Ocena poziomu wiedzy żywieniowej za pomocą kwestionariusza komPAN pacjentów po ostrym zespole wieńcowym hospitalizowanych na oddziale kardiologii inwazyjnej : doniesienie wstępne

Wprowadzenie. Choroby układu sercowo-naczyniowego są największym zagrożeniem życia w Polsce, a tym samym stanowią najczęstszą przyczynę śmiertelności. Dlatego prewencja pierwotna i wtórna powinna uwzględniać modyfikację stylu życia, w tym prawidłowe odżywienie. Celem pracy było badanie poglądów i zwyczajów żywieniowych pod kątem oceny wiedzy żywieniowej chorych reprezentowanych przez pacjentów oddziału kardiologicznego po ostrym zespole wieńcowym (ACS; zawał serca bez uniesienia odcinka ST [NSTEMI] i zawał serca z uniesieniem odcinka ST [STEMI]) poddanych leczeniu inwazyjnemu. Materiał i metody. Badaniem objęto 100 chorych, w tym 35 kobiet i 65 mężczyzn w wieku 53,43 ± 10,11 roku (średnia ± odchylenie standardowe [SD]) przyjętych na II Oddział Kardiologii w trybie pilnym z powodu ACS. W badaniu posłużono się częścią C kwestionariusza „Poglądy na temat żywności i żywienia” składającego się z 25 pytań służących ocenie wiedzy żywieniowej. Wszystkim stwierdzeniom przypisano 1 punkt za każdą poprawną odpowiedź (,,Prawda” lub ,,Fałsz”) i 0 punktów za odpowiedź błędną lub ,,Trudno powiedzieć”, a następnie zsumowano punkty. Wyniki. W badanej grupie jedynie 20,8% (n = 21) osób stosowało zalecenia żywieniowe na polecenie lekarza. Wśród większości respondentów rozpoznano nadmierną masę ciała: otyłość u 35,4% (n = 35), nadwagę u 38,4% (n = 38) badanych osób. Samoocenę sposobu żywienia na poziomie dobrym deklarowało 71,3% osób (n = 72). Jednak wiedza żywieniowa na poziomie dobrym dotyczyła zaledwie 6,9% (n = 7) badanych. Wnioski. Wiedzę pacjentów oceniona za pomocą kwestionariusza komPAN zaprezentowano na poziomie dostatecznym mimo wysokiej samooceny respondentów. Istnieje duża potrzeba prowadzenia regularnej edukacji żywieniowej.Introduction. Cardiovascular diseases are the major cause of mortality in Poland. Thus, both primary and secondary prevention should include lifestyle modification, including proper nutrition. The aim of the study was to examine dietary habits and nutritional beliefs for the purpose of evaluating the nutrition knowledge of cardiac patients after an acute coronary syndrome [ACS; non-ST-segment myocardial infarction (NSTEMI) and ST-segment myocardial infarction (STE-MI)] undergoing invasive treatment.Material and methods. The study included 100 patients, including 35 women and 65 men aged 53.43 ± 10.11 years [mean ± standard deviation (SD)], admitted urgently due to ACS to the 2nd Department of Cardiology. The study used part C of the questionnaire: "Nutrition Beliefs" that consisted of 25 statements assessing nutrition knowledge. For each correct answer ("True" or "False"), 1 point was assigned, and for an incorrect answer or "Hard to say", 0 points were assigned. Then, the points were added up.Results. It was found that only 20.8% (N = 21) of subjects followed dietary recommendations as advised by a physician. The majority of respondents were diagnosed with an excessive body mass: obesity in 35.4% (N = 35) of subjects, and overweight in 38.4% (N = 38) of subjects. Nutritional self-assessment was reported to be at a good level in 71.3% of pa-tients (N = 72). However, the actual nutrition knowledge was found to be at a good level in only 6.9% (N = 7) of subjects.Conclusion. Patient nutrition knowledge as assessed using the komPAN questionnaire was found to be mostly at a sa-tisfactory level, despite high self-assessment results provided by the respondents. There is a great need for regular nutrition education

Ocena poziomu wiedzy żywieniowej za pomocą kwestionariusza komPAN pacjentów po ostrym zespole wieńcowym hospitalizowanych na oddziale kardiologii inwazyjnej. Doniesienie wstępne

