«Вам мяне хіба няма чаго слухаць»: стэрэатыпы гістарычнага кантэксту і паэзія Максіма Танка

Метадалагічнай базаю артыкула сталі напрацоўкі замежных і айчынных тэарэтыкаў літаратуры, літаратуразнаўцаў і крытыкаў, якія займаліся вывучэннем літаратурнага твора ў кантэксце (М. Бахціна, Р. Барта, Ю. Лотмана, Ю. Крысцевай, А. Волкава, Г. Адамовіч, Л. Баршчэўскага, П. Васючэнкі, Е. Лявонавай, М. Тычыны, І. Шаблоўскай і інш.). Вынікі даследавання былі адлюстраваны ў артыкуле, дзе паказаны стэрэатыпы ў гістарычным катэксце, што робіць памылковымі многія погляды і высновы, з якімі мы сустракаемся пры вывучэнні паэзіі Максіма Танка. Даследаванне кантэкстуальнай прасторы мастацкага свету пісьменніка ўвогуле з’яўляецца новай і актуальнай тэмай у літаратуразнаўстве пры наяўнасці шматлікіх міжлітаратурных і міждысцыплінарных сувязей. Даследаванне паэзіі Максіма Танка ў гістарычным кантэксце дапамагае вылучыць паэта-філасофа сярод прадстаўнікоў сацыялістычнага рэалізму, акрэсліць яго аўтарскую пазіцыю і светапоглядныя арыенціры, адзначыць месца мастацкай выдумкі ў апісанні гістарычных падзей, значнасць яго ўкладу ў нацыянальную гісторыю і літаратуру, уплыў папярэднікаў. Вывучэнне ў гістарычным кантэксце дапамагае вызначыць неабходнасць, але часам і непатрэбнасць выкарыстання многіх метадаў літаратуразнаўчага аналізу (даследававанне дзённікаў аўтара, яго біяграфіі, эпісталярнай спадчыны, гісторыкакультурнага фону, палітычных поглядаў і грамадскай пазіцыі пісьменніка). Бібліягр. – 2 назвы

Мінуўшчына вачамі жыхароў беларуска-літоўска-польскага памежжа (на прыкладзе выбраных вёсак Мядзельскага і Валожынскага раёнаў)

