Preliminarni rezultati istraživanja demerzalnih resursa na Crnogorskom primorju – projekat Medits 2008

The MEDITS survey programme (International bottom trawl survey in the Mediterranean) intends to produce basic information on benthic and demersal species in term of population distribution as well as demographic structure, on the continental shelves and along the upper slopes at a global scale in the Mediterranean Sea, through systematic bottom trawl surveys. Although this project started in 1993, Adriatic sea was included not until 1996 Of all Adriatic countries, Montenegro was included last, in 2007. Therefore, the first MEDITS survey was performed in June 2008. Total catches from Montenegrin MEDITS survey showed abundance and biomass mean indices of 7678 N/km2 and 381 kg/km2, respectively. The species Merluccius merluccius was the most abundant and densiest species in the entire area of Montenegrin waters

Kondiciono stanje riba, orada (sparus aurata) i brancin (dicentrarchus labrax), sa farme u Bokokotorskom zalivu (jugoistočni Jadran)

U ovom istraživanju obrađeno je 210 jedinki orade (Sparus aurata Linnaeus, 1758) i 210 jedinki brancina (Dicentrarchus labrax Linnaeus, 1758) sa uzgajališta COGIMAR koje se nalazi na lokaciji Ljuta u Bokokotorskom zalivu. Istraživanja su započeta u decembru mesecu 2014. godine i u ovom radu biće predstavljeni preliminarni podaci o dužinsko-težinskom odnosu i kondicionom faktoru ovih vrsta. Totalna dužina (TL) jedinki orade u uzorku kretala se od 19,9 do 31,1 cm, sa prosečnom vrednošću od 28,1 ± 1,8 cm (prosečna dužina ± standardna devijacija, SD), dok se raspon ukupnih težina kretao od 130 do 485 g, sa prosečnom vrednošću od 337,56 ± 55,75 g (prosečna dužina ± SD). Kod brancina totalna dužina jedinki u uzorku kretala se od 20,8 do 54 cm, sa prosečnom vrednošću od 33,7 ± 3,8 cm (prosečna dužina ± SD), dok se raspon težina kretao od 150 do 1945 g, sa prosečnom vrednošću od 397,84 ± 171,85 g. Analiza dužinsko-težinskog odnosa kod obe vrste pokazala je da se vrednost parametra b razlikuje od idealne izometrijske vrednosti 3. Kod orade vrednost parametra b iznosi 2,4851, dok je kod brancina vrednost parametra b iznosi 3,0591. Studentov t-test pokazao je da se parametar b dužinsko-težinskog odnosa kod ukupnog uzorka orade i brancina nije statistički značajno razlikovao od idealne izometrijske vrednosti 3. Koeficijent kondicije kod obe vrste određen je pomoću Le Cren-ove i Fulton-ove formule po mesecima istraživanja i prema dužinskim klasama. Prosečan koeficijent kondicije orade (Slika 3.) iznosi Ka=0,9467± 0,099 (Le Cren, 1951), odnosno Ka=1,4607 ± 0,1875 (Fulton, 1904), a od istraživanih meseci najniža vrednost zabeležena je u februaru, Ka=0,947 (Le Cren), odnosno Ka=1,4196 (Fulton). Kod brancina prosečan koeficijent kondicije (Slika 4.) za ceo ispitivani uzorak iznosi Ka=1,0164±0,0627 (Le Cren), odnosno Ka=1,0041±0,0721 (Fulton), a od istraživanih meseci najniža vrednost zabeležena je u februaru mesecu Ka=0,9656 (Le Cren), odnosno Ka=0.9512 (Fulton)

Mogućnost komercijalnog uzgoja školjke kamenice, ostrea edulis u uslovima Kotorskog zaliva (Orahovac)