Introduction. Cardiovascular diseases are the major cause of mortality in Poland. Thus, both primary and secondary prevention should include lifestyle modification, including proper nutrition. The aim of the study was to examine dietary habits and nutritional beliefs for the purpose of evaluating the nutrition knowledge of cardiac patients after an acute coronary syndrome [ACS; non-ST-segment myocardial infarction (NSTEMI) and ST-segment myocardial infarction (STEMI)] undergoing invasive treatment. Material and methods. The study included 100 patients, including 35 women and 65 men aged 53.43 ± 10.11 years [mean ± standard deviation (SD)], admitted urgently due to ACS to the 2nd Department of Cardiology. The study used part C of the questionnaire: “Nutrition Beliefs” that consisted of 25 statements assessing nutrition knowledge. For each correct answer (“True” or “False”), 1 point was assigned, and for an incorrect answer or “Hard to say”, 0 points were assigned. Then, the points were added up. Results. It was found that only 20.8% (N = 21) of subjects followed dietary recommendations as advised by a physician. The majority of respondents were diagnosed with an excessive body mass: obesity in 35.4% (N = 35) of subjects, and overweight in 38.4% (N = 38) of subjects. Nutritional self-assessment was reported to be at a good level in 71.3% of patients (N = 72). However, the actual nutrition knowledge was found to be at a good level in only 6.9% (N = 7) of subjects. Conclusion. Patient nutrition knowledge as assessed using the komPAN questionnaire was found to be mostly at a satisfactory level, despite high self-assessment res ults provided by the respondents. There is a great need for regular nutrition education.Wprowadzenie. Choroby układu sercowo-naczyniowego są największym zagrożeniem życia w Polsce, a tym samym stanowią najczęstszą przyczynę śmiertelności. Dlatego prewencja pierwotna i wtórna powinna uwzględniać modyfikację stylu życia, w tym prawidłowe odżywienie. Celem pracy było badanie poglądów i zwyczajów żywieniowych pod kątem oceny wiedzy żywieniowej chorych reprezentowanych przez pacjentów oddziału kardiologicznego po ostrym zespole wieńcowym (ACS; zawał serca bez uniesienia odcinka ST [NSTEMI] i zawał serca z uniesieniem odcinka ST [STEMI]) poddanych leczeniu inwazyjnemu. Materiał i metody. Badaniem objęto 100 chorych, w tym 35 kobiet i 65 mężczyzn w wieku 53,43 ± 10,11 roku (średnia ± odchylenie standardowe [SD]) przyjętych na II Oddział Kardiologii w trybie pilnym z powodu ACS. W badaniu posłużono się częścią C kwestionariusza „Poglądy na temat żywności i żywienia” składającego się z 25 pytań służących ocenie wiedzy żywieniowej. Wszystkim stwierdzeniom przypisano 1 punkt za każdą poprawną odpowiedź (,,Prawda” lub ,,Fałsz”) i 0 punktów za odpowiedź błędną lub ,,Trudno powiedzieć”, a następnie zsumowano punkty. Wyniki. W badanej grupie jedynie 20,8% (n = 21) osób stosowało zalecenia żywieniowe na polecenie lekarza. Wśród większości respondentów rozpoznano nadmierną masę ciała: otyłość u 35,4% (n = 35), nadwagę u 38,4% (n = 38) badanych osób. Samoocenę sposobu żywienia na poziomie dobrym deklarowało 71,3% osób (n = 72). Jednak wiedza żywieniowa na poziomie dobrym dotyczyła zaledwie 6,9% (n = 7) badanych. Wnioski. Wiedzę pacjentów oceniona za pomocą kwestionariusza komPAN zaprezentowano na poziomie dostatecznym mimo wysokiej samooceny respondentów. Istnieje duża potrzeba prowadzenia regularnej edukacji żywieniowej

