Από την καθημερινότητα του πρωτοβυζαντινού αριστοκράτη

εικ

Παρατηρήσεις στις πόλεις και τις αστικές οικίες της Ύστερης Αρχαιότητας στον ελλαδικό χώρο

Jusqu'au Ve siècle, les modèles d'organisation du tissu urbain restent inchangés : les lieux d'utilité publique occupent le coeur de la ville et sont nettement distingués des lieux d'habitation qui se limitent au périmètre du centre et sont souvent organisés en îlots. Les données changent avant le début du Vie siècle avec l'affaiblissement des aristocraties locales et la montée du pouvoir de l'Église. Cette dernière intervient désormais de manière radicale à la physionomie de l'espace urbain avec la fondation de lieux de culte de grandes dimensions qui occupent souvent l'espace d'anciens bâtiments désaffectés sans se soucier trop de la circulation antérieure. La ville de Philippes constitue un bon exemple des changements qui ont lieu sur le tissu urbain au Vie siècle avec la désaffection du Forum, la construction de bâtiments chrétiens comme la Basilique Β sur l'ancienne Palestre ou la condamnation par la construction de l'Octogone de certains passages qui permettaient la circulation autour du Forum. Si, de l'ensemble du tissu urbain nous passons à sa cellule de base, l'habitat urbain, nous réalisons qu'en gros, les plans des grandes villas urbaines adoptent le modèle hérité de l'époque hellénistique avec une entrée principale, une grande cour intérieure et une pièce de réception de position centrale. Cette pièce, l'ancien andrôn, s'appelle désormais triclinium et une riche villa peut en posséder plusieurs. Elle aboutit sur un des côtés étroits en abside, souvent ornée de niches ; elle est entourée de pièces plus petites utilisées probablement comme pièces de service. Une série d'autres espaces, ouverts ou fermés, se développent sur un ou plusieurs niveaux couvrant des besoins diverses et variés de la vie quotidienne. Pour l'interprétation de certaines pièces les critères morphologiques ne suffisent pas : nous devons examiner les objets découverts ou consulter les textes qui sont parfois très éloquents sur les habitudes des gens et la présence ou la séparation des espaces dans une villa selon, par exemple, le sexe. Certaines pièces pourraient même être interprétées comme des lieux de culte privé. Les données archéologiques sur les riches maisons de la Grèce pendant l'Antiquité Tardive sont plutôt fragmentaires, provenant essentiellement de fouilles de sauvetage. La nature de ces fouilles et le manque d'intérêt pour l'architecture non religieuse prescrit leur sort : ces villas sont le plus souvent rebouchées ou démolies sans possibilité de découverte de leur plan et d'une étude comparative. Les villas dont nous possédons actuellement un plan complet sont peu nombreuses : les exemplaires recensés proviennent de Philippes, de Delphes, d'Athènes et de Messene. Deux articles de J.-P. Sodini font le point sur le sujet jusqu'en 1997. À ce recensement, nous ajoutons dans cet article des exemplaires découverts ou étudiés ces dix dernières années à Athènes, Thèbes, Antikyra, Argos, Delphes, Thessalonique et Thasos. Toutes ces villas peuvent être classées en quatre catégories selon l'existence ou non de cours intérieures, selon le nombre et selon la forme des cours. Les riches maisons connaissent des modifications dans leurs plans au courant du Vie siècle. Vers la fin de ce siècle, les transformation deviennent plus radicales : séparation des grands espaces en plus petits, bouchage des passages, changement d'usage qui présuppose l'abandon par les anciens propriétaires. Les causes, politiques, économiques, démographiques ou autres sont très complexes. Le sort de ces villas semble refléter celui des villes de l'Antiquité Tardive, tandis que certaines parentés typologiques avec leurs homologues de l'Asie Mineure, de l'Italie ou de l'Afrique prouvent une forte ressemblance dans le mode de vie des classes aisées dans l'Empire

Η Αστική οικία στην Ρωμαϊκή επαρχία της Αχαΐας. Χώροι και λειτουργία.

