Uloga i značaj zooplanktona u poluintenzivnom sistemu gajenja šarana

Jedan od svetski najzastupljenijih sistema za gajenje riba je poluintenzivni sistem koji čini više od 80% (Tacon and De Silva, 1997). U najtradicionalnijem obliku, prisutnom uglavnom u Aziji, veći deo nutritivnih potreba riba se zadovoljava iz prirodne hrane, prisutne u jezeru, dok se manji deo zadovoljava kroz dodatnu hranu. Osnovna ideja ovog sistema je da se potrebe riba u proteinima zadovoljavaju konzumiranjem zooplanktona, zoobentosa i druge prirodne hrane, dok se energetske potrebe zadovoljavaju žitaricama i drugim lokalnim proizvodima u obliku dodatne hrane. Poslednjih godina u zemljama jugoistočne Evrope (Srbiji, BiH, Bugarskoj, Rumuniji) sve se više koristi peletirana i ekstrudirana hrana, umesto žitarica ili u kombinaciji sa žitaricama uz iskorišćavanje prirodne hrane iz samog ribnjaka. Zooplankton predstavlja važanu prirodnu hranu za larve i odrasle stadijume mnogih vrsta riba koje se gaje u akvakulturi. On je i glavna prirodna hrana za larve i mesečnjake šarana, a zajedno sa faunom dna, predstavlja hranu za mlađ i gajenog konzumnog šarana. Zooplankton je značajan izvor proteina, amino kiselina, lipida, masnih kisenina, minerala i enzima (Kibria et al., 1997). U novim ribnjacima zooplankton je uglavnom poreklom iz vode za vodosnabdevanje, dok u starijim objektima, deo ovih organizama potiče iz banke trajnih jaja koja se nalaze u sedimentu, najčešće do dubine od 2 do 10 cm, odakle se jedan deo svake sezone razvija i prelazi u vodu. Razvitak zooplanktonskih organizama (Rotatoria, Cladocera, Copepoda), ima izraženu sezonalnost, pa je maksimum produkcije karakterističan za maj i jun (Paterson, 1993). Na žalost, tokom letnjih meseci (jul i avgust), kada postoje optimalni temperaturni uslovi za rast šarana, najčešće se javlja značajan pad uglavnom svih grupa zooplanktona a naročito kladocera i kopepoda. Ovaj pad u produktivnosti je pre svega rezultat sezonalnosti zooplanktonskih organizama a može biti i posledica velikog pritiska riba na zooplankton u uslovim gustog nasada riba. Do izvesne mere se produkcija prirodne hrane može podstaći upotrebom veštačkih đubriva ili stajnjaka, koji zapravo dovode do porasta produkcije fitoplanktona koji je osnov ishrane za zooplanktonske organizme. Larve šarana mogu da konzumiraju manje oblike zooplanktona kao što su rotatorije i nauplius larve kopepoda. Sa porastom, šaran počinje da konzumira krupnije oblike kladocera i kopepoda, a potom i organizme faune dna, hironomide i oligohete. Za šarana i druge vrste Teleostea, krupniji oblici zooplanktona, naročito krupne kladocere (Daphni magna i D. pulex) predstavljaju lako uočljiv plen, ne samo zbog dimenzija tela, već i zbog dobro pigmentisanog i krupnog oka. Osim toga, starije uzrasne kategorije šarana imaju tako razvijeni usni aparat koji je prilagođen za sakupljanje hrane koja je veća od 250 μm (Sibbing et al., 1986). Usled ovoga, na početku proizvodne sezone, na većini ribnjaka nasađenih sa jedno- i dvogodišnjom mlađi, vrlo brzo dolazi do istrebljenja krupnih zooplanktonskih organizama, što dovodi do dominacije rotatorija, larvi kopepoda kao i malih kladocera, kao što je Bosmina longirostris, jer više nema kompeticije za hranom. U slučajevima kada postoji niska produkcija prirodne hrane, a ne postoji mogućnost đubrenja, usled npr. visoke temperature vode, dodatni objekti kao što su neupotrebljiva ribnjačka jezera, jame ili pak veliki tankovi, mogu poslužiti za dodatnu produkciju prirodne hrane – zooplanktonskih organizama. Masovna proizvodnja prirodne hrane na ovaj način može biti relativno jeftina posebno kada se kao đubrivo koristi stajnjak. Za manje količine zooplanktona, sakupljanje se može obaviti pomoću velikih planktonskih mreža zakačenih za čamac ili se mogu vući sa obale. Ukoliko su u pitanju veći objekti u kojima se gaji zooplankton, za sakupljanje se može koristiti adaptiran čamac po ugledu na "Baleen sistem" koji je poseduje deo koji zahvata vodu i mrežu za proceđivanje, nakon čega se organizmi propuštaju kroz seriju mrežica čime se raspoređuju po veličinskim klasama. Razmatrajući svetski problem nedostatka vode i potrebe za održivom upotrebom vode i nutrijenata u akvakulturi neophodno je unapređenje dosadašnje prakse poluintenzivnog gajenja šarana. Prirodna hrana predstavlja obnovljiv izvor proteina, amino kiselina, masti i masnih kiselina, za gajene ribe i zato usavršavanje poluinteinzivnog sistema između ostalih mera unapređenja treba da ide i u pravcu njihovog većeg korišćenja bilo iz samih ribnjačkih objekata za gajenje šarana ili iz planktonskih jama, jezera ili tankova za njihovo gajenje. Na ovaj način će se omogućiti ekonomičnije iskorišćavanje prirodne hrane, a u kombinaciji sa optimalnom dodatnom hranom će nutritivne potrebe riba biti u potpunosti zadovoljene

