Kilka uwag o nowych zadaniach polskiej romanistyki powojennej

Przedmiotem artykułu jest analiza rozwoju nauki prawa rzymskiego w powojennej Polsce, gdy romaniści musieli odnaleźć się w nowej rzeczywistości politycznej i ustrojowej. Inspiracją autora stała się m.in. publikacja Marii Zabłockiej, Romanistyka polska po II wojnie światowej, Warszawa 2002, w której pojawiły się próby wskazania pewnych etapów w okresie nią objętym, warte doprecyzowania. Zostały one wyekspono­wane w artykule poprzez nakreślenie nowych zadań, przed jakimi romaniści zostali postawieni bezpośrednio po wojnie. Wynikały one z pilnych potrzeb, np. w zakresie zapewnienia pomocy dydaktycznych w zakresie pra­wa rzymskiego, jak również ze zmian ustrojowych i ideologicznych mających wpływ również na naukę. W czasie dominacji nauki sowieckiej w tzw. państwach socjalistycznych ideologia marksistowska i marksistowscy histo­rycy odrzucali prawo rzymskie jako normy prawne formacji niewolniczej, opartej na własności prywatnej. Po­glądy na ten temat przenikały również do romanistycznych badań naukowych, prawo rzymskie należało badać w odpowiedni sposób, oparty na metodzie materializmu historycznego. Władze w Polsce Ludowej próbowały wówczas również zlikwidować prawo rzymskie w kształceniu uniwersyteckim jako nieodpowiadające nowej ideologii. Pomimo trudności, przez które kadry romanistyczne musiały przebrnąć w okresie Polski Ludowej, i dzięki staraniom włożonym w realizację postawionych przed nimi zadań prawo rzymskie utrzymało swą po­zycję odrębnego przedmiotu dydaktycznego i jest nadal wykładane w uniwersyteckich ośrodkach edukacji prawniczej w Polsce.

Ubi thesaurus tuus, ibi et cor tuum. Tadeusz Czacki in Ireneusz Jakubowski’s Research

Tadeusz Czacki was an outstanding activist and historian, who lived at the turn of the 18th century. He founded a famous secondary school in Krzemieniec, where teaching law (including Roman law) was an important part of education. Dr Ireneusz Jakubowski has published thirteen articles on Tadeusz Czacki and his perspective on the importance of Roman law in Polish legal history. The authors synthesised Ireneusz Jakubowski’s research on Tadeusz Czacki and his ideas about law, especially Roman law.Tadeusz Czacki to wybitna postać w historii Polski XVIII-wiecznej. Był społecznikiem i historykiem, z powodzeniem doprowadził do założenia słynnego Liceum Krzemienieckiego, gdzie nauka prawa (w tym prawa rzymskiego) była ważną częścią edukacji szkolnej. Doktor Ireneusz Jakubowski opublikował trzynaście artykułów poświęconych tej postaci i jej poglądom, w szczególności na znaczenie prawa rzymskiego w polskiej historii prawa. Autorzy dokonują syntetycznego przeglądu twórczości Ireneusza Jakubowskiego dedykowanej Tadeuszowi Czackiemu i jego poglądom, zwłaszcza w odniesieniu do prawa rzymskiego

Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego T. XXI Badania nad rozwojem instytucji politycznych i prawnych

Tytuł finansowany przez: Krakowską Akademię im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Uniwersytet im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Uniwersytet Gdański, Uniwersytet Warszawsk