Στόχος της μεταπτυχιακής αυτής εργασίας, είναι να παρουσιαστούν οι αστικές οικίες από την ρωμαϊκή επαρχία της Αχαΐας, οι οποίες εμφανίζουν ευκρινή στοιχεία για την διαρρύθμιση και την λειτουργία των χώρων τους. Πρόκειται για οικίες, που μέσω των κατόψεων τους προσδίδουν μία πιο συνεκτική εικόνα, όσον αφορά τον βαθμό αποκάλυψης τους. Διαμέσου του αρχιτεκτονικού πυρήνα των εν λόγω οικιών, αποπειράται μια δημιουργική ανασύνθεση των δεδομένων, λαμβάνοντας υπόψη όλο το παρεχόμενο εύρος των συναφών κινητών και ακίνητων ευρημάτων, προκειμένου να καταστεί σαφής η διάταξη των χώρων και η όποια, στο μέτρο του δυνατού, ασφαλής και τεκμηριωμένη λειτουργία τους. Το χρονικό εύρος της υπό εξέταση περιοχής, τίθεται γενικώς από τις απαρχές της ρωμαϊκής επικυριαρχίας κατά τον 2ο αι. π.Χ. έως τον 5ο αι. μ.Χ., κατά τον οποίο έχουν αποκρυσταλλωθεί οι ποικίλες διεργασίες, που σηματοδοτούν την μετάβαση προς την πρωτοχριστιανική περίοδο. Οι υπό εξέταση οικίες καταρτίζονται σε μορφή καταλόγου και ερευνώνται με γεωγραφική σειρά, από Β προς Ν και Δ προς Α, σύμφωνα με την προγενέστερη κατανομή των νομών της ελληνικής επικράτειας, οι οποίοι εμπίπτουν στα όρια της ρωμαϊκής διοικητικής περιφέρειας της Αχαΐας. Μετά την Εισαγωγή, όπου παρατίθενται γενικά στοιχεία για το ιστορικό υπόβαθρο της περιόδου, τον καθορισμό του όρου ρωμαϊκή οικία και την ιστορία της έρευνας, ακολουθεί η αναλυτική περιγραφή των 68 οικιών του καταλόγου σε 2 κεφάλαια-κατηγορίες. Στο 1ο κεφάλαιο αναφέρονται οι οικίες, που υπάγονται γεωγραφικά στην Στερεά Ελλάδα (Φθιώτιδα, Αιτωλοακαρνανία, Φωκίδα, Βοιωτία, Εύβοια, Αττική), ενώ στο 2ο κεφάλαιο, οι αντίστοιχες που υπάγονται γεωγραφικά στην Πελοπόννησο (Ηλεία, Αχαΐα, Κόρινθος, Αρκαδία, Αργολίδα, Μεσσηνία, Λακωνία). Ακολουθούν τα Συμπεράσματα, όπου παρατίθενται οι επιμέρους εξακριβωμένες ταυτίσεις των χώρων από τις οικίες που ερευνήθηκαν, παρόλο τις εμφανώς ελλιπείς δημοσιεύσεις του υπό εξέταση υλικού και γενικές παρατηρήσεις, που αφορούν τη σύζευξη των ευρημάτων με την αρχιτεκτονική δομή των οικιών, αντιπαραβάλλοντας ανάλογα δεδομένα από το υπόλοιπο γεωγραφικό φάσμα της ρωμαϊκής επικράτειας.The primary target of this essay is to assemble and evaluate, all the available archaeological data regarding the identification and function of the individual spaces that comprise the urban houses of the province of Achaia, through Roman period, spanning approximately from the second century B.C. until the fifth century A.D. In order to reassess and overcome the detachability of the material, deriving from the preliminary and unpublished character of it, at the majority of the circumstances involved, as far concerning the rescue excavations conducted, a thorough study of the architecture of the houses is limited in the cases where a top view plan is offered and additionally, there’s a plentiful of information provided, which renders any supposed identification of spaces, more substantially structured. Another crucial factor that had to be taken into consideration, due to the fact that quite of the material studied, stands in isolation from its archaeological and historical context, is the availability and distribution of any movable and immovable finds. Such an effort is rarely taken into account, given the intimate nature of the material and the emphasis upon specific kinds of archaeological data, like mosaics. The essay is composed of an introduction chapter, which is devoted to the historical background of the region studied, the multitude of elements that may be held to represent and define the concept of the urban Roman house and the course of its inquiry as an independent archaeological field. Thence follow the two separate chapters, where the 68 houses that constitute the catalogue of the essay are described in detail. In the conclusions chapter, the whole range of information is compiled, aiming at the most reliable and documented evidence as possible, regarding the identification and hence proved function of spaces, within the house