Morfometrijsko ispitivanje nabora crevne sluzokože šarana hranjenog različitom dodatnom hranom u poluintenzivnom sistemu

U poluintenzivnom sistemu gajenja šarana u poslednjoj deceniji dolazi do promena u vrsti dodatne hrane koje povećavaju održivost proizvodnje. Sa žitarica koje su se godinama koristile kao dodata hrana, sada se prelazi na peletiranu i ekstrudiranu hranu. Ova zamena uzrokuje i promene u fiziologiji varenja riba, a kao posledica se dešavaju morfološke promene na crevima. Najčešće se na organima za varenje riba gajenih u akvakulturi ne nalaze teže histopatološke promene, pa se pribegava kvantifikaciji i morfometriji histoloških parametara koje mogu da ukažu na odstupanja od normalne građe/funkcije. Metod evaluacije dužine crevnih nabora je korišćen u velikom broju studija koje su se bavile efektima različitih tipova hrane i/ili aditiva na crevo riba. Cilj rada je da se utvrdi efekat različitih tipova hrane (žitarice, peletirana, ekstrudirana hrana) na crevo šarana merenjem dužine crevnih nabora kod riba koje su gajene poluintenzivno. Dužina crevnih nabora je korelisana sa prirastom ribe. Kretanje dužine crevnih nabora po jezerima/vrsti dodate hrane je imalo pravilan tok (Fig. 1). Najkraći crevni nabori su izmereni kod riba hranjenih žitaricama. U sva tri jezera primetan je pad dužine nabora u junu. U ovom mesecu su vrednosti najmanje, manje čak i od inicijalnih na početku eksperimenta (u aprilu), kao i vrednosti dobijenih u maju. Od juna dužina nabora creva konstantno raste kod riba u svim jezerima, bez obzira na tip dodate hrane. Rezultati su pokazali visok stepen statistički značajne korelacije između mase tela ribe i dužine crevnih nabora u svim jezerima (Tab. 2). Ukoliko se posmatraju pojedinačna jezera, vrednosti se kreću između 0.82 kod riba hranjenih peletiranom hranom, preko 0.83 kod riba hranjenih žitaricama do 0.86 kod riba hranjenih ekstrudiranom hranom. Dužina crevnih nabora je koristan parametar u eksperimentima ishrane riba i često se primenjuje u proceni efekta određene hrane na crevo riba. Smanjenje dužine nabora može da ukaže na pojavu enteritisa, na nedovoljnu ishranu ili gladovanje. Naši rezultati pokazuju pozitivnu korelaciju između mase tela ribe i dužine crevnih nabora. Oni su u skladu i sa sličnim istraživanjima koja su sprovedena na drugim životinjskim vrstama, mahom na domaćim životinjama. Crevni nabori na početku eksperimenta ne rastu, čak pokazuju trend pada sve do juna meseca i to iako ribe pokazuju konstantan prirast u svim jezerima, što se objašnjava količinom prirodne hrane koja je u to doba najveća u jezerima. Naime, na osnovu analize prirodne hrane tokom ovog perioda možemo videti da postoji velika biomasa zooplanktona u toku aprila, maja i juna dok je zoobentos na niskom nivou u svim jezerima u toku celog eksperimenta i ne prelazi 10 g/m2. Ovo uzrokuje promene u načinu ishrane ribe od juna meseca. Do tada se šaran hranio uglavnom zooplanktonom, koga je bilo u izobilju, a nakon toga, početkom juna, zbog nedostatka prirodne hrane,riba počinje da sve više konzumira dodatu, što uzrokuje i povećanje dužine crevnih nabora, s obzirom da su pelete, kojom se ribe hrane voluminoznije i većih dimenzija od zooplanktona. Hranjenjem, ribe pune creva i samim tim ih i šire, što omogućava povećanje apsorpcione površine povećanjem dužine crevnih nabora. Ovaj fenomen u stvari predstavlja adaptaciju creva na različite tipove hrane kod riba. Naše istraživanje je pokazalo da praćenje histologije šarana može da ukaže kako se odvija proces varenja zavisno od dela sezone/razvoja zajednice zooplanktona, ali i vrste dodate hrane u poluintenzivnom sistemu

