Old market square as a landscape distinguishing mark of small towns and villages with urban traditions in Lower Silesia

Artykuł dotyczy małych miast na terenie województwa dolnośląskiego. Badaniami objęto miasta do 5 tys. mieszkańców i wsie o korzeniach miejskich. Bez względu na obecny status miejscowości te mają specyfi czny charakter z wieloma interesującymi wyróżnikami krajobrazowymi. Jednym z tych elementów w miastach o średniowiecznym rodowodzie jest rynek. Z biegiem czasu zmieniała się nie tylko ranga małych miast, ale także funkcja rynku. Celem przeprowadzonych badań była analiza obecnego zagospodarowania, funkcji i rangi rynku oraz określenie, w jakim zakresie pełni on rolę wyróżnika krajobrazu i centrum miejscowości.The article concerns small towns in Lower Silesia. The research covers towns with population up to 5 000, as well as villages with urban history. Regardless of their current status, these towns have a specific character with a number of characteristic elements – landscape features. One of them, in towns which date back to the Middle Ages, is the presence of a market square. Historically, not only the rank of small towns has changed but also the function of the market square. The aim of this study was to analyze the current development, function and rank of the market square, and to determine to what extent it plays a role of landscape disti nguishing mark and center of the town

Architektura Miasto Piękno tom 1

Słowo wstępne: "Politechnika Krakowska jest uczelnią, która charakteryzuje się mocną pozycją w środowisku akademickim Polski i świata. Z nowoczesną edukacją odpowiadającą potrzebom gospodarki łączy się to, że jej pracownicy w wielu dyscyplinach naukowych są wybitnymi ekspertami i specjalistami oraz uczestniczą w pracach prestiżowych międzynarodowych zespołów badawczych. Ich wiedza i kompetencje wpływają na pozycję uczelni w międzynarodowym środowisku naukowym. W Politechnice Krakowskiej oraz w środowisku akademickim szczególną pozycję zajmuje Wydział Architektury. Jego historię od 1945 roku, a więc od czasu utworzenia uczelni, tworzą wybitni naukowcy i twórcy. Uczestniczą oni aktywnie w rozwoju dyscypliny architektura i urbanistyka, a jednocześnie są zarówno uznanymi teoretykami, jak i twórcami cenionych dzieł w zakresie architektury, urbanistyki oraz założeń krajobrazowych. Do grona tych osób niewątpliwie należał prof. Wojciech Kosiński. Z Wydziałem Architektury był związany prawie 60 lat. Tu ukończył studia, w 1967 roku pod promotorstwem prof. Włodzimierza Gruszczyńskiego obronił dyplom i rozpoczął pracę. Cała Jego kariera naukowa związana była z Wydziałem Architektury – tu w 1976 roku uzyskał stopień doktora (promotor – prof. Witold Cęckiewicz), w roku 2001 doktora habilitowanego, a w 2012 roku tytuł naukowy profesora. Był znakomitą postacią, dydaktykiem lubianym przez studentów i uznanym w kraju i za granicą, autorem wielu publikacji naukowych. Był autorem lub współautorem licznych realizacji architektonicznych, laureatem wielu prestiżowych konkursów architektonicznych, znakomitym rysownikiem."(...

The spatial development of villages with urban traditions

Szereg wsi dolnośląskich wywodzi się z osiedli miejskich, które na przestrzeni lat przeżywały swoje okresy rozwoju, stagnacji, niekiedy ponownego rozkwitu, a wreszcie utraty praw miejskich. Każda z tych miejscowości ma swoją historię i specyfikę, co zadecydowało o ich upadku lub rozwoju. Obecnie ich losy zależne są od wielu okoliczności, między innymi od położenia względem większych ośrodków miejskich, niektóre pełnią rolę miejscowości satelitarnych, inne dążą do odzyskania praw miejskich. W zasadzie charakteryzują się układem urbanistycznym, który przetrwał w postaci niewielkiego rynku, uliczek rozchodzących się prostopadle, z zabudową w miarę zwartą i niską. Obecnie miejscowości te często są siedzibą władz gminy, szkoły ponadpodstawowej, kilku sklepów i zakładów usługowych.Many villages of the Lower Silesia have their origin in urban settlements which in the course of times had lost their civic rights. They have their own history and specificity which had decided of their development or decline. Today their position depends on many circumstances, for example on the distance from larger urban settlements; some of them are suburban settlements, other ones however try to return to their former civic rights. Mostly they have an urban system which remained in the form of a market square, the streets coming out perpendicularly from it, and of a single storeyed, compact building. Nowadays these settlements often are a seat of communal authorities, schools, shops and services. In the present work the localities which in the past had lost their civic rights have been investigated in the aspect of their today position in the settlement system. The following types of localities are discussed: • localities with recovered civic rights; • villages which are a seat of communal authorities trying to recover their civic rights; • villages remaining on the constant, rather low level of the local settlement system. The number of inhabitants of a given locality, altering in the course of years is an important, albeit not the only criterion determining its development. The increase of the inhabitants number enables arising of new places of work, the number of erected housing estates and even a number of whole settlements. The presented examples show development trends of considered localities, taking into account terrains for single family housing as well as services and central trade buildings. Old, characteristic urban systems should be preserved; a market square with its low frontages would be a contrast to a monotonous new single family building

Forms and functions of market squares in small towns of lower Silesia/Mažų žemutinės Silezijos miestelių formos ir funkcijų tyrimas

In the paper market squares in small towns of Lower Silesia region are presented, their area does not exceed 1 ha. For the present work 15 localities were selected: 10 towns and 5 villages which formerly had civic rights. The variety of shapes of market squares mainly resulted from the fact that the towns were founded in a different way. Most of them were formed as completely new settlements, the so-called settlements “on a rough root”, the other ones developed from boroughs or commercial villages. It should be pointed out that the function of a market square is its crucial feature. In the course of time the market square in many towns underwent transformations of its function along with the loss of importance as the central place of a town. Today market places for wholesale as well as for retail trade are designed at other points of a town. An old market square remains till now as an imposing place, although it may also be used as a car park. Concluding, it may be established that market squares played in the past and still play an important role in a town. Santrauka Pateikiami Žemutinės Silezijos miestelių istorinių turgaus aikščių raidos ir šiandieninės situacijos tyrimo rezultatai. Tyrimui buvo parinkti charakteringiausi 1 ha ploto neviršijančių 10 miestelių ir 5 kaimo gyvenviečių, anksčiau turėjusių civilinių teisių, pavyzdžiai. Šio tyrimo tikslas – atskleisti aikščių, praradusių prekybos paskirtį, raidos tendencijas šiandieninės miestų kultūros ir urbanistinės plėtros kontekste. Autorės nagrinėja miestelių turgaus aikščių atsiradimo ir formavimosi urbanistines ir socialines prielaidas, atskleidžia funkcinio konteksto poveikį istoriniam aikštės plano pavidalui ir orientavimui erdvėje, jos architektūrinei kompozicijai. Išryškinami nagrinėjamų aikščių kompoziciniai ryšiai su kitomis svarbiomis visuomeninėmis erdvėmis ir architektūrinėmis dominantėmis. Aprašoma turgaus aikščių funkcinė transformacija, vykusi XX a. daroma išvada, kad buvusių turgaus aikščių lokalizacija miestelio centre ir jų meninė kompozicinė, taip pat ir istorinė vertė nulėmė tai, kad aikštės ir šiandien tebėra svarbios visuomeninės erdvės. First Published Online: 22 May 2013 Reikšminiai žodžiai: turgaus aikštė, funkcija, forma, miesto centras