Obesity treatment algorithm

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO, World Health Organization) uznała otyłość za najczęściej występującą chorobę metaboliczną, która osiągnęła rozmiary epidemii, stając się jednocześnie największym wyzwaniem zdrowotnym w krajach rozwiniętych, a także rozwijających się, gdzie równolegle występuje problem głodu i niedostatku pożywienia [1, 2]. Leczenie otyłości powinno uwzględniać działania dietetyczne, modyfikację stylu życia, leczenie farmakologiczne, a w niektórych przypadkach także leczenie operacyjne. Trwała redukcja masy ciała przynosi wiele kor zyści zarówno w skali indywidualnej, jak i społecznej. Celem pracy jest przedstawienie aktualnych standardów leczenia otyłości.The World Health Organization (WHO) described obesity as the most common metabolic disease, which has reached epidemic proportions and become the biggest health challenge not only in the developed but also in the developing countries where it coexists with the problems of famine and malnutrition [1, 2]. Obesity treatme nt should involve a diet, a change of a lifestyle, pharmacological treatment, and sometimes even a surgical intervention. Long-lasting weight loss is very beneficial for both an individual and the society. The objective of the research is to demonstrate the current standards of obesity treatment

Epidemiologia otyłości na świecie i w Polsce

Obesity has been known to mankind since ancient times. Historical proof of this thesis can be found not only in medical documents but also in the works of famous historians and philosophers. In the past, obesity was considered to be a measure of health and high social status. Nowadays, it is classified as one of the most dangerous civilization diseases. Obesity is a serious health, social and economic problem which concerns more and more people in the world despite the promotion of slim figure in mass media and an easy access to food and supplements. The objective of this research is to demonstrate current epidemiology of obesity in Poland and in the world.Otyłość jest schorzeniem towarzyszącym człowiekowi od najdawniejszych czasów. Historyczne dowody na potwierdzenie tej tezy można znaleźć nie tylko w piśm iennictwie lekarskim, ale również w dziełach wybitnych historyków i filozofów. Początkowo otyłość uznawana była za wyznacznik zdrowia i wysokiej pozycji społecznej, dziś uznaje się ją za chorobę cywilizacyjną, będącą jednym z największych zagrożeń dla zdrowia współczesnej populacji. Otyłość stanowi istotny problem zdrowotny, społeczny i ekonomiczny, który pomimo propagowanego wizerunku szczupłej sylwetki w środkach masowego przekazu oraz łatwego dostępu do żywności i suplementów diety, dotyczy coraz większej liczby osób na świecie. Celem pracy jest przedstawienie aktualnej epidemiologii otyłości na świecie oraz w Polsce

Wpływ dystrybucji tkanki tłuszczowej na stężenie wybranych parametrów biochemicznych w grupie kobiet z zespołem policystycznych jajników

INTRODUCTION: Polycystic ovary syndrome (PCOS) is one of the most common causes of menstrual disorders as well as one of the most common causes of female infertility. Additionally PCOS increases the risk of: cardiovascular diseases, glucose intolerance, diabetes type 2 and endometrial cancer. The aim of the study was to determine the effect of body fat distribution on selected biochemical parameters in women with polycystic ovary syndrome. MATERIAL AND METHODS: The study included 45 women with polycystic ovary syndrome, diagnosed adequately to Rotterdam criteria from year 2003. To determine of body fat distribution WHR (waist-hip ratio) was used. Androidal obesity was defined a s WHR ≥ 0.85; gynoidal obesity < 0.85. RESULTS: The mean of age was 26,4 ± 5,6 years. Statistical significance differences was found between group of women with gynoidal obesity and group of women with androidal obesity in case of mean values of HDL cholesterol (mg/dl) (71.08 ± 14,84 v.48.95 ± 8.48; p < 0.0001), TG (mg/dl) (81.80 ± 34.65 v. 125.58 ± 63.23; p = 0.0054), HOMA ratio (1.97 ± 1.64 v. 3.07 ± 1.18; p = 0.0186), SHGB (nmol/l) (67.11 ± 31.53 v. 32.44 ± 19.01; p = 0.0005), free testosterone (pg/ml) (5.74 ± 4.19 v. 11.81 ± 6.37; p = 0.0004), and FAI index (4.02 ± 3.31 v. 8.16 ± 4.00; p = 0.0017). CONCLUSIONS: WHR ratio is simple and low cost instrument to evaluate body fat distribution as well as metabolic and hyperandrogenaemia risk among polycystic ovary syndrome women.WSTĘP: Zespół policystycznych jajników jest jedną z najczęstszych pr zyczyn zaburzeń miesiączkowania i niepłodności u młodych kobiet. Zwiększa on ryzyko chorób układu sercowo- -naczyniowego, zaburzeń tolerancji glukozy, cukrzycy typu 2 oraz raka endometrium. Celem pracy jest określenie wpływu rozmieszczenia tkanki tłuszczowej na wybrane parametry biochemicznie u kobiet z zespołem policystycznych jajników. MATERIAŁ I METODY: Badaniami objęto 45 kobiet, u których na podstawie kryteriów Rotterdamskich z 2003 roku rozpoznano zespół policystycznych jajników. Do oceny dystrybucji tkanki tłuszczowej wykorzystano wskaźnik waist-hip ratio (WHR). Za rozpoznanie otyłości brzusznej przyjęto wartości wskaźnika ≥ 0,85; udowo-pośladkowej < 0,85. WYNIKI: Średni wiek badanych kobiet wyniósł 26,4 ± 5,6 roku. Stwierdzon o istotne różnice między grupą kobiet z otyłością udowo-pośladkową a grupą kobiet z otyłością brzuszną w zakresie średnich wartości: cholesterolu frakcji HDL (mg/dl) (71,08 ± 14,84 v. 48,95 ± 8,48; p < 0,0001), TG (mg/dl) (81,80 ± 34,65 v. 125,58 ± 63,23; p = 0,0054), wskaźnika HOMA-IR (1,97 ± 1,64 v. 3,07 ± 1,18; p = 0,0186), SHGB (nmol/l) (67,11 ± 31,53 v. 32,44 ± 19,01; p = 0,0005), wolnego testosteronu (pg/ml) (5,74 ± 4,19 v. 11,81 ± 6,37; p = 0,0004) oraz indeksu FAI (4,02 ± 3,31 v. 8,16 ± 4,00; p = 0,0017). WNIOSKI: Wskaźnik WHR jest prostym i tanim nar zędziem do oceny rozmieszczenia tkanki tłuszczowej, a także ryzyka metabolicznego i hiperandrogenemii u kobiet z zespołem policystycznych jajników