"Ius publicum and ius privatum" in the Views of “Marxist” Romanists

The concept of public and private law is still somewhat problematic, and the matter has also been subject to critical discussion in the legal literature in socialist states. It is commonly believed that the origin and idea of this division derive from Roman law. Socialist-oriented ideology generally left Roman law out of its legal system, rejecting the development of private property for the benefit of far-reaching state interference in private-law relationships, and any influence on the part of the legal system of a state that allowed slavery was inconsistent with the ideas of socialism. It was based on historical and dialectical materialism and was connected with the inevitable fight of classes in society. In socialist states, two tendencies in Roman law studies should be distinguished – “traditional” Roman law studies, referred to as “bourgeois”, and new “Marxist Roman law studies”. Some explorers of this tendency believed that it was only “Marxist Roman law studies that required further development, while “bourgeois Roman law studies”, in contrast to the former, could only provide a basis of information collected by its researchers. The negation of the division of law into public and private in Marxist ideology was not as obvious as it is commonly accepted. The paper presents, in a synthetic way, views of this topic given by some “Marxist” Romanists.Pojęcia prawa publicznego i prywatnego są wciąż problematyczne, ta kwestia była również przedmiotem dyskusji w państwach socjalistycznych. Powszechnie przyjmuje się, że idea tego podziału sięga rodowodem prawa rzymskiego. Ideologia socjalistyczna zasadniczo nie znajdowała miejsca dla prawa rzymskiego w systemie prawnym, który odrzucał rozwój własności prywatnej na rzecz szerokiej ingerencji państwa w stosunki prywatno-prawne i nie dopuszczał wpływów ze strony zasad prawnych państwa ustroju niewolniczego, sprzecznego z ideą socjalizmu. Opierała się ona na materializmie historycznym i dialektycznym oraz związana była z nieuniknioną walką klas w społeczeństwie. W romanistyce prawniczej wyodrębniono dwa kierunki – romanistyki tradycyjnej, określanej jako „burżuazyjna”, i młodej romanistyki marksistowskiej. Celem autorki artykułu jest zaprezentowanie w sposób syntetyczny poglądów na tę dychotomię, najdobitniej wyrażanych przez romanistów marksistowskich z Czechosłowacji na tle dyskusji o przydatności tegoż podziału w państwach socjalistycznych

Prawo rzymskie w edukacji prawniczej w pierwszych latach Polski Ludowej (1944−1949)

The article is an attempt to establish the role and the meaning of Roman law in Poland in the period of 1944−1949. Polish state was regarded as a satelite state of the Soviet Union. The Polish Workers’ Party was dependent on the communists and it had a “leading role” in the country. The socialist ideology also played the decisive part in an educational system. Socialists were in principle against the study of Roman law and tried to limit his role in educating socialist lawyers – “lawyers of the new type”. They tried to conduct the reform of law studies and partly they made a success of it. “Secondary law schools” was created in this period but there was no Roman law in their school curricula. The Roman law played the major part in university educational system but, as a result of more late reforms, it was eliminated as a autonomous discipline in university education. The period of 1944−1949 was beginning of reforms which they took to it.W artykule nie zamieszczono abstrakt

Position of civil procedure in the sistematization of Roman law

Z problematyką rzymskiej procedury cywilnej wiąże się pojawienie licznych i interesujących kwestii oraz pytań problematycznej natury. Przykładowo, pewne wątpliwości może wzbudzić publiczny czy też prywatny charakter tego postępowania. Artykuł przedstawia pewne wybrane kontrowersyjne problemy związane z miejscem procesu cywilnego w systematyce prawa rzymskiego. System prawa procesowego w antycznym Rzymie przechodził dynamiczną ewolucję aż do czasów Justyniana. Najistotniejsze, z punktu widzenia dydaktycznego wydaje się przedstawienie, godnego uznania i misternie skonstruowanego, podobnie jak całe rzymskie prawo prywatne, rzymskiego procesu formułkowego. Rzymianie nie dokonali całościowej kodyfikacji procesu cywilnego, nie był on także dla nich zasadniczo odrębnym działem prawa. Tematyka rzymskiej procedury cywilnej, ze względu na swój doniosły wpływ na rozwój i kształt rzymskiego prawa prywatnego, zawarta jest zazwyczaj w jednym z rozdziałów podręczników prawa rzymskiego. Właściwy sposób przedstawienia tego działu powinien pomóc studentom w zrozumieniu historycznego podłoża współczesnych kierunków rozwoju procedury cywilnej i prawidłowej ocenie humanistycznych wartości rzymskiego procesu cywilnego.There are numerous and highly interesting problems and questions arising from the Roman law of civil procedure. We might have, for instance, some doubts becouse of public or private character this procedure. The article presents some controversial and selected issues considered with position of civil procedure in the sistematization of Roman law. The system of the law of procedure in ancient Rome had its own dynamic evolution down to Justynian period. The most important for the didactic purpose seems to be the Roman formulary procedure, which was intricate an has attracted the same admiration as Roman private law. The Roman had never gathered this procedure sistematically or studied it as an autonomous subject. The Roman law of civil procedure, in spite of its fundamental influence on the development and structure of the Roman system of private law, is usually confined to a chapter in textbooks on Roman law. The right way of enunciate this part should helps the students to understand the historical background of present trends in civil procedure and to appraise the humanistic factors working in them