Presentation of Graves' orbitopathy within European Group On Graves' Orbitopathy (EUGOGO) centres from 2012 to 2019 (PREGO III)

Background: Graves' orbitopathy (GO) is subject to epidemiological and care-related changes. Aim of the survey was to identify trends in presentation of GO to the European Group On Graves' Orbitopathy (EUGOGO) tertiary referral centres and initial management over time. Methods: Prospective observational multicentre study. All new referrals with diagnosis of GO within September-December 2019 were included. Clinical and demographic characteristics, referral timelines and initial therapeutic decisions were recorded. Data were compared with a similar EUGOGO survey performed in 2012. Results: Besides age (mean age: 50.5±13 years vs 47.7±14 years; p 0.007), demographic characteristics of 432 patients studied in 2019 were similar to those in 2012. In 2019, there was a decrease of severe cases (9.8% vs 14.9; p<0.001), but no significant change in proportion of active cases (41.3% vs 36.6%; p 0.217). After first diagnosis of GO, median referral time to an EUGOGO tertiary centre was shorter (2 (0-350) vs 6 (0-552) months; p<0.001) in 2019. At the time of first visit, more patients were already on antithyroid medications (80.2% vs 45.0%; p<0.001) or selenium (22.3% vs 3.0%; p<0.001). In 2019, the initial management plans for GO were similar to 2012, except for lid surgery (2.4% vs 13.9%; p<0.001) and prescription of selenium (28.5% vs 21.0%; p 0.027). Conclusion: GO patients are referred to tertiary EUGOGO centres in a less severe stage of the disease than before. We speculate that this might be linked to a broader awareness of the disease and faster and adequate delivered treatment

Banks in Serbia Need to Improve Their Customer Relationship Management

Serbia, as well as all other transition economies, are faced with numerous problems: high trade deficit, too public spending, institutional framework that makes it difficult further privatization of social and state sector, insufficient foreign direct investment inflow, low companies` competitiveness as well as many other problems. Each of these problems requires a thorough analysis and a whole range of measures for a successful resolution. However, in this paper the intention is to focus on banks in Serbia, as very important factors of economic growth and development, and to point out the way in which they can improve their business performance and competitiveness. On the Serbian market, there are thirty-four banks, bearing in mind the number of inhabitants in the country and the development of the economy, it can be concluded that competition between banks is extremely sharp, and only banks which are able to attract and retain the most profitable customers will survive in the future. Therefore, the aim of this paper is to point out the Customer Relationship Management-CRM, as a strategy that banks may use in order to increase competitiveness and create long-term relationships with their the most profitable clients. Also in the paper are presented results of research conducted on a sample of banks in Serbia. Findings get insight into to the extent that banks in Serbia are familiar with the Customer Relationship Management, and the level of implementation Customer Relationship Management processes in their business. On the basis of professional literature, positive experiences of foreign companies that successfully implement CRM, as well as the results of the research conducted in the banks in Serbia, it can be concluded what are the basic weaknesses in CRM in the banks in Serbia, what they can do to overcome the problems, and which benefits they can achieve