Η διακόσμηση της κατοικίας του βαλκανικού χώρου κατά την περίοδο της όψιμης αρχαιότητας

Η εργασία πραγματεύεται τα είδη, την κατανομή και τη λειτουργία των διακοσμητικών μέσων που απαντούν στις οικίες της Βαλκανικής κατά την περίοδο της ύστερης αρχαιότητας. Στο συνθετικό μέρος της διατριβής παρουσιάζoνται: το σωζόμενο υλικό με βάση την αριθμητική κατανομή των κτηρίων στα σύγχρονα κράτη της βαλκανικής χερσονήσου και με παράλληλη αναγωγή στη διοικητική διάρθρωση του γεωγραφικού αυτού χώρου κατά την όψιμη αρχαιότητα· οι βασικοί αρχιτεκτονικοί τύποι των κτηρίων· τα ειδικότερα χαρακτηριστικά των επιμέρους χώρων των οικιών (περιστύλια, τρικλίνια και άλλοι χώροι υποδοχής, προθάλαμοι, «υπνοδωμάτια», λατρευτικοί χώροι, βιβλιοθήκες, αποθηκευτικοί και δευτερεύοντες χώροι)· τα διαφορετικά είδη εντοίχιου, επιδαπέδιου και γλυπτού διακόσμου· ο βαθμός ανάμειξης των ιδιοκτητών στην επιλογή του είδους και του θεματολογίου της διακόσμησης, καθώς η επίδραση της παιδείας τους στη διαμόρφωση των συγκεκριμένων επιλογών· τα εικονογραφικά θέματα των δαπέδων σε τεχνική opus tessellatum, που αποτελούν τους σημαντικότερους σωζόμενους φορείς πληροφοριών· ο ρόλος των γλυπτών έργων· οι ελληνόγλωσσες γραπτές μαρτυρίες από τον 4ο έως και τον 8ο αιώνα που αφορούν τη διακόσμηση των κατοικιών και η σχέση τους με τα ανασκαφικά ευρήματα. Ο κατάλογος των επιλεγμένων κτηρίων στα οποία βασίστηκε η μελέτη (εβδομήντα ένα) αποτελεί το βασικό αναλυτικό τμήμα της εργασίας. Κάθε λήμμα του καταλόγου περιλαμβάνει σε διακριτά πεδία τα στοιχεία που αφορούν τη θέση, το χρονικό της ανασκαφής, την αρχιτεκτονική διαμόρφωση, τη διακόσμηση, τη χρονολόγηση και τη βιβλιογραφία. Η εργασία ολοκληρώνεται με τέσσερα παραρτήματα: Tο πρώτο περιλαμβάνει τα δεδομένα που αφορούν τη διακόσμηση ογδόντα πέντε οικιών που διασώζουν κατάλοιπα διακόσμησης, οι χώροι τους όμως δεν ταυτίζονται με ασφάλεια· το δεύτερο περιέχει τα αποσπάσματα των ελληνόγλωσσων αφηγηματικών κειμένων της περιόδου ανάμεσα στον 4ο και στον 8ο αι. που αναφέρονται στο θέμα της διακόσμησης του ιδιωτικού χώρου· το τρίτο αποτελεί έναν πολύ συνοπτικό κατάλογο των κυριότερων συλλογών γλυπτών που προέρχονται από τις εκτός Βαλκανικής αριστοκρατικές οικίες της ύστερης αρχαιότητας με τις οποίες παραβάλλονται τα αντίστοιχα ευρήματα της Βαλκανικής, ενώ στο τέταρτο συγκεντρώνεται το σύνολο των δεδομένων για τα είδη της διακόσμησης που απαντούν στο βασικό υλικό της μελέτης.The thesis focuses on the house decoration in the Balkans during Late Antiquity. It aims to shed light on issues such as the decorative forms applied, their distribution in domestic spaces, as well as their iconography and function. In the synthetic part of the essay the following issues are addressed: the geographical distribution of the material; the main architectural types of the domestic buildings; the distinctive characteristics of domestic spaces with different function (peristyles, triclinia and other reception halls, cubicula, domestic sanctuaries, libraries, storerooms and other secondary spaces); the various kinds of wall, floor and sculpt decoration applied; the extent of the owners’ involvement in the choice of the form and the iconography of decoration, as well as the role of their paideia; the iconography of the mosaic pavements in opus tessellatum technique, which constitute the richest source of information; the role of sculpure; the greek written sources concerning the subject of domestic decoration and their correspondence to the excavated material. The catalogue of the select, seventy one houses that form the basis of the thesis constitutes its primary analytical part. Each entry includes data about the location, excavation, architecture, decoration, dating and bibliography of the building. The study is supplemented by four annexes: The first one presents the basic data concerning eighty five houses with functionaly unidentified, yet decorated spaces; the second annex forms a corpus of passages from greek narrative sources dating between the 4th and 8th century bearing information about domestic decoration; the third forms a brief catalogue of the most important collections of sculptures discovered in aristocratic houses outside the Balkan penninsula, used as comparative material, while the fourth is a table that summarizes the material of the principal catalogue

