Feminine specialization: beautifying arts. Initiatives supporting women’s activity in the field of applied arts and crafts in the second half of the 19th century in the Kingdom of Poland

In the second half of the 19th century, in the Kingdom of Poland, practicing art professionally by women was not only a manifestation of their emancipation. In public opinion it was viewed as one of the options to solve the problem of making a living for women from the higher classes of society – landed gentry or intelligentsia – who faced the necessity of work for money. For this reason, it enjoyed significant social support, which resulted among others in the organization of artistic education and exhibitions of “female art”. However, doubts raised especially by conservatives concerning the lack of predisposition of the female sex to intellectual activity and at the same time attributing to women the innate manual skills, caused that not so much the so-called pure art but decorative art was considered as an appropriate occupation. In the 1860s and 1870s when the need for work for women became for the first time a largescale social problem in the Kingdom of Poland the handicraft was also promoted. The latter appeared to be an optimal way out of a difficult situation, not only because of the manual not intellectual nature of work and low social prestige, but also because it was possible to refer to the tradition of women’s knitting. Due to the resistance of the guilds (which accepted the fact that the craftsmen’s widows ran workshops, still they did not accept female artisans entering the profession without proper background and family connections) and the large number of women interested in working in crafts, a real flood of private schools and courses took place in the Kingdom of Poland, especially in the 1870s. This phenomenon, which can be described even as an educational “fashion”, has found its resonance in the press. Unfortunately it turned out soon that craftsmanship would not meet the hopes placed in it. There was a surplus of “new craftswomen”, as they were called, often poorly qualified, competing with each other and with guild craftsmen. Moreover, labour – and time-consuming products lost in competition with cheap factory products. As a result, earnings were very low. Craft schools lost their popularity, and instead schools educating in the field of applied arts and decoration became popular, like Maria Łubieńska’s, Bronisława Poświkowa’s, Bronisława Wiesiołowska’s, Halina Tokarzewska’s schools, for example. It is worth noting that the majority of such institutions were founded and run by women, who have been treating the work of the art school headmistress as another option for earning money. The promotion of both craft and applied art was of a great importance for extending the range of occupations available to women from higher classes of society. That range, although not as drastically narrow as in the 1860s, at the end of this century was still insufficient in comparison to needs.Uprawianie przez kobiety sztuki zawodowo w drugiej połowie XIX w. w Królestwie Polskim stanowiło nie tylko przejaw aspiracji emancypacyjnych, lecz także traktowane było jako jedna z opcji mających rozwiązać problem samodzielnego zarabiania na życie pań wywodzących się z ziemiaństwa lub inteligencji. Z tego względu cieszyło się znaczącym wsparciem społecznym, co przejawiało się zarówno w organizacji szkolnictwa, jak i wystaw „sztuki kobiecej”. Wątpliwości jednak, podzielane szczególnie przez konserwatystów, dotyczące braku predyspozycji płci żeńskiej do pracy intelektualnej, przy jednoczesnym przypisywaniu kobietom wrodzonych zdolności manualnych, sprawiało, że jako zajęcie właściwe dla pań propagowano nie tyle sztuki tzw. czyste, co sztukę zdobniczą. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIX w., kiedy potrzeba pracy zawodowej kobiet po raz pierwszy stała się w Królestwie Polskim problemem społecznym na dużą skalę, rzemiosło jawiło się jako optymalne wyjście z trudnej sytuacji, nie tylko z uwagi na manualny, a nie intelektualny charakter pracy oraz niski prestiż społeczny, lecz także dlatego, że można tu było odwołać się do tradycji kobiecych robótek. Z uwagi na opór cechów, które akceptując prowadzenie przez wdowy po rzemieślnikach warsztatów rzemieślniczych, nastawione były niechętnie do zjawiska samodzielnych kobiet-rzemieślniczek wkraczających do zawodu bez odpowiednich koneksji rodzinno-środowiskowych, i przy jednoczesnym rozbudzeniu, m.in. dzięki artykułom prasowym, zainteresowania kobiet pracą w rzemiośle, nastąpił w Królestwie Polskim, szczególnie w latach siedemdziesiątych XIX w., prawdziwy wysyp szkół i kursów. Wkrótce okazało się niestety, że rzemiosło nie spełni pokładanych w nim nadziei. Na rynku pracy pojawił się bowiem nadmiar „nowych rzemieślniczek”, jak je nazywano, często kiepsko wykwalifikowanych, rywalizujących między sobą, a także z rzemieślnikami cechowymi. Ponadto praco- oraz czasochłonne wyroby przegrywały w konkurencji z tanimi wyrobami fabrycznymi. W rezultacie zarobki były bardzo niskie. Moda edukacyjna przesunęła się wtedy w kierunku kształcenia kobiet w zakresie sztuki użytkowej i dekoratorstwa. Powstawały liczne szkoły, m.in. Marii hr. Łubieńskiej, Bronisławy Poświkowej, Bronisławy Wiesiołowskiej, Haliny Tokarzewskiej. Godnym podkreślenia zjawiskiem jest to, że większość tego typu placówek zakładały i prowadziły kobiety, traktując pracę dyrektorki szkoły artystycznej jako kolejną opcję zarobkową. Promowanie zarówno rzemiosła, jak i sztuki użytkowej miało duże znaczenie dla rozszerzenia wachlarza zawodów dostępnych kobietom z wyższych sfer społecznych, który, choć już nie tak drastycznie wąski jak w latach sześćdziesiątych XIX w., pod koniec tego stulecia nadal pozostawał niewystarczający w stosunku do potrzeb