Kamenica, ostriga, Ostrea edulis, je jadranska školjka, koja se već nekoliko decenija vještački gaji u Jadranu, najviše na hrvatskom primorju. Izuzetno je cijenjena, te stoga dostiže i visoku cijenu na tržištu. Nakon ranijih eksperimentalnih istraživanja Instituta sedamdesetih godina prošlog vijeka, ova vrsta je po prvi put, 2010. godine komercijalno uzgajana u uslovima Bokotorskog zaliva, u mjestu Orahovac kod Kotora. Institut i kompanija „D.O.O. Školjke Boke“ su u julu mesecu uvezli 9000 jedinki mlađi iz poznatog uzgajališta u Stonu (HR). Školjke su nasađene na lokaciji Orahovac u neposrednoj blizini reke Ljute u severnom delu Kotorskog zaliva. Primjenjen je prirodno-veštački način uzgoja, gde se kamenice vešaju na brodske konope povezane sa polietilenskim bovama, na dubinu 4–7 metara. Mereni su osnovni hidrografski parametri, temperatura i salinitet, kao i dužinski rast na 100 slučajno odabranih jedinki iz uzgajališta. Maksimalne temperature 27.6 T°C izmerene su u julu a najniže 11.2 T°C. Vrednost saliniteta je bila najveća u avgustu i iznoslila je 27.8 ‰ a minimum je bio u decembru 6.3 ‰. Temperaturni opseg je uobičajen za područje Kotorskog zaliva, dok su vrednosti saliniteta bile neuobičajeno niske u jesenjem periodu, čak i na dubinama 4–5 metara, što je bilo uslovljeno izuzetno velikim količinama padavina. Istraživanja pokzuju da je rast od jula do oktobra bio ujednačen i ukupno je iznosio 1cm, odnosno u proseku 0.25 cm po mesecu. Od oktobra do januara nastupa nešto usporeniji rast i ukupno iznosi 0.3 cm. Od januara ponovo nastupa nešto pojačani intezitet rasta koji ukupno iznosi 0.5 cm. Dakle u periodu od 8 meseci (jul–mart) ukupni rast iznosi 1.9 cm. Rast kamenica zavisi od mnogo faktora, a najviše od količine hrane (planktona) i temperature. Kako i naša istraživanja pokazuju, rast je najintezivniji bio u letnjim mesecima, kada su i povoljne temperature koje uslovljavaju u povećanu količinu planktonskih zajednica. Salinitet takođe igra značajnu ulogu u rastu kamenica, ali su one otpornije na kolebanja saliniteta od dagnje, koja se takođe veštački gaji. Do skoro identičnih istraživanja došao je Glamuzina u Malostonskom zlivu 2006, kada je konstatovao ukupni rast 1.7 cm za period jun–april. Merenja smrtnosti pokazala su nešto povećane vrednosti (15%) u julu neposredno posle postavljanja jedinki u more, što je verovatno uslovljeno transportnim šokom i prilagođavanju uslovima u vodi Kotorskog zaliva. U kasnijim mesecima on opada i od septembra do marta iznosi 0%. Onda se u martu 2011. pojavljuje uobičajeni problem predatora, kada ribe orade Sparus aurata, napadaju uzgajalište i čine veliku štetu, naročito na cementiranim nizovima kamenice, jer su više otvorene nego one u kašetama. Svi dosadašnji podaci pokazuju, da uslovi vode u Kotorskom zalivu, naročito na ušću rijeke Ljute, izuzetno pogoduju dobrom rastu i kondiciji ove vrste, što ide u prilog njenom komercijalnom uzgoju, ćime će se pored dagnje, Mytilus galloprovincialis, upotpuniti ponuda školjkaša, naročito u vrijeme turističke sezone na crnogorskom primorju

Neki biološki parametri grdobe (lophius budegassa spinola, 1807) u vodama Crne Gore (jugoistočni Jadran)