Vitamin K and calcification of blood vessels

Witamina K, opisywana jako „witamina koagulacji”, należy do grypy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, obejmującej szereg związków, do których są zaliczane: filochinon (postać witaminy K1, syntezowana przez rośliny), menachinon (postać K2, syntetyzowana przez bakterie), menadion (postać K3, syntetyczny analog witaminy K). Do głównych źródeł witaminy K w żywności należą: oleje roślinne, zielone warzywa, owoce, zboża i produkty mleczne. Witamina K pełni funkcję kofaktora w posttranslacyjnej modyfikacji białek dzięki czemu powstają reszty kwasu g-karboksyglutaminowego (Gla), niezbędnego do przekształcenia protrombiny (w której występuje) do jej aktywnej postaci — trombiny. Do innych białek zależnych od witaminy K należą: osteokalcyna, matrycowe białko Gla (MGP), czynnik wzrostu (Gas6), nerkowe białka Gla, czynniki krzepnięcia krwi VII, IX, X, protrombina, białka C, S oraz Z. Istnieją badania naukowe opisujące działanie białek zależnych od witaminy K, między innymi w metabolizmie kości oraz naczyń krwionośnych, w procesach wzrostu i apoptozy komórek, prewencji zwapnienia naczyń i kalcyfikacji tkanek miękkich oraz adhezji komórkowej. Witaminie K przez wiele lat przypisywano wyłączną rolę w procesie krzepnięcia krwi. Jednak swoje działanie witamina ta wykazuje również w obrębie innych tkanek pozawątrobowych, w których jej niedobór zwiększa ryzyko rozwoju osteoporozy, miażdżycy, chorób nowotworowych i choroby Alzheimera. Biorąc pod uwagę tak szerokie pole działania witaminy K, autorzy artykułu skupili się na roli tej witaminy w procesie kalcyfikacji naczyń krwionośnych.Vitamin K, described also as coagulation vitamin belongs to fat soluble vitamins and include such substances as: phylloquinone (vitamin K1, synthetized by plants), menaquinone (vitamin K2, synthetized by bacteria) and also menadione (vitamin K3, synthetic analog of vitamin K). The main sources of vitamin K in food are: vegetable oils, green leafy vegetables, fruits, cereals and dairy products. Vitamin K play a role of cofactor in the post translational modification of proteins thus creating rest of g-carboxyglutamic acid (Gla) necessary to convert of prothrombin to its active form — thrombin. Other proteins depends from vitamin K are: osteocalcin, matrix Gla protein (MGP), a growth factor (Gas6), kidney Gla protein, clotting factors VII, IX, X, prothrombin, protein C, S and Z. Proteins depend from vitamin K additionally take part in metabolism of bones, blood vessels, growth processes, cell apoptosis, calcification of vascular prevention, cells adhesion. Vitamin K for last years was described in context of blood clotting. Vitamin K is active not only in liver tissue but also play an important role in other tissues where deficiencies of vitamin K could increase the risk of development of many disease: like osteoporosis, arteriosclerosis, cancer disease and Alzheimer disease. The broad field of action of vitamin K encourage the authors of the article to focus on the role of this vitamin in the process of calcification of blood vessels