Development and validation of the project manager skills scale (PMSS): An empirical approach

This paper presents the development and validation of the Project Manager Skills Scale (PMSS), a novel instrument designed to quantify and evaluate the critical skills of project managers. The PMSS is anchored in a comprehensive literature review and expert feedback and identifies five key dimensions of project manager skills: Technical Skills, Managerial Competences, Communication Skills, Management Style-Leadership, and Technological and Methodological Competences. The discovery of an additional fifth dimension in this study underscores the multidimensional nature of project manager skills and deviates from the initial four-cluster expectation outlined in the project management literature. The research framework employed in this study incorporated exploratory and confirmatory factor analysis. Empirical data were gathered from 257 project managers. The criteria for respondent selection were familiarity with the concept of project management and current or past engagement in a project. The findings reveal the relative importance of each dimension and highlight the multifaceted nature of project management. The study emphasizes the need for a balanced skill set that encompasses technical expertise, managerial competences, communication skills, leadership qualities, and technological and methodological competences to achieve successful project outcomes. Despite its significant contributions, this study acknowledges its limitations in terms of geographical scope and sample diversity and suggests future research directions for the development of a universally applicable understanding of project manager skills

Le patrimoine de l’immigration en France et en Europe : enjeu social et culturel The heritage of immigration in France and Europe - social and cultural issues

Acteur important du processus de sauvetage de la mémoire de l’immigration et d’écriture de son histoire depuis sa création en 1987, l’association Génériques organise un colloque à dimension européenne sur le thème du patrimoine de l’immigration. Il aura lieu les 10 et 11 décembre 2012 à la Maison de l'Europe à Paris. Ce colloque a pour objectif non seulement de développer la connaissance sur le patrimoine de l’immigration mais aussi d’interroger et de croiser les pratiques de ceux et celles qui y travaillent au niveau local, national, transnational et européen (associations, pouvoirs publics, acteurs culturels, institutions patrimoniales, chercheurs...). Les communications organisées autour de tables rondes présenteront des pistes de réflexion, d’analyse, ainsi que des expériences de terrain afin de contribuer à définir l’état des recherches sur les enjeux du patrimoine de l’immigration et sur la place de l’immigration dans les politiques de patrimonialisation en France et en Europe

Large Graphene Quantum Dots Alleviate Immune-Mediated Liver Damage

We investigated the effect of large (40 nm) graphene quantum dots (GQDs) in concanavalin A (Con A; 12 mg/kg i.v.)-induced mouse hepatitis, a T cell-mediated liver injury resembling fulminant hepatitis in humans. Intravenously injected GQDs (50 mg/kg) accumulated in liver and reduced Con A-mediated liver damage, as demonstrated by histopathological analysis and a decrease in liver lipid peroxidation and serum levels of liver transaminases. The cleavage of apoptotic markers caspase-3/PARP and mRNA levels of proapoptotic mediators Puma, Noxa, Bax, Bak1, Bim, Apaf1, and p21, as well as LC3-I conversion to autophagosome-associated LC3-II and expression of autophagy-related (Atg) genes Atg4b, Atg7, Atg12, and beclin-1, were attenuated by GQDs, indicating a decrease in both apoptosis and autophagy in the liver tissue. This was associated with the reduced liver infiltration of immune cells, particularly the T cells producing proinflammatory cytokine IFN-γ, and a decrease in IFN-γ serum levels. In the spleen of GQD-exposed mice, mRNA expression of IFN-γ and its transcription factor T-bet was reduced, while that of the IL-33 ligand ST2 was increased. The hepatoprotective effect of GQDs was less pronounced in ST2-deficient mice, indicating that it might depend on ST2 upregulation. <i>In vitro</i>, GQDs inhibited splenocyte IFN-γ production, reduced the activation of extracellular signal-regulated kinase in macrophage and T cell lines, inhibited macrophage production of the free radical nitric oxide, and reduced its cytotoxicity toward hepatocyte cell line HepG2. Therefore, GQDs alleviate immune-mediated fulminant hepatitis by interfering with T cell and macrophage activation and possibly by exerting a direct hepatoprotective effect