The article is devoted to oral memories of the residents of the Polish–Belarusian-Lithuanian borderland of the Central and Western Belarus (Valozhyn and Miadziel districts), where the author has been conducting her research since 2010. The focus of the analysis is brought to the memories of representatives of the generation born in the 1920s and 1930s and living in the area since then. The oral history of the people native to these regions goes back several historical periods. This includes the inter-war period, the Second World War and the post-war years, all reconstructed on the basis of selected fragments of biographical narratives. The research shows that, in the communicative memory of the inhabitants of the area, the pre-war period evokes positive images associated with the Second Polish Republic, whereas negative memories are related to the advent of the Soviet government. The accounts from the period of the Second World War depict both the German soldiers and the partisans, and their interactions with the local population. Another difficult experience were the post-war years, which brought about exile, forced collectivization, repression of religious beliefs and the destruction of Polish documents. The analysis of the material gathered allows for a deeper understanding of the reality of life in conditions marked by shifting borders and state changes, and allows us to reconstruct the traditional world of the inhabitants of these villages. The preserved memories of the living witnesses constitute valuable research material, which often contradicts well-established historical facts.Artykuł poświęcony jest ustnym wspomnieniom mieszkańców pogranicza polsko-białorusko- litewskiego (rejon wołożyński, rejon miadzielski w Centralnej Białorusi), gdzie od 2010 r. autorka prowadzi badania terenowe. Przedmiotem rozważań jest pamięć pokolenia urodzonego w latach 20.–30. XX w., od dawna mieszkającego na wymienionym obszarze. Historie mówione autochtonów dotyczą kilku okresów historycznych. To przede wszystkim okres międzywojenny, czasy II wojny światowej i lata powojenne, które zostały zrekonstruowane na podstawie fragmentów narracji biograficznych. Z badań wynika, że czas przedwojenny w świadomości społecznej mieszkańców wiąże się z pozytywnymi wspomnieniami II Rzeczpospolitej i negatywnymi dotyczącymi obcowania z władzą sowiecką. Obrazy z II wojny światowej przedstawiają żołnierzy niemieckich i partyzantów oraz ich relacje z miejscową ludnością. Lata powojenne, które przyniosły mieszkańcom przymusową kolektywizację, zesłania, prześladowanie wiary i niszczenie polskich dokumentów, zapisały się w pamięci badanych jako kolejne trudne doświadczenie. Analiza zgromadzonego materiału daje możliwość zrozumienia autochtonicznej ludności w warunkach przesunięcia granic, zmian politycznych oraz pozwala zrekonstruować tradycyjny świat mieszkańców badanych wsi. Wspomnienia wciąż żyjących świadków historii stanowią ważne źródło informacji, które niejednokrotnie wchodzi w konfrontację z uznanymi faktami historycznymi.Артыкул прысвечаны вусным успамінам жыхароў польска-беларуска-літоўскага пагранічча (валожынскі і Мядзельскі раёны ў Цэнтральнай Беларусі), дзе з 2010 г. намі праводзяцца палявыя даследаванні. Развагі засяроджаны на памяці найстарэйшага па- калення, народжанага ў 20–30-я гг. ХХ ст., якое з дзеда-прадзеда жыве на даследава- най тэрыторыі. Вусная гісторыя старажылаў ахопліваe некалькі гістарычных перыядаў. Гэта, перш за ўсё, вобразы міжваеннага перыяду, часоў другой сусветнай вайны і пас- ляваенных гадоў, якія прадстаўляюцца ў артыкуле пры дапамозе выбаркі фрагментаў біяграфічных нарацый. Даваенны час у калектыўнай памяці аўтахтоннага насельніцтва характарызуецца станоўчымі ўспамінамі пра жыццё ў ІІ Рэчы Паспалітай, і адмоўнымі, звязанымі з прыходам саветаў. Карціны другой сусветнай вайны вагаюцца паміж апі- саннямі нямецкага войска і партызанаў, а таксама іх узаемаадносінамі з мясцовым на- сельніцтвам. Пасляваенныя гады прынеслі аўтахтонам чарговае выпрабаванне, напр. прымусовая калектывізацыя, ссылкі, забарона веры і канфіскацыя польскіх дакумен- таў. Аналіз матэрыялу дае магчымасць лепш зразумець вясковых жыхароў ва ўмовах тэрытарыяльных, палітычных і сацыяльных пераменаў, а таксама дапамагаюць зазір- нуць у іх традыцыйны свет. Захаваныя ўспаміны жывых сведкаў гісторыі – гэта багаты матэрыял, які часта ўступае ў канфрантацыю з прызнанымі гістарычнымі фактамі

Казімір Малевіч і Мядзельшчына: да 100-годдзя БДУ

У артыкуле разглядаецца сувязь творчасці Казіміра Малевіча з Мядзельскім краем, якую адкрыў унучаты пляменнік сусветнага мастака Ігар Малевіч, прафесар БДУ

The language of the younger generation of Komarovshchyzna (based on field research realized in the Myadzyel region in Minsk oblast)