Teodor Dydyński and the legend of Gaius

The author analyses the place of Gaius in the research of Teodor Dydyński – a Polish law historian. Gaius, though not well known, became a famous Roman jurist, recognized as a great authority. His Institutiones was a complete exposition of the elements of Roman law. Dydyński thought that Gaius and his works were significant so he devoted much research to him. Dydyński translated Institutiones from Latin into Polish and published them with his own notes. He regarded Gaius as a great teacher of Roman law, he had much reverence and admiration for him, which was reflected in Dydyński’s writings. Therefore Dydyński should be seen as a scientist who created a kind of legend – the legend of Gaius

Polish Romanists during the Second World War

The article is an attempt to establish the Polish Roman law scholars’ fates in the period of 1939–1945. Second World War changed their lifetimes dramatically. Some of the scholars were arrested, some of them were murdered, some of them had to leave Poland. After the German and Soviet invasion of Poland in September 1939 Polish academics were not permitted to give lectures, so higher education of lawyers, including Roman law lectures, transformed into underground education at secret law faculties all over Poland. Despite the difficulties, Roman law – as a university subject – was constantly taught in all centres of legal education in Poland.Artykuł jest próbą naszkicowania losów polskich romanistów w latach 1939–1945. II wojna światowa często radykalnie wpłynęła na kształt ich życiorysów: niektórzy z naukowców zostali aresztowani, inni zginęli lub musieli opuścić Polskę. Po ataku Niemiec i ZSRR na Polskę we wrześniu 1939 r. nauczycielom akademickim uniemożliwiono prowadzenie wykładów, zatem uniwersytecka edukacja prawników, obejmująca również prawo rzymskie, zmieniła się w nauczanie na tajnych wydziałach prawa w całej Polsce. Mimo tych przeciwności prawo rzymskie jako przedmiot dydaktyczny przetrwało przez trudny okres okupacji w Polsce

PRAWO RZYMSKIE W POLSCE W LATACH 1939-1945

SummaryTe article is an attempt to establish the role and significance of Roman law in Poland in 1939-1945. Te authors analyse two principal problems: the place of Roman law in university education at this time and the attitude of both invading powers to the ius Romanum During their wartime occupation of Poland both the Nazi German and Soviet Russian regimes tried to destroy the Polish educational system by closing down the grammar schools and universities. They conducted an ideological campaign attacking the ideas behind Roman law. But despite the difficulties, Roman law continued to be taught in the secret university courses in law conducted throughout occupied Poland. Regarded as a universal symbol of fairness and truly humane justice, Roman law was the very opposite of the inhuman law imposed on Poland during the Second World War. In 1939-1945 the invaders cast aside the ideas and fundamental human values of Roman law, replacing them with their own draconian wartime regulations.StreszczeniePrzedmiotem niniejszego syntetycznego artykułu jest próba ustalenia roli i miejsca prawa rzymskiego w Polsce w latach 1939-1945. Autorzy przeanalizowali w tym celu znaczenie prawa rzymskiego w edukacji prawniczej oraz stosunek okupanta do ius Romanum w omawianym okresie. Mimo prób zwalczania polskiego szkolnictwa wyższego i ideologicznego atakowania prawa rzymskiego, zarówno przez system hitlerowski, jak i sowiecki, było ono obecne jako przedmiot wykładowy w tajnym nauczaniu przez cały okres okupacji ziem polskich w różnych ośrodkach naukowych. Prawo rzymskie, traktowane natomiast jako uniwersalny symbol ludzkiego i sprawiedliwego prawa, w latach 1939- 1945 przestało istnieć jako przeciwieństwo nieludzkiego prawa czasów wojny, które odeszło od podstawowych wartości służących istocie ludzkiej i zatraciło sens człowieczeństwa