikatora, sa ciljem da se utvrdi koji faktori utiču na razlike u vrednosti indikatora među zemljama. Analiza je pokazala da su regionalni položaj, geografske karakteristike, veličina zemlje i dostignut nivo ekonomskog razvoja faktori koji utiču na ove razlike

Primena vodećih indikatora u analizi i predviđanju ekonomske aktivnosti Srbije

The paper presents the search for the possibilities of using the leading indicators in analyzing and forecasting the economic activity in Serbia. The leading indicators for Serbia have not been identified so far. This is why the research of possibilities of their use required considering some important theoretical and methodological issues related to the cyclical analysis of the economic activity in Serbia and identification of the cyclical indicators. These issues are as follows: the general approach to cyclical analysis, the choice of a reference series and the choice of the appropriate methodology for identification of leading indicators. As an appropriate general approach to cyclical analysis the growth cycles approach has been considered. As the reference series the monthly GDP is used. The monthly GDP has been interpolated starting with officially available quarterly data and using Boot, Feibes and Lisman (BFL) method of temporal disaggregation. The trend has been estimated using HP filter. Starting from the general approach to cyclical analysis, the methodology of OECD has been proposed as the appropriate for identification of leading indicators for Serbia. The methodology of OECD is presented and the possibilities of using that methodology for Serbia have been considered. Finally, the possibilities of using the leading indicators in Serbia have been researched.Rad istražuje mogućnosti primene vodećih indikatora u analizi i predviđanju ekonomske aktivnosti Srbije. Vodeći indikatori za Srbiju još uvek nisu identifikovani, tako da je ispitivanje mogućnosti primene vodećih indikatora zahtevalo razmatranje određenih teorijskih i metodoloških pitanja koja su u vezi sa cikličnom analizom ekonomske aktivnosti Srbije i identifikacijom vodećih indikatora. Ova pitanja bila su: razmatranje opšteg pristupa cikličnoj analizi, izbor referentne serije, izbor odgovarajuće metodologije za identifikaciju vodećih indikatora. Kao odgovarajući opšti pristup cikličnoj analizi ekonomske aktivnosti, određen je pristup ciklusa rasta. Kao referentna serija u radu je korišćen mesečni bruto domaći proizvod, koji je dobijen vremenskom dezagregacijom zvanično raspoloživih kvartalnih podataka za bruto domaći proizvod na osnovu BFL metoda (Boot-Feibes-Lisman) vremenske dezagregacije vremenskih serija, pri čemu je za identifikaciju trenda korišćen HP (Hodrick-Prescott) filter. Polazeći od opšteg pristupa cikličnoj analizi, kao odgovarajuća metodologija za identifikaciju vodećih indikatora za Srbiju, predložena je metodologija OECD-a. Predstavljena je metodologija OECD-a i razmotrene su mogućnosti primene ove metodologije za Srbiju. Na kraju, istražene su mogućnosti primene vodećih indikatora za Srbiju

Primena vodećih indikatora u analizi i predviđanju ekonomske aktivnosti Srbije

The paper presents the search for the possibilities of using the leading indicators in analyzing and forecasting the economic activity in Serbia. The leading indicators for Serbia have not been identified so far. This is why the research of possibilities of their use required considering some important theoretical and methodological issues related to the cyclical analysis of the economic activity in Serbia and identification of the cyclical indicators. These issues are as follows: the general approach to cyclical analysis, the choice of a reference series and the choice of the appropriate methodology for identification of leading indicators. As an appropriate general approach to cyclical analysis the growth cycles approach has been considered. As the reference series the monthly GDP is used. The monthly GDP has been interpolated starting with officially available quarterly data and using Boot, Feibes and Lisman (BFL) method of temporal disaggregation. The trend has been estimated using HP filter. Starting from the general approach to cyclical analysis, the methodology of OECD has been proposed as the appropriate for identification of leading indicators for Serbia. The methodology of OECD is presented and the possibilities of using that methodology for Serbia have been considered. Finally, the possibilities of using the leading indicators in Serbia have been researched.Rad istražuje mogućnosti primene vodećih indikatora u analizi i predviđanju ekonomske aktivnosti Srbije. Vodeći indikatori za Srbiju još uvek nisu identifikovani, tako da je ispitivanje mogućnosti primene vodećih indikatora zahtevalo razmatranje određenih teorijskih i metodoloških pitanja koja su u vezi sa cikličnom analizom ekonomske aktivnosti Srbije i identifikacijom vodećih indikatora. Ova pitanja bila su: razmatranje opšteg pristupa cikličnoj analizi, izbor referentne serije, izbor odgovarajuće metodologije za identifikaciju vodećih indikatora. Kao odgovarajući opšti pristup cikličnoj analizi ekonomske aktivnosti, određen je pristup ciklusa rasta. Kao referentna serija u radu je korišćen mesečni bruto domaći proizvod, koji je dobijen vremenskom dezagregacijom zvanično raspoloživih kvartalnih podataka za bruto domaći proizvod na osnovu BFL metoda (Boot-Feibes-Lisman) vremenske dezagregacije vremenskih serija, pri čemu je za identifikaciju trenda korišćen HP (Hodrick-Prescott) filter. Polazeći od opšteg pristupa cikličnoj analizi, kao odgovarajuća metodologija za identifikaciju vodećih indikatora za Srbiju, predložena je metodologija OECD-a. Predstavljena je metodologija OECD-a i razmotrene su mogućnosti primene ove metodologije za Srbiju. Na kraju, istražene su mogućnosti primene vodećih indikatora za Srbiju