This article presents the contemporary linguistic situation, which can be noticed among the younger generation of Komarowo rural residents (Komarovshchyzna14). The considerations are based on the results of field studies carried out in 2010–2014 in the Myadzyel region (Myadzyel Raion), on the analysis of questionnaires and observation and experience arising by virtue of the origin of the above-mentioned area. Analysis of collected material shows that young people declare their more frequent use of the regional variation of the Russian language than literary Belarusian language or a local subdialect. Literary language is spoken only in the classroom at school, since there is the Belarusian school at Komarowo, but during the intervals and outside the school, young people communicate in Russian. The Russian language is considered to be prestigious, urban and spoken outside the [email protected] A., 2000, Tożsamość tutejsza na wielojęzycznym pograniczu. Spostrzeżenia na przykładzie parafii nackiej, [w:] Język a tożsamość na pograniczu kultur, pod redakcją E. Smułkowej i A. Engelking, Białystok, s. 17–22.Engelking A., 2007, Nacja i nacjonalność jako kategorie identyfikacji i tożsamości mieszkańców wsi na wschodzie Białorusi, [w:] Pogranicza Białorusi w perspektywie interdyscyplinarnej, pod redakcją E. Smułkowej i A. Engelking, Warszawa, s. 209–223.Engelking A., 2008, Kim jest człowiek pogranicza? Uwagi o tożsamości z perspektywy badacza i z perspektywy podmiotu – przykład białoruski, [w:] Tożsamość – Język – Rodzina. Z badań na pograniczu słowiańsko-bałtyckim, pod redakcją A. Engelking, E. Golachowskiej, A. Zielińskiej, Warszawa, s. 247–266.Straczuk J., 2008, Wielojęzyczność pogranicza: od tutejszości do nowej lokalności, [w:] Tożsamość – Język – Rodzina. Z badań na pograniczu słowiańsko-bałtyckim, pod redakcją A. Engelking, E. Golachowskiej, A. Zielińskiej, Warszawa, s. 95–107.Драўнiцкi Я., 2004, Мая Вiленшчына, Паставы.Гiль М., Драўнiцкi Я., 2008, Былыя сядзiбы i паркi Паазер’я. Мядзельшчына, Паставы.Лемяшонак У., 1998, Памяць, Мiнск.509-52

Nicknames of the inhabitants of Komarovschizna (based on field study in the North-West Belarus)