Wpływ insulinooporności na stężenie wybranych parametrów biochemicznych w grupie kobiet z zespołem policystycznych jajników

Introduction: Polycystic Ovary Syndrome is the most common recognized endocrinopathy in women. Early detection of carbohydrate and fat metabolism disorders in women with the syndrome allows the early prevention of cardiovascular diseases and type II diabetes. The purpose of this study was to assess the differences between the biochemical parameters in a group of women with insulin resistance (IR(+) PCOS) and without insulin resistance (IR[–] PCOS). Material and methods: The study was conducted in a group of 45 women hospitalized in the endocrinology department who met the Rotterdam criteria of PCOS syndrome. Insulin resistance was assess with HOMA-IR index. In accordance with the guidelines of the European Group for the Study of Insulin Resistance, we adopted HOMA-IR < 2 as the valid values. Body composition was analyzed via bioelectrical impedance analysis (BIA). During the statistical analysis it was assumed that α = 0.05. Results: The group of women aged 18-38 years (26.4 ± 5.6) entered the study. Significant differences were found between the group of women IR(+) PCOS and the group IR(–) PCOS in terms of mean values of: HDL cholesterol (mg/dl) (54.96 ± 13.35 vs. 66.72 ± 17.56; p = 0.0193), SHGB (nmol/l) (36.64 ± 21.09 vs. 71.28 ± 33.48; p = 0.0008), insulin (uU/ml) (14.78 ± 6.06 vs. 6.70 ± 2,68; p < 0.0001) and FAI index (7.53 ± 4.19 vs. 3.43 ± 2.85; p = 0.0028). Conclusion: Insulin resistance was associated with differences in the studied biochemical parameters. Index HOMA-IR may be easy and effective tool to assess insulin resistance, thereby risk of cardiovascular diseases, type II diabetes and hyperandrogenaemia among polycystic ovary syndrome women.Wstęp: Zespól policystycznych jajników jest jedną z najczęściej rozpoznawalnych endokrynopatii wśród kobiet. Wczesne rozpoznanie zaburzeń gospodarki węglowodanowej oraz lipidowej kobiet z tym zespołem pozwala na wczesne rozpoznanie chorób układu sercowo-naczyniowego oraz cukrzycy typu 2. Celem pracy była ocena różnic w zakresie średnich stężeń parametrów biochemicznych między grupą kobiet z insulinoopornością (IR[+]PCOS) i bez stwierdzonej insulinooporności (IR[–]PCOS). Materiał i metody: Badanie przeprowadzono wśród 45 kobiet hospitalizowanych na oddziale endokrynologii spełniających kryteria Rotterdamskie rozpoznania zespołu policystycznych jajników. Ocenę insulinooporności dokonano za pomocą wskaźnika HOMA-IR. Według wytycznych Europejskiej Grupy Badań nad Insulinoopornością, przyjęto wartość HOMA-IR &lt; 2 za wartości prawidłowe. Skład ciała oceniono metodą impedancji bioelektrycznej. Przyjęto poziom istotności α = 0,05. Wyniki: Do badania włączono kobiety w wieku 18–38 lat (26,4 ± 5,6). Stwierdzono istotne różnice między grupą kobiet IR(+)PCOS a grupą IR(–) PCOS w zakresie średnich wartości: stężenia w surowicy cholesterolu frakcji HDL (mg/dl) (54,96 ± 13,35 v. 66,72 ± 17,56; p = 0,0193), SHGB (nmol/l) (36,64 ± 21,09 v. 71,28 ± 33,48; p = 0,0008), insuliny (uU/ml) (14,78 ± 6,06 v. 6,70 ± 2,68; p &lt; 0,0001) i indeksu FAI (7,53 ± 4,19 v. 3,43 ± 2,85; p = 0,0028). Wnioski: Insulinooporność wpływa na wartości wybranych parametrów biochemicznych. Wskaźnik HOMA-IR może być łatwym i efektownym narzędziem do oceny insulinoopornosci i tym samym ryzyka chorób układu krążenia, cukrzycy typu 2 oraz hiperandrogenemii pośród kobiet z zespołem policystycznych jajników