Przyszedł czas na ruch kobiet poważnych. Kampania o prawo do wykształcenia i pracy zawodowej, w tym artystycznej, kobiet wywodzących się z ziemiaństwa i inteligencji w latach 1864-1914 w Królestwie Polskim.

Rozprawa ma na celu identyfikację oraz analizę przemian zachodzących w społecznej recepcji pracy zawodowej kobiet z ziemiaństwa i inteligencji w Królestwie Polskim w drugiej połowie XIX i początku XX wieku. Nacisk położony został na kwestię profesjonalnego uprawiania sztuki, zarówno użytkowej, jak i „czystej”. Do powstania tego zjawiska oraz wykształcenia jego cech charakterystycznych, przyczyniła się w dużej mierze akcja aktywizowania Polek, prowadzona szczególnie konsekwentnie w prasie kobiecej. Akcja ta miała stanowić odpowiedź na problemy społeczne i ekonomiczne, które dotknęły szeroko pojęte środowisko ziemiańskie w okresie po klęsce powstania styczniowego. Choć próba redefinicji roli, pozycji i zadań płci żeńskiej nie była nowym fenomenem w Królestwie Polskim (polemizowano na ten temat również w pierwszej połowie stulecia), to po 1864 r. zmieniła się diametralnie skala zjawiska. Emancypacja, wcześniej ostrożnie anonsowana, zyskała nowy wymiar – nabrała przekonywujących cech konieczności. W rezultacie lansowania nowego modelu Polki, spektakularnie wzrosły kobiece aspiracje edukacyjne oraz zawodowe, a także wykształciła się patriotycznie nastawiona, aktywna społecznie, generacja inteligentek. Sytuację kobiet z tzw. klas wyższych, które w wyniku zubożenia stanęły w obliczu konieczności zarabiania na życie, utrudniał wąski wachlarz profesji dostępnych dla „dam”. Tę kwestię uznano w prasie za jeden z kluczowych problemów społecznych i usiłowano rozwiązać, poszukując nowych opcji. Jako jedna z nich jawiła się działalność artystyczna - dlatego nie można jej wyjąć z kontekstu pracy zawodowej kobiet. W niniejszej rozprawie zaprezentowano więc społeczną recepcję również pozostałych dostępnych wówczas dla kobiet, profesji w tym niebudzących kontrowersji (jak np. nauczycielstwo) oraz pionierskich, jak np. medycyna. Omówiona została też problematyka edukacji oraz prasy kobiecej

“Female issue”: polemics about working women in the Kingdom of Poland in the period after the suppression of the january uprising (1864) and the outbreak of the great war (1914)

Women’s right to work or, more widely, challenging the established social role of women was not a brand-new topic in the Kingdom of Poland during the 1860s. It had been discussed before on the public forum. However, after the fiasco of the January Uprising (1864), those issues were vigorously discussed in press polemics. It mostly emerged due to altered social and economic conditions. On the one hand, the Polish community learned about the development of the women emancipation movement inWestern Europe and the United States, on the other hand, much of the gentry went bankrupt being unable to bear the post-Uprising repressions. Many women from that milieu had to face the necessity of earning their living. That issue was addressed in the press at the time and, considering the frequency of such publications and their tenor, it must have sparked many emotions. This article discusses solutions proposed by both those who supported progress and attempted to add new occupations to the women’s labour market and to help women with reformed education, and by defenders of traditional values. The latter protested the very idea of women working out of home as an affront to that gender’s calling – being a wife and a mother. They were not only concerned that work might prejudice women’s ability to take care of home or children, but the fact of eroding the traditional social order in which men were destined to the public sphere while women should reduce their ambitions to the private, domestic sphere. Accordingly, in the second half of the 19th century, we can perceive that the Polish press of that time tended to add more value to work done by women at home. Attempts were made to present it as a mission, not only on the home but also the social front. They tried to turn it into a science by proposing a new branch of science called the “national economy of women”. Another argument raised by those against the emancipation of women was the inherent “nature” of women who were allegedly predisposed to those tasks that are related to the role of wife, mother, housekeeper, to the exclusion of everything else. There was also a “compromise” option that if some women are forced to work because of unhappy wheels of fortune, they should choose jobs that would benefit from female characteristics such as compassion and taking care of details. However, the emotional nature, so typical of women, allegedly affected their view of the world and prevented them from working in such fields where objectivity was essential (medicine, law)