U ovom istraživanju obrađene su 264 jedinke grdobe (LophiusbudegassaSpinola, 1807), od kojih su 128 (ili 48,5%) bili mužjaci, 114 (43,2%) ženke, dok kod 22 jedinke (8.3%) nije bilo moguće odrediti spol. Odnos ženki i mužjaka bio je 1:1,12. Omjer spolova (SR) procijenjen je na 47,1. Testiranje uzorka χ2-testom pokazalo je da ne postoji statistički značajna razlika između broja mužjaka i ženki u uzorku (χ2 = 0.8099, p > 0.05). Totalna dužina (TL) jedinki u uzorku kretala se od 15,6 do 67,0 cm, sa prosječnom vrijednošću od 29,2 ± 8,1 cm (prosječna dužina ± standardna devijacija). Shapiro-Wilkesov test normalnosti pokazao je da distribucija dužinskih frekvencija ukupnog uzorka nije pratila normalnu distribuciju (W = 0,9003; p < 0,05), kao ni distribucija mužjaka (W = 0,9563; p < 0,05) ni ženki (W = 0,8959; p < 0,05). Raspon dužina kod ženki varirao je 18,8 do 67,0 cm TL, sa prosjekom od 31,9 ± 9,6 cm TL. Prosječna dužina mužjaka bila je 82,3 ± 5,7 cm TL, dok su minimalna i maksimalna dužina bile 16,6 cm i 48,4 cm TL. Prosječna masa jedinki u uzorku bila je 444,15 ± 427,24 g, sa rasponom od 57,14 g do 3000,00 g. Masa ženki kretala se od 114,50 g do 3000,00 g, sa srednjom vrijednošću od 584,10 ± 557,15 g. Najmanja izmjerena masa mužjaka bila je 66,70 g, a najveća 1791,96 g, sa prosjekom od 372,40 ± 249,28 g. Analiza dužinsko-masenog odnosa pokazala je vrijednost parametra b manju od idealne izometrijske vrijednosti 3, što znači brži rast jedinki u dužinu od povećanja mase, odnosno da jedinka sa rastom dobiva izduženiji oblik tijela. Vrijednosti parametra b po spolovima su također bile manje od 3. Studentov t-test pokazao je da se parametar b dužinsko-masenog odnosa kod ukupnog uzorka i ženki statistički značajno razlikovao od vrijednosti 3, dok kod mužjaka to nije bio slučaj. Dužina prve spolne zrelosti (Lm50%) ukupnog uzorka procijenjena je na 26,37 cm TL, odnosno 30,50 cm TL kod ženki i 26,26 cm TL kod mužjaka.Procijenjene su i dužine pri kojima 25% (Lm25%), odnosno 75% (Lm75%) populacije dosegne spolnu zrelost, kao i parametri α i β krivulje zrelosti

Rasprostranjenost, brojnost i sastav populacije obične sipe sepia officinalis, linnaeus, 1758, u Jadranskom moru