Η κοινωνική διαστρωμάτωση του μουσουλμανικού πληθυσμού του Ρεθύμνου και η διεκδίκηση της ανταλλάξιμης περιουσίας, 1924-1927

Spiros Dimanopoulos, La stratification sociale de la population musulmane de Rethymno et la revendication de la fortune échangeable, 1924-1927 Cet article pose la question de la stratification sociale de Rethymno et de la façon dont elle se manifeste dans l’organisation de l’espace citadin. Notre enquêtese veut une étude approfondie de la structure de la propriété de la population musulmane, en tenant compte de son activité professionnelle et économique. Pendant la période 1924-1927, la société locale fait face à un double problème, d’un côté l’expulsion des populations musulmanes et de l’autre l’intégration de réfugiés grecs d’Asie Mineure qui arrivent sur l’île après le Traité d’échange de populations entre la Grèce et la Turquie (1924), ainsi que la réintégration des soldats qui reviennent dans leur ville natale. Pendant les trois premières décennies du XXe siècle, le fonctionnement principal de l’économie de la ville consiste en la concentration, la commercialisation et la distribution de la production du secteur agricole. Ainsi, les bâtiments qui permettent le stockage, l’exportation des produits locaux et l’importation de denrées, appartiennent aux classes sociales les plus élevées. Ensuite, on trouve les propriétaires dont la fortune montre qu’ils s’occupent du commerce de détail et des services des besoins de l’économie locale. Enfin, l’échelle la plus basse de la hiérarchie sociale est formée d’individus qui possèdent une petite propriété ou un minimum de ressources. Il s’agit essentiellement de la main-d’æuvre masculine de la ville qui travaille de façon permanente ou saisonnière. L’expulsion des musulmanes ouvre au sein de chaque classe sociale la voie aux revendications des ressources économiques et de la fortune, notamment des biens immobiliers, des gens qui partent. Le processus de transmission des fortunes musulmanes provoque des conflits, de plus en plus nombreux en raison de l’afflux massif de refugiés, mettant aux prises les couches sociales les plus basses et les populations excédentaires du secteur agricole. Ces deux groupes sociaux voient dans le départ des musulmans l’occasion d’améliorer leur situation sociale et professionnelle. Pourtant, la répartition effective des fortunes musulmanes montre que ce sont finalement les réfugiés qui vont occuper les logements abandonnés par les musulmans, comme le stipulait le traité d’échange des populations et des fortunes. Au contraire, l’immobilier à usage professionnel devient la propriété des habitants indigènes de la ville. Les couches sociales les plus hautes parviennent à bénéficier de l’usufruit des biens immobiliers de plus grande valeur, ce qui leur permet d’accroître l’activité économique. De l’autre côté, les couches sociales les plus basses profitent de l’acquisition de biens immobiliers de valeur plus modestes qui peuvent servir à l’activité économique du marché local. Donc, à travers ce processus de partage on perçoit un règlement atypique entre les couches sociales qui présuppose, d’une part, sans le remettre en cause, l’accès à la propriété pour les couches sociales les plus basses, et de l’autre, l’assurance pour les classes sociales les plus élevées de préserver leur position par la prise de bénéfices dans la répartition des ressources économiques de la société