Ocena wybranych parametrów antropometrycznych i biochemicznych u pacjentek z przewlekłym autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy ze szczególnym uwzględnieniem stężenia 25(OH)D — doniesienie wstępne. Część II

Introduction: Vitamin D, which is one of the four fat-soluble vitamins, recently is alsothe subject of many studies in medicine and related sciences. Deficiencies of the vitaminD are commonly recognized among patients with autoimmune diseases also amongpatients with autoimmunological thyroiditis. This work is a continuation of the presentationof results, which are discussed in the first par t titled: “Evaluation of selectedanthropometric and biochemical parameters among patients with chronic autoimmunethyroiditis, with par ticular emphasis on the new VAI index: preliminary repor t. Par t I”. Material and methods: The study was conducted among 34 patients with chronic autoimmunethyroiditis hospitalized in the Department of Endocrinology of the Municipal Hospital in PiekaryŚląskie, Silesia, Poland. Vitamin D was determined by using the test to quantify assessment oftotal 25-hydroxyvitamin D. The non-parametric U Mann Whitney test was performed for comparisonof quantities measurements. Also Spearman rank correlation was used. The collecteddata were statistically analyzed, a = 0.05. Results: The mean concentration of 25(OH)D in the study group was 45.14 ± 15.63 (median44) nmol/L [18.08 ± 6.26, median 17.6 ng/mL], thus classif ying the entire study group inthe category of vitamin D deficiency defined in the literature as a concen tration &lt; 20 ng/ml(50 nmol/L). Vitamin D deficiency was obser ved among 65% of women. There was no sig -nificant relationship between the concentration of 25(OH)D and any of the analyzed anthro -pometric and biochemical measurements in the examined group of patients (p &gt; 0.05). Conclusions: Vitamin D deficiency was commonly obser ved in patients with autoimmunethyroiditis hospitalized in a selected department of endocrinology. The concentration of vitaminD did not correlated with anthropometric and biochemical indicators.WSTĘP: Witamina D będąca jedną z czterech witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, jest przedmiotem wielu badań w medycynie i naukach pokrewnych. Niedobory tej witaminy w organizmie rozpoznaje się również u pacjentów z chorobami autoimmunologicznymi, w tym zajmującymi gruczoł tarczowy. Praca stanowi kontynuację przedstawienia wyników badań omówionych w części pierwszej pt.: „Ocena wybranych parametrów antropometrycznych i biochemicznych u pacjentek z przewlekłym autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy ze szczególnym uwzględnieniem nowego wskaźnika VAI — doniesienie wstępne. Część I”. MATERIAŁ I METODY: Badanie przeprowadzono u 34 pacjentek z przewlekłym autoimmunologicznym zapaleniem gruczołu tarczowego hospitalizowanych na Oddziale Endokrynologii Szpitala Miejskiego w Piekarach Śląskich. Do pomiaru stężenia witaminy D użyto test do ilościowego oznaczania całkowitej 25-hydroksywitaminy D. Do analizy statystycznej wykorzystano test Shapiro Wilka oraz U-Manna-Whitneya, a także współczynnik rang Spearmana (R’). Przyjęto poziom istotności α = 0,05. WYNIKI: Średnie stężenie 25(OH)D w badanej grupie wynosiło 45,14 ± 15,63 (mediana 44) nmol/l [18,08 ± 6,26, mediana 17,6 ng/ml], klasyfikując tym samym całą grupę badaną w kategorii deficytu witaminy D definiowanego w literaturze jako stężenie 0,05). WNIOSKI: Deficyt witaminy D był powszechnie obserwowany u pacjentek z autoimmunologicznym zapaleniem gruczołu tarczowego hospitalizowanych na wybranym oddziale endokrynologii. Stężenie witaminy D nie korelowało ze wskaźnikami antropometrycznymi i biochemicznymi