Sipa, Sepia officinalis, je glavonožac rasprostranjen u istočnom Atlantiku, od Shetlandskog otočja i južne Norveške do sjeverozapadne Afrike, te u Mediteranu. Obitava na svim dubinama do 200 m, ali najviše je zastupljena na dubinama do 100 m. Vrsta je velikog gospodarskog značaja, poglavito za zemlje u području njezine rasprostranjenosti. Izlovljava se većim brojem ribolovnih alata, u gospodarskom ribolovu najviše pridnenom povlačnom mrežom koćom. Ukupni svjetski ulov ove vrste u 2011. godini iznosio je 26 701 t, a u ukupnim ulovima najviše je zastupljen Tunis u Mediteranu. U radu su korišteni podaci istraživanja provedenih u Jadranu u sklopu programa EU MEDITS u razdoblju od 1996. do 2008. godine. Uzorkovanja su provedena na svim koćarskim područjima Jadrana (GSA 17 i GSA18) korištenjem eksperimentalne pridnene povlačne mreže GOC 73, posebno konstruirane za ovaj tip istraživanja. Srednje vrijednosti indeksa biomase i indeksa brojnosti sipe (N/km2 i kg/km2), koji su dobiveni korištenjem “swept area” metode, izračunati su po godinama, po dubinskim stratumima kao i za cijelo razdoblje istraživanja. Srednja vrijednost indeksa biomase i brojnosti ove vrste u Jadranu iznosila je 0,90 kg/km2 i 11,42 N/km2. Analiza raspodjele po dubinama pokazala je da vrsta preferira plitka područja te su srednje vrijednosti oba indeksa bile najviše u dubinskom stratumu 10 do 50 m. Ukupno je analizirano 1069 primjeraka sipe, od toga 500 mužjaka, 352 ženke i 217 jedinki kojima pol nije bilo moguće odrediti. Omjer mužjaka i ženki bio je 1,42, odnosno u uzorcima su dominirali mužjaci što je najvjerojatnije posljedica masovnog pomora ženki nakon razmnožavanja. Raspon dužina plašta lovljenih primjeraka kretao se od 30 do 215 mm, a njihova srednja dužina iznosila je 81,23 mm (st.dev.=33,04). Prosječne godišnje vrijednosti indeksa biomase i brojnosti pokazuju značajne međugodišnje oscilacije što je uobičajeno za kratkoživuće vrste, poput sipe, koje izrazito ovise o uvjetima okoliša. Međutim, kod sipe se uočava i slabi negativni trend indeksa biomase u razdoblju 1996.-2008. godina a takve promjene u populaciji mogu biti posljedica prevelikog ribolovnog napora kojemu je vrsta izložena, posebice uzme li se u obzir i sinergijski učinak većeg broja ribolovnih alata kojima se ova vrsta izlovljava. Stoga je neophodno provoditi monitoring uzimajući u obzir što veći broj relevantnih parametara kao i sve dionike u ribolovu ove vrste radi predlaganja i provođenja mjera kojima će se osigurati dugoročno održivo korištenje ovog važnog ribolovnog resursa u Jadranskom moru

Naučno praćenje ulaska invazivnih vrsta riba i rakova u Jadransko more (Crnogorsko primorje)

Ljudske aktivnosti, posebno prokopavanje Sueckog kanala, 1869. godine imale su za posledicu prodor, tim novim koridorom vrsta iz Indijskog okeana preko Crvenog mora.. Osim toga, poslednju deceniju obeležile su značajne promjene u klimi koju karakterišu vruća i suva ljeta i hladne zime, kao i česte oluje, poplave i šumski požari. Takođe su evidentne temperaturne promjene u morskim ekosistemima, s povećanjem temperature (tropikalizacija) u sjevernom Mediteranu, uključujući i Jadran. To je izazvalo širenje toplovodnih vrsta prema sjeveru Mediterana u područja koja nisu naseljavali prije. Hrvatski i crnogorskih ihtiolozi su kroz naučno-istraživačku saradnju identifikovali i opisali 46 novih vrsta u Jadranu. To su najčešće vrste iz Indo-Pacifika koji su došli na Mediteranu kroz Suecki kanal. Neke vrste stigle su iz istočnog Atlantika kroz Gibraltarski proloz. Osim migrantskih vrsta, nekoliko novih vrsta iz porodice Gobiidae su otkrivene u Jadranu, uglavnom zbog novih ribolovnih alata i tehnika, a nove dubokomorske vrste otkrivene su u ekspedicijama u južnojadranskoj kotlini. Osim riba potvrđeni su i nalazi nekih vrsta dekapodnih rakova, naročito na ušću jadranskih rijeka. Takođe je uočeno širenje areala na sjever Jadrana vrsta koje su nekada dominantno bile prisutne u južnom, toplijem Jadranu, kao sto su Pomatomus saltatrix. Ove pridošlice, osim što remete ustaljene ekološke odnose, donose i socioekonomske promjene, naročito u mjestima gdje je ribolov tradicionalna djelatnost, kao što su ušća rijeka Bojane i Neretve

Biološke karakteristike inćuna (engraulis encrasicolus) u Bokokotorskom zalivu (Crna Gora)