The aim of the article is an attempt to describe the nicknames functioning actively among the inhabitants of Komarovschizna (Myadzyel district, Minsk region), where my field study has been conducted since 2010. The analysis of collected material showed that the nicknames can be divided into nine major groups: nicknames created from surnames; nicknames created from names; nicknames motivated by people’s profession; nicknames motivated by the similarity with known people; nicknames motivated by an external appearance; nicknames motivated by specific habits, customs and behaviors; nicknames motivated by characteristic pronunciation; nicknames created on the basis of metaphorisation of animal names and also situational nicknames. In addition, it is necessary to distinguish such nicknames, which motivation is unknown to the inhabitants of Komarovschizna. The study of nicknames in rural environments gives the opportunity to obtain material which is valuable for linguistic as well as historical and cultural reasons. It also allows to understand the mechanisms of functioning of this type of anthroponyms, determines the state of behavior of the dialect and shows the directions of its possible [email protected] im. Adama Mickiewicza, Wydział Neofilologii, Instytut Filologii Rosyjskiej i UkraińskiejBìryla M.V., 1966, Belaruskaâ antrapanìmìâ. Ulasnyâ ìmëny, ìmëny-mânuškì, ìmëny pa bac’ku, prozvìščy, Mìnsk. [Бiрыла М.В., 1966, Беларуская антрапанiмiя. Уласныя iмëны, iмëны-мянушкi, iмëны па бацьку, прозвiшчы, Мiнск.]Gìl’ M., Draŭnìckì Â., 2008, Bylyâ sâdzìby ì parkì Paazer’â. Mâdzel’ščyna, Pastavy. [Гiль М., Драўнiцкi Я., 2008, Былыя сядзiбы i паркi Паазер’я. Мядзельшчына, Паставы.]Paŭlavec D.D., 2015, Mânuškì âk vìd narodnaga ìmenasloŭâ, “Izvestiâ Gomel’skogo gosudarstvennogo universiteta imeni F. Skoriny” nr 1 (88), s. 114–119. [Паўлавец Д.Д., 2015, Мянушкi як вiд народнага iменаслоўя, “Известия Гомельского государственного университета имени Ф. Скорины” № 1 (88) с. 114–119], [online], http://repo.gsu.by/bitstream/123456789/4918/1/24Павловец(114–119).pdf, [05.05.2017].Uscìnovìč A., 1993, Neafìcyjnyâ najmennì ŭ Gavorcy navagrudskaga raëna Grodzenskaj voblascì, Rozprawy Slawistyczne nr 7, s. 295–307. [Усцiновiч А., Неафiцыйныя найменнi ў гаворцы Навагрудскага раëна Гродзенскай вобласцi, Rozprawy Slawistyczne nr 7, с. 295–307.]Biolik M., 1983, Przezwiska i przydomki ludności wiejskiej na przykładzie wsi Andrzejki w woj. Łomżyńskim, “Onomastica” nr 28, s. 165–181.Cieślikowa A., 1998, Miejsce przezwiska w systemie antroponimicznym (historia a współczesność), [w:] S. Warchoł (red.), Przezwiska i przydomki w językach słowiańskich, cz. I, Lublin, s. 71–80.Kamińska M., 1958, Nazwiska i przydomki ludności wieśniaczej w Łowickiem, “Onomastica” nr 4, s. 79–120.Karaś M., 1976, Imię, nazwisko, przezwisko – nazwa osobowa w polszczyźnie, “Onomastica” nr 21, s. 19–40.Kosyl C., 1988, Typy motywacyjne przezwisk ludowych, [w:] E. Homa (red.), Onomastyka w dydaktyce szkolnej i społecznej. Materiały z VI Konferencji Onomastycznej, Szczecin, s. 205–213.Kosyl C., 1998, Przezwiska ludowe określające wzrost i tuszę (próba analizy semantycznej), [w:] S. Warchoł (red.), Przezwiska i przydomki w językach słowiańskich, cz. 1, Rozprawy Slawistyczne nr 14, s. 189–209.Mordań M., 2013, Współczesne przezwiska mieszkańców Bielska Podlaskiego motywowane cechami zewnętrznymi, “Linguodidactica”, t. XVII, s. 131–146.Mrozek R., 1975, Z problematyki przezwisk beskidzkich, “Onomastica” nr 20, s. 261–274.Oronowicz-Kida E., 2009, Tabu językowe a przezwiska ludowe, [w:] Język a kultura, t. 21, Wrocław, s. 233–240.Rudnicka-Fira E., 2006, Gwarowa leksyka apelatywna – podstawą kreacji przezwisk ludowych (na przykładzie Żywiecczyzny), [w:] B. Nowowiejski (red.), Wokół polszczyzny dawnej i obecnej, Białystok, s. 301–313.Rudnicka-Fira E., 2014, Wartość społeczno-kulturowa gwary ludowej a stopień jej zachowania w dobie współczesnych przemian cywilizacyjnych, [w:] E. Rudnicka-Fira, M. Błasiak-Tytuła (red.), Język w środowisku wiejskim. Gwara – społeczeństwo – kultura, t. 2, Kraków, s. 13–25.Rudnicka-Fira E., 2016, Ludowe antroponimy przezwiskowe a gwara w dobie współczesnych przemian cywilizacyjnych, “Onomastica” nr 60, 187–199.Sajewicz M., 2017, Przezwiska mieszkańców Lewkowa Starego i okolic w powiecie hajnowskim na Białostocczyźnie motywowane imieniem i nazwiskiem nosiciela oraz innych osób, “Studia Białorutenistyczne” nr 11, s. 291–308.Taszycki W., 1958, Najdawniejsze polskie imiona osobowe (przedruk), w: Taszycki W., Rozprawy i studia polonistyczne, t. 1, Wrocław, s. 32–148.Ziajka B., 2014, Językowo-kulturowy obraz świata społeczności wiejskiej utrwalony w przezwiskach i przydomkach (na przykładzie nieoficjalnych antroponimów mieszkańców Zagórza u wsi okolicznych w powiecie chrzanowskim), Kraków.2033934