Inćun, Engraulis encrasicolus, je jedna od najrasprostranjenijih i komercijalno najvažnijih vrsta riba u Jadranskom moru (FishStat Plus, FAO). Industrijski ribolov srdele i inćuna u Crnoj Gori je još uvek nerazvijen, pa se ove vrste uglavnom love alatima malog obalnog ribolova, tj. mrežama potegačama male veličine okaca (5-6 mm) u Bokokotorskom zalivu kao i malim mrežama plivaricama na ulazu u zaliv. Podaci predstavljeni u ovom radu rezultat su istraživanja sprovedenog u okviru Pilot studije AdriaMed projekta u periodu septembar 2007. – avgust 2011. godine. Tokom Pilot studije putem intervjua sa ribarima prikupljane su informacije o ulovu i ribolovnom naporu svih aktivnih tipova brodova, a takođe su uzimani i biološki uzorci komercijalno važnih vrsta kako bi se proučavale njihove biološke karakteristike. Uzorci inćuna prikupljeni su u području Bokokotorskog zaliva (Sl. 1) koji predstavlja jedno od najproduktivnijih područja na crnogorskom primorju, pa je mrestilište i hranilište mnogih ribljih vrsta. Uzorci su prikupljani mesečnom dinamikom. Prikupljeni su sledeći podaci: totalna dužina tela sa preciznošću 0.1 cm, totalna težina sa preciznošću 0.01 g, pol i stadijum zrelosti gonada (upotrebljena je skala sa četiri stadijuma zrelosti, 1 – nezrele, 2 – sazrevanje, 3 – zrele i 4 – izmrešćene jedinke). Na osnovu ovih podataka određen je dužinski raspon, distribucija dužinskih frekvenci, odnos polova, GSI, dužina dostizanja polne zrelosti (L50% dužina pri kojoj je 50% populacije polno zrelo, kao i L25% L75%), kao i dužinsko-težinski odnos prema formuli log W=log a+b log LT. Inćun je bio najzastupljeniji u ulovu u septembru i aprilu. Dužinski raspon iznosio je od 7.5 do 14.4 cm, sa srednjom vrednošću od 10.13 cm, dok je težinski raspon bio od 0.9 do 21 gram, sa srednjom vrednošću 6.4 g. Od ukupnog broja jedinki (2000) ženke čine 61%, mužjaci 33%, a 6% su jedinke kojima nije bilo moguće odrediti pol. Ženke su zastupljenije od mužjaka u svim dužinskim klasama, osim na 8 cm dužine gde je odnos polova 1:1. Najveći broj uzorkovanih jedinki bio je u drugom stadijumu zrelosti. Procenjeno je da je dužina pri kojoj 50% populacije inćuna dostigne polnu zrelost 9.1 cm, dok su L25% i L75% procenjeni na 8.6 i 9.7 cm. Koeficijent b dužinsko-težinskog odnosa kod mužjaka iznosio je 3.212, a kod ženki 3.437

Corneal Cross-linking for the treatment of keratoconus: preliminary results

PURPOSE: To present early visual and keratometric results for corneal cross-linking with riboflavin and UV irradiation in patients with progressive keratoconus. METHODS: Twenty-five eyes of twenty patients (15 males and 5 females) with a progressive keratoconus in the previous 6 months were followed. Unaided visual acuity (UVA), best spectacle corrected visual acuity (BSCVA), spherical equivalent (SEQ), manifest cylinder, and maximal corneal curvature (max K) values were followed at 1, 3 and 6 months. All patients were submitted to corneal cross-linking using riboflavin (vitamin B2) as the photosensitizer and ultraviolet light (UV, wavelength 370 nm). Epithelium was removed with 20% alcohol, cornea was soaked with vitamin B2 for 15 min, and then irradiated with UV light for 30 min, after which a bandage contact lens (BCL) was placed. RESULTS: UVA increased after one month (from 0.15 ± 0.15 to 0.23 ± 0.20), and went on increasing at 3 and 6 months, reaching statistical significance (p=0.025 e p=0.037, respectively). BSCVA increased from 0.41 ± 0.27 to 0.49 ± 0.29 at month six, without reaching statistical significance at any time point. Progression of keratoconus stopped in all patients, in contrast with progression in all of them in the six-month period prior to the surgery. Max K decreased by more than 2 D (from 53.02 ± 8.42 to 50.88 ± 6.05 D), SEQ less that 1 D (from -3.27 ± 4.08 to -2.68 ± 3.02 D), while refractive cylinder decreased less than 0.5 D (from -2.29 ± 1.77 to -1.86 ± 0.92 D), without reaching a statistically significant difference. None of the eyes lost any line of BSCVA, 12 maintained the preoperative BSCVA, 7 gained one line, 5 gained two lines, and 1 patient gained three lines of BSCVA. CONCLUSIONS: Corneal cross-linking with riboflavin and UV light seems to be a safe (no loss of BSCVA) and effective (anatomical and optical properties maintained) procedure, which has shown to stop the progression of the keratoconus: a reduction, although not statistically significant, of the corneal curvature, spherical equivalent and refractive cylinder took place in patients where previous progression of keratoconus had been described.OBJETIVO: Apresentar os resultados visuais e ceratométricos, seis meses após tratamento foto-terapêutico com luz ultravioleta (UV) e vitamina B2 (Ultra B2), em pacientes com ceratocone progressivo. MÉTODOS: Vinte e cinco olhos de 20 pacientes (15 homens e 5 mulheres) com ceratocone progressivo, determinado pelo aumento de curvatura em exames seriados de topografia corneal, nos últimos seis meses foram avaliados. Acuidade visual não corrigida (UVA), acuidade visual melhor corrigida com óculos (BSCVA), equivalente esférico (SEQ), cilindro refrativo manifesto e a curvatura máxima (max K) pré e pós-operatórios (1, 3 e 6 meses) foram determinadas. Todos os pacientes foram submetidos ao tratamento Ultra B2 usando riboflavina (vitamina B2) e a luz ultravioleta (UV, 370 nm). O epitélio corneal foi removido após assepsia, colocação de blefarostato e anestesia tópica com proparacaína, por meio de solução de álcool hidratado (20%) utilizada por 30 segundos. A córnea foi saturada com vitamina B2 por 15 minutos; em seguida, foi irradiada por luz UV por 30 minutos. Ao final do procedimento, foi colocada lente de contato terapêutica (LCT), mantida até a epitelização total. RESULTADOS: Houve melhora na UVA após o primeiro mês (de 0,15 ± 0,15 para 0,23 ± 0,20), com contínua mudança no terceiro e sexto mês pós-operatório, atingindo a diferença estatisticamente significante nesse período (p=0,025 e p=0,037 respectivamente). BSCVA melhorou de 0,41 ± 0,27 para 0,49 ± 0,29 no sexto mês, sem atingir a diferença estatisticamente significante. A progressão do ceratocone após o procedimento não foi notada em nenhum paciente, em comparação com o avanço topográfico nos 6 meses precedentes. Após 6 meses do procedimento, max K diminuiu em mais que 2,00 D (de 53,02 ± 8,42 para 50,88 ± 6,05 D), SEQ em menos que 1 D (de -3,27 ± 4,08 para -2,68 ± 3,02 D) e o cilindro refrativo em menos que 0,5 D (de -2,29 ± 1,77 para -1,86 ± 0,92), sem atingir diferença estatisticamente significante. Nenhum dos olhos perdeu linha de BSCVA, 12 mantiveram o BSCVA pré-operatório, 7 ganharam uma linha, 5 ganharam duas e 1 paciente ganhou três linhas de BSCVA. CONCLUSÕES: O tratamento com Ultra-B2 mostrou-se seguro (não apresentou perda de linha de visão corrigida) e eficaz (manteve os parâmetros anatômicos e ópticos) em estacionar a progressão da ectasia corneal. Houve redução, embora sem significância estatística, da curvatura corneal máxima, equivalente esférico e cilindro refrativo nos olhos com a córnea instável devida ao ceratocone.Institute of Refractive and Ophthalmic SurgeryUS Medical School Medical Academy Milos Eye HospitalUniverziteta u Beogradu Medicinski Fakultet Ocna KlinikaUniversidade Federal de São Paulo (UNIFESP)UNIFESPSciEL